Научная статья на тему 'СПЕЦИФИКА ВЫБОРА ТРАНСФОРМАЦИЙ ОЧЕРКОВ КАЗБЕКА ШАЗЗО В ПЕРЕВОДЕ С АДЫГЕЙСКОГО НА РУССКИЙ ЯЗЫК'

СПЕЦИФИКА ВЫБОРА ТРАНСФОРМАЦИЙ ОЧЕРКОВ КАЗБЕКА ШАЗЗО В ПЕРЕВОДЕ С АДЫГЕЙСКОГО НА РУССКИЙ ЯЗЫК Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
113
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
РУССКИЙ ЯЗЫК / АДЫГЕЙСКИЙ ЯЗЫК / АДЫГЕЙСКАЯ ЛИТЕРАТУРА / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ ПЕРЕВОД / ПЕРЕВОДЧИК / ПЕРЕВОДЧЕСКИЕ ТРАНСФОРМАЦИИ / RUSSIAN / ADYGHE LANGUAGE / ADYGHE LITERATURE / LITERARY TRANSLATION / TRANSLATOR / TRANSLATION TRANSFORMATIONS

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Ахметова Джульетта Аминовна, Хуажева Нурьят Хазретовна

Анализируются лексико-грамматические преобразования текста на примере перевода очерков Казбека Шаззо «Америка, къа1о, сыд уищы1ак1?» с адыгейского на русский язык. Рассмотренный языковой материал демонстрирует лексические и грамматические трансформации, вызванные межъязыковыми и межкультурными различиями стилистического потенциала языка оригинала и языка перевода. Наиболее частотными приемами перевода являются транскрипция, калькирование, генерализация, описательный перевод, опущения, добавления, компенсация, перестановки. Методика исследования основана на сравнительном, количественном, дискурсивном анализе путем сопоставления текста перевода с оригиналом. Теоретическая и практическая значимость исследования состоит в выявлении особенностей переводческих трансформаций, а также в применении результатов проведенного анализа в переводческой практике. Полученные выводы и результаты позволяют выявить актуальные направления дальнейшего развития художественного перевода в адыгейской литературе.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по языкознанию и литературоведению , автор научной работы — Ахметова Джульетта Аминовна, Хуажева Нурьят Хазретовна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SPECIFICS OF CHOOSING TRANSFORMATIONS IN KAZBEK SHAZZO'S ESSAYS TRANSLATED FROM ADYGHE TO RUSSIAN

Lexical-grammatical transformations of the text are analyzed using an example of the translation of Kazbek Shazzo's essays " America, kao, syd Uischyak?" from Adyghe to Russian. The reviewed language material demonstrates lexical and grammatical transformations caused by interlingual and intercultural differences in the stylistic potential of the original language and the translation language. The most frequent methods of translation are transcription, calquing, generalization, descriptive translation, omissions, additions, compensation, and interchanges. The study methodology is based on comparative, quantitative, discursive analysis by comparing the translation text with the original. The theoretical and practical significance of the study lies in identifying the features of translation transformations, as well as in applying the results of the analysis in translation practice.

Текст научной работы на тему «СПЕЦИФИКА ВЫБОРА ТРАНСФОРМАЦИЙ ОЧЕРКОВ КАЗБЕКА ШАЗЗО В ПЕРЕВОДЕ С АДЫГЕЙСКОГО НА РУССКИЙ ЯЗЫК»

УДК 811.352.3'255.2+811.161.1 ББК 81.602-7 А 95

Ахметова Д.А.

Кандидат филологических наук, доцент кафедры адыгейской филологии Адыгейского государственного университета, e-mail: ahmetova.juljeta@ yandex.ru

Хуажева Н.Х.

