CC BY
21HAJIYEVA Mina Telman gizi and others
THE ROLE OF THEATER IN SOLVING SOCIAL .
Balkan Scientific Review. 2021. Vol. 5. № 1(11)
ISSN print: 2603-4867; ISSN online: 2683-1082
ТЮР ISO 0- fifiS'liil I iTl LS2021 Контент достъпен според лицензиата СС BY-NC 4.0
LJy.y. UUO.IOI | (ее) CS> [This is an open access article under the CC BY-NC 4.0 license
DOI' 10 34671/SCH BSR 2021 0501 0005 IT^»TMTM(https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/)
SOSiAL PROBLEMLORlN HOLLlNDO TEATRIN ROLU
© Musllif (1эг) 2021 ORCID: 0000-0003-0133-9623
HACIYEVA Mina Telman qizi, fslssfs elmlsri doktoru, "Sosial i§" kafedrasinin professoru
Baki Dovlat Universiteti (1148, Azarbaycan, Baki, Xatai ray, Z.Xalilov kugasi, 23, e-mail: mina-h@mail.ru) ORCID: 0000-0002-3588-3304
MURAD Aydin Arzu oglu, Sosial Elmlsr vs Psixologiya fakultssi, "Gsnclsrls i§" ixtisasi,
II kurs, magistrant Baki Dovlat Universiteti (1148, Azarbaycan, Baki, Xatai ray, Z.Xalilov kugasi, 23, e-mail: muradaydin079@gmail.com) Xulasa. Bu msqalsds sosial teatrin umumi msgzi, onun ssas xususiyystlsri, novlsri olan spontanliq teatri, forum teatr vs inkluziv teatr haqqinda mslumatlar, onlar arasindaki qar§iliqli slaqs, csmiyyst hsyatinin muxtslif sahslsrins tssirlsri, sosial problemlsrin vs munaqi§slsrin hsllinds aktiv rollari, bu istiqamatda fsaliyyst gostsrsn yerli vs beynalxalq mutsxsssis vs ts§kilatlarin qisa tarixgssi vs fsaliyystlsri, hsmginin sosial teatrin sosial i§ls slaqssi gostsrilmi§dir. Sosial problemlsrin vs munaqi§slsrin hsllinds incasanatin terapevtik, effektiv tssiri ba§ vermi§ vs ya ba§ verscsk bohran anlanmn qar§isimn alinmasinda asrarangiz, svszolunmaz rola malikdir. Dramaterapiya ils teatrin sintezi naticasinda meydana gixan sosial teatr adi teatr tama§alarindan fsrqli olaraq, csmiyystin ruhsn gucdsn du§mu§, gstinliys dugar olmu§ hsssas qruplara §sfa olmaq msqssdi da§imaqla sadscs sylsncs xarakteri deyil, hsmginin, mualicsvi tssir bagi§layir. Muasir dovrds incasanatin, insanlarin gstin anlarinda onlarin komsyins yetmssi tscrubssins nszsr saldiqda agiq-a§kar goruruk ki, art terapiya digsr terapiya novlsrindsn spesifikiliyins gors segilir. istsr sosial i§ds, istsrss da digsr sosial sahslsrds tstbiq olundugu zaman ugurlu nsticslsrin meydana gslmssins tohfs vermi§ olur.
Afar sozlar: sosial teatr, spontanliq teatri, inkluziv teatr, sosial i§, dramaterapiya mazlumlarin pedaqogikasi, szilsnlsrin teatri, improvizasiya, inkluzivlik, sllillik, slilliyi olan gsnclsr, saglamliq imkanlari mshdud u§aqlar.
