Научная статья на тему 'Сомон целлюлозасидан микрова нанокристаллик целлюлоза олиш ҳамда хоссаларини тадқиқ қилиш'

Сомон целлюлозасидан микрова нанокристаллик целлюлоза олиш ҳамда хоссаларини тадқиқ қилиш Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

CC BY
3
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
сомон целлюлозаси (СЦ) / микрокристаллик целлюлоза (МКЦ) / наноцеллюлоза (НЦ) / полимерланиш даражаси (ПД) / кристалланиш даражаси (КД). / Straw pulp (SC) / microcrystalline cellulose (MCC) / nanocellulose (NC) / polymerization degree (PD) / crystallinity degree (CD).

Аннотация научной статьи по химическим наукам, автор научной работы — Мамадиёров Бурхон Нормуродович, Эргашев Дониёр Жабборович, Саидмуҳаммедова Мухлиса Қодиржон Қизи, Ашуров Нурбек Шодиевич, Атаханов Абдумутолиб Абдупатто Ўғли

Ушбу мақолада сомон целлюлозасидан кислотали гидролиз усули ёрдамида микрокристаллик целлюлоза ва наноцеллюлоза олиш тадқиқот натижалари ёритилган. Микрокристаллик целлюлоза ва наноцеллюлоза ўлчамлари, тузилиши ва хоссалари ёруғликнинг динамик сочилиши, инфрақизил спектроскопия, рентгеноструктуравий таҳлил, атом куч микроскопия, термик таҳлил каби усуллар билан тадқиқ қилинган. Микрокристаллик целлюлозанинг полимерланиш даражаси 232, кристалланиш даражаси 70 %, зарра ўлчамлари 70-400 мкм эканлиги, наноцеллюлозанинг полимерланиш даражаси 162, кристалланиш даражаси 79 %, зарра ўлчамлари 50-250 нм эканлиги аниқланган ва бу кўрсаткичларни гидролиз жараёнига таъсир қилувчи ўзгарувчан омиллар (кислота концентрацияси, ҳарорат, гидролиз давомийлиги) таъсирида назорат қилиш имкониятлари кўрсатилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по химическим наукам , автор научной работы — Мамадиёров Бурхон Нормуродович, Эргашев Дониёр Жабборович, Саидмуҳаммедова Мухлиса Қодиржон Қизи, Ашуров Нурбек Шодиевич, Атаханов Абдумутолиб Абдупатто Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Generating micro and nanocrystalline cellulose based on straw cellulose and exploring their properties

This work was dedicated to generating microcrystalline cellulose and nanocellulose based on straw cellulose using the acid hydrolysis method. Dimensions, structure, and properties of the microcrystalline and nanocellulose have been investigated using dynamic light scattering, infrared spectroscopy, X-ray diffraction analysis, atomic force microscopy, and thermal analysis. It was found that for microcrystalline cellulose the degree of polymerization was 232, the degree of crystallinity was 70%, the particle size was 70-400 μm, whereas for nanocellulose the degree of polymerization – 162, the degree of crystallinity – 79%, the particle size was 50-250 nm, as well as the findings showed that these parameters could be controlled by variables factors than can affect hydrolysis processes.

Текст научной работы на тему «Сомон целлюлозасидан микрова нанокристаллик целлюлоза олиш ҳамда хоссаларини тадқиқ қилиш»

d ) https://dx.doi.org/10.36522/2181-9637-2022-4-1 UDC: 547.458.81+661.728.7

СОМОН ЦЕЛЛЮЛОЗАСИДАН МИКРО- ВА НАНОКРИСТАЛЛИК ЦЕЛЛЮЛОЗА ОЛИШ ХДМДА ХОССАЛАРИНИ ТАДКИК КИЛИШ

Мамадиёров Бурхон Нормуродович,

докторант, кичик илмий ходим, ORCID: 0000-0001-8209-2073, e-mail: b.mamadiyorov@mail.ru;

Эргашев Дониёр Жабборович,

кичик илмий ходим, ORCID: 0000-0003-4547-9142, e-mail: doiyor_ergashev94@mail.ru;

Саидму^аммедова Мухлиса Кодиржон кизи,

кичик илмий ходим, e-mail: polymer@academy.uz;

Ашуров Нурбек Шодиевич,

физика-математика фанлари номзоди, катта илмий ходим, ORCID: 0000-0001-5246-434X, e-mail: ansss72@mail.ru;

Атаханов Абдумутолиб Абдупатто угли,

техника фанлари доктори, лаборатория мудири, ORCID: 0000-0002-4975-3658, e-mail: a-atakhanov@yandex.ru

Узбекистан Республикаси Фанлар академияси Полимерлар кимёси ва физикаси институти

Кириш

Хозирги кунда целлюлоза энг кенг таркалган кайта тикланувчи табиий полимер х,исобланади. Целлюлоза ва унинг х,о-силалари турли мах,сулотлар ва материал-лар учун хомашё сифатида кулланилади. Унинг микро- ва наноулчамга эга зарра-чалари х,ам махсус хоссаларга эга булган турли хил нанокомпозицион материаллар олиш учун мух,им манбадир. Бугунги кун-га келиб, целлюлозанинг модификация-ланган шакли х,исобланган микрокристаллик целлюлоза (МКЦ), наноцеллюлоза ва унинг х,осилаларига катта эътибор берил-мокда [1].

