CC BY
22Сведения об авторе: Оралбаев Хамза Хайдарович - старший преподаватель кафедры экономического и финансового права Финансово- экономический институт Таджикистана, tel: (+992)919-64-35-35, e-mail:femida-80@list.ru
Information about authors: Oralbaev Hamza Haydarovish-researcher of criminal and law disciplines chair of Moscow State of linguistic University.tel: (+992)919-64-35-35, e-mail:femida-80@list.ru
ВАЗЪИ И^ТИМОЙ ВА ^УЦУЦИИ ЗАНОНДАР ЭРОН АЗ ДАВРАИ КО^ОР ТО БА ИМРУЗ
Саидцубод Муртазавии Форсонй
Институти фалсафа, сиёсатшиноси ва %уцуци Академияи илмуои Цум^урии Тоцикистон
Дар Ч,умх,урии Исломии Эрон низ ба масъалаи омузиши вазъи ичтимой ва хукукии занон таваччухи вижа сурат мегирад. Аз чумла таваччухи хосса ба даврахои мухталифи рушди хукуки занон дода мешавад. Мухаккикон кушиш ба харч медиханд, ки вазъи ичтимой ва хукукии занонро вобаста ба тагйиротхои фархангиву мазхабй ва ивазшавии низомхои идорй дар тули таърих мавриди баррасй ва тахкик карор диханд. Барои ошкор намудани масъалахои хукуки занон ва муносибатхои гендерй дар чомеаи имрузинаи Эрон зарурати омузиши вазъи хукукй ва ичтимоии занон дар даврахои мухталифи таърихй пеш меояд. Зеро, бархе аз масъалахои хукукии занон дар чомеаи имрузаи Эрон таърихи тулонй дошта ва решахои он ба даврахои мухталифи таърихй бармехуранд.
Баррасии вазъи ичтимой ва хукукии занон вобаста ба даврахои мухталифи рушди таърихй имкон фарохам мекунад, ки масъалахои хифзи хукуки занон дар шароити имузаи чомеаи исломии Эрон бехтар фахмида ва дарк карда шавад. Аз ин ру, омузиши вазъй ичтимой ва хукукии занон аз давраи Кочор то ба замони имруз мухим арзёбй мешавад.
Макоми хукукй ва ичтимоии занон дар ахди Кочория аз таъсири сулолахои пешин ва анъанахои мазхабии гузаштагон орй набуд. Дар замони Кочория дар Эрон падарсолорй хукмрон буд, ки аз хар чихат ба химояи хукуки занон ва макоми чамъиятии онон таъсиргузор буд. Дар чомеаи падарсолории ахди Кочор занон на танхо макому мансаб, балки хакки хеч гуна мушорикат дар зиндагии ичтимоииро низ надоштанд. Ситами таърихй аз замони таваллуд ба души навзоди занона сангинй менамуд. Аммо ба ин нигох накарда дар ин давра аввалин мадрасахои духтарона дар Эрон ташкил карда шуданд, ки асосгузори онхо Бибихонум буд. Бибихонум бори аввал мадрасаи душизагони Эронро таъсис кард. Албатта ташкили чунин мадрасахо ба боло рафтани макоми ичтимоии занон ва фароянди саводомузии онон дорои ахамият буд.
Аз ин давраи таърихй ончи аз хунару фарханг вучуд дорад, марбут ба улгу ва кишри дарборй аст ва бозтобе аз зиндагии мардумони миёнаю махруми чомеа дар хунари Кочор дида намешавад, магар каму беш дар баъзе накшахои Камолулмулк, ки саъй доштааст, ба равиши нисбатан реалистй ба вокеиятхои муосири худ нигох кунад. Он хам албатта бо диди бастаю махдуд буд. Бинобар ин, бо чунин пешфарз ибтидо ба мавкеияти занони дарборй пардохта мешавад, ки онхо теъдоди бисёр каме аз чамъияти занонро ташкил медоданд. Хдёти ин занон, ки чун улгуи зани давраи Кочор дониста мешудан аз чониби таърихнависону хунармандон ба таври дакик баррасй карда шудаанд.
Иштиголи занон дар ин давра, манзур шуглхое аст, ки занон аз чихати ниёзи молй ва гох ба хотири кор дар хона анчом медоданд хеч гох наметавонист талаботи робитахои ичтимоиро фарохам кунад. Албатта максад дар ин чо занони шахрй аст, на занони дехотй, ки мачбуран дар корхои кишоварзию домдорй фаъолият доштанд. Шугле, ки дар ин давра занони бисёре ба он мепардохтанд ва дар наккошихо вучуд дорад, шугли мутрибию раккосй буд, ки албатта овардани мутрибу раккос бештар дар
маxдyдияти даpбоp 6уд. ryë ин шугл даp ибтидо чанбаи xyнаpй дошт ва кам кам ба xоpй pасид.