THE ROLE OF THEATER IN SOLVING SOCIAL PROBLEMS
© The Author(s) 2021
HAJIYEVA Mina Telman gizi, doctor of philosophical sciences, professor of "Social Work" Baku State University (1148, Azerbaijan, Baku, Z.Halilov street, 23, e-mail: mina-h@mail.ru) MURAD Aydin Arzu oglu, Faculty of Social Sciences and Psychology, specialty "Work with youth", II course, master degree Baku State University (1148, Azerbaijan, Baku, Z.Halilov street, 23, e-mail: muradaydin079@gmail.com) Abstract. This article provides information about the general essence of social theater, its main features, types of spontaneity theater, forum theater and inclusive theater, their interaction, their impact on various spheres of society, active roles in solving social problems and conflicts, local and international a brief history and activities of specialists and organizations, as well as the connection of the social theater with social work. The therapeutic and influential effect of art in solving social problems and conflicts has an irreplaceable role in the prevention of crisis moments that occur or will emerge. Social theater, which emerged as a result of the synthesis of drama and theater, is not only entertaining but also healing with the aim of recovering mentally weak and troubled groups of society. When we look at the experience of modern art helping people in difficult times, we can clearly see that art therapy differs from other types of therapy in its originality. It contributes to successful results when applied in both social work and other social fields.
Keywords: social theater, spontaneity theater, inclusive theater, social work, drama therapy, pedagogy of the oppressed, theater of the oppressed, improvisation, inclusion, disability, young people with disabilities, children with disabilities.
РОЛЬ ТЕАТРА В РЕШЕНИИ СОЦИАЛЬНЫХ ПРОБЛЕМ
© Автор(ы) 2021
ГАДЖИЕВА Мина Тельман кызы, доктор философских наук, профессор кафедры
«Социальная работа» Бакинский государственный университет (1148, Азербайджан, Баку, улица З.Халилова, 23, e-mail: mina-h@mail.ru) Мурад Айдын Арзу оглу, Факультет социальных наук и психологии, специальность «Работа с молодежью», II курс, степень магистра Бакинский государственный университет (1148, Азербайджан, Баку, улица З.Халилова, 23, e-mail: muradaydin079@gmail.com) Аннотация. В статье рассматриваются виды и особенности развития социального театра, а также таких форм, как спонтанный театр, форум театр и инклюзивный театр, анализируются их взаимосвязи и различия, с акцентом их активной роли в воздействии на решения проблем, возникающих в различных сферах общества. Также отмечена международная и азербайджанская практика в этой сфере, с опорой на взаимодействие с социальной работой. Особо подчеркнута терапевтическая роль искусства в эффективном разрешении социальных проблем и предупреждении конфликтов и кризисных моментов, которые произошли и, возможно, могут произойти. В результате синтеза драматерапии и классического театра, социальный театр, в отличие от своих предшественников, для людей, потерявших интерес к жизни, цели и ориентиры в обществе, является не развлекательным элементом, а носит важный вспомогательный характер в преодолении кризисных моментов. В статье подчеркивается, что в современном мире особо важна роль арттерапии, которая выделяется спецификой воздействия на людей, попавших в трудную жизненную ситуацию, при этом получая положительные результаты, как в области прикладной социальной работы, так и других сфер, ориентированных на помощь людям.
Ключевые слова: социальный театр, спонтанный театр, инклюзивный театр, социальная работа, драматерапия, педагогика угнетенных, театр угнетенных, импровизация, инклюзивность, инвалидность, молодые люди с инвалидностью, дети с ограниченными возможностями._
Балканско научно обозрение. 2021. Т. 5. № 1(11)
ISSN print: 2603-4867; ISSN online: 2683-1082
HACIYEVA Mina Telman qizi va digsrlsri SOSÍAL PROBLEMLORiN HOLLÍNDO TEATRIN ...
Daim inkiçaf edan, qloballaçan dünyamizda müasir dövrün talablarina uygun camiyyat hayatinin har sahasinda yeniliklar meydana galir, baçariyyatin saglam addimlarla iralilamasi, galacak ûçûn daha effektiv va ugurlu hayat yolunun qazanilmasi, hayat çaraitinin yaxçilaçdinlmasi va adalatin, sülhün barqarar olmasi namina müxtalif kreativ, hamçinin galacayayönümlü proyektlar, strategiyalar dünya dövlatlari tarafindan hazirlanir, hayata keçirilir. ésas maqsad insanlann yenilaçan dünyada aktivliklarinin artinlmasi, problemlarin hallinda faalliq göstarmalarina nail olmaq va bu davamli innovativ addimlara adaptasiya olmalarini tamin etmakdir. Bunun ûçûn preventiv va mahsuldar naticali addimlar, faaliyyatlar daim atilir. Buna baxmayaraq, har bir yenilik özüyla yalniz müsbat naticalar gatirmir. Yaranmiç yeniliyin öz yerini tapmasi va insanlann ona aliçmasi marhalasinda daim müxtalif sapkili problemlar, mûnaqiçalar meydana galmaya baçlayir.