МКЦни бир йиллик ва куп йиллик усимликлардан олинган целлюлозани

Аннотация. Ушбу мацолада сомон целлюло-засидан кислотали гидролиз усули ёрдамида микрокристаллик целлюлоза ва наноцеллюлоза олиш тадцицот натижалари ёритилган. Микрокристаллик целлюлоза ва наноцеллюлоза ул-чамлари, тузилиши ва хоссалари ёругликнинг динамик сочилиши, инфрацизил спектроскопия, рентгеноструктуравий тахлил, атом куч микроскопия, термик та^пил каби усуллар билан тадциц цилинган. Микрокристаллик целлюлозанинг полимерланиш даражаси 232, кристалла-ниш даражаси 70 %, зарра улчамлари 70-400 мкм эканлиги, наноцеллюлозанинг полимерланиш даражаси 162, кристалланиш даражаси 79 %, зарра улчамлари 50-250 нм эканлиги аницланган ва бу курсаткичларни гидролиз жараёнига таъ-сир цилувчи узгарувчан омиллар (кислота кон-центрацияси, харорат, гидролиз давомийлиги) таъсирида назорат цилиш имкониятлари курса-тилган.

Калит сузлар: сомон целлюлозаси (СЦ), микрокристаллик целлюлоза (МКЦ), наноцеллюлоза (НЦ), полимерланиш даражаси (ПД), кристалла-ниш даражаси (КД).

ПОЛУЧЕНИЕ МИКРО- И

НАНОКРИСТАЛЛИЧЕСКОЙ ЦЕЛЛЮЛОЗЫ НА ОСНОВЕ СОЛОМЕННОЙ ЦЕЛЛЮЛОЗЫ И ИССЛЕДОВАНИЕ ИХ СВОЙСТВ

Мамадиёров Бурхон Нормуродович,

докторант, младший научный сотрудник;

Эргашев Дониёр Жабборович,

младший научный сотрудник;

Саидмухаммедова Мухлиса Кодиржон кизи,

младший научный сотрудник;

Ашуров Нурбек Шодиевич,

кандидат физико-математических наук, старший научный сотрудник;

Атаханов Абдумутолиб Абдупатто угли,

доктор технических наук, заведующий лабораторией

Институт химии и физики полимеров

Академии наук Республики Узбекистан

Аннотация. В данной работе путем кислотного гидролиза получены микрокристаллическая целлюлоза и наноцеллюлоза на основе соломенной целлюлозы. Исследованы размеры, структура и свойства микрокристаллической целлюлозы и наноцеллюлозы методами динамического рассеяния света, инфракрасной спектроскопии, рентгеноструктурного анализа, атомно-сило-вой микроскопии, термического анализа. Установлено, что для микрокристаллической целлюлозы степень полимеризации составляет 232, степень кристалличности - 70 %, размер частиц - 70-400 мкм, для наноцеллюлозы степень полимеризации составляет 162, степень кристалличности - 79 %, размер частиц - 50250 нм, а также показана возможность регулирования данных параметров переменными факторами, влияющими на процесс гидролиза.

Ключевые слова: соломенная целлюлоза (СЦ), микрокристаллическая целлюлоза (МКЦ), наноцеллюлоза (НЦ), степень полимеризации (СП), степень кристалличности (СК).

GENERATING MICRO- AND NANOCRYSTALLINE CELLULOSE BASED ON STRAW CELLULOSE

AND EXPLORING THEIR PROPERTIES

Mamadiyorov Burkhon Normurodovich,

Doctoral Student, Junior Researcher;

кимёвий гидролиз оркали олиш мумкин [2-4]. МКЦ кислотали гидролиз усулида HCl, H2SO4, HNO3, шунингдек, Льюис кис-лоталари (TiCl4, AlCl3, SbCl5) иштирокида олинади. Бунда кислота концентрация-си, гидролиз вакти ва х,ароратига боглик равишда унинг сифатини назорат килиш мумкин [5, 6]. МКЦ ози;-ов;ат, тиббиёт, косметика, целлюлоза-когоз, курилиш, тукимачилик ва бош;а сох,аларда тулди-рувчи, куюклаштирувчи, баркарорлашти-рувчи сифатида кенг кулланилади [7-11].

Целлюлоза асосида наноулчамли ва на-нотузилишга эга заррачалар олиш, улар-нинг шаклланиш жараёнлари ва хоссала-рини тадкик; этиш оркали нанотехноло-гияга асосланган жараёнларни амалиётга жорий этиш ноёб хоссали материаллар яратиш имконини беради. НЦ олишда бир йиллик ва куп йиллик усимликлар-дан олинган целлюлоза ва МКЦ хомашё сифатида ишлатилади. НЦни турли усул-лар билан механик ишлов бериш, фер-ментатив гидролиз, кислотали гидролиз ва бошка усуллар ёрдамида олиш мумкин [12-15]. НЦ олиш механизмида целлюлоза структурасидаги аморф кисмлар кислота таъсирида эритмага утказилади, кристалл кисми эса сакланиб колади ва натижада ундан игнасимон шаклдаги нанозарра-лар ажратиб олинади [16-18]. НЦ шакли, заррача улчами, тузилиши, таркиби (альдегид, карбоксил гурух,лар микдори), хо-машё тури ва олиш шароитларига караб сезиларли даражада фарк килади [19-21].

