SODALI ERITMA YORDAMIDA MOLIBDEN KEKINI TANLAB ERITISH JARAYONI TADQIQ QILISH.

Toshpo‘Latov A.A.; Rahmonova F.O‘.; Ergasheva N.U.; Bozorov B.B.

DOI: 10.24412/2181-144X-2023-1-41-44

Toshpo'latov A.A., Rahmonova F.O'., Ergasheva N.U., Bozorov B.B.

SODALI ERITMA YORDAMIDA MOLIBDEN KEKINI TANLAB ERITISH

JARAYONI TADQIQ QILISH.

Toshpo'latov A.A. - Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq filiali "Metallurgiya" kafedrasi assistenti,

Rahmonova F.O'. - Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq filiali talabasi, Ergasheva N.U. - Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq filiali talabasi, Bozorov B.B. - Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq filiali talabasi.

Annotatsiya. Ushbu maqolada molibden sodali eritma yordamida tanlab eritish texnologiyasini qo'llash imkoniyatlari ko'rib chiqildi. Bugungi kunda Molibden kuyindisini tanlab eritish tadqiqotlar natijalari ko'rsatiladi va asosiy ishlab chiqarish ko'rsatkichlari muhokama qilindi.

Tayanch so'zlar: molibden, sulfid, reniy, tanlab eritish, ko'pirtirish, polimolibdatlar, tetramolibdat, sorbent, natriy gidrokarbonat, ion almashinuv jarayonlari.

ИССЛЕДОВАНИЕ ПРОЦЕССА СЕЛЕКТИВНОГО ВИЩЕЛАЧИВАНИЕ МОЛИБДЕНОВОГО КЕКА С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ СОДОВОГО

РАСТВОРА.

Ташполатов А.А. - ассистент кафедры «Металлургия» Алмалыкского филиала Ташкентского государственного технического университета,

Рахмонова Ф.У. - студент Алмалыкского филиала Ташкентского государственного технического университета,

Эргашева Н.У. - студент Алмалыкского филиала Ташкентского государственного технического университета,

Бозоров Б.Б. - студент Алмалыкского филиала Ташкентского государственного технического университета.

Аннотация. В данной статье были рассмотрены возможности использования технологии селективной плавки с использованием содового раствора молибдена. Сегодня показаны результаты селективной плавки молибденовой сажи и обсуждены основные параметры производства.

Ключевые слова: молибден, сульфид, рений, выщелачивание, вскипание, полимолибдаты, тетрамолибдат, сорбент, бикарбонат натрия, ионообменные процессы.

STUDY OF THE PROCESS OF SELECTIVE DISSOLUTION OF MOLYBDENUM CAKE USING SODA SOLUTION.

Tashpolatov A.A. - Assistant teacher of the department "Metallurgy" of the Almalyk branch Tashkent State Technical University,

Rakhmonova F.O'. - Student of Almalyk branch Tashkent State Technical University, Ergasheva N.U. - Student of Almalyk branch Tashkent State Technical University, Bozorov B.B. - Student of Almalyk branch Tashkent State Technical University.

Annotation. In this article, the possibilities of using the technology of selective melting using a soda solution of molybdenum were considered. Today the results of selective

I .¿fgp^-*__*JwEISn£5 INDEXfjSSFcopbrnICUS (Smf--- 41

melting of molybdenum soot are shown and the main production parameters are discussed.

Keywords: molybdenum, sulfide, rhenium, leaching, effervescence, polymolybdates, tetramolybdate, sorbent, sodium bicarbonate, ion exchange processes.

Kirish. Bugungi kunda Chirchiq "Noyob metallar va qattiq qotishmalarni ishlab chiqarish ilmiy-ishlab chiqarish birlashmasi" AJ Molibden yarimmaxsuloti ishlab chiqarmoqda. Molibden va uning qotishmalarini olish texnologiyasini takomillashtirish haqida soz boradi. Molibden keki tarkibida 7- 8 % gacha molibden bo'lgan keklarni gidrometallurgik ishlovdan so'ng , quritish uchun yo'boriladi, so'ngra quvurli aylanuvchi pechlarda oksidlab kuydiriladi. Quritilgan va maydalangandan so'ng 10-15 sm qalinlikdagi ( 200-250 kg) li qatlanda yuklanadi. Pech ish zonasidagi harorat 550-600 oC ni tashkil qilinadi. Keklar 30 daqiqadan so'ng , vaqti vaqti bilan aralashtirib turiladi. Jarayonning davomiyligi 4- 6 soatni tashkil qiladi. Qurish jarayoning nazorat qilish umumiy molibden va yuvilgan molibden uchun namunalarni olish orqali amalga oshiriladi . Mo umumiy — Mo yuvilgan o rtasida farq bo lsa bu jarayon tugallangan hisoblanadi. < 2 % ya ni , desulfirizatsiya darajasi 48 % dan yuqori bo'lganda suyultirilgan molibden Mo5 va MoÜ2 birikmasi shaklida boladi [1-3].