Даp замони Аминудувла аз 5 ва ё 6 пияно бештаp даp Tеxpон набуд ва камтаp касе онpо менавохт. Исматуддувла Табасум номе аз канизонашpо назди Саpваpyлмyлк фиpистод, ки пияноpо биëмyзад ва y сипас ба Исматуддувла омузиш диxад. То ба xадде машк мекаpд, ки ин ^p байни xонyмxо шyxpати хубе пайдо каpд ва шоx xам аз ин xyшаш омад. Хде гоx, ки Исматуддувла менавохт, хонуме, ки xонданpо метавонист, шypyъ ба хондан мекаpд.
Даp оxиpxои ин давpа, мавзyоти наккошй низ оxиста-оxиста дигаpгyн шуд ва ба мавзyоте табдил шуд, ки аз тасвиpи кашидани достонxои матнxои адабию мазxабй бо тасвиp шудани достонxои масеxият пеш pафт. Даp ин миён ночоp сypати зан низ мавpиди дигаpгyниxои чашмpасе каpоp гиpифт ва бо моддият бахшидан ба xамаи падидаxои зиндагй, бешак xyввияти зан низ xyввияти мисолию шеъpгyна ва тасвиpи xакикитаp буд. Tасвиpе, ки аз назаpи маpдони он pyзгоp бо xама баpдоштxои дypyстy нодypyсте, ки аз y доштанд ва бо xама таваккуоте, ки аз моxияти як зан доштанд, мутобикат дошт. Чунин xоxишxо даp xyнаpи ин давpа низ ошкоp шуд ва бинобаp ин тасвиpи зан низ дyчоpи дигаpгyнии комил гаpдид, ки xостгоxи ин дигаpгyнии аxиp даp наккошикоpиpо бояд даp таъсиpи давpони Сафавия, иpтибот бо кишваpxои xамсоя ва pобитаxои дучонибаи фаpxангию xyнаpй бо Fаpб чустучу каpд. Яке аз мавзyоте, ки такpоpан мавpиди таваччУxy сyпоpиши наккошон даp боpаи Фатxалй шуда буд, занони pаксандаю навозанда аст.
Аксаpан ин тасвиpxо баpои зиннату оpоиш додани толоp ба коp меpафт. Наккошй даp давоми давpаxои мухталифи таъpиxй, дyчоpи дигаpгyнй гаpдида, наккошон баpдошти мyтафовитеpо пешкаш менамуданд. Гоxе ин накшxо шаклxои диданй ба худ гиpифта, гоxxо ба самти табиатгаpой pафтааст. Вале тасвиpи зан даp xyнаpи Kочоp ва ба тавpи мушахас даp санъатxои дастии ин давpа умдатан таxти таъсиpи xyнаpи Авpyпо аст. Даp натича он шахсияту pyxонияти дигаpеpо баён мекунад, ки наздикии чандоне бо зани Эpон надоpад. Хдочанд xyсyсиятxои наккошигаpии Эpонpо xанyз даp он метавон дид, ки тасвиp даp колинчаxо ичpо каpда мешуд. Махсусан колинчаxое, ки мавзyи онxоpо занони зебо ташкил медоданд, яке аз гypyxxои ^чаки колинчаxои тасвиpй буданд. Ин колинчаxо даp як муддат даp замони панчоx сола, ки баpобаp бо баpxе аз pyйдодxои ичтимой даp Эpон аст, ба вучуд омадаанд. Аз мyxимтаpини ин pyйдодxо даp pобита бо количаxо, аxбоpy аpмyFOнxое буд, ки мyсофиpони Эpонй даp бозгашт аз Фаpонса даp боpаи занони авpyпой бо худ меоваpданд.
Чигунагии зиндагии занони Авpyпо ва xyвайдо шудани онxо бо саpи баpаxна даp кyчаю хиёбон, аз шуниданщои он замон буд. Махсусан вакте ин гуна таъpифxо бо аксxо xамpоx буд, занони зебои фаpангиpо нишон медод. Tасвиpxои тахаюлй, ки наккошони Эpонй аз занон мекашиданд бо ин тасвиpxо, тафовyтxои зиёде дошт. Аз ин py, ин тасвиpxои чопй, xайpатy таxсини бисëpеpо фаpоxам мекаpд. Аз он сабаб, ки даp он замон зан даp Эpон, даp чодаp ва навъxои pyбанд маxдyд буд ва шаклу андомаш камтаp ба чашм меxypд.