Кейинги вактларда наноулчамли тул-дирувчилар ёрдамида олинадиган нано-композицион материаллар олиш устида кенг куламли илмий тадкикот ишлари олиб борилмокда [22-25]. Тиббиёт, халк хужалиги ва саноат микёсида уларга бул-ган талаб ва эх,тиёж кундан-кунга ошиб бормокда [26-32]. Целлюлоза нанозарра-чаларининг композицион материаллар олишда кулланилиши узининг бир канча афзаллик ва камчиликларига эга. Акса-рият материалларнинг юкори х,ароратда кайта ишланишини инобатга олсак, нано-

целлюлоза композиция таркибига кушил-ганда, унинг бу хароратда уз хоссасини йукотмаслик ва кутилган натижани бе-риши каби шартлар куйилади [33-38]. Шу нуктаи назардан целлюлозанинг микро ва наноулчамли заррачаларини олиш, зарра улчами ва физик-кимёвий хоссалари ур-тасидаги богликликни илмий асослаш ва тадкик килиш, олинган натижалар асоси-да ноёб хоссали, янги материаллар олиш хамда уларнинг кулланилиш сохаларини кенгайтириш катта илмий ва амалий ах,а-миятга эга [39, 40].

Ушбу тадкикотдан максад бугдой со-мони целлюлозасидан МКЦ ва НЦ олиш хамда уларнинг тузилиши ва хоссаларини тадкик килишдан иборат.

Материал ва методлар

Тадкикот учун хомашё сифатида сомон целлюлозаси танланди. МКЦ сомон целлюлоза НNO3 нинг х,ар хил концентрация-ли сувли эритмаларида гидролиз килиш усули оркали олинди: кислота концентра-цияси 4-8-12 %, х,арорат 100-110 °С, модуль 1 : 10, давомийлиги 30-90 дакика.

НЦ сомон целлюлоза Н^04 нинг х,ар хил концентрацияли сувли эритмаларида гидролиз усулида олинди: кислота кон-центрацияси 48-61 %, харорат 35-50 °С, модуль 1 : 10 ва 1 : 25, давомийлиги 3090 дакика. Ультратовушли диспергатор УЗДН 2Т, (Россия) 44 кГц частотада суюк фазада ишлов берилди.

Инфракизил (ИК) спектроскопик тадкикотлар Inventio-S ИК Фурье спектромет-рида (Вгикег, Германия), тулкин узунлиги 500 см-1 дан 4000 см-1 гача булган сохала-рида олиб борилди.

Рентгенографик тадкикотлар МтШех-600 русумидаги дифрактометрда (Rigaku, Япония) 40 кВ кучланиш ва 15 мА ток ку-чида монохроматланган СиКа-нурланиши-нинг никель ёрдамида фильтрланган тулкин узунлиги 1 = 1,5418 А га тенг булган рентген нурлари ва 26 = 5°-40° сохаларида олиб борилди.

Намуналарда оптик микроскопик тад-кикотлар Мойс 210 ВА микроскопда

Ergashev Doniyor Jabborovich,

Junior Researcher;

Saidmuhamedova Muhlisa Qodirjon kizi,

Junior Researcher;

Ashurov Nurbek Shodiyevich,

PhD in Physics and Math, Senior Researcher;

Atakhanov Abdumutolib Abdupatto ugli,

Head of Laboratory, Doctor of Technical Sciences

Institute of the Chemical and Physical Properties of Polymers Academy of Sciences of the Republic of Uzbekistan

Abstract. This work was dedicated to generating the microcrystalline cellulose and nanocellulose based on straw cellulose using acid hydrolysis method. Dimensions, structure, and properties of the microcrystalline and nanocellulose have been investigated using dynamic light scattering, infrared spectroscopy, X-ray diffraction analysis, atomic force microscopy, and thermal analysis. It was found that for microcrystalline cellulose the degree of polymerization made 232, the degree of crystallinity is 70%, the particle size was 70-400 ym, whereas for nanocellulose the degree of polymerization - 162, the degree of crystallinity - 79%, the particle size was 50-250 nm, as well as the findings showed that these parameters could be controlled by variables factors than can affect hydrolysis processes.

Keywords: Straw pulp (SC), microcrystalline cellulose (MCC), nanocellulose (NC), polymerization degree (PD), crystallinity degree (CD).

(Infinity Optics, Россия) 50 ва 130 марта катталаштирилган х,олда утказилди. Олинган натижалардан намуналарнинг ташки куриниши, шакли, улчами ва зарра-чаларининг таксимоти аникланди.