Camiyyat hayatinin müxtalif sferalannda(sosial, psixoloji, siyasi, iqtisadi, ekoloji va s.) dayiçikliklar, transformasiyalar baç verir. insanlar arasinda sosial münasibatlarin daha yaxçi saviyyaya galmasi, gargin vaziyyatla alaqadar psixikalarinda meydana galan çatinliklarin aradan qaldirilmasi, stres amillarinin tasirini azaltmaq va camiyyatin rangarang fard-larinin çaxsi, sosial va digar problemlarini ifada etmak, hamçinin, hall etmak ûçûn müxtalif faaliyyat sahalari öz terapevtik tasirlarini aks etdirmaya baçlayirlar. Bunlar arasinda da incasanatin insanlarin hayatina tasirli-terapevtik toxunuçu özünamaxsus yer tutur.
incasanat sahasi darin, zangin va parlaq sahadir, lakin burada asas maqsad teatnn insan hayatina gatirdiyi müalicavi tasirin asas xarakterik xüsusiyyatlarini göstarmak, sosial hayatla incasanatin harmoniyasi naticasinda meydana çixan teatr növlarinin sosial problemlarin, münaqi^alarin tasvir olunmasinda va hall olunmasinda töhfasini ifada etmakdir.
Teatr, insanlan bir araya gatiran va duygulanni, siyasatini va hayat tarzini darindan tasir eda bilacak tasirli bir vasitadir va dramaterapiya teatnn hayat ^ün vacib oldugunu bildiran bu hayat tarzindan qaynaqlanir. [5] Sosial sahaya incasanatin bir qolu olan dramin inteqrasiyasi naticasinda bir sira tarixi va müasir teatr növlari meydana galmiçdir. Bunlann arasinda Spontanliq, Oynatma Teatn,, içtirakçi-Sosial Teatr, Forum va ya improvizasiya Teatn, interaktiv Teatr, Mça Teatri, inklüziv Teatr va s. ahata dairasi va öyranilma-tatbiq baximindan daha geniç araçdinlmiçdir. Ümumiyyatla, bütün bu sosial teatnn növlari bir-biri ila six qarçiliqli alaqadadir va birinda istifada olunan texnika digarinda da ugurlu çakilda tatbiq oluna bilir. Bunun ^ün, sosial teatnn bu növlari haqqinda kompleks formada malumatlar tasvir edilacak. ilkin olaraq, sosial teatr anlayiçi, mahiyyati va asas xüsusiyyatlari haqqinda malumatlar qeyd olunur.
Sosial teatr - aktyorlar va tamaçaçilann komanda çaklinda birlaçmasi naticasinda har hansisa maiçat va ya digar sosial problemlarin sahnada diaqloq, monoloq, qrup müzakirasi çaklinda, harakat, sassiz formada harakat, musiqi, raqs, improvizasiya, badan dili va s. formasinda ifada olunmasidir. Sosial teatrda tamaçaçilar çox vaxt aktiv rola malik olurlar, çtaki canlandinlan, sahnada aks etdirilan, improvizasiya olunan hadisa real hayatdan (keys nümunasi kimi kiminsa hayatindan) götürülmüij, camiyyat üçün aktual olan problemlardan bahs edir. Aktyorlar ilkin açiliç nitqini va ya harakatini etdikdan sonra istanilan anda tamaçaçilann verdiyi reaksiya va etdiklari müdaxila iça ranglilik qatir (çox vaxt inklüziv teatr xaric).
Onlar da bu oyunun bir parçasina çevrilarak, problemin hall olunmasi, müzakira edilmasi istiqamatinda öz töhfalarini vermiç olurlar. Sosial teatnn mahiyyatinin aynlmaz tarkib hissasindan biri da camiyyata sosial mesaj ötürmakdan ibaratdir va icmani daha çox dü^ünmaya, problemlarini ifada etmakdan qorxmamaga, aktiv olmaga, içtirakçililigin artinlmasina, çatin hayat çaraitina qarçi süstlüyü pozmaga, problemlarin hallinda mahz onlann birbaça söz sahibi olmasina imkan verir. Bu manada sosial teatr insanlari öz duygulanni realiza etmaya, problemlarina qarçi bigana olmamaga, camiyyatin toxunmaga çakindiyi va ya diqqat
gostarmadiyi bohranli vaziyyatlarin aradan qaldinlmasina saslayan ham bir nov cargi, ham sosial fenomen, ham da sosial dastak markazi rolunu oynayir.
