Научная статья на тему 'СОЛИҚ ТИЗИМИДА АХБОРОТ ТИЗИМЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ'

СОЛИҚ ТИЗИМИДА АХБОРОТ ТИЗИМЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
335
59
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ахборотлаштириш / қонунлар / дастурий маҳсулотлар / Солиқ инспекторининг автоматлаштирилган иш жойи (SIAIJ-4) / Солиқ тўловчиларнинг эгалигидаги ер фонди (STEEF) / солиқ тизимида маълумотлар базасини шакллантириш. / Information / laws / software products / Tax inspector's automated workplace (SIAIJ-4) / Taxpayer-owned land fund (STEEF) / database formation in the tax system.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — G. Jamalova

Ушбу мақола электрон солиқ тизимини такомиллаштириш ва жорий этиш, шунингдек солиқ органлари ҳамда солиқ тўловчилар учун электрон хизматларни ишлаб чиқиш ва такомиллаштиришни тадқиқ қилишга бағишланган. Мақолада солиқ хизматлари, уларнинг ишончлилик даражасини баҳолаш ҳамда, назорат-касса машиналарини мониторингини амалга оширувчи онлайн хизматлар ҳақида маълумотлар келтирилган. Бундан ташқари электрон солиқ хизматларининг келажак истиқболлари ва интеллектуал солиқ хизматларини жорий қилиш масалалари кўриб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LEGAL BASIS OF USE OF INFORMATION SYSTEMS IN THE TAX SYSTEM

This article is devoted to the study of the improvement and implementation of the electronic tax system, as well as the development and improvement of electronic services for tax authorities and taxpayers. The article provides information about tax services, their reliability assessment, and online services that monitor cash registers. In addition, the future prospects of electronic tax services and the introduction of intelligent tax services were considered.

Текст научной работы на тему «СОЛИҚ ТИЗИМИДА АХБОРОТ ТИЗИМЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

СОЛЩ ТИЗИМИДА АХБОРОТ ТИЗИМЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ

^УЦУЩЙ АСОСЛАРИ Г.Б.Жамалова

^арши мухандислик иктисодиёт институти "Ахборот технологиялари" кафедраси

укитувчиси. https://doi.org/10.5281/zenodo.7314035

Аннотация. Ушбу мацола электрон солиц тизимини такомиллаштириш ва жорий этиш, шунингдек солиц органлари цамда солиц туловчилар учун электрон хизматларни ишлаб чициш ва такомиллаштиришни тадциц цилишга багишланган. Мацолада солиц хизматлари, уларнинг ишончлилик даражасини ба^олаш %амда, назорат-касса машиналарини мониторингини амалга оширувчи онлайн хизматлар уацида маълумотлар келтирилган. Бундан ташцари электрон солиц хизматларининг келажак истицболлари ва интеллектуал солиц хизматларини жорий цилиш масалалари куриб утилган.

Калит сузлар: Ахборотлаштириш, цонунлар, дастурий ма^сулотлар, Солиц инспекторининг автоматлаштирилган иш жойи (SIAIJ-4), Солиц туловчиларнинг эгалигидаги ер фонди (STEEF), солиц тизимида маълумотлар базасини шакллантириш.

ПРАВОВАЯ ОСНОВА ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИНФОРМАЦИОННЫХ СИСТЕМ В

НАЛОГОВОЙ СИСТЕМЕ

Аннотация. Данная статья посвящена исследованию совершенствования и внедрения электронной налоговой системы, а также разработке и совершенствованию электронных сервисов для налоговых органов и налогоплательщиков. В статье представлена информация о налоговых службах, оценке их надежности, а также онлайн-сервисах, осуществляющих мониторинг кассовых аппаратов. Кроме того, были рассмотрены дальнейшие перспективы электронных налоговых сервисов и внедрения интеллектуальных налоговых сервисов.

Ключевые слова: Информация, законы, программные продукты, АРМ налогового инспектора (АРМАИ-4), Земельный фонд налогоплательщика (ЗИФ), формирование базы данных в налоговой системе.