Кандидат филологических наук, доцент кафедры адыгейской филологии Адыгейского государственного университета, e-mail: fafk79mail.ru

Щэш1э Казбек иочеркхэм урысыбзэк1э язэдзэк1ын щыгъэфедэгъэ зэхъок1ыныгъэхэм (трансформациехэм) якъыхэхын гъэпсык1эхэр

(Специфика выбора трансформаций очерков Казбека Шаззо в переводе с адыгейского на русский язык)

(Рецензирована)

Аннотация:

Анализируются лексико-грамматические преобразования текста на примере перевода очерков Казбека Шаззо «Америка, къа1о, сыд уищы1ак1?» с адыгейского на русский язык. Рассмотренный языковой материал демонстрирует лексические и грамматические трансформации, вызванные межъязыковыми и межкультурными различиями стилистического потенциала языка оригинала и языка перевода. Наиболее частотными приемами перевода являются транскрипция, калькирование, генерализация, описательный перевод, опущения, добавления, компенсация, перестановки. Методика исследования основана на сравнительном, количественном, дискурсивном анализе путем сопоставления текста перевода с оригиналом. Теоретическая и практическая значимость исследования состоит в выявлении особенностей переводческих трансформаций, а также в применении результатов проведенного анализа в переводческой практике. Полученные выводы и результаты позволяют выявить актуальные направления дальнейшего развития художественного перевода в адыгейской литературе. Ключевые слова:

Русский язык, адыгейский язык, адыгейская литература, художественный перевод, переводчик, переводческие трансформации.

Ahmetova D.A.

Candidate of Philology, Associate Professor, Adyghe Philology Department, Adyghe State University, e-mail: ahmetova.juljeta@yandex.ru Khuazheva N.Kh.

Candidate of Philology, Associate Professor, Adyghe Philology Department, Adyghe State University, e-mail: fafk79mail.ru

Shchesh1e Kazbek iocherkham uryssybzek1e yazedzek1yn shygefedegye zehok1ynyghehem (transformation) yakyohehyn gepsyk1eher

Specifics of choosing transformations in Kazbek Shazzo's essays translated from Adyghe to Russian

Abstract:

Lexical-grammatical transformations of the text are analyzed using an example of the translation of Kazbek Shazzo's essays "America, kao, syd Uischyak?" from Adyghe to Russian. The reviewed language material demonstrates lexical and grammatical transformations caused by interlingual and intercultural differences in the stylistic potential of the original language and the translation language. The most frequent methods of translation are transcription, calquing, generalization, descriptive translation, omissions, additions, compensation, and interchanges. The study methodology is based on comparative, quantitative, discursive analysis by comparing the translation text with the original. The theoretical and practical significance of the study lies in identifying the features of translation transformations, as well as in applying the results of the analysis in translation practice.

Keywords:

Russian, Adyghe language, Adyghe literature, literary translation, translator, translation transformations.

Лъэпкъ литературэхэр нэмы-к1ыбзэхэмк1э зэдзэк1ыгъэнхэр сыдигъок1и игъоу щыт. Ау джы-рэ лъэхъаным зэдзэк1ын 1офым пчъагъэмк1э хэхъоныгъэ гъэш1эгъ-он ыш1ырэп, ыпэк1э къэралыгъ-ом 1офыгъохэм ащыщэу зэрыщы-тыгъэм фэдэжьэп, непэ нахьыбэм тхак1ом ежь иунэе мылъкук1э а 1офыгъор зэш1уихын фаеу ыпашъ-хьэ къетаджэ. Непэрэ мафэм зэд-зэк1ыгъэ адыгэ литературэр уигъ-эразэу зэрэщымы1эм къыхэк1ык1э нэмык1 ц1ыф лъэпкъхэм икъоу алъы1эсырэп. Адрэ лъэпкъ литера-турэхэми зэдзэк1ынымк1э язытет адыгэ литературэм зэрэтек1рэ хъатэ щы1эп.

Адыгэ художественнэ текстым изэдзэк1ын я1офш1агъэхэмк1э ыпэ лъызгъэк1отагъэхэр К1эрэщ Тем-бот, Пэрэныкъо Мурат, Кобл Билъэ-устэн, Жэнэ Къырымыз, Цэй Унай, Хъуажъ Исмахьил, Еутых Аскэр, Кэстэнэ Дмитрий, Куекъо Налбый, Мэщбэш1э Исхьакъ, Емыж Мули-1эт, Щэш1э Казбек, Пэнэшъу Хьаз-рэт, Гут1э Саныет ы.н. Къыхэд-гъэщмэ тш1оигъу, Щэш1э Казбек мы 1офыгъор анахьэу къыздэхъ-угъэхэм зэращыщыр. У.Шекспир

