Научная статья на тему 'След не затерялся: русское в польском языке современности (на материале журнала "Polityka")'

След не затерялся: русское в польском языке современности (на материале журнала "Polityka") Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
216
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
РУССКИЙ ЯЗЫК / RUSSIAN LANGUAGE / ПОЛЬСКИЙ ЯЗЫК / POLISH LANGUAGE / ЯЗЫКОВОЙ КОНТАКТ / LANGUAGE CONTACT / ЗАИМСТВОВАНИЕ / BORROWING / ПУБЛИЦИСТИКА / NONFICTION

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Маршалек Марек

В статье анализируется современная ситуация русско-польского языкового контактирования; рассматриваются результаты этого процесса, отраженные в публицистических текстах; обосновывается тезис, что русско-польские языковые контакты не прекратились из-за экстралингвистических факторов с концом ХХ века. Языковой материал классифицируется с учетом хронологического и структурного критериев (описываются традиционные заимствования, русизмы периода Второй мировой войны, заимствования второй половины ХХ в. и новейшие факты, представленные отдельными словами и сверхлексемными структурами); определяются основные функции русизмов и количество употреблений отдельных единиц.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TRACKS ARE STILL VISIBLE: TRACES OF RUSSIAN IN POLISH (based on the magazine “Polityka”)

The article analyses current Russian-Polish language contacting, considers the consequences of this process, presented in publicistic texts, and proves the thesis about not breaking Russia-Polish language contacts with the end of the XX-th century because of extralinguistic factors. Linguistic data are classified in accordance with chronological and structural criteria (traditional borrowings, russicisms of the World War II period, borrowings of the second half of the XX-th century, and new words and superlexeme structures are described). Main functions of russicisms and amount of usage of separate units are determined as well.

Текст научной работы на тему «След не затерялся: русское в польском языке современности (на материале журнала "Polityka")»

УДК 811.162.1'2

СЛЕД НЕ ЗАТЕРЯЛСЯ: РУССКОЕ В ПОЛЬСКОМ ЯЗЫКЕ СОВРЕМЕННОСТИ (на материале журнала «Polityka»)

М. Маршалек

В статье анализируется современная ситуация русско-польского языкового контактирования; рассматриваются результаты этого процесса, отраженные в публицистических текстах; обосновывается тезис, что русско-польские языковые контакты не прекратились из-за экстралингвистических факторов с концом ХХ века. Языковой материал классифицируется с учетом хронологического и структурного критериев (описываются традиционные заимствования, русизмы периода Второй мировой войны, заимствования второй половины ХХ в. и новейшие факты, представленные отдельными словами и сверхлексемными структурами); определяются основные функции русизмов и количество употреблений отдельных единиц.

Ключевые слова и фразы: русский язык; польский язык; языковой контакт; заимствование; публицистика.

TRACKS ARE STILL VISIBLE: TRACES OF RUSSIAN IN POLISH (based on the magazine "Polityka")

M. Marshalek

The article analyses current Russian-Polish language contacting, considers the consequences of this process, presented in publicistic texts, and proves the thesis about not breaking Russia-Polish language contacts with the end of the XX-th century because of extralinguistic factors. Linguistic data are classified in accordance with chronological and structural criteria (traditional borrowings, russicisms of the World War II period, borrowings of the second half of the XX-th century, and new words and superlexeme structures are described). Main functions of russicisms and amount of usage of separate units are determined as well.

Keywords and phrases: the Russian language; the Polish language; language contact; borrowing; nonfiction.

Данная статья преследует две основные цели: во-первых, ввести в научный обиход новые сведения и факты, относящиеся к использованию русизмов в современной польской прессе, и, во-вторых, на основе этого показать, что влияние русского языка на польский не утратилось c завершением ХХ-го века, как это раньше предполагалось [Karas 2007], а продолжается и в настоящее время - весьма четко и действенно - в публицистическом дискурсе.

Русское слово в польской прессе - явление, как известно, не новое: оно имеет более чем 200-летнюю традицию, уходящую корнями вглубь XVIII и XIX вв., т.е. во времена сосуществования двух народов, польского и русского, в пределах единого государства. В подтверждение этому отметим, что на полосах варшавской прессы 1795-1918 гг. функционировали 1263 лексические единицы [Karas 1996], относившиеся, в частности, к

таким основным сферам жизни, как политика и государственная администрация, военное дело, экономика, общественные отношения, питание, религия, одежда, культура и наука, а также явления природы [Karas 1996].