LEGAL BASIS OF USE OF INFORMATION SYSTEMS IN THE TAX SYSTEM

Abstract. This article is devoted to the study of the improvement and implementation of the electronic tax system, as well as the development and improvement of electronic services for tax authorities and taxpayers. The article provides information about tax services, their reliability assessment, and online services that monitor cash registers. In addition, the future prospects of electronic tax services and the introduction of intelligent tax services were considered.

Keywords: Information, laws, software products, Tax inspector's automated workplace (SIAIJ-4), Taxpayer-owned land fund (STEEF), database formation in the tax system.

КИРИШ

Ахборот тизимлари ва технологияларини иктисодиёт, фан, таълим ва бошка сохаларга кенг жорий этиш максадида Узбекистон Республикасининг 2003 йил 11 декабрдаги «Ахборотлаштириш тугрисида»ги, «Электрон ракамли имзо тугрисида»ги, 2004 йил 29 апрелдаги «Электрон тижорат тугрисида»ги, «Электрон хужжат айланиши

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

тугрисида»ги 2005 йил 16 декабрдаги «Электрон туловлар тугрисида»ги ва 2015 йил 9-декабрда "Электрон хукумат тугрисида"ги ^онунлари кабул килинди.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Бу конунлар солик тизимига бевосита тегишли булиб уларни амалиётга тадбик этиш замон талабига айланди. Бу борада илк бор Узбекистан Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 1993 йил 3 августдаги "Узбекистон Республикаси солик идораларида маълумотларни ишлашнинг ягона компьютер тизимини (келгусида МИЯКТ) яратиш тугрисида" ги 388-сонли карори кабул килинди ва уни амалга ошириш максадида 3 погона:

Давлат солик кумитаси;

Давлат солик бошкармаси;

Давлат солик инспекциясиларидан иборат ДС^ (Маълумотларни ишлашнинг ягона компьютер тизими) МИЯКТ ишлаб чикилди ва амалга жорий килинди.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 1997 йил 11-мартдаги "Узбекистон Республикасида солик туловчиларга идентификацион ракамлар бериш ва куллаш тизими тугрисида" ги 130-сонли карорига, хдмда ДС^ раисининг 1997 йил 25 мартдаги 78-сонли буйругига асосан руйхатдан утказилган маълумотларни компьютерга киритиш, идентификацион ракам бериш ва бекор килиш тартиблари белгиланди ва бу уз навбатида Республика солик туловчиларининг электрон базасини яратишга олиб келди.

Узбекистон Республикаси Биринчи Президентининг 2010 йил 8 январдаги «Республика солик органлари тизимини янада модернизация килиш чора-тадбирлари тугрисида»ги П^-1257-сонли карорида белгиланган вазифаларни бажарилишини таъминлаш максадида, янги замонавий ORACLE платформаси маълумотлар базасига таянган х,олда WEB технологиялари асосида ишловчи SIAIJ-4 дастурий мах,сули ишлаб чикилди.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

ДС^нинг 2012 йил 15 сентябрдаги 350-сонли буйруги билан тасдикланган «Давлат солик хизмати органларида солик туловчиларнинг шахсий карточкаларини юритиш» Тартибида солик туловчи юридик ва жисмоний шасхларнинг шахсий карточкаларини юритиш тартиби тулик келтирилган.

Дастурий мах,сулининг кулайликлари:

эски дастурдаги барча операциялар янги дастурий мах,сулда сакланиб колинди ва янада такомиллаштирилди;

маълумотлар базаси структураси модернизациялаштирилди;

маълумотлар базаси хавфсизлиги таъминланиб, ташки таъсирлардан тулик х,имояланди;

дизайн ва ишлаш технологияси замонавийлаштирилди;

ДСИ маълумотлар базасига ва справочникига, шунингдек дастурий мах,сулига киритиладиган узгартиришлар Давлат солик кумитасидан туриб марказлашган х,олда автоматик тарзда янгиланиб борилиши таъминланди;

ноаник маълумотлар киритилишини олдини олиш максадида конунчиликка мувофик чеклашлар урнатилди;

солик туловчиларга солик мажбуриятларини бажарилиши тугрисида интерактив хизматлар тури ва тезлиги янада оширилди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Давлат солик хизмати органлари ходимларининг иш фаолиятини автоматлаштириш, шунингдек, солик маъмурчилиги жараёнларига замонавий ахборот-коммуникация технологияларини кенг жорий этиш максадида Давлат солик кумитаси томонидан куплаб дастурий махсуллар ишлаб чикилган.