Bu baximdan sosial teatnn gordüyü i§lar, maqsadi va vazifalari sosial sferani arasdiran, oyranan elm sahalarinin faaliyyat istiqamatlari va hadaflari ila sasla§ir. Sosial teatn icra edan saxslar bu sahanin mütaxassisi olmaya da bilar, sadaca olaraq, incasanata, camiyyat hayatina balad olan, risklari va problemlari, hamginin, onlann halli yollan istiqamatinda dastak gostara bilacak aktivlik nümayis etdiran saxslar ola bilar. Tacrübaya nazar yetirsak, gora bilarik ki, bu sahaya daha gox incasanat adamlan, pesakar va havaskar aktyorlar, raqqaslar, dramaturqlar, aktivistlar, ganclar, sosial sahada faaliyyat gostaran mütaxassislar (sosial i§gilar, psixoloqlar, pedaqoqlar va s.) va maragi olan digar saxslar havaskarliq nümayis etdirir.
Sosial teatrda camiyyatin diqqat markazinda olan milli, qlobal, saxsi, mai§at va sosial problemlar daha gox sahnaya da§inir. Spontanliq (kortabiilik) va ya Oynatma Teatnnda daha gox fardi saxslarin va icmanin digar problemlari hamin saxslarin i§tiraki va raziligi ila sahnada va ya meydanda aks olunmaqla bu problemlarin hall olunmasi ügün gixi§ yollannin tapilmasina gali§ilir. Bu teatr novlari dramaterapiya ila psixodramanin sintezi naticasinda yarandigi ügün teatr rahbari da gox vaxt terapevt va ya dramaterapevt adlandinlir. i§ iki istiqamatda apanlir: ya §axs ozü oyunun igarisinda bilavasita aktyor kimi i§tirak etmakla komakgi aktyorlar vasitasila problemi sahnada canlandinb hall yolu tapmaga gali§ilir, ya da pesakar aktyorlar bu problemi aks etdirir va benefisiar kanardan oz probleminin tasvirini ayani sakilda gormakla yeri galanda dayandirib oz fikrini bildirir, müdaxila edir, yeri galarsa da sadaca gedi§ati izlayarak sonda bir hall yolunun tapilmasi ügün bütün gücünü safarbar edir.
Teatr va dramanin saglam camiyyat qurmagin agari oldugu fikri dramaterapiyanin güclanmasina gatirib gixanr. Teatr takca sahnadan ibarat deyil, sadaca aylanca va ya malumat vasitasi deyil, hava, qida va goxalma kimi insanlar ügün hayati ahamiyyata malikdir [4].
Forum Teatr, i§tirakgi Teatr va Küga teatnnda isa daha gox camiyyat hayatina daha darindan tasir gostaran, hall olunmadigi taqdirda darin yaralar aga bilacak kritik movzular, problemlar, münaqi§alar improvizasiya edilir. Bu zaman har §ey tabii formada aks olunur, heg bir sujet xattina ehtiyac yaranmir. Toxunulan sosial problemlar sirasina daha gox gender barabarliyi, aila-mai§at problemlari, zorakiliq, inklüzivlik, insan hüquqlarinin qorunmasi, miqrantlarin problemlari, repatriasiya, camiyyatin hassas tabaqalarinin yeni mühita adaptasiya va reinteqrasiya masalalari va s. daxildir.