Занон даp замони Kочоpия аз pоxи тавалид ва ис^^лот даp xаëтгyзаpонии хонавода накши мyxиммеpо ичpо мекаpданд. Ин накш даp иктисоди кишваp бетаъсиp набуд. Истифода аз неpyи чисмии занон, даp тавлидоти домпаpваpию кишоваpзй зиёд буд. Даp миёни кабилаxои тypкман, издивоч бо занони бева ба далели тачpибаxое, ки онон даp колинбофй ва домпаpваpй доштанд, аз баpтаpии бештаpе баpxypдоp буд.
K^py кимати як зан то xадди зиёде баp асоси маxоpатxои истеxсолот ва тавлиди y мушаххас мегаpдид. Хдо дyxтаpе баъди издивоч фаpши дастбофи xyдpо ба хонаи шавxаp мебypд, то аз pоxи диккату xавсалае, ки даp он саpф каpдааст, xавсалаю вафодоpии y нисбати xамсаpаш маълум гаpдад1.
Яке аз аpсаxои дигаpи иштиголи маъмулии занон xидматкоpии онxо бо намyнаxои мутафовите монанди гесисафед ва доя даp назди xонадонxои матмyл буд. Tавpе, ки
1 Долмони. Сафаpнома, таpчyмаи Фаpеваши Азуто Баxтиëpи. - Tеxpон, 1325 x.ш. саx.125.
98
вучуди ощо аз омилxои мyxим даp ба гаpдиш даpоваpдани чаpxи зиндагии xонаводаxои матмyл ба xисоб меpафт. Чаpо ки, занони чунин xонаводаxо, ба xотиpи xифзи зоxиpxои ашpофй, то xадди имкон аз паpваpиши кyдакон xyддоpй мекаpданд ва нисбат ба вазифаxои дигаpи як зани xонадоp, монанди ошпазй, xаpид аз бозоp ва назофати манзил низ бегона буданд.
Занон илова баp шyFлxои хадамотй ба табобати суннатй ба воситаи гиëxони доpyй мепаpдоxтанд. Занон даp яке аз гyшаxои Tеxpони он pyзгоp, бемоpистон ë даpмонгоxи умумй ташкил каpда буданд. Mypочиаткyнандагонpо, ки аксаp бонувон буданд, муоина менамуданд. Занони замони Kочоp даp мyбодилаxои тичоpй ва бозоp низ даp сатxи бисëp каме саxм доштанд. Ба ин сypат, ки монанди фаpиштагон давpаи гиpд ба фypyxтани поpча даp манзилxо мепаpдоxтанд2 ë инки даp хдабощо машгули майдафypyшй мешуданд. Аз чумла даp бозоpи Вакили Шеpоз3, Mасчиди нав ва ШоxчаpоFи ин шаxp занон ба коpи дастфypyшй (майдафypyшй) машгул буданд. Ч,олиб аст бидонем, ки занон даp оxиpxои давpони Kочоp ва даp замони салтанати Аxмадшоx воpиди назме мешуданд ва ба унвони пулиси махфй даp маконxое, ки ба вучуди ощо ниëз буд ба хидмат мепаpдоxтанд4.
Фаъолтаpин xyзypи ичтимоии занон даp давpаи Kочоp шиpкат даp маpосимxои азодоpии моxи мyxаppам, pавзаxонй ва намоишxои таъзия буд. Myшоxидаи маpосими намоишии таъзия аз алокаxои васфнашавандаи занон буд. Касби ачpи оxиpатии ният баpои тавба аз гyноxон, зиëдшавии иттилооти динй, дидани pичоли сиëсй, pyxониëн ва маpчаъxои бyзypг ва шунидани мавизаxои онxо, лаззат даp чамъ, вокеъ шудан ва шиpкат намудан даp xypокпазию xypдани он, махсусан баpои занони табакаxои камбизоат аз ангезаxое буданд, ки ба xyзypи занон даp ин маpосим неpy мебахшиданд. Myшоpикати ичтимоии занон даp саxнаxои ичтимой xамеша бо пушиши суннатй ва мyлоxизаxои ахлокй мутобик баp чудоии занон аз маpдон xамpоx будааст5.
Баpxе аз занон даp давpони Kочоpия xатто ба xyкмpонй низ pасиданд. Дасан Чдоонхонум бо лакаби Волия аз дyxтаpони Фатxалишоx, солxо даp Kypдистон шахсан бо камоли истиклол xyкмpонй каpд6. Инчунин Фаxpyлмyлyк дyxтаpи Носиpиддиншоx муддати замоне даp Кум яке аз афpоди пешбаpандаи шаxp буд7.