Намуналар морфологияси буйича тадкикотлар Agilent 5500 русумидаги атом-куч микроскопи (Agilent, АКШ) ёрдамида утказилди. Тадкикот ишида 9,5 Н/м2 ва частотаси 145 кГц булган кремнийли кантилевердан фойдаланилди. АКМ да х-y-z координаталар буйича 25-25-1 мкм сох,аси сканер килинди.

НЦ заррачалари улчами ёругликнинг динамик сочилиши усулида Photocor compact (Фотокор, Россия) ускунасида бах,оланди. Улчашлар Т = 298 К х,ароратда,

02.00.00 - КИМЕ ФАНЛАРИ 02.00.00 - ХИМИЧЕСКИЕ НАУКИ 02.00.00 - CHEMISTRY SCIENCES

куввати 25 мВт ва тул;ин узунлиги 635,6 нм булган термостабилланган яримутказ-гичли лазерда амалга оширилди. Тадкикот натижалари МКЦ олишнинг энг кенг тар;алган усу-ли - бу турли хил ноорганик кислоталар-нинг (сульфат, хлорид, нитрат кислота-лари) сувли эритмаларидан фойдаланган

х,олда целлюлозани гидролизлаб олиш-дир [41-43].

Бизнинг тад;и;отларимизда нитрат кислотанинг 4, 8 ва 12% концентрация-ларида сомон целлюлозасининг гидролиз жараёни олиб борилди ва олинган МКЦ намуналарининг сифат курсаткичлари та;;осланди.

1-жадвал

Сомон целлюлозасидан олинган МКЦ намуналарининг курсаткичлари

№ Намуна-лар Кислота концентрацияси, % Вакт, дак. Харорат, оС Оклик даражаси, % ПД Чикиш унуми, % КД, %

1 МКЦ-1 4 60 100-110 70,5 320 88 67

2 МКЦ-2 8 60 100-110 75,3 232 85 70

3 МКЦ-3 12 60 100-110 76,5 135 80 72

Олинган натижалар шуни курсатди-ки (1-жадвал), кислота концентрацияси олинаётган МКЦнинг ПД ва унуми камай-ди, КД ва о;лик даражаси ошди ва унуми пасайди. Сомон целлюлозасидан МКЦ олишда гидролизловчи агент концентра-

цияси 8 %, гидролиз давомийлиги 60 да;., гидролиз олиб бориш х,арорати 100-110 °C шароити танлаб олинди.

Олинган МКЦ намуналари морфоло-гияси тад;и; ;илинди ва зарра улчамлари 70-400 мкм эканлиги ани;ланди.

хйвщ^ э — (/y.^Jli. . ьЩк

МКЦ 1

МКЦ 2

ив шш.

МКЦ 3

1-расм. МКЦ намуналарининг оптик микроскопик тасвири

ИЛМ-ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ ISSN 2181-9637

НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ

02.00.00 - КИМЕ ФАНЛАРИ 02.00.00 - ХИМИЧЕСКИЕ НАУКИ 02.00.00 - CHEMISTRY SCIENCES

Тад;и;отда НЦ сомон целлюлозасини кислотали гидролиз ;илиш х,амда уль-тратовушли диспергирлаш ор;али олиш имкониятлари урганилди. Кислотали гидролиз усулида гидролизловчи агент

сифатида сулфат кислотаси ишлатилди. Кислота концентрацияси, гидролиз да-вомийлиги, реакция х,ароратининг НЦ сифат курсаткичларига таъсири урга-нилди.

2-жадвал

Турли хил шароитларда олинган наноц еллюлоза намуналари к фсаткичлари

№ Намуналар Кислота концентрацияси, % ^арорат, °С Вакт, дак. Модуль ПД КД, % Чикиш унуми ,%

1 НЦ-1 48 50 90 1 25 267 78 88

2 НЦ-2 55 50 30 1 10 162 79 83

3 НЦ-3 55 45 60 1 10 228 80 79

4 НЦ-4 55 40 90 1 10 225 79 77

5 НЦ-5 61 40 30 1 10 109 78 46

6 НЦ-6 61 35 60 1 10 135 76 65

Олинган натижалар шуни курсатди-ки (2-жадвал), барча таъсир ;илувчи омилларни кучайтириш натижасида олинаётган НЦнинг ПД ва унуми ка-майди. Кислота концентрацияси 48 дан 55 %гача булган орали;да наноцел-люлозанинг кристалланиш даражаси ошади, кислота концентрацияси 61 %га оширилганда, кристалланиш даража-си камаяди. Бунда целлюлоза эритмага утади ва эритма шаффоф х,олга келади [44].

Гидролизловчи агент концентрацияси 55 %, гидролиз давомийлиги 30 да;., гидролиз олиб бориш х,арорати 50 °C ва 30 да;. давомида 44 кГц частотада ультра-товушли диспергаторда ишлов бериш НЦ олишнинг оптимал шароити деб топил-ди. Олинган НЦ нанокомпозит материал-лар тайёрлаш, хусусан, биокомпозитлар ишлаб чи;ариш, ;адо;лаш ва курилиш сох,аларида ;уллаш имконини беради [45].