Влияние русского языка на язык польской печати очевидно проявилось и в послевоенные годы; в период с 1945 по 1985 г. в нем было выявлено 656 русскоязычных единиц, ранее в словарях польского языка (толковых и специальных) не зафиксированных [Karas 2007]. Принадлежали они к таким тематическим группам, как: положение человека в обществе, растительный и животный мир, одежда, культура, химия, транспорт, предметы домашнего обихода, возведение зданий и иных объектов [Bielecka-Latkowska 1987; Григорьева и др. 2010].

Обобщающих сведений о количестве, типах и особенностях употребления русскоязычных элементов в прессе последних полутора десятилетий пока нет. До сих пор опубликованы немногочисленные работы, затрагивающие лишь некоторые частные вопросы, в том числе: функционирование сверхсловных номинатов и аббревиатур [Pstyga 2005; Маршалек 2011; Маршалек и др. 2011], функционально-стилистические особенности использования русизмов [Nowozenowa и др. 2006; Marszalek2014], а также лингвистические россики в текстах отдельных публицистов [Sarnowski 2012].

Материал, на котором строятся настоящие наблюдения, отобран из еженедельника «Polityka», одного из наиболее влиятельных периодических изданий в сфере общественно-политической жизни, имеющего большое количество читателей; в январе 2015 г. средняя продажа достигла 124 322 тыс. экземпляров, обеспечив журналу третье место во всепольском рейтинге [Kolacz. URL: http://www.press.pl/newsy/prasa/pokaz/48265,Polityka-ma-coraz-wieksza-przewage-nad-Newsweekiem (дата обращения - 03.04.2016)]. Хронологические рамки выборки материала ограничились периодом с 2000 по 2015 год, в течение которого вышло 780 номеров журнала общим объемом в 78 тыс. страниц.

Собранный и проанализированный материал позволяет утверждать следующее.

Русское слово применяется в исследуемый промежуток времени широко и является -как особый культурно-языковой знак - заметным элементом, определяющим в известной степени не только стилистику отдельных текстов, но и журнала в целом. Всего выявлено 833 единицы, из которых ок. 69% приходится на «новые» языковые и речевые номинативные знаки, не получившие до сих пор в польской лингвистике должного освещения. На страницах журнала таких русскоязычных элементов меньше на 84 единицы, чем за 40 послевоенных лет в 35-ти периодических изданиях (ср. [Bielecka-Latkowska 1987]).

Выявленные в результате исследования русизмы представлены четырьмя хронологическими группами: (1) «традиционными» заимствованиями, появившимися до начала ХХ в., главным образом в варшавской прессе, (2) заимствованиями периода Второй мировой войны и ближайшего послевоенного времени, (3) заимствованиями второй половины ХХ века и (4) новейшими фактами, появившимися на страницах прессы - по всей вероятности - в последние 15 лет.

Основную часть традиционных заимствований составляют единицы нормативные, которые заняли прочное место в информационной базе польского языка, напр.: artel: Zaplanowano wigc cykl wyktadów dla poszczególnych arteli (7/2010: 103); batiuszka: Ponoc kiedysprzejezdzat tamtgdy wypity batiuszka (51/52/2008: 152); bialy 'контрреволюционер': biaty chczekaklgska (33/2015: 57); blin: w sklepach bliny, wódka i ocet (39/2014: 85); bolszewicki: zakoñczyt zycieprzed bolszewickim plutonem egzekucyjnym (8/2010: 90); bolszewik: rzqdy bolszewik ówniosq batagan i destabilizacjg (17/2000: 89); bolszewizm: Miat zwycigzyc bolszewizm (8/2010: 90); dacza: drozej kosztowatowy na jgcienatg noc podmoskiewskiej daczy (2/2000: 18); dekabrysta: Dekabrysci naplacu Senackim w Petersburgu (50/2014: 63); ikonostas: ikonostas w pobliskiej Lawrze Supraskiej (12/2010: 110); katorga: trzykrotnie zostat skazany na syberyjskq katorgg (39/2009: 88); miczman: prawie kazdy pamigta kogos z «Kurska». Jekaterina np. miczmana Iwanowa (35/2000: 16); mieñszewik: racjg miat Plechanow wraz z mienszewikami (4/2004: 60); narodnik: Nie nawiqzywali do rosyjskich narodników z XIX wieku (44/2000: 61); palatka: Pionierów witaty wymoszczone sianem patatki (7/2010: 101); protojerej: Protojerej Wtadimir (1/2011: 10); ruski: w mikrofonie odzywato sig ruskie radio (9/2000: 21); Ruski 'представитель русского народа': ucieknie iprzetrwa jakos doprzyjscia Ruskich (12/2010: 111); samowar: Do przezywania rozterek z «Mewy» nie trzeba samowara (2/2000: 46); sojusznik 'союзник': wybór migdzy populistq Vladimirem Mecziarem ajego dawnym sojusznikiem Ivanem Gaszparoviciem (15/2004: 16); swolocz: We Francji policjant to Archer (swotocz) (22/2004: 110); szynel Niektórzy mieli szynele zbyt obszerne (15/2004: 98); tajga: Trzy doby przebijat sig przez dziewiczq tajgg (7/2010: 102); ukaz: Narodzit sig z carskiego ukazu w 1915 r. (37/2000: 102); wilczy bilet: organizatorom zagrozono, ze nastgpnym razem wylqdujq na bruku z wilczym biletem (50/2012: 59) [Karas 1996].

