Научная статья на тему 'СОВЕТ ҲОКИМИЯТИ ДАВРИДА ПАХТАЧИЛИК СОҲАСИДА МОДДИЙ МАБЛАҒ САРФЛАШ ИМКОНИЯТЛАР ВА УНИНГ НАТИЖАЛАРИ'

СОВЕТ ҲОКИМИЯТИ ДАВРИДА ПАХТАЧИЛИК СОҲАСИДА МОДДИЙ МАБЛАҒ САРФЛАШ ИМКОНИЯТЛАР ВА УНИНГ НАТИЖАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

90
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
совет / пахта / меҳнат / колхоз / пул-материал / материал резервлар / совхоз / агротехника / ирригация-мелиорация / маданият. цианамидкальций / горизонтал шпииделли

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Диларам Тажиевна Ёқубова

Ўзбекистонда совет ҳокимиятини пахта яккаҳокимлигини амалга ошириган бир томонлама сиѐсати, қишлоқ-хўжалигида бошқа экин турларини камайтиришнинг сабаблари ва натижалари, пахтачиликни ривожлантиришда аграртехникани янги турларни синовдан ўтказиш натижалари мақолада ўз илмий аксини топган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Диларам Тажиевна Ёқубова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СОВЕТ ҲОКИМИЯТИ ДАВРИДА ПАХТАЧИЛИК СОҲАСИДА МОДДИЙ МАБЛАҒ САРФЛАШ ИМКОНИЯТЛАР ВА УНИНГ НАТИЖАЛАРИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1377-1383

СОВЕТ ХОКИМИЯТИ ДАВРИДА ПАХТАЧИЛИК СОХДСИДА

МОДДИЙ МАБЛАГ САРФЛАШ ИМКОНИЯТЛАР ВА УНИНГ

НАТИЖАЛАРИ

Диларам Тажиевна Ёкубова

Денов тадбиркорлик ва педагогика институти укитувчиси

АНОТТАЦИЯ

Узбекистонда совет хокимиятини пахта яккахокимлигини амалга ошириган бир томонлама сиёсати, кишлок-хужалигида бошка экин турларини камайтиришнинг сабаблари ва натижалари, пахтачиликни ривожлантиришда аграртехникани янги турларни синовдан утказиш натижалари маколада уз илмий аксини топган.

Калит сузлар; совет, пахта, мехнат, колхоз,пул-материал, материал резервлар, совхоз, агротехника,ирригация-мелиорация, маданият. цианамид-кальций, горизонтал шпииделли.

КИРИШ

Узбекистонда совет аграр сиёсатининг асосий максади пахта экинларнинг хосилдорлигини ошириш учун полиз-савзаватчилик, чорвачилик, ипакчилик ва бошка тармокларнинг камайтириш билан боглик масала асосий сиёсатга айлантирилган эди. Бунинг учун бир томондан-пахта хосилининг центенр хисобига ошиб бориши ва иккинчи томондан колхозчиларга бериладиган -мехнат хамда пул-материал сарфининг иложи борича камайтирилиши, аникроги бир центнер махсулот етиштириш учун сарфланадиган ишлаб чикариш чикимларини камайтиришга харакат килинди. Бунинг натижасида, колхоз даромадининг мехнат кунларига таксимланадиган кисми янада купаяди, колхозчиларнинг моддий манфаатдорлигини ошириш, турмуш тарзини яхшилаш максадида совет давлати мухим тадбирларни кун тартибига куйди. Аслида эса бу сиёсат факат когозда амалга оширилиб, дехкончиликдаги ишларни механизациялаш даражаси ва агротехниканинг янги усуллари жорий этилиши республикадаги колхозларига бир центнер пахта етиштириш учун сарф килинадиган мехнат ва пул-материал чикимларини камайтириш хисобига бажарилди. Амалда эса 1955 йилгача колхозларда хар гектарни парвариш килиш ва пахта центнерини етиштиришга сарф булган мехнат учун канча пул ва материал сарф булганлиги аник хисоб китоб килинмади,.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1377-1383

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Сурхондарё вилоятидаги колхозларнинг ишлаб чикариш харажатлари тахлил килиниши натижасида маълум булишича, купчилик колхозларда пахта хосилини ошириш ва ишлаб чикариш чикимларини камайтириш имкониятларидан тула фойдаланмаган, шунингдек, техникадан тугри фойдаланиш, мехнат, пул ва материалларни тежаш масаласига яхши эътибор берилмаган эди.