Олинган НЦ намуналар АКМда тад;и; ;илинди.

j^p Шш К Ш

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

НЦ 1 НЦ 2 НЦ 5

2-расм. Наноцеллюлозанинг АКМ суратлари

АКМ тад;и;отлари давомида НЦ зар-рачалари катта ;исмининг улчамлари 50 дан 250 нм гача орали;да булган сфе-рик шаклдаги нанозаррачалардан иборат эканлиги кузатилди.

Ёругликнинг динамик сочилиш усулида дисперс заррачаларнинг улчами, улар-нинг та;симоти ва диффузия коэффици-ентлари урганилди.

02.00.00 - КИМЕ ФАНЛАРИ 02.00.00 - ХИМИЧЕСКИЕ НАУКИ 02.00.00 - CHEMISTRY SCIENCES

3-жадвал

Заррачалар х,ажмининг таксимланиши

Намуналар Микдор, % R, нм Ёругликнинг динамик таркалиши, Dt(m2/s)

НЦ-1 70 178 1.373E-12

НЦ-2 72 157 1.556E-12

НЦ-5 75 148 1.651E-12

3-расм. НЦ-2 намунасининг DLS та^лили натижалари

10

ИЛМ-ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ SCIENCE AND INNOVATIVE DEVELOPMENT

02.00.00 - КИМЕ ФАНЛАРИ 02.00.00 - ХИМИЧЕСКИЕ НАУКИ 02.00.00 - CHEMISTRY SCIENCES

НЦ намуналари заррачаларининг ул-чами ёругликнинг динамик сочилиш усу-лида текширилганда, уларнинг улчамла-ри нанометрдан микронгача булган ора-ли;да ва уларнинг хар хил та;симотга эга эканлиги ани;ланди.

МКЦ, НЦнинг ИК спектри тад;ик;от-ларида целлюлоза учун характерли булган валент ва деформацион теб-ранишлар сох,асидаги барча ютилиш сох,алари мавжудлиги кузатилди (4-расм).

8 Ч

3500 3000

EDO 2000 1&00

W bnrfc Ei CiYT-1

4-расм. Сомон целлюлозаси, МКЦ, НЦ намуналарининг ИК спектрлари:

1 - СЦ-5; 2 - МКЦ-2; 3 - НЦ-1; 4 - НЦ-2; 5 - НЦ-5

ИК спектрнинг 3 383 см-1 сох,асида ;иймат жих,атидан молекулалараро ва ички молекуляр водород богларга мос келувчи гидроксил гурух,ларининг ва-лент тебранишлари намоён булади. Цел-люлозанинг метилен ва метин гурух,ла-ридаги С-Н богларининг валент тебра-ниши 2 923-2 853 см-1 сох,аларда 1 742 см-1 да жойлашган яна бир тебраниш - лигнин ацетил гурух,и мавжудлигини курсатади. 1 662 см-1 сохдда эса адсорб-цияланган сув молекулалари тебраниш-лари намоён булади. Целлюлоза, МКЦ ва НЦ спектрларида 1 430 см-1, 1 375 см-1, 1 318 см-1, 1 163-1 033 см-1 сох,аларда-ги ютилиш чизи;лари CH, -CH2, -ОН, -СО гурух,ларининг деформацион ва С-О гу-

рух,ининг валент тебранишларига мос келади [46].

Олинган намуналарнинг аморф-крис-талл тузилишини урганиш ма;садида рентгенографик тад;ик;отлар олиб борил-ди. Мазкур тад;ик;от натижалари шуни курсатдики, куриб чи;илган 26 = 5-40° бурчак интервалида аморф сох,а би-лан бирга целлюлозага хос булган бар-ча кристаллик рефлекслари мавжудлиги ани;ланди [47]. Дифрактограммадан куринадики, сомон целлюлозасидан олин-ган МКЦ ва НЦ намуналарида олиниш ша-роитларига боглик; равишда целлюлозага хос булган 26 = 14,8, 16,7, 20,6, 22,7, 34,6° кристаллик рефлекслари пасайди (5-расм).

02.00.00 - КИМЕ ФАНЛАРИ 02.00.00 - ХИМИЧЕСКИЕ НАУКИ 02.00.00 - CHEMISTRY SCIENCES

5-расм. Сомон целлюлозаси, МКЦ ва НЦ намуналарининг дифрактограммаси:

1 - СЦ-5; 2 - МКЦ-2; 3 - НЦ-1; 4 - НЦ-2; 5 - НЦ-5

Кислота концентрацияси оширилган-да, НЦ намуналарининг КД ю;ори ;ий-матларга эга булди ва 76 дан 80 %гача узгарди. Кислота концентрацияси ва кристалланиш даражаси ошиши гидролиз жараёнида целлюлозанинг аморф ;исмлари эриб, эритмага утиши билан изох,ланади. Кислота концентрацияси-ни янада ошириш НЦ намуналарининг КДсига салбий таъсир курсатади, яъни 61 % кислота эритмасида олинган НЦ намунасининг кристалланиш даража-си 76 %ни ташкил ;илади. Буни кисло-

та концентрацияси ошиши натижасида целлюлозанинг кристалл структурасига таъсир ;илиши билан тушунтириш мум-кин.