Занон даp чаpаëни Наxзати Mашpyта худ xyзyp доштанд ва ë мушаввики маpдон даp Наxзат буданд. Онxо даp сypати набудани тавоноии шиpкати мустаким, аз пешнщоди кyмакxои молй даp pоxи пеш бypдани xадафxои Mашpyта даpеF намедоштанд. Занон даp лаxзаxои ин xаpакати сиëсию ичтимой фаъолона шиpкат менамуданд. Дангоме, ки мухолифат бо давлат огоз шуд ва маpдyм даp масчиди Шоxи Tеxpон боpxою боpxо чамъ шуданд занон низ вазифадоpи масъyлиятxои мyxимме буданд. Онон лаxзаи xамpоxй бо маpдон даp оваpдани уламо ба масчид баpои сyxанpонй, масъулияти xифзи чони олимонpо ба yxда доштанд. Дангоми машгул шудан даp атpофи минбаp, омода мешуданд то даp сypате, ки таpафдоpони истибдод касди беназмй доштанд, ба саpкyб намудани онxо бипаpдозанд8. Даp соли 1338 (1959) Анчумани мyxаддиpоти ватан ба pаëсати Бону Ого Бегам даp Tеxpон таъсис шуд. Дадафи ин Анчуман дифоъ аз истиклоли кишваp, мухолифат бо каpз гиpифтан аз бегонагон ва низ пешгиpй аз xаpиди маxсyлоти xоpичй ва таблиги масpафи молxои дохилй буд. Дангоме, ки маpдyми шаxpxои Tеxpон, Tабpез ва Рашт ва дигаp шаxpxои Эpон даp xимоят аз мачлис ва мухолифат бо ултиматуми Россия баpои xоpич шудани Шyстеpи Амpикой ба эътиpоз мепаpдозанд занони Tеxpон низ xyдpо баpои дифоъ аз кишваp омода каpданд ва фаъолона даp таxpими молxои pyсию англисй шиpкат намуданд9. Даp xамин замон аз таpафи баpxе аз намояндагон, замзамаxое даp боби
2 Дидоят Mаxдй Кулихон. Гyзоpиши Эpон, ба макоми кушиши Myxаммадалии Савтй. - Tеxpон, 1362 x^. саx.110
3 Вокеаxои иттифокия, саxеxкаpдаи Саида С^чонй. - Tеxpон, 1362 x^. саx.613.
4 Баxpомй, Абдулло, Хотиpоти Абдyллоx Баxpомй. - Tеxpон, 1344 x.ш. саx.420.
5 Иззуддавла Аxмад Mиpзо, Tаъpиxи асpй, саxеxкаpдаи Дасанкyxии Kиpмонй, Tеxpон. саx.21.
6 Иззуддавла Аxмад. Дамон. саx.21.
7 Mаликпyp Чдмшед. Адабиëти намоишй даp Эpон. - Tеxpон, 1363 x^. саx.103.
8 Ноxид Абдyлxyсейн. Се мyбоpизаи Mашpyта. -Tабpез: Аxтаp, 1384 x^. саx.55.
9 Давлатободй Яxë. Даëти Яxë. -Tеxpон: Фиpдавс, 1371 x^. саx. 197.
99
кабули ултиматуми русхо огоз шуд. Лекин занон дар холе, ки мусаллах буданд, ба самти мачлис харакат карданд ва аз раиси мачлис ичозаи мулокот хостанд ва ба у хушдор доданд, ки агар вакилони мачлис дар анчоми вазифахои худ ва мухофизату баркарор доштани шарафи Эрон тардид намоянд, мардону фарзандон ва худамонро кушта ва часадхояшонро хамин меандозем10.
Бухрону мушкилоти иктисодй дар даврони Кочор хамеша арсаи фаъолиятро ба мардум танг менамуд. Гаронии нон аз чумлаи мухимтарин ва хаётитарин мушкили иктисодии мардуми ин давра буд. Занон бештар дар эътироз ба вазъи бухронии нон пешкадам буданд ва ба тарики мухталиф ба василахои норизоятй мепардохтанд.
Эътимоди Салтана дар китоби худ дар боби гаронии нон меоварад, ки якшанбе, 6 шаъбони соли 1309 х.к. Носириддиншох ба хонаи имоми чумъа рафта буд. Дар он чо шунид, ки занхо боз аз гаронии нон шикоят карда буданд11.
Дар чомеаи замони Кочор фосилаи чандоне байни кудакию издивочи духтарон вучуд надошт. Духтарон бештар аз 7 то 13 солагй издивоч мекарданд. Омилхое монанди дастёбй ба истиклоли иктисодй, рушди зудхангоми духтарон дар он руз ва поён будани миёнгини умр ба далели зиёдшавии беморй ба афзоиши ин издивочхои зудрас муассир буд. Духтарону писарон хеч навъ ихтиёре дар интихоби хамсари ояндаи худ надоштанд. Маъмултарин шакли издивоч акди доим буд.