Сурхондарё область Шеробод районидаги Ленин, Киров ва Сталин номликолхозларда пахта етиштириш учун канча пул ва материал сарфланганлиги пухталик билан текширилганида, учала колхозда хам пул-материал сарфини хали анча камайтириш ва шу йул билан пахта махсулотининг таннархини купгина пасайтириш имкони борлиги аникланди. Бу колхозларда пахта экинларининг хар гектарини парвариш килиш ва 1 центнер пахта етиштириш учун 1955 йидда куйидаги микдорда (сум хисобида) пул ва материал сарфланган, пахтачиликка бевосита алокадор харажатлар Ленин колхозида хар гектарга 2238 сум ва хар центнерга 76,8 сумни, Киров номли колхозда — 2284 ва 90,7 сумни, Сталин колхозида — 1525 ва 84,6 сумни ташкил этган. Па хтачиликка бевосита алокаси булмаган харажатлар Ленин колхозида хар гектарга 442 ва хар центнерга 15,2 сумни, Киров номли колхозда, — 347 ва 13,8 сумни, Сталин колхозида — 284,1 ва 15,7 сумни ташкил этган.

Киров номли колхозда Ленин колхозидагига караганда камрок хосил олинганидан, бир центнер пахта етиштириш учун пуд ва материал купрок, (104,5 сум) сарфланган. Энг кам (гектарига 18 центнер) хосил етиштирган «Коммунизм» колхозида хар гектарнинг сарфи иккала колхоздагига, караганда камрок (1809,1 сум) булса хам, бир центнер пахта етиштириш учун бу колхозда пул ва материал купрок (100,3 сум) сарф булган, Ленин номли ва Киров колхозлари да пул ва материал резервларини тежаб-тергаб сарфлашга парвосизлик билан каралганлигини курсатади. Ана шу парвосизлик окибатида пул ва материаллар керагидан ортикча сарфланади ва етиштирилган махсулотнинг таннархи ортишига сабаб булади. Бу учала колхозда МТСга натура хаки тулаш, минерал угитлар сотиб олиш ва пахта теримига четдан тортилган кишиларга мехнат хади тулаш учун айникса куп пул сарфланган. Шунингдек, Сурхондарё областидаги колхоз ва совхозларида алмашлаб

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1377-1383

экишни жорий этиш ва узлаштириш тугрисидаги конун асосида 1959 йилдан бошлаб Узбекистон ССР Конституциясига мувофик, республикадаги ер ва сувлар давлат мулкидир. Колхозлар ва совхозларга фойдаланиш учун берилган ер ва сувдан социалистик хужалик системасини мустахкамлаш ва ривожлантириш, жамоат бойликларини купайтириш, мехнаткашларнинг моддий фаровонлиги ва маданий савиясини тухтовсиз ошира бориш максадларида фойдаланилди.

НАТИЖАЛАР ВА МУ^ОКАМА

Сурхондарё вилояти колхозлар ва совхозлар уз хужаликларини кишлок хужалик ишлаб чикаришининг хамма тармокларини ривожлантиришни, махсулот бирлигига энг кам мехнат ва маблаг сарфлаган холда, кишлок хужалигидаги ерларнинг хар 100 гектаридан энг куп микдорда махсулот олишни кузда тутадиган келгуси ва йиллик режалар асосида олиб борди.