Tadqiqot metodologiyasi. Soda eritmasi texnologiyasi oksidlangan xomashyodan molibdenni tanlab eritish imkonini beradi. Mo keki kuyundisini soda eritmasi bilan tanlab eritishda Cu, Fe, Co , Zn kabi metallar ham eriydigan gidroksidlar va karbonatlar shaklida qoladi. Molibden bilan birga reniy , kremniy dioksidi va alyuminisilikatlar eritmaga otadi. Mo tanlab eritish reaksiyaga kora davom etadi.

MoÜ3+Na2 CÜ3 =Na2MoÜ4+CÜ2 (1)

Uglerod dioksidini chiqishi bilan pulpaning "qaynash tezliki" mavjud. Oraliqlardan biri. Ushbu jarayonning mahsuloti natriy bikarbanatning hosil bolishidir.

Na2CÜ3+H2Ü+CÜ2= 2NaHCÜ3 (2)

Jarayonni yuqori darajada o tkazish uchun boshqa sabablarga qo shimcha ravishda harorat beriladi. Kremniy dioksidi sxema bo'yicha natriy silinat shaklida eritma ichiga kiradi[4-5].

2NaHCÜ3=2Na2CÜ3 +CÜ2 +H2Ü (3)

SiÜ2*MeÜ+Na2CÜ3=Na2SiÜ3+ MeCÜ3 (4) Keyinchalik samarali molibden eritmasini neytrallash bilan uning pH 2-2.5 dan sorbsiyaga tayyorlash uchun natriy silikat kremniy kislotasi jiliga otadi va molibden polimolibdenga aylanadi. Bunday holda , eritmada natriy nitrat NaNÜ3 hosil boladi:

NaSiÜ3+2HNÜ3=2NaNÜ3+H2Ü*SiÜ2 (5)

7NaMoÜ4+ 10HNÜ3=Na4H2Mo7Ü24+ 10NaNÜ3+4H2Ü (6) Molibden sorbsiyasini optimal pH qiymati (pH-2-2.5 (1.8-3) bu sohada molibdenning polimer anionlari korinishidagi eritmalarda mavjudligidan kelib chiqqan holda tanlanadi, bu molibden uchun sorbentning yuqori sig'imini taminlaydi. (150 g/l gacha) va mos ravishda molibdenga boy desorbatlarni olish[6].

Sor

bsiya jarayonida molibden almashinuvi tufayli eritmadan sorbent fazasiga so'riladi.

4R-NÜ3+Na4H2Mo7Ü24 = R4- H2Mo7Ü24+4NaNÜ3 (7) Keyin eritma natriy nitrat bilan boyitiladi.

Kam asosli anion almashtirgichlarning yuqori asosli sorbentlarga nisbatan affzalligi shundaki, molibdenni desorbsiyalash uchun ammiakdan foydalanish va desorbsiyadan keyin ammoniy molibdatning boy eritmalarini olish mavjud:

RH4+H2Mo7Ü24+ 14NH4ÜH=4R-ÜH+ 1(NH4)MoÜ4+5H2Ü (8) Desorbat aralashmalar nuqtai nazaridan juda toza eritma hisoblanadi va shuning uchun uni keyingi qayta ishlash kristallash uchun molibden va molibden trioksidining ammoniy tuzlarini olish imkoniyatini beradi[7].

Desorbatlardan cho kmagacha molibden uni pH-2-2,5 oralig i davomida davom etadigan ammoniy tetromolibden shaklida choktirish usuli bilan ishlatiladi.

I .¿fgp^- *__*JwEISn£5 INJ>BX fjSSF copbrn ICUS (SkoT"-—-42

4(NH4)2Mo04+6HN03=(NH4)2Mo40i3 + NH4N03+3H20 (9)

Cho'kma xususiyatlari quyida keltirilgan.

Ammoniy tetramolibdat ammoniyparamolibdat bilan birga mahsulotlardan biri bolib undan kalsinatsiya paytida molibden trioksidi olinadi[8].

Natijalar va muhokamalar. Yuqorio tozalikdagi PMA ni olish uchun tetramolibdat chokmasi uni toyingan eritma olinmagancha 70-80 oC haroratda 3-5% li ammiak eritmasida eritib qayta kristallanadi.15-20 oC gacha sovutilgandan so'ng , molibden eritmasidan kristalli PMA (NH2)6 Mo7O24*4H2O shaklida kristallanadi. Suyuqlik TMA ning qayta kristallanishi uchun ammoniy molibdat eritmasi tarkibiga qaytariladi , tetramolibdatning taxminan har 10 chi partiyasi natriy molibdatni kremniy , fosfor va mishyak aralashmalaridan tozalash moslamasiga olinadi.

1-rasm. Molibden kekini sodali eritma yordamida tanlab eritish va sorbsiya texnologiyasidan foydalangan holda yuqori tozalikdagi TMA va PMA olishning texnologik sxemasi.

OH

- shaklida desorbsiyadan so'ng olingan sorbent mos kislota eritmasi bilan ishlov berish orqali tuz shakliga aylanadi. Sorbent reginiratsiyasi neytrallash sxemasiga muofiq davom etadi.