Аз равишхои дигари маъмули издивоч, издивочи муваккат бар асоси карордоду тавофук буд, ки хосси мазхаби шиаи 12 имома мебошад. Факри молй низ сабаб мешуд, то хонаводахо ба издивочи муваккати духтарони худ ризоят диханд. Шакли дигари издивоч шомили духтарону заноне мешуд, ки аз тарики чангхо, дуздида шудан ва ё тичорати барда, асиру фурухта мешуданд.
Дар ин замон низоми чандхамсарй дар шахрхо, маъмулан махсуси ашрофзодахо будааст. Вале иёлатхое низ ривоч дошт, ки дар байни иёлатхои балуч хатто мардони камбизоат низ гоххо 8 зан мегирифтанд ва ин низ ба ин далел буд, ки зани иёлот на танхо хазинае барои шавхар надошт, балки неруи тавлидии коромадтаре нисбат ба шавхар ба хисоб меомад.
Дар низоми хонаводагии даврони Кочор, хакки талок бо мард буд. Дархости талок аз тарафи мард бо бахона ё бидуни он барои ичрои он кофй буд. Безурётй ва нопокй аз асоситарин далелхои талоки занон будааст. Гох низ бадкадам будани зан ба хангоми ворид шуданаш ба хонаи хамсараш метавонист далели талок бошад. Зан дар мавриди махсусе, монанди дарёфт накардани нафака аз мард, инхирофи ахлокй ва ё нотавонии чинсии мард метавонист дархости талок намояд.
Бо вучуди чоиз будани талок, ин масъала кам рух медод. Дар хакикат сарнавиште, ки пас аз талок дар интизори зан буд, уро аз талок бархазар медошт. Вазифаи нигахдории кудакон аз тарафи мардон ва мушкили пардохти махрия низ мардони маъмулии чомеаро низ аз фикри талоки занонашон мунсариф мекард.
Пушиши занон дар ин замон дар хона ва берун якранг набуд. Пулок чунин менависад, ки дар дохили хона ороиши занон гализтар ва пушиши онхо сабуктару камтар буд. Дар хона зан маъмулан сари худро бо порча мепушонид, ки гушахои он аз пушт овезон аст. Пирохани занон иборат аз порчахои нозук ва абрешимй ба ранги суратй ё обй ва гулдузишуда бо хошияхои талой буд.
Тамоми занони эронй аз хар кишре, алокаи зиёде ба истифода аз тиллову чавохирот ба унвони ороишоти зиннатдиханда аз худ нишон медоданд. Ороишоти зиннатдиханаи нукрагин махсуси кишри камбизоат, бештар ба сурати дастбанду ангуштари нукрагин ба кор мерафт. Гарданбандхои нукрагин махсуси навкарони сиёхпуст аз хонаводаи ашрофзодахо буд12.
Занон дар чомеаи эронй дар ин замон дар кадбонуй низ макоми намоён доштанд. Хонуми Корлосарно дар мавриди кадбонуи занони эронй чунин менависад, ки
10 Шустер Мурган. Ихтиноки Эрон, тарчумаи Хасан Афшор, Техрон: Мохй, 1385 х.ш. сах. 242.
11 Кирмонй. Таърихи бедории Эрониён. -Техрон: Огох, 1361 х.ш. сах. 796.
12 Вилз Чарлз Ч,еймз (Wills, Charles James). Эрон дар як карн пеш, тарчумаи Гуломхусейн Карогузлу, Техрон: Икбол, 1368 х.ш. сах. 120.
xoHyMxou эpонн gap 0M0ga HaMygaHH Mypa6oro mupuHH canuKau xocy TynoHH gopaHg. BemTapH BaKTxo xaHroMe, kh ohxo 6apou gugopu Kace MepaBaHg, 6a yHBOHH BocuTau Myxa66aT MHKgope a3 mupuHuxou gacTnyxTH xygpo nemonem Me^HpucraHg. XugMaTKopoH, ohxopo gap Ta6aKxoe, kh pyam Kano6gy3umyga, aHgoxTa, 6a xoHau gycTH MaBpugu Ha3ap Me6ypgaHg13.