Кишлок хужалиги ишларини олиб боришнинг илмий жихатдан асосланган тизимининг мухим кисми булган алмашлаб экиш — колхозлар ва совхозларнинг ишлаб чикариш фаолиятига асос килиб олинди.

Колхозлар ва совхозлар кишлок хужалиги ишлаб чикаришининг асосий воситаси булган ердан максадга мувофик равишда ва тежаб-тергаб фойдаланилди. Шу максадда колхозлар ва совхозлар куйидаги ишлар бажарилди:

— кишлок хужалиги ишлаб чикаришида ёрнинг хосилдорлигини тизимли равишда ошириб борилиши натижасида ва янги ерлар узлаштирилди;

— агротехника ва ирригация-мелиорация тадбирлари комплексини кулланиш ва илгорлар тажрибаси хамда фан ютукларини ишлаб чикаришда жорий килиниш натижасида пахта, беда, маккажухори ва бошка кишлок хужалик экинларининг хосили оширилиб, боглар, ток- зорлар, пичанзорлар ва утлокларнинг махсулдорлиги оширилди;

— мелиорация, тупрокни саклаш, далаларни тусиш ва сувни куриклаш максадида утказилган дарахтларни химоя килишни, парвариш килишни таъминлаш, дарахт лар утказиладиган майдонларни кенгайтириш ва ахоли яшайдиган пунктларни кукаламзорлаштирилди;

— бегона утларга, кишлок хужалиги экинлари зарар-кунандаларига ва касалликларига карши кураш юзасидан зарур тадбирлар катъият билан бажарилди.

Узбекистон Совет Социалистик Республикаси Олий Совети барча колхоз

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1377-1383

ва совхозларда алмашлаб экишни жорий килиш — кишлок хужалигини ва айникса пахтачиликни янада ривожлантириш, дехкончилик маданиятини ошириш сохасидаги энг мухим тадбирлар амалда бажарилди.

Ленин шунга карамай, кейинги йилларда республика, махаллий совет ва кишло; хужалик органлари, купгина колхоз ва совхозлар хеч кандай асос булмаган холда алмашлаб экишни узлаштириш масаласи билан шугулланмай келдилар. Пахтачиликни ривожлантирищда асосий эътибор пахта майдонларини кенгайтиришга каратилди, социалистик дехкончиликнинг асосий вазифаси булган пахта ва бошка кишлок хужалик экинлари хосилини оширишга эса етарли эътибор берилмади. Бу хол чорвачиликнинг ривожлантирилишига хам халакит берди.

Республика колхоз ва совхозлари 1959 йили пахта теримини машиналаштириш натижасида механизаторлари машина билан 330 минг тонна пахтани териб олдилар. 1959 йили республика колхоз ва совхозларида 6800 та терим машинаси ишлади. Урта хисобда хар бир машина 48,5 тоннадан пахта терди. Машина теримини муваффакиятли утказишда гуза баргини уз вактида, сифатли килиб туктириш катта ахамиятга эта. 1955-1959 йиллардаги тажрибаларнинг курсатишича кундалик температура 17 градус ва ундан юкори булган холда гузани цианамид-кальций билан дорилаш энг яхши натижа берди. Асосий майдонларда барг туктириш учун кремнефтористий натрий билан кальций-цианамид кулланилиб. шудринг тушмайдиган, ёки дорилаш кечки муддатларда утказиладиган районларда магний хлорат ишлатилди.

