Научная статья на тему 'СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИНГ МАЗМУНИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА КАСАЛЛИК, КАСАЛЛАНИШ, НОГИРОНЛИК ТУШУНЧАЛАРИ'

СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИНГ МАЗМУНИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА КАСАЛЛИК, КАСАЛЛАНИШ, НОГИРОНЛИК ТУШУНЧАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

384
32
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
касаллик / касалланиш / ногиронлик / латент / гиподинамия. / illness / morbidity / disability / latent / hypodynamics.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ф. М. Мурадов

Мақолада соғлом турмуш тарзининг мазмунини шакллантиришда имконияти чекланган шахсларнинг касаллик, касалланиш, ногиронлик тушунчаларининг долзарблиги баён қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CONCEPTS OF DISEASE, ILLNESS, DISABILITY IN THE FORMATION OF THE CONTENT OF A HEALTHY LIFESTYLE

The article describes the relevance of the concepts of illness, disease, disability of people with disabilities in shaping the content of a healthy lifestyle.

Текст научной работы на тему «СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИНГ МАЗМУНИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА КАСАЛЛИК, КАСАЛЛАНИШ, НОГИРОНЛИК ТУШУНЧАЛАРИ»

СОГЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИНГ МАЗМУНИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА

КАСАЛЛИК, КАСАЛЛАНИШ, НОГИРОНЛИК ТУШУНЧАЛАРИ

Э. А. Уринбоев

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

Ф. М. Мурадов

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

АННОТАЦИЯ

Мацолада соFлом турмуш тарзининг мазмунини шакллантиришда имконияти чекланган шахсларнинг касаллик, касалланиш, ногиронлик тушунчаларининг долзарблиги баён цилинган.

Калит сузлар: касаллик, касалланиш, ногиронлик,латент,гиподинамия.

CONCEPTS OF DISEASE, ILLNESS, DISABILITY IN THE FORMATION OF THE CONTENT OF A HEALTHY LIFESTYLE

E. A. Urinboyev

Uzbekistan State University of Physical Culture and Sports

F. M. Muradov

Uzbekistan State University of Physical Culture and Sports

ABSTRACT

The article describes the relevance of the concepts of illness, disease, disability of people with disabilities in shaping the content of a healthy lifestyle.

Keywords: illness, morbidity, disability, latent, hypodynamics.

КИРИШ

Жамиятда соглом турмуш тарзини шакллантириш, касалликларнинг олдини олиш, ахоли кенг цатламларини, айницса ёшлар, аёллар ва кексаларни жисмоний тарбия ва спорт билан шугулланишга жалб этиш, оммавий спортнинг инсон ва оила хаётидаги мухим ахамияти, унинг жисмоний ва маънавий саломатлиги асоси эканини таргибот цилиш борасида мухим ва долзарб вазифалар турибди.

. Узбекистонда глобал пандемиянинг салбий оцибатларини юмшатиш хамда ахолининг барча цатламларини жисмоний тарбия ва спорт билан мунтазам шугулланишга жалб этиш орцали ахолида касалликка царши иммун тизимини

Academic Research, Uzbekistan 109 www.ares.uz

шакллантириш, касалликдан кейинги даврда тиклаш ва реабилитация ишларини ташкил этиш хамда ахолининг соFлом турмуш тарзи гарови сифатида хам эътироф этилган.

АДАБИЁТЛР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Шу уринда сизларни бу муаммога каратадиган булсак касаллик бу-организмни функционал ёки морфологик бузилиши натижасида организмни нормал хаёт фаолиятини бузилишидир.

Касаллик 4 даврга булинади:

1. латент (яширин) давр

2. касаллик белгиларини пайдо булиши.

3. касалликни кучайиш даври

4. касалликни тугаши (тузалиш, рецедив, уткир шаклдаги хроник шаклга утиши)

Уткир касалликлар хар йили руйихатга олинади. Хроник (сурункали) касалликлар бир йилда бир маротаба руйхатга олинади. Касалликни барча ахолини алохида ёш, жинс, касбий ва ижтимоий гурух касалликлари деб характерланади.