flap ^apaeHH gurapryHuxou cuecuu HHKuno6u MampyTa ^atonuaTH 6epyHHH 3aHoH 6emTap myg14. Ohxo aH^yMaHxou xycycH Ba co3mohxoh Max^H э^оg Kapga, gap Ta30xyp0T mupKaT HaMygaHg Ba 6apou MampyTHaT 6a My6opu3axou MyannaxoHa Ba HKgoMoTH FaHpHxymyHaT0Me3 napgoxTaHg. Muconu oh AH^yMaHH MyxaggupoTH BaTaH15 6yg. flap 3aMoHH ^aT^H TexpoH TaBaccyTH My^oxuguHH MampyTa Hcrogaruro My6opu3au aK 3aH gap KaHopu gurap My^oxuguH HyKTau MyxHMMe gap Ha^mu 3aHoH gap hh ^yH6um acT. Capgop Bu6uMapaMH BaxTuepH nem a3 ^aTxu TexpoH Max^ueHa 6o Tetgogu caBoparoH Bopugu TexpoH myga, gap xoHau nagapu X,yceHH CaKa^H MaH3un Kapg Ba 6a xaHroMH xaMnau Capgop Actag 6a TexpoH, nymTH 6omh xoHapo, kh Mymappa^ 6a MaHgoHH BaxopucTOH 6yg, caHrap6aHgH HaMyg Ba 6o Tetgoge a3 caBopuxo 6o Ka30Kxo MamFynu ^aHr myg. y xarro maxcaH Ty^aHr 6a gacT rupu^Ta 6o Ka30Kxo ^aHrug. HaKmu y gap $aTxu TexpoH, aHgo3au Max6y6uaTampo 3ueg Kapg Ba Tapa^gopoHH 6ucepe e^r Ba 6a naKa6u CapgopH H^THxop rapgug.
Ba xap xon KOHyHH acocuu MampyTau (1285) Эpoн 6apou 3aHoH xaKKe KOun Hamyga 6yg Ba xaTTo 3aHoHpo gap KaHopu Max^ypoHy MaxpyMoH a3 xaKKH pan gogaH MaxpyM Kapga 6yg.
flap gaBpau xyKyMaTH Pu3omoxu naxnaBH 6a Mactanau xyKyKH 3aHoH Ba 6ex6yg HaMygaHH MaKOMH h^thmohh ohxo TaBa^yxu xocca goga myg. flap conu 1933 Pu3omox naxnaBH nac a3 gugop 6o Mycra^o KaMon gap TypKua HKgoMOTepo 6a MaKcagu 6ex6yg HaMygaHH MaBKeuaTH 3aHOH ofo3 Kapg. y 6a Myaccucaxou 0My3umH, MaxcycaH floHumroxu TexpoH gacTyp gog, kh a3 gyxTapoH hh3 ca6TH hom 6a aMan OBapaHg16. flap conu 1934 Pu3omox gacrypu Kam^H xh^o6 gog Ba nogapy py6aHgpo MaHt HaMyg. Ammo a3 Tapa^H gurap ^atonuaTH Co3mohxoh 3aHOH MOHaHgu ^aMtuaTH HacBOHH BaTaHxox MaHt Kapga mygaHg Ba HampueTH 3aHOH 6acTa myg. Ba ^oh ohxo MapKa3H 60HyB0H, kh MeHapaBy xaHpuaBH 6yg, TamKHn Kapga myg.
flap gaBpoHH xyKyMaTH MyxaMMagpu30 naxnaBH, nouxau AH^yMaHxou uenoTH Ba BunoaTH 6a TacBu6 pacug. Bapou HaxycTHH 6op 3aH0H xaKKH paHguxuro H0M3agH gap hhthxo6otpo 6a gacT OBapgaHg. ABBanHH BaKunxou 3aH gap Ma^nucu mypou Munnuu Эpон gap conu 1963 gap hhthxo6oth capocapH patH OBapgaHg Ba 6a Ma^nuc pox e^TaHg17. Co3mohh 3aH0HH Эpон TamKHn Kapga myg. flap oxupxou gaBpau naxnaBH MaBpugxoe a3 KOHyHH xuMoaTH xoHaBoga (conu 1354 (1976)) Ka6yn rapgug. flap conu 1328 (1949) aHg03au 8% 3aH0H 6ocaBog 6ygaHg. Ammo hh aHg03a 6ocaBogH gap maxpxoro gexoT Ta^OByTH 3ueg gomT. 9% 3aH0HH gexoTH TaBOHOHH xoHgaHy HaBHmTaH gomTaHg Ba xygygu 50% a3 3aH0HH maxpH. flap conu 1350 (1971) 6em a3 25% goHHm^yu Myaccucaxou 0My3umHH onupo 3aH0H TamKun MegogaHg. flap conu 1354 (1975) 29% Ba gap conu 1357 (1978) xygygu 38% goHHm^yeHH floHumroxxou Эpон 3hoh 6ygaHg. TaxKHKOTH 3uege HumoH MeguxaHg, kh 6o By^ygu 3ueg mygaHH 6ocaBoguu 3aH0H, Hurapumu ohxo 6a HaKmu cyHaTH Ba hh3 ^oHroxu nacTH xyg TaFHupe HaKapga 6yg. flaKHKaH nem a3 HHKuno6u conu 1357 (1979), 1500 3aH gap MaK0Mx0H apmagu MygupuaTH gap caTxu KHmBap, 22 3aH gap Ma^nucu mypou MunnH, 5 maxpgopH Ba 33% TaMOMH myFnxou 0My3umu onuu Эpон 6ap yxgau 3aH0H 6yg. flap hh gaBpoH, gy 3aH Oapyxpy nopco Ba MaxH03 A^xaMH gap MaKOMH Ba30paT hh3 xugMaT MeKapgaHg. ^aMnyHHH 3aH0HH 6ucepe gap rypyxxou cuecH ^atonuaT MeKapgaHg.