Сурхон вохасида хам дастлабки пахтани машиналар билан теришга оид маъалумотларни урганиш даврида 1959 йилда машина теримини бошлашдан олдин теримга ажратилган жами майдонлар аникланиб, ук ариклар текисланиб, куприк ва йуллар таъмирланиб, терим олдидан бегона утларни уток килиниб, теримга 3-5 кун колганда пахта далалари четлари 5-6 метр кенгликда терим машиналари учун бурилиш жойлари тайёрланиш ташкил этилган. Манбаларга эътибор берилса, 1959-1960 йилларда Сурхондарё областида хам машина билан пахта теришга кусакларнинг энг ками 60 фоизи очилганда пахта горизонтал шпииделли машина билан териладиган булиб. теримга кусакларнинг 65-70 фоизи очилганда ишга туширилган. Совет дарига оид 1960 йиллар урганилган даврида пахтачиликдаги тажрибани курсатишича, пахтаси кам очилган далаларнинг хосили машина билан терилса кусаклар купрок тукилган ва пахта кам терилади. Одатда купчилик далаларда машина билан икки терим утказилиб, унда, ялпи хосилнинг 85 фоизи терилиши мумкин

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1377-1383

булган, натижада пахта толасининг купи сифатсиз холатга айланган. Илгор механик-хайдовчиларнинг тунда пахта териш тажрибаларини кенг жорий этиш иш унумини кутаришда катта имкониятлар булган, унинг учун терим машиналарини кушимча ёритиш чираклари билан жихозлаш ва хар кайси терим машинасини 2 сменада ишлатиш учун механик-хайдовчилар билан таъминлаш керак.

Машинанинг иш унуми ва сифатини оширишда, унинг далага кириб бориш харитасини тугри белгилаш катта ахамиятга эга булган. Мавзуига оид манбаларни илмий тахлил этиш жараёнида янги техник кисимлар хам пахта териш жараёнида синовдан утказилганлиги аникланди. Тарихий маълумотларда кайд этилган ТИИИМСХнинг илмий ходими Хдйдаровнинг кузатишлари натижасида СХМ-48, ХВС-1,2 ва СХС-1,2 маркали машиналар учун энг юкори унум берадиган хариталар аникланди. Машина теримига ажратилган участка кундалангига каратиб худудларга булиниб, машинанинг бурилищи учун энг хам вакт талаб этадиган загоннинг минимал кенглиги куйидагича белгиланганлиги хужжатларда уз ифодасини топди: СХМ-48М машинаси учун-32 катор ХВС-1,2, 52, СХС-1,2, 20 СХМ-48, СХМ-48М ва ХВС-1,2 машиналари ишга загоннинг унг томонидан тушиб комбинациялаштирилган усулда пахта терди. Бунда ХВС-1,2 машинаси пайкалга кириш вактида, машинанинг олдинги гилдираги ёки етахчи гилдиракларидан бири албатта туташ катор орасидан юриши керакдли аникланган. Маълумки, ХВС-1,2 машинасининг бункери терилган пахта: тугридан-тугри транспортга бушатилиб, унга кура пахта: пайдар-пай териш ва хосил коп-канорсиз ташиш усули биринчи навбатда ХВС-1,2 машин си ишлаётган жойда жорий этилган. 1961 йилда Узбекистон пахтакорлари 3 миллион 200 минг тонна пахта, 600 минг тонна сабзавот, 360 минг тонна картошка, 600 минг тонна полиз махсулоти, 312 минг тонна мева ва узум; чорвачилик махсулотларидан: 155 минг тонна гушт, 315 минг тонна сут, 84 миллион дона тухум, 22 минг тонна жун, 100 минглаб дона коракул тери етиштириб берди. Етти йилликнинг учинчи йилида бир миллион 50 минг гектар ерга чигит квадрат-уялаб экадиган сеялклар билан экилиб, шу жумладан 250 минг гектар ерга муайян микдор чигит экилди. Бир миллион 200 минг гектар гуза, асосан, кетмонсиз икки томонлама парвариш килиниб. 190 минг гектар ерга маккажухори, ок жухори квадрат-уялаб экилиб. камида 600 минг тонна пахта машинада терилди.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1377-1383

ХУЛОСА

Хулоса килиб таъкидлаш мумкинки совет хокимияти узининг минтакада амлага оширган пахта яккахокимлиги сиёсатидан максади Марказни пахта хом-ашёсига булган талабларини кондириш хамда кишлок-хужалигини механизациялашда максад пахта хосилдорлигини ошириш туфайли аграр тармокдаги бошка соха тармокларини издан чикариш асосий йуналиш килиб олинган эди.

