Научная статья на тему 'ЎСМИРЛИК ДАВРИГА ХОС ПУБЕРТАТ КРИЗИС ПСИХОКОРРЕКЦИЯСИ'

ЎСМИРЛИК ДАВРИГА ХОС ПУБЕРТАТ КРИЗИС ПСИХОКОРРЕКЦИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

103
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎСМИРЛИК ДАВРИГА ХОС ПУБЕРТАТ КРИЗИС ПСИХОКОРРЕКЦИЯСИ»

УСМИРЛИК ДАВРИГА ХОС ПУБЕРТАТ КРИЗИС ПСИХОКОРРЕКЦИЯСИ

Г. Тулаганова

Узбекистон Миллий университети Педагогика ва умумий психология кафедраси доценти, психология фанлари номзоди

Психология фанининг марказий категорияси хисобланмиш - шахс ижтимоий хаётнинг баррча сохаларида муайян функцияларни бажариш оркали жамиятнинг тараккиётига уз хиссасини кушиб келмокда. Баркамол авлод камолоти гоясини турмушга татбик этиш учун истиклолнинг дастлабки кунлариданок миллий маънавият, миллий таълим ва тарбия муаммоларини хал килишга жиддий эътибор берилмокда. Маълумки, тарълим -тарбия онгнинг махсули ва онгнинг даражаси булиш билан бирга онгнинг ривожини хам белгилайдиган омилдир.

Сир эмаски, инсоннинг хулк-атвори узгарувчан ва ранг-баранг булиб, унинг индивидуал хусусиятлари, узига хос "услублари"нинг мавжудлиги хеч качон ва хеч кимда хеч кандай шубха тугдирмайди. Бирок, хулкнинг-атворнинг хилма-хиллиги унинг чексиз дегани эмас, зеро инсонларнинг узаро мулокоти,узаро муносабати, уларни турли ижтимоий гурухларга бирикуви, яшаши учун илик психологик мухитнинг сакланиши заруратдир. Зеро, биргина мазкур ёшга хос эгоцентризм, яъни уз шахсига кдзикдш,, келажагига кдзикдш, яъни бугунги куни эмас, балки узокни кура билишига каратилган установка, зур бериш (харакат, яъни кайсарликка асосланган иродавий зурикиш, тарбия усулларига каршилик курсатишдан иборат салбий харакатлар, хаёлпарастлик, яъни усмирнинг саргузаштларга бой турли кахрамонлар курсатишга интилишлари билан боглик таваккалчилигидан иборат. Ж.Пиаже каби Л.С.Выготский хам усмирлик давридаги тафаккур ривожланиши тушунчаларини узлаштириш асосига кечишини ва усмир тафаккури субъектив шаклга эга булиб, узларидаги "сир" тутиладиган интим жабхаларга каратилишини хамда усмир шахсининг ички узгаришларини камраб олувчи рефлексия риводланиши, яъни узлигини англашдек янгиланишлар руй беришини кайд этади. Ушбу психологик янгиланишлар усмирнинг мотивацион тизимида маълум салбий реакциялар кузгатиб, ички ва ташки низоларни келтириб чикаради хамда тарбияси

"кийин"лик курсаткичига айланади. Жумладан: а) усмир шахсидаги асосий янгиланишлардан бири- "катталик хисси" усмирнинг узи хакида "энди кичкина эмасман" тасаввурининг шаклланишига сабаб булиб, унинг кондирилмаслиги атрофидаги катталар билан турли низоларнинг тугилишига турткидир; б) усмир шахси янгиланишларидан яна бири усмир фаолияти ва хулкини аникловчи узини узи бахолаш эхтиёжи булиб, унинг кондирилмаслиги усмир-укитувчи муносабатлари доирасида "маънавий тусик" вужудга келишини таъминлайди, муайян шароитларда эса "ноадекватлик аффектини" кучайтиради; в) усмир шахсининг йуналганлик белгиси сифатида, унинг мотивацион-эхтиёж доирасидаги баркарор эхтиёж ва мотивларнинг мустахкамланиши хисобланади. Унинг етарли даражада доминантликка усиб утмаслиги, баъзан узига хос мазкур даврга хос "хулк огишлари" шаклланишига изн беради.