Beynalxalq arenada teatrin bu novlarinin yaradicilari, takmillasdiran, darin ara§dinlmalar aparan mütaxassislar J.L.Moreno, J.K.Fischel, P.Freire, A.Boal va s, Türkiyada bu istiqamatda faaliyyat gostaran mütaxassislar isa D. Altinay, O.Vuginas, F.Dagli va s. hesab olunur. Azarbaycanda isa T.Rasulov, E.Badalov va s. misal gakmak olar.
ilkin olaraq, ayani sakilda J.L.Morenonun psixodramani teatra inteqrasiya etmasinin sahidi oluruq. Moreno 1921-ci ilda Vyana opera binasinin yaxinliginda Maysedergasse-da Spontanliq Teatnni (Steigreiftheatre) qurdu va idara etdi. Bu teatrda aktyorlar müayyan bir movzunu har hansisa bir matn, ssenariya asaslanmadan daxillarindan galdiyi kimi sarbast, spontan sakilda bacanqlanni ortaya qoyaraq oynayirdilar [6].
Spontanliq Teatn va ya Oynatma Teatnnin inki§afina tohfa veran mütaxassislardan biri da braziliyali pedaqoq Paulo Freire hesab olunur. 1968-ci ilda na§r olunan "Mazlumlann Pedaqogikasi" kitabinin mahiyyati da siste-min zülmkarlannin mazlum va yoxsullan "obyekt" kimi gormalari, onlara qar§i tatbiq olunan zorakiliq aktlannin qar§isinin alinmasi, onlann camiyyatin müstaqil fardi kimi qabul edilmasini tamin etmakdir [7]. Bu kitab onun müasiri va yerlisi Augusto Boalin yaradiciligina güclü tasir gostardi. Bela ki, A.Boal 1979-cu ilda yazdigi "Ozilanlarin teatn" kitabi ila asagidaki teatrlann asasini qovmus oldu:
HAJIYEVA Mina Telman gizi and others
THE ROLE OF THEATER IN SOLVING SOCIAL ...
Balkan Scientific Review. 2021. Vol. 5. № 1(11)
ISSN print: 2603-4867; ISSN online: 2683-1082
Qazet Teatn, Görüntü Teatn, Forum Teatr, Görünmaz Teatr, Mübahisa (Debat) Teatri va Qanunverici Teatr. Onun dövründa artiq Spontanliq Teatri Oynatma Teatri kimi da taninirdi.
1999-cu ilda istanbulda psixodrama üzra mütaxassis Deniz Altinayin rahbarliyi ila istanbul Psixodrama institutunun tarkibinda psixodrama tahsili almi§ va bu saha ila heg bir alaqasi olmayan, ancaq öyranmak istayan faallardan ibarat ilk spontan teatr olan "istanbul Spontanliq Teatri" faaliyyata ba§ladi va hazirda da faaliyyatlarini davam etdinrlar [10, 23 s.].
Ölkamizda isa teatrin bu növlarinin nazari bazasi olmadigi ügün praktik sahada faaliyyat yalniz incasanat adamlarinin tasabbüsü ila havaskar sakilda praktik olaraq hayata kegirilir. Buraya Tarlan Rasulovun "Poliqon" teatr platformasini va Dom teatrini, hamginin Elmin Badalovun rahbarlik etdiyi "ADO" Teatrini misal gaka bilarik.
inklüziv teatr mövzusu birba§a alillik mahfumu va onun sosial modeli ila bilavasita baglidir. Bunun ügün ilk olaraq alilliyin beynalxalq tarifini qeyd etmak maqsadauygun olar. Konvensiyada alilliyi olan saxslar "müxtalif manealarla qar§iliqli tasir zamani digarlari ila barabar asasda camiyyatin hayatinda tam va samarali i§tiraka mane olan sabit fiziki, psixi, aqli va ya hissiyyat pozuntulari olan insanlar" kimi müayyan edilir [1]. inklüziv teatr - alilliyi olan saxslarin camiyyata inteqrasiyasini barpa etmak va süratlandirmak, alilliyi olan va olmayan saxslarin birga faaliyyatini tamin etmak, onlarin sosial va ictimai rifahini yüksaltmak, nainki teatrla, incasanatin digar sahalari ila da masgul olmalarina ta§viq etmak va s. bu kimi mütaraqqi maqsadlar ügün gali§an sosial teatrin bir növüdür. inklüziv teatr alilliyi olan saxslarin hayatlarini ahata edan anla§ilmazliqlar, gati§mazliqlar, stereotiplar va manfi yasantilara qar§i faal müdaxila sistemi yaradir [11].