Термогравиметрия тах,лили (ТГА) ма-териалларнинг исси;ликка бар;арорли-гини ани;лайдиган усуллардан биридир. Усимлик пояси таркибида целлюлоза, ге-мицеллюлоза ва лигнин ми;дори турли-ча булганлиги сабабли х,ар хил х,ароратда парчаланади. 6-расмда сомон целлюлоза-си, МКЦ ва НЦ намуналарининг ТГА эгри чизи;лари курсатилган.

1. сц

2. МКЦ-2

3. НЦ-2

Харорат°С

6-расм. СЦ, МКЦ ва НЦнинг термогравиметрик эгри чизиклари

Термогравиметрия натижаларига кура, МКЦ намуналарининг термик бар;а-рорлиги дастлабки целлюлоза намуна-сига нисбатан ошган. Бунда целлюлоза структураси таркибидаги маълум ;исми аморф ;исмларининг гидролиз жараё-нига чи;иб кетди ва кристалл структу-раларнинг термик бар;арорлиги ошди [48], сульфат кислотали гидролиз усу-лида олинган наноцеллюлозанинг тер-мик бар;арорлиги пасайди. Бунга унинг молекуляр массаси камайиши ва гидролиз жараёнида функционализациялашда реакция (сульфо гурухи) жараёни сабаб булиши мумкин [49].

Хулосалар

Тад;и;от натижаларига кура, сомон целлюлозасидан МКЦ ва НЦ олишда таъ-сир этувчи омиллар урганилди. Сомон

целлюлозасидан МКЦ олишда кислота концентрацияси 8 %ли HNO3, гидролиз давомийлиги 60 да;., харорати 100-110 °C оптимал шароит деб олинди.

Сомон целлюлозасидан наноцеллюло-за олиш жараёнида гидролизловчи агент концентрацияси 55 % H2SO4, гидролиз давомийлиги 30 да;., харорати 50 °C ва 30 да;. давомида улътратовушли дисперга-торда ишлов бериш оптимал шароит деб топилди.

МКЦ ва НЦнинг АКМ, рентгенографик тад;и;отлари инфра;изил спектроскопия ва термогравиметрик усуллар ёрдамида тахлил ;илинди.

Олинган МКЦ ози;-ов;ат саноати, ;ишло; хужалиги ва косметикада, НЦ эса тиббиёт, фармацевтика сохалари учун тавсия ;илинади.

REFERENCES

1. Nazir M.S., Wahjoedi B.A., Yussof A.W., Abdullah M.A. Eco-friendly extraction and characterization of cellulose from oil palm empty fruit bunches. BioResource, 2013, no. 8, pp. 21612172. DOI: 10.15376/biores.8.2.2161-2172/.

2. Tarchoun A.F., Trache D., Klapotke T.M., Derradji M., Bessa W. Ecofriendly isolation and characterization of microcrystalline cellulose from giant reed using various acidic media. Cellulose, 2019, no. 26, pp. 7635-7651.

3. Kian L.K., Saba N., Jawaid M., Fouad H. Characterization of microcrystalline cellulose extracted from olive fiber. Int. J. Biol. Macromol., 2020, vol. 156, pp. 347-353.

4. Hou W., Ling C., Shi S., Yan Z. Preparation and characterization of microcrystalline cellulose from waste cotton fabrics by using phosphotungstic acid. Int. J. Biol. Macromol., 2019, vol. 123, pp. 363-368.

5. Kimito M. Preparation of cellulose powder having particular shape. Patent 57212231. Japan, MKI C08J3/12, C08J3/12. Asahi Chemical Ind., no. 19810624. 24.06.1981. Publ. 27.12.1982, 6 p.

6. Saribayeva R.I. Reaksii sellyulozi v prisutstvii kislot Lyuisa [Cellulose reactions in the presence of Lewis acids]. Reaction of destruction. Izvestia of the Academy of Sciences of the KirgSSR, 1979, no. 2, p. 42.

7. Shebolkina I.P., Kocheva L.S. Svoystva i primenenie mikrokristallicheskoy sellyulozi [Properties and Applications of Microcrystalline Cellulose]. Proceedings of the Conference. Syktyvkar, 2012, pp. 591-597.

8. Yavorov N., Valchev I., Radeva G., Todorova D. Kinetic investigation of dilute acid hydrolysis of hardwood pulp for microcrystalline cellulose production. Carbohydr. Res., 2020, vol. 488, p. 107910.

9. Zhao T., Chen Z., Lin X., Ren Z., Li B., Zhang Y. Preparation and characterization of microcrystalline cellulose (MCC) from tea waste. Carbohydr. Polym., 2018, vol. 84, pp. 164-170.

10. Knaus S, Bauer-Heim B Synthesis and properties of anionic cellulose ethers: influence of functional groups and molecular weight on flowability of concrete. Carbohydr Polym., 2003, no. 53 (4), pp. 383-394. DOI: 10.1016/S0144-8617(03)00106-1/.