итрагедиехэу «Отелло» ык1и «Пачъ-ыхьэу Лир», Ч.Айтматовым идра-мэу «Л1эш1эгъум нахь к1ыхьэу зы маф» адыгабзэк1э зэридзэк1ыгъэх, Кощбэе Пщымафэ ытхыгъэу «Заноза в сердце» («Гум хэлъ мастэр») ык1и Мурэтэ Чэпай идрамэу къэ-ш1ыгъуит1у хъурэр «Тревоги материнские» («Ным игумэк1») урысыб-зэк1э зэридзэк1ыгъэх, мыхэр зэк1э театрэм исценэ щагъэуцугъэх.

Я 1990-рэ илъэсым К1убэ Щэ-бан иархивэу Америкэм щы1агъэр Щэш1э Казбекрэ Щэбан ыпхъоу Са-идэрэ хэкужъым къащэжьыгъагъ. Щаш1эм, мазэрэ хэмэ хэгъэгу зы-щэ1эхэ нэужым, ылъэгъугъэр, зэ-хиш1агъэр зэк1э къыщитхыжьыгъ «Америка, къа1о, сыд уищы1ак1?» зыфи1орэм. Очеркхэр, урысыбзэ-к1э зэддзэк1ынхэм ыпэк1э, пчъагъ-эрэ тяджагъ, куоу къыдгуры1оным фэш1. Щаш1эм итхыгъэ ш1эныгъэ гъэнэфагъэхэр хэтхыгъэх, гуп-шысэ зэфэшъхьафхэм тафищагъ. Концепт шъхьа1эхэу мы очеркхэм ахэтлъагъохэрэр: адыгагъэр, ц1ы-фыгъэр. Джырэ адыгэ литературэм инэшэнэ шъхьа1эу къыхэщрэмэ ащыщ. Зэдзэк1ак1ом текстыр икъ-оу зыгуры1орэм, и1офш1агъэ к1эух

тэрэз фэхъу, зэдзэк1ыгъэ текстыр зыфак1орэр (рецепиентыр) еджэ, ш1огъэш1эгъон, зэхеш1э.

Зэдзэк1ын 1офым мурад шъхьа-1эу и1эр - нэмык1ыбзэ илъхьэгъэ текстыр тхылъеджэмк1э гуры1огъ-ош1у хъуныр ары. Мурадыр гъэцэ-к1эным фэш1, зэдзэк1ын трансфор-мациехэр гъэфедэгъэнхэ фае, ахэм 1эпэрытх е текст шъыпкъэр (ориги-налыр) къызтегущы1эрэр къагъэнэ-фэнымк1э амалыш1ух.

Сыдым къыхэк1эу зэдзэк1ын трансформациехэр гъэфедагъэ хъу-хэра? Художественнэ текстыр зэ-рылъ бзэмрэ зэрэзадзэк1рэ бзэмрэ ясистемэхэр зэтемыфэхэмэ.

Зэдзэк1ын ш1ык1эхэм якъыхэ-хын пылъ 1офыгъохэм язэгъэш1эн мыхьанэ зэри1эм игугъу къеш1ы Л.С. Макаровэм. Ащ къызэри1орэм-к1э, лингвокультурэ зэфэшъхьаф-хэм уазщыдэлажьэрэм, зэдзэк1ын трансформациехэм якъыхэхын зы-к1ыныгъэ нэшанэр къыхахьэ [1: 53].

Зэдзэк1ын трансформацие-хэу нахьыбэмк1э дгъэфедагъэ-хэр: транскрибированиер е транс-летирациер, калькированиер, конкретизациер, генерализациер, къэтхыхьан зэдзэк1ыныр (экс-пликациер), лексикэ дэгъэзыныр, лексикэ хэгъэхъоныр, фэшъошэ фэш1ыжьыныр (компенсациер), зэблэгъэуцук1ыныр.