inklüziv teatr adindan da göründüyü kimi takca saglamliq imkanlari mahdud usaqlari va alilliyi olan ganclari deyil, camiyyatdaki bu sahaya maraq göstaran bütün saxslari ahata edir. Qünki, alillik va inklüzivlik anlayi§i hala da, bugünkü camiyyatda an mürakkab va sahv ba§a düsülan masalalardan biridir. Buna göra da, inklüziv teatr alilliyi olan saxslarin hayat keyfiyyatinin yax§ila§dirilmasi va onlarin sosialla§masi ügün resurslarini ortaya qoyur. Onlarin da digar fardlar kimi bütün imkanlardan va hüquqlardan tam sarbast sakilda istifada etmalarina sarait yaradir, onlarin hayatin har aninda faaliyyatlarini dastaklayir.
inklüziv teatr özünda sosial sahanin bütün istiqamatlarini birla§dirir. inklüzivlik har §eyi ahata edan bir tacrüba kimi, farqli qabiliyyatlara sahib insanlarin görüna bilan va hissedilan bir sakilda "farqli" kimi etiketlanmasinin aksina olaraq, "ümumiyyatla inki§af etmi§" fard olaraq daha geni§ camiyyatin maqsad va vazifalarina mansub olmalari, masgul olmalari va aktiv sakilda alaqalandirilmasini tamin edir [3]. Daha gox dramaterapiyanin xarakteristik xüsusiyyatlarini özünda birlasdiran inklüziv teatr bir tarafdan da tahsil dramasi va yaradici drama ila da sasla§ir. Buna göra da, bu sahada tadqiqat aparan mütaxassislar arasdirmalarini daha gox tahsil va alillikla bagli problemlarin hallina yönaltmi§dilar.
inklüzivlikdan dani§arkan mütlaq manada sosial inklüzivlik fenomenina da toxunmaq lazimdir. Sosial inklüzivlik, sosial tacridetmanin aksina, sosial tacridetmaya sabab olan (va ya sabab olan) vaziyyatlari va vardi§lari dayi§dirmak ügün tasdiqedici bir faaliyyatdir [8]. Dünya Bankinin qeyd etdiyi kimi, sosial inklüzivlik, saxsiyyatlarina göra dezavantajli olan insanlarin camiyyatda i§tirak etmak qabiliyyatini, fürsatini va layaqatini artirma prosesidir [9]. Sosial-inklüziv teatrin inki§afina töhfa veran mütaxassislar K.Amsden, N.Fedder, A.Volkas, V.Miller, S.Bailey, K. Knappenberger, P.Slade va s. hesab olunur.
Bu mütaxassislar daha gox inki§af zaifliyi olan, fiziki va zehni mahdudiyyatlari olan, Autizm Sindromlu, Daun Sindromlu, Asperger Sindromlu u§aq va ganclarla i§ sahasinda bu kateqoriyadan olan u§aq va ganclarin problemlarinin terapevtik formatda halli ügün yaradici dramani inklüziv teatr vasitasila tatbiqina üstüriük vermislar. Klinik sosial isgi
olan K.Amsden va S.Bailey alilliyi olan u§aq va ganclarin sosial-psixoloji cahatdan rahatlatmaq maqsadi ila sosial i§da psixodrama, yaradici drama, qrup terapiyasi va dani§iq terapiyasini inklüziv teatr vasitasila improviza etmakla problemin hallina müsbat baxslar vermislar.
inklüziv teatrla beynalxalq va yerli saviyyada bir gox ta§kilatlar masgul olurlar. Qarbi Avropa va AB§-da HORA Teatri, autizmli u§aq _ va ganclar ügün Horizon Teatri, Brita-niya Konsullugunun inklüziv Teatr proyektlari, Graeae Teatr §irkati, §axsiyyat Teatr §irkati (Identity Theatre Company), Uppity Teatr §irkati, Detour Teatr §irkati, Maryland Ongalsiz Teatr §irkati, E§itma mahdudiyyatli saxslar ügün Qarbi Hartford Milli Teatri, Phamaly Teatr §irkati va s. misal gostarmak olar. Türkiyada faaliyyat gostaran inklüziv teatrlardan isa Tak Olillar incasanat Markazi, Ganc Olillar Teatr Qrupu va s. daha gox aktivliklari segilirlar.