11. Okahisa Y., Yoshida A., Miyaguchi S., Yano H. Optically transparent wood-cellulose nanocomposite as a base substrate for flexible organic light-emitting diode displays. Compos Sci Technol, 2009, no. 69 (11-12), pp. 1958-1961. DOI: 10.1016/j.compscitech.2009.04.017/.

12. Wang R., Lui S. Nanokristalline cellulose prepared from softwood fraft pulp via ultrasonic-assisted acid hydrolysis. BioResources, 2011, no. 6, pp. 4271-4281. DOI: 10.15376/ biores.6.4.4271-4281/.

13. Wang Y., Wei Li.J., Wang, F.Q. and Kong, L. Homogeneous isolation of nanosellulose by high pressure homogenization. Journal of Material Science and Chemical Enginerering, 2013, pp. 49-52. DOI: 10.1007/s12221-015-0572-1/.

14. Mayra M., Lucimara L., Nelson D., Ljubica T. Settings enhanced materials from nature: nanocellulose from citrus waste. Molecules, 2015, no. 20 (4), pp. 5908-5923. DOI: 10.3390/ molecules20045908/.

15. Janardhnan S., Sain M.M. Targeted Disruption of hydroxyl chemistry and crystallinity in natural fibers for the isolation of cellulose nano-fibers via enzymatic treatment. BioResources, 2011, no. 6, pp. 1242-1250.

16. Wang N.D., Cheng R. Thermal degradation behaviors of spherical cellulose nanocrystals with sulfate groups. Polymer.

17. Wang M.S. Surface modification and characterization of nano crystalline cellulose. M. Sc. Sci. Thesis, Chalmers University of Technology, Goteborg, 2011.

18. Moon R.J., Martini A., Nairn J., Simonsenf J. Cellulose nanomaterials review: structure, properties and nanocomposites. Chemical Society Reviews, 2011, no. 40, pp. 3941-3994. DOI: 10.1039/ c0cs00108b/.

19. Yu M., Yang R., Huang L., Cao X., Yang F., Liu D. Preparation and characterization of bamboo nanocrystalline cellulose. Bioresources, 2012, no. 7, pp. 1802-1812. DOI: 10.15376/biores/.

20. Elazzouzi-Hafraoui S., Nishiyama Y., Putaux J.-L., Heux L., Dubreuil F., Rochas C. The shape and size distribution of crystalline nanoparticles prepared by acid hydrolysis of native cellulose. Biomacromolecules, 2008, no. 9, pp. 57-65. DOI: 10.1021/bm700769p/.

21. Zaini L.H., Jonoobi M., Tahir P.M., Karimi S. Isolation and characterization of cellulose whiskers from kenaf bast fibers. Journal of Biomaterials and Nanotechnology, 2013, no. 4, pp. 37-44. DOI: 10.4236/jbnb.2013.41006/.

22. Yuldoshov Sh.A., Atakhanov A.A., Sarymsakov A.A., Rashidova S.Sh. Investigation of reaction activity of cellulose and its products of acid hydrolysis. macromolecules. Indian Journal, 2015, no. 11, pp. 51-57. DOI: 10.4236/ojpchem.2019.94010/.

23. Dufresne A. Nanocellulose: potential reinforcement in composites. Nat. Polym., vol. 2, Nanocompos., 2012, no. 2, pp. 1-32.

24. Abdul Khalil H.P.S., Bhat A.H., Ireana Yusra A.F. Green composites from sustainable cellulose nanofibrils: a review. Carbohydr. Polym., 2012, vol. 87, pp. 963-979.

25. Abitbol T., Rivkin A., Cao Y., Nevo Y., Abraham E., Ben-Shalom T., Lapidot S., Shoseyov O. Nanocellulose, a tiny fiber with huge applications. Curr Opin Biotechnol, 2016, vol. 39, pp. 76-88.

26. Ataxanov A.A. Paxta-mikrokristallik va nanosellyulozaning olinishi, tuzilishi, xossalari va ishlab chiqarish texnologiyasi [Preparation, structure, properties and production technology of cotton-microcrystalline and nanocellulose]. Abstract of Doctor's degree dissertation, 2016, 50 p.

27. Jorfi M., Johan F.E. Recent advances in nanocellulose for biomedical applications. Appl. Polym. Sci., 2015, vol. 132, pp. 1-19.

28. Lin N., Dufresne A. Nanocellulose in biomedicine: current status and future prospect. Eur. Polym. J., 2014, vol. 59, pp. 302-325.

29. Guise C., Fangueiro R. Biomedical applications of nanocellulose. Nat. Fibres: Adv. Sci. Technol. Towards Ind. Appl., 2016, no. 12, pp. 155-169.

30. Kaushik M., Moores A. Review: nanocelluloses as versatile supports for metal nanoparticles and their applications in catalysis. Green Chem., 2016, no. 18, pp. 622-637.