Транслитерациер е транскрибированиер. Апэрэр зы алфави-тым ихьарыфхэр адырэ алфавитым ихьарыфхэмк1э къэгъэлъэгъоныр, транскрипциер - псалъэм хэт макъ-эхэр къызэра1орэм тет шъыпкъэу тхыныр. Транскрипцием транслите-рацием инэшанэхэм ащыщ горэхэр къыхафэу джырэ зэдзэк1ын практи-кэм бэрэ щагъэфедэ:

К1убэ Щэбан - Шабан Кубов, Гощнагъу-Гошнаго.

Мыщ тесыр абдзахэ», е1о Борэ, «Мыдрэр зыер къэбэртай, Мо мы тучан ц1ык1ум абхъаз горэм ий, ау ор-сэрэу адыгабзэр еш1э, адыгэу зелъ-ытэжьы [2: 452]. - «Здесь работает абадзех», говорит Бор, «А этот принадлежит кабардинцу», «А вон тот

магазинчик абхазу, он очень хорошо говорит на адыгейском языке, считает себя адыгом».

Ары сиунэкъощым ыц1эр, Щэш1э Джаудэт, Сирием ил1ык1оу ООН-ым щы1, 1офышхо ыпшъэ илъ [2: 467]. - «Так зовут моего родственника, Джевад Шаззо, представитель Сирии в ООН, на него возложена большая ответственность».

Хьакурынэхьабл - Хавторн: зы унагъо ищъйэныгъэ гъогу [2: 451].

- «Хакуринохабль - Хавторн: история одной семьи».

Калькированиер. Бзэш1эныгъ-эм: хьарыф тефэу гущы1эр е гущы-1эзэгъусэр зэдзэк1ыгъэныр:

Самолетыр «жьы машэ» горэм ифагъэу дэхэк1аеу къэсыси, тиут-хыпк1ыгъ... [2: 440]. - «Наш самолёт попал в «воздушную яму», нас хорошенько потрясло, Саида с неохотой открыла глаза, ничего не сказав, опустила веки».

Тхэн 1офым пылъ, журналэу «Черкес жъуагъу» зыфи1орэм ино-мер зэфэшъхьафхэм ытхыгъэ ма-териалыбэ арыт [2: 479]. - «Она публикует свои статьи в журнале «Черкесская звезда».

Генерализациек1э заджэхэрэр зэдзэк1ыгъэ бзэм изанэу зимыхьанэ нахь зэжъур, нэмык1ыбзэ зихьэрэм убгъугъэ зыхъук1э ары. Фэшъхьа-фэу хъун ылъэк1ыщтыр конкрети-зациер ары. Гущы1эм пае: ... ащ дэ-жьым пшъэшъэ ц1ык1уми ымакъэ къэ1у [2: 440]. - «...в этот момент женский голос объявил». Мыщ дэ-жьым зэдзэк1ын ш1ык1эу гъэфе-дагъэ хъурэр генерализациер ары: пшъэшъэ ц1ык1уми ымакъэ - «женский голос».

Лъэпкъ гущы1эр, лъэпкъ мэкъ-амэр, лъэпкъ тарихъ къиным ижьыкъащэ Кобл Борэ иунагъо къи-зыхьагъэр... [2: 452]. - «Именно Шабан Кубов привнёс в семью Бориса Коблева адыгский дух».

- Арэп, Къадыр, - е1о Сыуадэ, - мы к1алэм къалэр ебгъэлъэгъу хъущт-ба? [2: 482]. -«Кадыр, когда ты покажешь нашему гостю Нью-Йорк?

- спрашивает Суад».

Къэтхыхьан зэдзэк1ыныр (экс-пликациер) - мы зэдзэк1ын гъэп-сык1эм хэхьэ эквивалент зимы1э лексикэр нэмык1ыбзэк1э зэдзэ-к1ыгъэ зыщыхъурэм убгъугъэу къэтхыхьан ш1ык1эр епхьыл1э-ныр. Гущы1эм пае:

Шъош1а джы, теужьыры1он фае, Нэфынэ ылъакъохэм япхыгъо къэсыгъ, - Нэфын зыфи1орэр Аид ары, ишъхьагъус [2: 452]. - «Мы теперь должны поспешить, скоро время перевязки ног Нэфины, - Нэфина -Свет, это его жена Аида, у адыгов при разговоре между родственниками, в том числе между супругами, подлинные имена заменяются традиционными обращениями».