Касаллик курсатгичлар хар 1000 та, хар 10 000 та ёки хар 100 000 та ахолидан чикарилади. Касалланишнинг инфекцион, вактинчалик иш кобилиятини йукотиш туфайли касалланиш, касбий касалланишларга булинади. Узбекистонда куйидаги касалланишлар учрайди:

1. нафас органлари касаликлари

2. кон айланиш касалликлари

3. нерв системаси ва сезги органлари касалликлари

4. суяк-мускул касалликлари

5. овкат хазм килиш касалликлари

6. психик касалликлар

Ногиронлик - иш кобилиятини вактинчалик ва иш кобилиятини бутунлай йукотишдан иборат. Ногиронлик 3 гурухга булинади. Бундан ташкари ногиронликни куйидаги сабаблари бор:

- умумий касалликлар,

- касбий касалликлар,

- мехнатга лаёкатсиз касалликлар,

- ёшликдан касалликлар,

- мехнат фаолияти бошлангунга кадар булган касалликлар,

- харбий хизматчилар касалликлари.

Х,аёт тарзининг тиббий асослари: Ижтимоий-гигиеник, эпидемиологик, ижтимоий клиник ва бошца илмий тадцицотларни курсатишича шу нарса маълум булдики, биринчи уринда одамнинг соглигининг турмуш тарзига боглиц. Машхур олимлар Ю.П.Лисицин, Ю.М.Камаров ва бошца чет эл олимларини маълумотларича турмуш тарзи ахоли соглигига боглиц барча омилларнинг 50 -55 фоизини ташкил этади.

Соглицца таъсир этувчи омиллардан экология 20-25 фоизни, ирсият 20 фоизни, соглицни сацлаш 10 фоизни ташкил этади.

Бундан ташцари атроф-мухитни ифлосланиши хам мухим уринни эгаллайди. 2-расмда хаёт тарзига таъсир этувчи соглом ва носоглом тарзи келтирилган.

2-расмда

СОГЛОМ ХДЁТ

Ишдан цонициш, жисмоний, рухий комфорт Фаол хаётий холат Тулиц цийматл и уйцу

Аниц режимда овцатланиш

Юцори тиббий фаоллик

Ицтисодий ва

материал

мустациллик

Оилада психо-

физиологик

цонициш

НОСОГЛОМ ^АЁТ

Тулиц цийматсиз дам олиш

Ижтимоий пассивлик

Х,аётий холатлар, ута чарчаш

Овцатланиш

тартибини

бузилиши

Паст тиббий фаоллик

Оилавий

холатни

узгариши

Тизимли жисмоний ва харакат фаоллиги

гиподинамия

Алкогол, чекиш, наркотик моддаларни истеъмол цилиш

Юкоридаги схемадан маълумки соFлом турмуш тарзига 8 та омил ижобий таъсир этар экан. СоFлом турмуш тарзига соFлом булмаган турмуш тарзи, салбий эмоциялар, нерв-психик бузилишлар, невроз ва бошкалар салбий таъсир этади.

Тиббий фаоллик- одамларни уз соFлиги, жамият соFлиги учун курашдаги фаолиятидир. Тиббий фаоллик шахсни соFлигини мухофаза килиш, саклаш, мустахкамлаш, кайта тиклашда мухим ахамиятга эга.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Тиббий соFлик - бу гигиеник, тиббий билим олиш, тарбия,, таълим, тиббиётдан хабардор булиш, соFликка нисбатан психологик муолажаларни утказишдан иборат.

Тиббий фаоллик куйидагилардан иборат:

1. тиббий идорага бориш, тиббий маслахатлар ва курсатмаларни бажариш

2. даволаниш коидаларига риоя килиш, профилактик, реабилитация ишларини бажариш

3. ахолини соFлигини саклаш ва мухофаза килишда иштирок этиш

4. соFлом турмуш тарзини шакллантиришда зарарли одатлар ва куникмаларни енгиш

Биринчи уринда шахс билан бирга оилада гигиеник меёърларга риоя килиш. Юкоридаги тиббий фаоллик нормаларини бажармаслик паст тиббий фаоллик хисобланади.