Амалиётда фойдаланилаётган хар бир дастурий махсулнинг ишлаб чикиш максади, вазифалари, улардан олинаётган хисобот шаклларидан келиб чикиб, уларни тоифаларга ажратиш зарурати юзага келди.

O'z DSt 1047:2003 Ахборот технологиялари -атама ва таърифлар хдмда O'z DSt ISO/IEC TR 12182:2008 Ахборот технологиялари - дастурий воситаларни таснифлаш давлат стандартларида ахборот тизимлари куйидагича тавсифланган:

Ахборот тизими - ахборотни туплаш, саклаш, излаш, унга ишлов бериш хамда ундан фойдаланиш имконини берадиган, ташкилий жихатдан тартибга солинган жами ахборот ресурслари, ахборот технологиялари ва алока воситалари.

Ахборот ресурси - ахборот тизими таркибидаги электрон шаклдаги ахборот, маълумотлар банки ва маълумотлар базаси.

Дастурий таъминот - ахборотга ишлов бериш тизимлари дастури ва бу дастурларни ишлатиш учун зарур булган дастурий хужжатлар мажмуи.

Дастурий махсулот-фойдаланувчига етказиш, узатиш учун мулжалланган дастурий воситалар, яъни-дастурлар, тадбирлар, коидалар, ахборотга ишлов бериш тизимларининг фаолиятига талукли булган, уларга мос келувчи хужжатлар ва маълумотлардан ташкил топган объект.

Давлат солик кумитасининг 2015 йил 12 июлдаги 226-сонли буйруги билан тасдикланган Низомга мувофик, "ахборотга ишлов бериш" дейилганда кутиладиган натижалардан келиб чикиб, солик солиш базасини кенгайтириш, кушимча солик объектларини аниклаш, солик тулашдан буйин товлаш, соликларни яшириш, соликдан кочиш ва шу каби кушимча манбаларни аниклаш вазифаларини бажарадиган воситалар "Дастурий махсул" деб номланиши белгилаб куйилди.

Маълумотлар базасини шакллантириш, руйхатга олиш, солик туловчилар ва солик объектлари хисобини юритиш, статистик маълумотларни тайёрлаш хамда иш жараёнини автоматлаштиришга хизмат килувчи дастурий воситалар "Автоматлаштирилган ахборот тизими" деб аталиши белгиланди.

Давлат солик кумитасининг 2015 йил 18 апрелдаги 117-сонли буйруги билан ташкил этилган «Давлат солик хизмати органларида дастурий махсуллардан фойдаланишни мувофиклаштирувчи ишчи гурухи» томонидан амалиётга жорий этилган ахборот тизимлари инвентаризациядан утказилди. Давлат солик кумитаси томонидан бугунги кунда фойдаланилаётган 10 та дастурий махсул деб юритилаётган ахборот тизимларининг 4 тасида солик солиш базасини кенгайтириш, кушимча солик объектларини аниклаш, солик тулашдан буйин товлаш, соликларни яшириш, соликдан кочиш ва шу каби кушимча манбаларни аниклаш имкониятлари мавжудлиги, колган 6 таси эса маълумотлар базасини шакллантириш, руйхатга олиш, статистик маълумотларни тайёрлашга хизмат килувчи автоматлаштирилган ахборот тизимлари эканлиги маълум булди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Бундан ташкари, солик органларида яна 35 та автоматлаштирилган ахборот тизимлари мавжудлиги ва ундан статистик маълумотларни тайёрлаш максадида фойдаланилаётганлиги аникланди.