31. Gebald C., Wurzbacher J., Tingaut P., Zimmermann T., Steinfeld A. Aminebased nanofibrillated cellulose as adsorbent for CO2 capture from air. Environ. Sci. Technol., 2001, vol. 45, pp. 9101-9108.

32. Li Q., Wei B., Xue Y., Wen Y., Li J. Improving the physical properties of nanocellulose through chemical grafting for potential use in enhancing oil recovery. J. Bioresour. Bioprod., 2016, no. 1, pp. 186-191.

33. Kontturi E., Johansson L., Kontturi K.S., Ahonen P., Thune P.C., Laine J. Cellulose nanocrystal submonolayers by spin coating. Langmuir, 2007, no. 23 (19), pp. 9674-9680. DOI: 10.1021/ la701262x/.

34. Li J., Wei X., Wang Q., Chen J., Chang G., Kong L., Su J., Liu Y. Homogeneous isolation of nanocellulose from sugarcane bagasse by high pressure homogenization. Carbohydr. Polym., 2012, vol. 90, pp. 1609-1613.

35. Mandal A., Chakrabarty D., Isolation of nanocellulose from waste sugarcane bagasse (SCB) and its characterization. Carbohydr. Polym., 2011, vol. 86, pp. 1291-1299.

36. Teixeira M., Bondancia T.J., Teodoro K.B.R., Correa A.C., Marconcini J.M., Mattoso L.H. Sugarcane bagasse whiskers: extraction and characterizations. Indus. Crop. Prod., 2011, vol. 33, pp. 63-66.

37. Bhattacharya D., Germinario L.T., Winter W.T. Isolation, preparation and characterization of cellulose microfibers obtained from bagasse. Carbohydr. Polym., 2008, vol. 73, pp. 371-377.

38. Kumar A., Negi Y.S., Bhardwaj N.K., Choudhary V. Synthesis and characterization of cellulose nanocrystals / PVA based bionanocomposite. Adv. Mater. Lett., 2013, no. 4, pp. 626-631.

39. Kong W., Plant T., Simonsen J., Evans G. Cellulose nanocrystal electro-optic devices. Journal of Applied Physics, 2006, vol. 97, Article ID: 053101.

40. Nystrom G., Razaq A., Stromme M., Nyholm L., Mihranyan A. Ultrafast all-polymer paper-based batteries. Nano Lett., 2009, no. 9, pp. 3635-3639. DOI: 10.1021/nl901852h/.

41. Monschein M., Reisinger C., Nidetzky B. Enzymatic hydrolysis of microcrystalline cellulose and pretreated wheat straw: A detailed comparison using convenient kinetic analysis. Bioresource Technology, 2013, vol. 128, pp. 679-687.

42 Shlieout G., Arnold K., Muller G. Powder and mechanical properties of microcrystalline cellulose with different degrees of polymerization. AAPSPharmSciTech., 2002, no. 3, E11.

43 Thoorens G., Krier F., Leclercq B., Carlin B., Evrard B. Microcrystalline cellulose, a direct compression binder in a quality by design environment: A review. International Journal of Pharmaceutics, 2014, vol. 473 (1-2), pp. 64-72.

44. Atakhanov A.A., Turdikulov I.H., Mamadiyorov B.N., Abdullaeva N., Nurgaliev I., Yunusov H.E., Rashidova S.R. Isolation of nanocellulose from cotton cellulose and computer modeling of its structure open. Journal of polymer chemistry, 2019, no. 9, pp. 117-129. Available at: https://www.scirp.org/ journal/ojpchem/.

45. Barbash V.A., Yaschenko O.V., Shniruk O.M. Preparation and properties of nanocellulose from organosolv straw pulp barbash et al. Nanoscale Research Letters, 2017, no. 12, p. 241. DOI: 10.1186/ s11671-017-2001-4/.

02.00.00 - КИМЕ ФАНЛАРИ 02.00.00 - ХИМИЧЕСКИЕ НАУКИ 02.00.00 - CHEMISTRY SCIENCES

46. Garcia de Rodriguez N.L., Thielemans W., Dufresne A. Sisal cellulose whiskers reinforced polyvinyl acetate nanocomposites. Cellulose, 2006, vol. 13, no. 3, pp. 261-270.

47. Ahmed F.A. Extraction and characterization of nanocellulose obtained from sugarcane bagasse as agro-waste. Journal of Advanced Chemistry, 2017, vol. 12, no. 3, pp. 1-10.

48. Zimmermann M.V., Borsoi C., Lavoratti A., Zanini M., Zattera A.J., Santana R.M. Drying techniques applied to cellulose nanofibers. J. Reinf. Plast. Compos., 2016, vol. 35, pp. 628-643.

49. Karimi S., Tahira P.Md., Karimia A., Dufresnec A., Abdulkhani A. Kenaf bast cellulosic fibers hierarchy: a comprehensive approach from micro to nano. Carbohydr. Polym., 2014, vol. 101, pp. 878-

Такризчи:

Набиева И.А., тех.ф.д., проф., Тошкент ту;имачилик ва енгил саноат институти "Кимёвий технология" кафедраси.

885.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.