СоFлом турмуш тарзининг мазмуни:

мехнат килиш ва дам олиш, уйку гигиенаси, овкатланиш гигиенаси, жисмоний машклар, узини хурмат килиш, одамлар билан муносабатда узини тута билиш ва бошкалардан иборат.

Мехнат килиш ва дам олиш режасига барча риоя килиши керак. К,атъий тартиб асосида ритмик мехнат килиш ва дам олиш ишчанлик кобилиятини юкори булишини таъминлайди. Бунда хаётий шароит ва алохида категориядаги одамлар мехнати эътиборга олинади. Масалан, укитувчиларнинг мехнат шароити, корхона, зарарли жойларда ишлайдиган одамлар мехнатидан фарк килади. Масалан, укитувчилар мехнат шароити, корхона, зарарли жойларда ишлайдиган одамлар мехнатидан фарк килади.

К,атъий тартиб асосида ритмлилик мехнат килиш ва дам олиш ишчанлик кобилиятини юкори булишини таъминлайди. Бунда хаёт шароит ва алохида категориядаги одамлар мехнати эътиборга олинади. Аник режим (тартиб) сакланганда организмда маълум биологик ритм функцияланади, шунингдек,

шартли рефлекслар тартиб билан кетма-кет келиб кайтарилиб динамик стереиотип хосил булади. Масалан: Агарда сиз хар куни белгиланган вактда аклий, жисмоний иш билан шуFуллансангиз ишчанлик кобилияти юкори булади. Амалдаги организмнинг бир ритмлари мустакил булмай, у ташки мухитни узгартириши, кеча-кундузни алмаштириши, ойлар ва фаслларни узгариши билан боFлик. Машхур олимлар Клод Бенар, Уолтер, Кенонлар ички мухитни бирдай сакланиши назариясини ишлаб чикканлар. И.М.Сеченов, И.П.Павлов, В.И.Вернадский, К.А.Тимирязев. А.Л.Анохин ва организм холатини узгаришига ташки мухит ходисаларини ритмик узгаришига боFликлигини бир неча марта таъкидлаганлар. Тунда алмашинув жараёнлари юрак-томир иши, нафас тизими, тана харорати камаяди. Бош мияга информация кам кабул килинади. Кундузи харакат фаоллиги ортади нерв тизимининг функциялари ортади. Одамнинг ишчанлик кобилияти соат 1000-1300 ларга караб ортиб боради. Соат 1400 дан кейин ишчанлик кобилият камаяди, соат 1600-1700 ларда ишчанлик кобилият яна ортади. Функционал имкониятлар соат 2000 дан кейин камаяди.

ХУЛОСА

Ишда нагрузканинг ортиб кетиши одамни сурункали стресс холатига олиб келадиган сабаблардан биридир, бу хол одамни химоя функцияларини сусайтириб, касаллик пайдо килади. Ишни меёърида, бир текис бажариш учун одам маълум колипга тушиб олиши, каттик ишлаганда орада дам олиб туриши керак. Мехнат жараёнини бузилиши охири касалликка олиб келади.

Ишчанлик кобилиятини юкори саклашда, соFлом турмуш тарзини туFри ташкил этишда куйидагиларни эътиборга олиш керак.

1. Турли хил фаолият турини белгиланган вактда бажариш.

2. Мехнат ва дам олишни самарали алмаштириш

3. Тизимли равишда тулик кимматли овкатланиш ва харакат билан шуFулланиш.

4. Х,ар куни 2-3 соат соф хавода булиш.

5. Уйку гигиенасига катъий риоя килиш.

Бу коидалар одамни соFлом булиши, хаётга кизикишини орттиради, узок йил мехнат кобилиятини саклашга ёрдам беради. Умр буйи мехнат килган одамгина кариганида хам бардам, кувнок, тетик булади. спортчиларнинг кунлик юриш ва югуришга тарFиб килиш "СоFлом хаёт" платформасини яратиш масаласи илгари сурилган.