Давлат солик кумитасининг 2015 йил 12 июлдаги 226-сонли буйруги билан 10 та дастурий махсуллар ва 35 та (10+35=45) автоматлаштирилган ахборот ттизимлари жами 45 та ахборот тизимлари руйхати тасдикланди.

Солик солиш базасини кенгайтириш, кушимча солик объектларини аниклаш, солик тулашдан буйин товлаш, соликларни яшириш, соликдан кочиш ва шу каби кушимча манбаларни аниклашга хизмат килувчи дастурий махсуллар ва уларга маъсул тузилмалар руйхати.

1-жадвал

Дастурий махруллари хамда маъсул бошцармалар руйхати

Т/р Дастурий махсулнинг тулик номи Маъсул тузилма

1. «Солик инспекторининг автоматлаштирилган иш жойи (SIAIJ-4)» Ахборот-анализ бош бошкармаси

2. «^айта ишлаш ва анализ»

3. «Туловлар мониторинга»

4. «Экспорт-импорт операцияларини назорат килиш» Валюта назорати ва халкаро хамкорлик бош бошкармаси

5. «Соли; туловчиларнинг эгалигидаги ер фонди (STEEF)» Юридик шахсларга солик солиш бош бошкармаси

6. «Тахлика анализ» (Риск анализ)

7. «Жисмоний шахсларнинг соли; мажбуриятларини хисобга олиш» Жисмоний шахсларга солик солиш бош бошкармаси

8. «Соли; декларацияларини кайта ишлаш»

9. «Бозорлар ва савдо комплексларида бир марталик йигимлар, курсатилган хизматлар учун хаклар ва ижара туловлари хисобини юритиш ва назорат килиш» Бозорлар ва савдо комплекслари фаолиятини назорат килиш бош бошкармаси

МУ^ОКАМА

Маълумотлар базасини шакллантириш, руйхатга олиш, солик туловчилар ва солик объектлари хисобини юритиш хамда статистик маълумотларни тайёрлаш, иш жараёнини автоматлаштиришга хизмат килувчи автоматлаштирилган ахборот тизимлари руйхати ва уларга маъсул тузилмалар руйхати.

2-жадвал

Автоматлаштирилган ахборот тизимлари хамда маъсул бошцармалар

руйхати

Т/р Автоматлаштирилган ахборот тизимининг тулик Маъсул тузилма

389

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

номи

1. «Давлат бюджети ва максадли жамгармаларига тушумлар хисобини юритиш» Ахборот-анализ бош бошкармаси

2. «Банк-ДСК»

3. «Жамгариб бориладиган пенсия бадали кунлик тушумларини кайта ишлаш» тизими

4. «Компьютер техникасини хисобга олиш тизими» Техник бошкарма

5. «Давлат солик кумитаси томонидан амалиётга жорий этилган дастурий махсуллардан фойдаланиш даражасини аниклаш» тизими

6. «Давлат солик хизмати органларида интерактив хизматлар курсатиш буйича маъсул ходимлар хисобини юритиш» тизими

7. «Солик туловчилар тарихи»

8. «Интерактив хизматлардан фойдаланиш статистикаси»

9. «Юридик ва жисмоний шахсларнинг солик карзлари хисобини юритиш» Солик буйича карзларни мажбурий ундириш бош бошкармаси

10. «Солик карзини юритиш хисоботи»

11. «Юридик шахслар имтиёзлари хисобини юритиш» Юридик шахсларга солик солиш бош бошкармаси

12. «Электрон тарзда юборилган хисоботларини кабул килиш (WEFOINS)» Юридик шахсларга солик солиш бош бошкармаси

13. «Молия-хужалик фаолиятини амалга оширмаётган корхоналарни тугатиш тартиби»

14. «Юридик шахслар буйича статистик маълумот»

15. «Кушилган киймат солиги туловчиларни аниклаш» тизими

16. «Давлат даромадига утказиладиган мол-мулклар хисобини юритиш» Жисмоний шахсларга солик солиш бош бошкармаси

17. «Якка тартибдаги тадбиркорлардан хисоботларни электрон шаклда кабул килиш ва кайта ишлаш»

18. «Давлат божи»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

19. «Солик туловчи жисмоний шахслар хакида маълумот»