Yerli tacrübaya nazar saldiqda, inklüzivlikla bagli praktikasi olan bir gox yerli teatr, qurum va taskilatin faaliyyat gostarmasi sevindirici hal olaraq qiymatlandirilir. ilkin olaraq, Azarbaycan Dovlat Kukla Teatrinin nazdinda faaliyyat gostaran "Oyun" teatri, "Küllüca" va "Oyuq" teatr-studiyalarindan danismaq yerina düsar.
"Oyuq" teatr-studiyasi 2014-cü ilda tasis edilmi§dir. Saglamliq imkanlari mahdud usaqlarin, talasemiyali xasta-larin va qan gati§mazligindan aziyyat gakan u§aqlann problemlarini, usaqlarin müdafiasi masalalarini qabartmaq va camiyyati bu yonda maariflandirmak maqsadila aksiyalar, tadbirlar, tamasalar taskil etmisdir. "Küllüca" teatr-studiyasi 2019-cu ilda yaradilmi§dir.
Saglamliq imkanlari mahdud, istedadli u§aq va yeniyetmalarin camlasdiyi bu teatr-studiyasi hassas qrup-dan olan balacalarin camiyyata inteqrasiyasi, onlarin müxtalif istiqamatlarda bilik va bacariqlarini nümayis etdirmasini reallasdirir. "Oyun" teatrinin da asasi 2019-cu ilda qoyulmusdur. Olilliyi olan, sahna bacariqli havaskar ganclardan ibarat teatrin taskilinda maqsad alilliyi olan istedadli insanlarin oz yaradiciliq imkanlarini nümayis etdirmalarina sarait yaratmaqdir. Bununla hassas qrupdan olan vatandaslarimizin camiyyata inteqrasiyasi daha da genislanir, onlar ozlarini sarbast sakilda ifada imkani qazanirlar [12].
"OSA" teatri 2016-ci ilda ilk olaraq fiziki mahdudiyyatli saxslardan ibarat bir teatr ta§kilati kimi, daha sonra isa havaskar va teatrla maraqlanan camiyyatin digar üzvlarini da hadaf kontingentina gevirarak Azarbaycanda ilk inklüziv Teatrin asasini qoydular. Baslangicda yalniz fiziki mahdudiyyatli saxslarin problemlarini isiqlandiran "OSA" teatri, sonradan camiyyati narahat edan va daha gox düsündüran problemlari da oz tamasalarina daxil edarak onlari aks etdirmakla ifa etmaya basladilar. Bir-birindan dayarli va maraqli, düsündürücü ssenarilari ila faaliyyatlarini davam etdirmakdadirlar.
Britaniya Konsullugunun Azarbaycan nümayandaliyinin hayata kegirdiyi uzunmüddatli "Limitsiz" ("Unlimited") proqrami alilliyi olan va olmayan pesakar va havaskar aktyorlari bir araya yigaraq sarbast sahna faaliyyati ila camiyyata oz mesajlarini otürarak heg bir arzunun va istayin limitli olmadiginin, har bir kasin bu hayatda zahmat gakarak istadiyi pillaya gala bilacayi haqqinda maraqli gixislar etdilar.
Bundan basqa inklüzivlikla bagli teatr layihalari hayata kegiran ta§kilatlara Ritual Mobil Teatr Laboratoriyasini, YPEER Azarbaycani va s. gostarmak olar.
Sosial i§la sosial teatrin alaqasina nazar yetirsak gorürük ki, har ikisi sosial masalalarin va problemlarin hallina nail olmaq ügün potensiallarini ortaya qoyaraq naticanin müsbat istiqamata koklanmasina galisirlar. Har ikisinin da hadaf qrupu genis gargivada camiyyat, mahdud formada isa gatin hayat saraitina dügar olmus, hassas ahali qrupudur. Sosial i§da istifada olunan rol oyunlari sosial teatrin bir armagani kimi keys-menecmenta har zaman oz tohfasini verir.