13 Kopno CapHo. Ca^apHOMa, Tap^yMau CaugH, TexpoH: 3aBop, 1362 x.m. cax. 77.
14 CoHocopueH, Ane3, ^yH6umu xyKyKH 3aH0H gap 3poH, nonu aBBan, Hampu AxTapoH, TexpoH-1384 x.m. cax. 30.
15 Fyn0MpH30 CanoMH Ba A^coHau Ha^Mo6ogH, Hax3aTH HacBOHH mapK, Hampu fflepo3a, cax. 299.
16 CoHocopueH, xaMOH, cax.38.
17 Lorentz, J.Historical Dictionary of Iran. 1995.ISBN0-8108-2994-0
Аммо ба бехтар шyдани вазъи хукукии занон нигох накарда дар ин самт мушкилот низ чой дорад. Эрон дар соли 2009 аз назари омори чудоии чинсй дар гузориши Мачмаи чахонии иктисод аз миёни 134 кишвар дар катори 128 карор гирифт. Эрон дар соли 2001 аз лихози нишондихандаи мушорикати занон дар рутбаи 81 аз миёни 93 кишвари раддабандишуда карор дошт18. Дамчунин дар соли 2006 Эрон аз назари нишондихандахои тавсеаи масъалахои занон, дар рутбаи 84 карор дошт. Андозаи даромади мардон ба таври мутавассит 2,5 баробари занон буд. Дамчунон бекории занон дар ин сол 110%-и мардон буда аст.
Дамчунин пас аз Инкилоби соли 1351 (1919), риояи хичоб дар Эрон барои занон ичборй шуд. Бар асоси конуни мучозоти исломй, заноне, ки худуди шаръии хичоби исломиро риоя намекунанд, метавонанд ба 10 зарба шалок ё 60 руз хабс адаб карда шаванд.
Пас аз Инкилоб, мактабхои духтарона ва писарона аз якдигар чудо шуд. Дамчунин ба истифода аз конуни мадании пеш аз Инкилоб (конуни мадании исломй) идома дода шуд. Мувофики ин конун андозаи ирси фарзандони духтар нисфи фарзандони писар аст ва занон аз замин ирс намебаранд. (Ин конун аз соли 1330 (1951) бокй мондааст).
Новобаста аз мушкилотхои чойдошта дар самти хифзу химояи хукуки занон пас аз Инкилоби Исломй, бонувоне дар мансабхои давлатй хузур дошта ва ё ба унвони намояндагони мачлис баргузида шудаанд. Аз миёни заноне, ки сахми бештаре аз кудрату эхтиромро пас аз Инкилоби Исломй доштанд, метавон аз Маъсумаи Ибтикор, Марзияи ДабоF, Марзияи Вахиди Дастчурдй, Фоизаи Дошимй ва Захрои Рахнавард ном бурд.
Дар хамин даврон як бонуи эронй (Ширини Ибодй) ва аввалин эронй барандаи чоизаи Нобел шуд. Бонуи эронии дигар Анушаи Ансорй унвони аввалин фазонаварди эрониро касб кард. Бисёре аз бонувони эронй барандаи чоизахои мухимми чахонй дар заминаи синамо ва хунар шуданд.
Дар масъалаи баланд бурдани макоми занон дар чомеа идеяи баланд бардоштан Маркази умури мушорикати занон ба Маркази умури занон ва хонавода, падидае мухим дар таърихи кишвари Эрон ба шумор меравад ва тахаввули сиёсй дар майдони умури занон аст. Зеро илова бар таваччух ба хифзи каромати инсонии зан дар Ислом ва таъкиди бар хузури мусбати y дар арсахои мухталифи ичтимой, мудириятй, сиёсй, фархангй, иктисодй, илмй ва f. бар чойгохи мехвариаш ба унвони маркази мехру отифа ва парваришдихандаи инсони сохибдарача ва омили аслй дар бакои саломатию ахлок дар чомеа шарх дода шудааст.
Харичанд макоми ичтимой ва хукукии занон дар шароити Ч,умхурии Исломии Эрон бехтар мешавад. Руз аз руз ширкати занон дар хаёти ичтимой, сиёсй, фархангй, маънавй ва дигар сохахои хаёти чомеаи Эрон фаъол мегардад, ки нишондихандаи бехтар шудани вазъи химояи хукуки занон мебошад.