Къэтхыхьан зэдзэк1ыным мы-хьанэр икъоу къызэ1ухыгъэным-к1э амалыш1оу щыт. Мыщ фэдэ гъэпсык1эхэм причастнэ оборотхэр, дополнениехэр, къэзгъэнафэхэр къябэк1ы.

Лексикэ дэгъэзыныр зыфи1о-рэ ш1ык1эр гъэфедагъэ зыхъук1э зэрадзэк1рэ бзэм хэт гущы1эу мы-хьанэ хъэтэшхо къэзымытрэр, къэ-барык1эр зык1оц1ымылъыр зэдзэ-к1ыгъэ текстым хэгъэк1ыгъэныр, ащк1э контекстыр укъуагъэ хъу-рэп. Гущы1эм пае:

Василий Кандинскэм (ар урыс художник, бэш1агъэу, ти-л1эш1эгъу икъихьагъум хэгъэгум ик1ыжьыгъагъ) [2: 470]. - «Висят картины Василия Кандинского (русский художник, в начале века эмигрировал из нашей страны)».

Теш1агъэ щымъйэу Саидэ тхьау-сыхэу къыублагъ: сэш1э, ылъакъо мэу-зы, тетын ылъэк1ыщтэп, пхъэнт1э-к1у горэ згъотмэ с1уи, къэск1ухьагъ шъхьаем, дунаим тетэп, щысыр щыс, чъыерэр мэчъые, мрамор (тыдэк1и мрамор!) джэхашъом телъри бэ - заом рифыжьагъэхэу зы вокзалыжъ горэм щызэхэлъхэм фэд [2: 345]. - «Немного погодя Саида начала жаловаться: знаю, у неё нога болит, осмотрелся, хотел для неё найти стул, но нет свободных, среди пассажиров есть даже те, которые расположились на мраморном (везде мрамор!) полу аэропорта».

Лексикэ хэгъэхъон шШкХэр

анахьэу зэпхыгъэр бзэхэм ясин-таксис, яграмматикэ, ястилистикэ зэфэмыдэхэмэ ары. Джыри тефэрэ гущы1э текстыр бзэу зэралъхьэрэм хэмыт зыхъурэм, зэдзэк1ак1ом лексикэ хэгъэхъон ш1ык1эр егъэфедэ. Гущы1эм пае:

К1алэхэр хасэм иунэ щеджэщ-тыгъэх, езгъаджэщтыгъэр нахьы-бэрэмк1э Нэтхъо Къадыр [2: 479]. - «Ребята учились в здании Хасэ (Черкесской благотворительной ассоциации), в основном преподавал Кадыр Натхо».

Л1ы горэ ет1анэ ядэжь къак1оу ыублагъ, «Дэгъоу сыжъугъашх, дэгъ-оу сежъугъашъу нахь, сышъулъып-лъэнэу унашъо къысфаш1ыгъэшъ, шъощ пае мыхъунэу щы1эр зэк1э яс1ощт» ы1оу [2: 439]. - «...а потом к ним начал приходить мужчина, представившись сотрудником Комитета государственной безопасности, «Поите, кормите меня хорошо, если не будете этого делать, я сообщу о том, что знаю и не знаю куда надо», - говорил он им».

Фэшъошэ фэш!ыжьыныр (ком-пенсациер) гъэфедагъэ зыхъурэр, зэмыдзэк1ышъун гущы1эм ыч1ып1э ащ имыхьанэ къытэу нэмык1 гущы1эк1э зэблэхъугъэныр. Ар текстым фэшъхьаф ч1ып1э щытын ылъэк1ыщт. Гущы1эм пае:

Арэп, Бор, мы унэшхохэр къызэ-хэтакъохэмэ, тыдэ тычъэщта? [2: 457]. - «Бор, если эти высотные дома сложатся как карточный домик, куда мы побежим?»

Дэеп тисамолёт «ИЛ-86» зы-фа1орэм фэд, инышхо, сысрэп, гъу-агъорэп [2: 436]. - «Самолёт у нас хороший, «ИЛ-86» - «небесный тихоход».