Camiyyat hayatinin bütün sahalarinda inklüzivliyin formala§masi ügün mesaj gondaran inklüziv teatrda camiyyat-dan tacrid olunmus alilliyi olan saxslarin ozgüvanlarinin
Балканско научно обозрение. 2021. Т. 5. № 1(11)
ISSN print: 2603-4867; ISSN online: 2683-1082
artirilmasi, sosial hsyatda faaliyyatlarinin meydana gslmssi, camiyyata inteqrasiya olmalari baximindan sosial i§la eyni missiyani yerins yetirmi§ olur. Sosial i§da slilliyin sosial modeli bu proses ils birba§a baglidir [2]. Bu teatrda slilliyi olan §sxslsrin, gsnclsrin csmiyystin digsr fardlarina gondsrdiklsri dsrin mesajlar, nssihstlsr ham slilliyi olan gsnclsrin hsyata tutunmasina, heg vaxt gstinliklsrs boyun aymamalarina, daim inki§afda vs irsliys dogru inamla addimlamalarina, hsmginin problemlsri olan digsr §sxslsrs da problemlsrinin ohdasindan gslmslsri istiqamstinds bir nov yollarina i§iq tutmu§ olurlar.
Sosial i§ls sosial teatrin butun novlsri insanlarin maariflsnmssi, bohranli-travmatik situasiyalardan qurtur-malari, hsyatlarinda ssas soz sahibinin ozlsri olmasi, haqsizliqlara susmamalari, huquqlarini hsr zaman tslsb etmslsri vs oz dsysrlsrini bilmslsri, hsr ns olursa olsun, ozlsrini, dunyadaki hsr bir §eyi sevmsyi, onlara sevgiyls, ¡jsfqstls davranmagi a§ilayir, gunki sosial i§ vs incasanatin harmoniyasi nsticssinds mualicsvi-terapevtik galarlar insanlara etikanin vs estetikanin asrarangiz formalari vasi-tssils oturulur.
Sosial teatrin fsrdin vs csmiyystin hayatinda svszsiz rolu danilmazdir. Csmiyystin saglam koklsrs malik olmasi, onun genezisindsn, milli-msnsvi dsysrlsrindsn tutmu§ muasir movcudluq mssslslsri, csmiyyst hayatinin yeniliklsrins qsdsr butun mssslslsrs istinad edir. Sosial teatrin sslinds butun novlsri insanlarin dunyagoru§u, sosial msnliyi, csmiyyst hayatinda tutdugu movqeyi vs icra etdiyi rollari inki§af etdirmsk vs hartarafli inki§af etmi§ insanin saglam, kreativ, innovativ du§uncs ils saglam camiyyati formala§dirmasina komsk olmaqdir. Bunun ugun bu §srsfli vszifslsrin yerins yetirilmasi, problemlsrin hsllins qatqi saglamaq namina Sosial teatr oz imkanlarini artirir vs davamli olaraq inki§af edir.
REFERENCES:
1. Law of the Republic of Azerbaijan on Accession to the Convention on the Rights of Persons with Disabilities, Baku, October 2, 2008, № 686
- IIIQ
2. World Health Organization (2007). International Classification of Functionality, Disability and Health, Version for Children and Youth (FBT-UG) Geneva: WHO
3. "Disability Barriers | Disability and Health | NCBDDD | CDC". Centers for Disease Control and Prevention. 2018-02-05
4. Evreinov, N. (1927). The Theatre in Life, New York, Harrap.
5. Jones, P. (2007). Drama As A Therapy: Theatre As Living, New York, Brunner-Routledge.
6. Moreno J.L. (1983). The Theatre of Spontaneity, Beacon House Inc., Pennsylvania.
7. Pedagogy of The Oppressed/Paulo Freire, The Continuum Publishing Corporation New York. 1982, 183 p.
8. Thomas, Leah, "Structural Inclusion Tools for Theatre Teaching Artists" (2018). Electronic Theses and Dissertations, 2004-2019. 5860.
9. World Bank (2013). Inclusion Matters: The Foundation for Shared Prosperity. Washington, DC: World Bank.
10. International Group Psychotherapy and Psychodrama E-Journal, 2017, 48 p.
11. Art / culture development / our history / art of disability // https:// www.britishcouncil.org/
12. Puppet Theater // https://www.kuklateatri.az/content/az/11
Received date: 14.12.2020
Revised date: 19.01.2021
Accepted date: 27.02.2021
HACIYEVA Mina Telman qizi vs digsrlsri SOSiAL PROBLEMLORlN HOLLlNDO TEATRIN ...