R-OH+HNO3=R-NO3+H2O (10)

I .¿fgp^- *__"«ESSS INDEX fjSSF copbrn ICUS (SkoT"-—-43

Qayta tiklangan sorbent pH 2-2.5 bo'lgan eritmalardan molibdenni sorbsiyasiga qaytariladi .Jarayon 2 bosqichda , eritma va shlakning qarshi oqimi bilan bog'lar 120g/l (1/1) doimiy aralashtiriladi.

1

chi bosqichda Mo kuyundisi 2.5-3 t ning bir qismi va riuaktrdan 8-9 m3 soda eritmasi (1/1) doimiy aralashtirish bilan reaktorga ( poz 1/4 ,1/5) yuklanadi.

Reaktorga yetkazish beriladigan eritma otkir yoki har ( reaktor orqali beroladi) Bug' bilan 8090 oC ga qadar isitiladi. Kuyundi yuklash jarayonida karbonat angdrid chiqishi tufayli pulpaning kuchi kopiklanishi mavjud. Bundan tashqari u reaktorlarni (poz 1/4 - 1/5) riyaktrdan (3/1) konsentrlangan soda eritmasi bilan ta'minlash uchun taminlanishi kerak (bir bosqichda yuvish uchun 4-m3 gacha eritma olinadi.)

Xulosa. Ushbu texnologiyaning ammiakni eritmaga asoslangan texnologiyasiga nisbatan sodali eritmaning afzalliklari: molibden ajratib olishni takomillashtirish, texnologik sxemani sezilarli darajada qisqartirish va soddalashtirish va eritmalarni metall aralashmalaridan tozalash uchun qoshimcha operatsiyaga ehtiyojning yo'qligi hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:

1. Behzod Tolibov, & Abdurashid Hasanov. (2021). Research in The Field of Intensive Oxidative Roasting of Molybdenum Sludges. The American Journal of Applied Sciences, 3(09), 5766. https://doi.org/10.37547/tajas/Volume03Issue09-09

2. Khasanov A.S., Tolibov B.I. Firing of molybdenum cakes in a new type of kiln for intensive firing // Mining bulletin of Uzbekistan. No. 4 (75), 2018. -P131-135

3. Khasanov A.S., Tolibov B.I. Investigation of the possibility of the process of oxidation of sulfide materials in a furnace for intensive roasting. Gornyi Zhurnal. No. 9, 2018 -P85-88

4. Hasanov A.S., Tolibov B.I., Vokhidov B.R. Evaluation of operated roasting furnace operating for sulphide materials. Proceedings of international conference on Integrated innovative development of Zarafshan region: achievements, challenges and prospects, -Navoi, 26-27 October 2017. -P117-121

5. Xaydaraliyev, X. R., Raxmanov, I. U., & Abdinazarov, F. U. (2023). MOLIBDEN AJRATIB OLISH USULLARINI O'RGANISH. SCHOLAR, 7(11), 15-19. Retrieved from https://researchedu.org/index.php/openscholar/article/view/3266

6. Tolibov B.I., Hasanov A.S. Molybdenum containing products in conditions of SPA RM&RA AMMC. Program book of the third Binational Workshop Between Korea (KIRAM) -Uzbekistan (AMMC) on Rare metals. -Chirchik. April 22, 2019. -P153

7. Hasanov A.S., Tolibov B.I., Pirnazarov F.G. Advantages of low-temperature roasting of molybdenum cakes // International scientific-practical conference on the theme: «International science review of the problems and prospects of modern science and education». - Boston, USA: 2019. - P. 17-18.

8. B.I. Tolibov, A.S. Hasanov, F.G. Pirnazarov. Molybdenum containing products processing in conditions of SPA RM&RA AMMC // Proceedings of international conference on Integrated innovative development of Zarafshan region: achievements, challenges and prospects, -Navoi, 27-28 November 2019. -P139-143

1'ZL-».——I—I .¿fgP^--k__*JwEISn£5 INDEX C:OPKKN LC;U'S 44

SODALI ERITMA YORDAMIDA MOLIBDEN KEKINI TANLAB ERITISH JARAYONI TADQIQ QILISH. Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

Аннотация научной статьи по химическим наукам, автор научной работы — Toshpo‘Latov A.A., Rahmonova F.O‘., Ergasheva N.U., Bozorov B.B.

Похожие темы научных работ по химическим наукам , автор научной работы — Toshpo‘Latov A.A., Rahmonova F.O‘., Ergasheva N.U., Bozorov B.B.

ИССЛЕДОВАНИЕ ПРОЦЕССА СЕЛЕКТИВНОГО ВИЩЕЛАЧИВАНИЕ МОЛИБДЕНОВОГО КЕКА С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ СОДОВОГО РАСТВОРА.

Текст научной работы на тему «SODALI ERITMA YORDAMIDA MOLIBDEN KEKINI TANLAB ERITISH JARAYONI TADQIQ QILISH.»