Совет хокмиятининг пахта яккахокимлиги сиёсатини ижтимоий-иктисодий холати ва кишлок-хужалигида янги техника воситаларни яратилиши ва унинг натижалари илмий тахлил этилган.

REFERENCES

1. Шукурова, С. С., Пулатова, М. Д., & Серебряков, В. В. (2021). Изменения показателей макроэлементов в крови у футболистов после физической нагрузки. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

2. Хайдаров, М., Алламуратов, М., & Хайруллаева, Н. (2021). Сравнительная оценка физического состояния подростков 11 -16 лет с нарушением интеллекта. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

3. Шукурова, С. С., Сейдалиева, Л. Д., & Шарипова, С. Н. (2021). Анализ гемодинамики игроков во время тренировочного процесса. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

4. Farkhodovich, I. B. (2020). Development of balance in young kayakers in the initial stage of training. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(2), 66-70.

5. Жумаев, А. Т. (2020). Янги даврда спортнинг ижтимоийлаштирувчи мавкеи. Мугаллимуэмузликсиз билимлендириу,(1), 159-164.

6. Ишонкулов, M. У., & Жумаев, A. T. (2020). Таълим жараёнида замонавий педагогик технологиялардан фойдаланиш. Педагогика ва психологияда инноваъщялар,(2), 584588.

7. Solizhonovich, M. R., Turdievich, Z. A., Bahromovich, J. A., & Erkinovna, K. M. (2020). Features and application of the cluster method of its organizations in lessons in secondary school and higher pedagogical institutions. International Journal on Integrated Education, 3(3), 90-94.

8. Кораев, с. Б. (2021). Профессионал таълимда касбий амалий машгулотлар мазмуни ва уни такомиллаштириш йуллари. Academic research in educational sciences, 2(4), 1573-1581.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1377-1383

9. Qorayev, S. B., & Janbayeva, M. S. (2021). Boshlang'ich sinf o'qish darslarida sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish. Academic research in educational sciences, 2(4).

10. Adbujalilova, S. A., & Koraev, S. B. (2020). Талабалар илмий дунёкарашини шакллантиришда педагогик технологияларнинг урни. Academic research in educational sciences, (4).

11. Мафтуна, К., & Самариддин, К. (2020). Бошлангич таълимда укувчиларнинг укув-билиш компетенцияларини шакллантириш. Academic research in educational sciences, (4).

12. Raxmanova, M. Q. (2020). Yoshlarda ijtimoiy-ma'naviy faollikni oshirishga bo'lgan ehtiyojlarni shakllantirish. Science and Education, ^(Special Issue 4).

13. Rakhmanova, M. K. (2017). Socialization and Categorization of Education content. Eastern European Scientific Journal, (5).

14. Ёкубова, Д. Т. (2021). Сурхондарё вилоятида ингичка толали пахтадан юкори хосил олиш агротехникасининг ривожланишда мс истоминнинг фаолияти. Academic research in educational sciences, 2(4), 1802-1810.

15. Солиев, И. Р., Давидова, К. Р., Мийликулова, Ш. С. К., & Азамова, Г. Э. (2021). Енгил атлетика спорт турида машгулот ва мусобака жараёнини бошкариш тизимининг тахлили. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

16. Azimov, Z. N. (2020). Research Of Training Loads On The Simulator" Concept-

2. The Preparation Of Youth In Academic Rowing. The American Journal of Applied sciences, 2(11), 104-109.

17. Miryunusovna, Z. G. (2020). Selecting criterias of talented preschool children for the forming of sports reserve in swimming. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(2).

18. Matnazarov, X. Y. (2020). Influencing factors for selecting effectiveness of talented swimmers on swimming sports. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(3), 41-44.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.