Адабиёт:
1. Бахромй, Абдулло, Хотироти Абдуллох Бахромй. - Хехрон, 1344 х.ш.
2. Вилз Чарлз Ч,еймз (Wills, Charles James). Эрон дар як карн пеш, тарчумаи Fyломxyсейн Кдрогузлу, Хехрон: Икбол, 1368 х.ш.
3. Вокеахои иттифокия, сахехкардаи Саида Сирчонй. - Хехрон, 1362 х.ш.
4. Fyломpизо Саломй ва Афсонаи Начмободй, Нахзати нисвони шарк, нашри Шероза.
5. Долмонй. Сафарнома, тарчумаи Фаревашй Азуто Бахтиёрй. - Хехрон, 1325 х.ш.
6. Давлатободй Яхё. Даёти Яхё. -Хехрон-1311 х.ш.
1. Еврониюз. Дар миёни 134 кишвар Эрон дар чойгохи 128-уми чудоии чинсиятй.
8. Иззатуддавла Ахмад Мирзо, Хаърихи асрй, сахехкардаи Дасанкухии Кирмонй, Хехрон.
9. Кирмонй. Хаърихи бедории Эрониён. -Хехрон: 1361 х.ш.
10. Корло Сарно. Сафарнома, тарчумаи Саидй, Хехрон-1362 х.ш.
18 Еврониюз. Дар миёни 134 кишвар Эрон дар чойгохи 128-уми чудоии чинсияти.
102
11. Маликпур Чдмшед. Адабиёти намоишй дар Эрон. - Техрон, 1363 х.ш.
12. Нохид Абдулхусейн. Се муборизаи Машрута. -Табрез: 1384 х.ш.
13. Соносориён, Алез, Ч,унбиши хукуки занон дар Эрон, чопи аввал, нашри Ахтарон,
Техрон-1384 х.ш
14. Дидоят Махдй Кулихон. Гузориши Эрон, ба макоми кушиши Мухаммадалии
Савтй. - Техрон, 1362 х.ш.
15. Шустер Мурган. Ихтиноки Эрон, тарчумаи Дасан Афшор, Техрон: 1385 х.ш.
16. Lorentz, J.Historical Dictionary of Iran. 1995.ISBN0-8108-2994-0
СОЦИАЛЬНОЕ И ПРАВОВОЕ ПОЛОЖЕНИЕ ЖЕНЩИН В ИРАНЕ С ПЕРИОДА КАДЖАРИДОВ ДО СЕГОДНЯШНЕГО ДНЯ
Сайид Кубад Муртазави Фарсани
В данной статье автор рассматривает социальное и правовое положение женщин Ирана с периода правления Каджаридов до сегодняшнего дня. Автор выявляет, что культурные, социально-экономические и религиозные факторы имели огромное влияние на социальное и правовое положение женщин Ирана в данном периоде. Особое внимание уделяется на то, что социальное и правовое положение женщин Ирана постепенно улучшался в данный период и эта тенденция продолжается до сегодняшнего дня.
Ключевые слова: права, социальное положение, женщины, защита прав, Каджария, Иран, культура, религия.
SOCIAL AND LEGAL STATUS OF WOMEN IN IRAN FROM THE KAJARIDS
PERIOD TILL TODAY
Sayed Ghobad Mortazavi farsani
In this article the author examined a social and legal status of women of Iran from the period of Kajarid's reign till today. The author reveals that cultural, social, economic and religious factors had huge influence on a social and legal status of women of Iran in this period of time. Special attention is given on a fact that a social and legal status of women of Iran was gradually improved during this period and this tendency continued till today.
Key words: rights, social status, women, protection of rights, Kajariya, Iran, culture, religion.
Сведения об авторе: Сайид Кубад Муртазави Фарсани - аспирант Института филолофии, политологии и права Академии наук Республики Таджикистан, Тел: (+992) 917 117349, e-mail: mortazavifarsani@yahoo.com
Information about the author: Sayed Ghobad Mortazavifarsani - PhD student of Phylosophy, Political Science and Law Institute of the Academy of Science of the Republic of Tajikistan, tel.: (+992) 917 117349, e-mail: mortazavifarsani@yahoo.com
РАЗВИТИЕ КУЛЬТУРНО-ПРОСВЕТИТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЙ В КОЛХОЗАХ
РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН
Х. Курбонзода
Курган-Тюбинский государственный университет имени Носира Хусрава
Центральный Комитет КПСС большое значение придавал коммунистическому воспитанию трудящихся в период строительства социализма. В постановлении ЦК КПСС "0 дальнейшем улучшении идеологической, политико-воспитательной работы" говорится, что "необходимо добиться дальнейшего усиления идейно-воспитательной работы среди сельского населения. Воспитывать у трудящихся села высокую от-
103