Лъагэ, километрэ 11-эу огум ты-хэт, т1эк1у теш1э къэси ар урысыб-зэк1и, инджылызыбзэк1и пшъэшъэ ц1ык1у горэм егугъупэу къык1е1оты-к1ыжьы... [2: 436]. - «Наш самолёт поднялся в небо на высоту 11 километров, молодая бортпроводница старательно на русском и английском языках повторяет это каждый раз».

Сыд емын дунэе жьыбгъэм ико-рен ори уизыдзагъэр? сэ1о [2: 467]. - «Какая судьба тебя сюда забросила?» подумал я».

Зэблэгъэуцук1ыныр - 1эпэрытх е текст шъыпкъэм (оригиналым) елъытыгъэмэ зэдзэк1ыгъэ текстым хэхьарэ бзэ занэхэр (гущы1эхэр, гу-щы1эзэгъусэхэр, гущы1эухыгъэхэр, гущы1эухыгъэ зэхэлъхэм и1ахьэ-хэр) нэмык1 ч1ып1э щытхэ зыхъу-к1э ары. Гущы1эм пае:

Сыдэу ц1ыфым иамали игуры-ши бэу зэтефыгъа» сигъэ1уагъэу «Модерн Арт» («Тилъэхъанэ ии-скусств») зыфи1орэ музеим тыкъ-ыч1эк1ыжьыгъ [2: 471]. - «Уходил из музея «Модерн Арт» («Современное искусство») с пониманием «О

непохожести дум и возможностей каждого из нас».

Мадисон авеню щыпсэурэ адыгэ тхак1у [2: 473]. - «Адыгский писатель, живущий на Мэдисон-авеню».

Текстыр зэддзэк1 зэхъум тына1э анахьэу зытедгъэтыгъэр лексикэ-грамматикэ зэхъок1ныгъэхэу ащ фэхъухэрэр арых. Мыхэр зэдзэк1а-к1ом зигъэфедэхэрэр, гущы1эр бзэу зэрилъхьэрэм хэмытыхэу е контекстэу щы1э хъугъэм димыштэ хъумэ ары.

Щэш1э Казбек иочеркхэр под-строчнэ зэдзэк1ын ятш1ыл1агъэр, тиш1ош1к1э зэдзэк1ын икъу (литературная обработка) ш1ыгъэхэу тхылъеджэхэм за1эк1ахьэк1э, ады-гэ литературэр аш1энымк1э ари зы лъэбэкъу хъущт.

Примечания:

1. Макарова Л.С. Взаимодействие культур и проблема интертекстуальности в художественном переводе // Вестник Адыгейского государственного университета. Сер.: Филология и искусствоведение. Майкоп, 2015. Вып. 4. С. 51-55.

2. Щэш1э К. Бжыхьэпэ чэщ гумэк1хэр. Мыекъуапэ: Адыгэ Респ.итхылъ тед-зап1, 2000. Н. 516.

3. Теория перевода: учеб. пособие / авт.-сост. Л.Р. Вартанова, П.П. Банман; Северо-Кавказский федеральный университет. Ставрополь: Северо-Кавказский Федеральный университет (СКФУ), 2014. 183 с.

4. Щэш1э Щ. Шъыпкъагъэм игъогу темык1эу... // Тыгъэм ынэпс. Мыекъуапэ: Адыгэ республикэм итхылъ тедзап1, 2019. Н. 560.

References:

1. Makarova L.S. Interaction of cultures and problem of intertextuality in a literary translation // Bulletin of the Adyghe State University. Ser.: Philology and the Arts. Maikop, 2015. Iss. 4. P. 51-55.

2. Shazzo K. Disturbing autumn nights. Maikop: Adyghe Republican Publishing house, 2000. P. 516.

3. Theory of translation: a manual / the author and compiler is L.R. Vartanova, P.P. Banman; North Caucasus Federal University. Stavropol: North Caucasus Federal University (NCFU), 2014. 183 pp.

4. Shazzo Sh. Don't turn from the right path // Tears of the Sun. Maikop: Adyghe Republican Publishing house, 2019. P. 560.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.