Бугунги кунда усмирлик даврига хос "хулк огишлари" мавжуд усмирлар категориясини белгилашда узгача психологик-педагогик ёндашувларга асосланиш заруратининг мукаррарлиги яккол сезилмокда. Айни пайтда, педагог ва психологлар томонидан мазкур тоифа укувчиларининг индивидуал хусусиятларини адекват тушуниш ва улар хулкини коррекция килишга булган заруратнинг тобора ортиб бораётганлиги алохида кайд этилмокда. Психологик тахлилларга асосланиб айтиш айтиш мумкинки, бугунги усмирларга бевосита таъсир этувчи ижтимоий мухитнинг куп омиллилиги хаётий эхтиёжлар, авторитет, мавкели-ролли узаро муносабатлар, позиция, диспозиция, хулк-атвор мотивацияси ва уз навбатида хар бир усмирнинг узини узи бахолаши, узи хакидаги тасаввурларнинг адекват шаклланиши ундаги "Мен" тимсолининг намоён этилишида мухим урин тутади. Шунингдек, келтирилган илмий мушохадаларга таяниб усмирлар хулкидаги у ёки бу нуксонларни коррекция килиш нафакат психологнинг куп жихатдан фан укитувчисининг психологик компетентлигига богликдир. Тадкикотларда кулланилган ижтимоий-психологик мослашувчанлик суровномаси (К.Роджерс ва Р.Даймонд) шахслараро муносабатлар тизимидаги адаптация-дезадаптация даражасини аниклаш учун мулжалланган. Бизнинг тадкикотимизда эса суровноманинг А.К.Осницкий томонидан мослаштирилган варианти кулланилди. Шунингдек, тадкикотда педагогнинг усмирлар билан ишлашдаги психологик компетентлиги даражаларини кушимча урганишга каратилган анкета саволлари имкониятларидан хам унумли фойдаланилди. Олинган маълумотлар шундан далолат берадики, турли даражадаги компетентликка эга булган укитувчилар

Öup öupnapugaH TamKu canöuö MoTuBauuflHu aKC эттнрувнн KOMneTeHT ^ux,aTgaH KecKHH $apK Kunagu. ^yMnagaH nacT gapa^agaru KoMneTeHTnuKKa эгa öynraH yKyBnunapga paxöapnap Ba xaMKacönap TaHKugugaH Konum, myHuHrgeK, Öynumu MyMKHH öynraH ®a3onam eKu HoxymnuKnapgaH y3oKnamum ynap ^aonnaTHHH мoтнвaцнoн TatMuHnamga w^opn gapa^agaru Kacöuö KoMneTeffrauKKa эгa öynraH yKHTyBHHnapra KaparaHga ^yga w^opn ypuH эraппamн MatnyM Öyngu.

fflyHgaö khhhö, ncnxonorHHHr afiHH my ^aonu^Tga y3HHH y3u Tyna aManra omupumra öynraH w^opn эxтнe^ nacT gapa^agaru Kacöuö KoMneTeffrauKKa эra yKHTyBHHnapra KaparaHga w^opu gapa^agaru KacÖHH KOMneTeHT^HKKa эгa yKHTyBHunapga HaMoeH Öyngu. fflaxcHHHr KacÖHH MacananapuHH x,an Kunumra KHpumumHHHHr ncuxonoruK MexaHH3MnapuHH guarHocTHKa Kunum negaror ^aonHATH caMapagopnuru, yHH aManra omupum Ba h^thmohh KupumuMnunuK gapa^acura öopnuKguruHu aHuKgam umkohuhu Öepagu.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.