REFERENCES

1. Джалилова, М. И., Тажибаев, С. С., & Джалилова, Л. А. Правовые основы олимпийского образования учащейся молодёжи. In Актуальные проблемы правового регулирования спортивных отношений (16 апреля 2020 года)-материалы Xмеждународной научно-практической конференции, посвящённой 50-летию Уральского государственного универси-тета физической культуры: Челябинск, 16 апреля 2020 года/Под ред. СА За-харовой.-Челябинск: Уральская Академия, 2020.-246 с. (p. 218).

2. Туробов, X,. (2021). Национальная система массового вовлечения всех слоев населения в спортивно-оздоровительную деятельность. Academic Research in Educational Sciences, 2.

3. Бердиева, Ч. А. (2021). Жисмоний имконияти чекланган талабалар организмининг функционал холатини бахолаш усули. Academic Research in Educational Sciences, 2.

4. Давлатова, Л. Т. (2021). Болалар церебрал фалажида жисмоний тайёргарликни машгулот жараёнида ва илмий назарий сохада ривожлантириш. Academic Research in Educational Sciences, 2.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. Тажибаев, С. С., & Серебряков, Ю. В. (2015). Динамика общей и специальной физической подготовленности боксеров юношей, занимающихся боксом на этапе начальной спортивной специализации. Молодой ученый, (2), 109-111.

6. Miryunusovna, Z. G. (2020). Selecting criterias of talented preschool children for the forming of sports reserve in swimming. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences , 8(2).

7. Matnazarov, X. Y. (2020). Influencing factors for selecting effectiveness of talented swimmers on swimming sports. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(3), 41-44.

8. Farkhodovich, I. B. (2020). Development of balance in young kayakers in the initial stage of training. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(2), 66-70.

9. Azimov, Z. N. (2020). Research Of Training Loads On The Simulator "Concept-2" In The Preparation Of Youth In Academic Rowing. The American Journal of Applied sciences, 2(11), 104-109.

10. Давлетмуратов, С. Р. (2020). Тренировочные нагрузки хоккеистов в подготовительном периоде. Фан-спортга, (4), 33-34.

11. Давлетмуратов, С. Р. (2020). Физическая работоспособность в годичном цикле подготовительного периода подготовки квалифицированных футболистов. Фан-спортга, (3), 10-13.

12. Рузикулов, Б. Б. (2019). Морфо-функциональные показатели как критерии для прогнозирования перспективности футболистов с учетом возраста и игрового амплуа. Фан - спортга, (3), 57-62.

13. Рузикулов, Б. (2019). Узлуксиз таълим тизимида жисмоний тарбия ва спорт самарадорлигини ошириш. Муаллим ва узлуксиз таълим, (2), 145-149.

14. Рузикулов, Б. Б. (2020). Футболчиларнинг махсус чидамлилигини ривожлантиришнинг долзарб муаммолари. Academic Research in Educational Sciences, 1 (4), 260-265.

15. Xabibullayev, C. X. (2020). Жисмоний имконияти чекланган укувчилар организмининг функционал холатини бахолаш услубияти. Музаллим, 1(4), 148153.

16. Самандар Хабибуллаевич Хабибуллаев. (2020/10). Футбол буйича йиллик ва ойлик укув машFулотлар иш режасини тузишнинг самарали усули. Academic research in educational sciences (ares), volume 1, issue 2, 325-332.

17. Самандар Хабибуллаевич Хабибуллаев. (2020/11). Жисмоний тарбия дарсларида спорт уйинлари коидаларини ургатишнинг педагогик механизмларини такомиллаштириш. Academic research in educational sciences (ares), volume 1, issue 3, 1150-1156.

18. S. X. Xabibullayev. (2020). Umumiy o'rta ta'lim maktablarida sport to'garaklarini tashkil etishning samarali usuli. Maktab va hayot, №2, 23-25.

19. Хабибуллаев, С. Х. (2020). Жисмоний тарбия дарсларида спорт уйинлари коидаларини ургатишнинг педагогик механизмларини такомиллаштириш. Мугаллим, №6, 143-146.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.