20. «Солик текширувлари хисобини юритиш» Назорат-тафтиш бош бошкармаси

21. «Текширувчи ходимларнинг хизмат сафари буйруклари хисобини юритиш»

22. «Назорат касса машиналарини руйхати ва назоратини олиш» Чакана савдо ва хизмат курсатиш сохасида накд хорижий валюта муомаласига йул куймаслик устидан назорат килиш, киска муддатли текширишларни ташкил этиш буйича махсус бошкармаси

23. «Накд пул тушумлари хисобини юритиш»

24. «Маъмурий амалиётни хисобга олиш» Маъмурий амалиёт булими

25. «Молиявий санкцияларни суд тартибида куллаш тугрисида давлат солик хизмати органларининг мурожжатлари ва уларнинг натижалари хисобини юритиш»

26. «Текширишларни мувофиклаштириш» Назорат органлари фаолиятини мувофиклаштириш бошкармаси

27. «Кадрларга оид маълумотлар базаси» Кадрлар билан ишлаш бошкармаси

28. «Хужжатлар бажарилишини назорат килишнинг автоматлаштирилган тизими» Ташкилий- инспекторлик бошкармаси

29. «Ички идоравий хужжатлар электрон ахборот тизими» Солик солиш методологияси бошкармаси

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

30. «^уйи давлат солик хизмати органлари фаолиятини масофадан туриб назорат килиш тизими» Солик органларининг махсус назорат-тафтиш бошкармаси

31. «Йирик солик туловчилар мониторинга» автоматлаштирилган ахборот тизими Юридик шахсларга солик солиш бош бошкармаси

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ХУЛОСА

Юкоридагилардан куриниб турибдики, тизимда фойдаланилаётган дастурий махсуллар ва автоматлаштирилган ахборот тизимлари хар бир бошкарма хамда булимларга бириктирилган, маъсул ходимлар томонидан дастурларнинг хисоби юритилиб борилади.

Бу дастурий махсуллар ва автоматлаштирилган ахборот тизимлари солик органлари локал тармоги оркали бутун Республика худудий солик бошкармалари хамда солик инспекциялари томонидан фойдаланилади. Маълумотлар эса марказий серверга келиб тушади, кайта ишланади ва керакли жойга яна узатиб борилади. Бу жараённи бевосита Ахборот анализ бош бошкармаси хузуридаги техник бошкарма назорат килиб боради.

REFERENCES

1. «Узбекистон Республикаси Солик кодексини тасдиклаш тугрисида»ги Узбекистон Республикаси Конуни. 2007 йил 25 декабрь// Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари туплами. Расмий нашр. 52(ИИ)-сон. Тошкент: Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги. 2007.-212 б.

2. M.Yakubov, G.Jamalova «Methods for adaptive control of objects with variable parameters»

E3S Web of Conferences, 2021.

3. Якубов М.С., Жамалова Г.Б. «Интеллектуальные модели и методы поддержки принятия

управленческих решений в налоговой службе». Современные концепции научных исследований. 72 я Международная научная конференция. «Евразийское Научное Объединение» • № 2 (72) • Февраль, Москва 2021

4. Тургунов А.М, Жамалова Г.Б. «Моделирование и реализация интеллектуальной

поддержки управленческой деятельности в налоговой инспекции». "Экономика и социум" ISSN 2225-1545 №6(85) ч.2 2021 www.iupr.ru

5. Жамалова Г.Б. «Налоговая политика на макро и микроэкономическом уровнях, ее

сущность и принципы разработки». International scientific and technical journal. Innovation technical and technology Vol.1, №4.

6. Zhamalova Gulchehra Babakulovna «Methods for simulation of taxation processes».

7. Г.Б.Жамалова «Методы моделирование процессов налогообложения», «Central Asian

journal of mathematical theory and computer sciences», 2022.

8. А.Р.Маллаев, Б.А.Ражабалиев «Бошкариш объектларининг динамик

характиристикаларини узатиш функцияси оркали куриш» «Инновацион технологиялар» журнали 2022 йил.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.