Другие заимствованные слова и выражения не стали до сих пор нормой польского языка и продолжают функционировать на его периферии, напр.: birza: Potemjuz tylko stata na birzy (23/2000: 32); czaj: Czaj uraj (36/2004: 90); czynownik: pozary gasili ochotnicy, skorumpowani czynownicy ratowali wtasne wille (12/2011: 66); etap 'партия арестантов, ссыльных': Stqd wysytano etapy zeków (46/2008: 125); gradonaczalnik: u gradonaczalnika

Petersburga (21/2004: 80); jamszczik: Na kozle jamszczik, z tylupasazer (31/2015: 46); kazionny: w kazionnych skarpetkach (15/2004: 113); Kraj Przywislanski: zniesiono resztç autonomii Krôlestwa Polskiego, nazywanego odtqd Krajem Przywislanskim (48/2013: 73); nary: postawil trzypiçtrowe nary (46/2008: 125); soldat: Co noc miçtoszona przez kolejnych soldatôw (17/2004: 63); tiurma: Jçzyk wyostrzyl siç Babuszkinowi w tiurmie (7/2004: 100); trojka: w rosyjskich dumkach Rosjç czçsto utozsamiano z trojkq, z saniami lub powozem zaprzçzonych w trôjkç spienionych koni (31/2015: 46) [Karas 1996].

Остальные единицы употребляются в языке крайне редко и до настоящего времени признаются окказиональными заимствованиями, напр.: czasownia: do zludzenia przypomina dach namiotowy, jaki spotykasiç na karelskich czasowniach (7/2008: 101); smuta: po okresie tzw. smuty w Rosji zawsze nadchodzi czasprawowitych carôw (37/2008: 62); wor: Przeciez nie wszyscy rosyjscy biznesmeni to wory (6/2008: 50) [Karas 1996];

Употребление русизмов периода Второй мировой войны и ближайшего послевоенного времени в основном кодифицировано (закреплено словарями); в сферу литературного языка вошли такие слова, как: kalasznikow: amerykanskie klisze nakladaly siç na klisze rosyjskie, tworzqc supel rozwiqzywalny tylko strzelbq z kalasznikowa (2/2000: 47); katiusza: Katiusze budzily poploch wsrôd niemieckich zolnierzy (1/2005: 16); pepesza: pepesza byla broniq doseprymitywnq (1/2005: 15) и tuszonka: wykorzystala swoje stanowisko do kradziezy i wprowadzania na obozowy czarny rynek tuszonki (29/2004: 93). Только одно заимствование того времени не имеет сегодня всеобщего распространения и находится за пределами литературного языка, напр.: razwiedka: Wschodnioniemiecka razwiedka (27/2000: 42).

Представленные в журнале русизмы второй половины ХХ века достаточно многочисленны. В количественном отношении преобладают заимствования, прочно закрепившиеся в языке, которые фиксируются словарями (общими и специальными), а также энциклопедическими справочниками, напр.: agitka: uzyl bolszewickiej agitki w charakterze papieru do skrçta z machorkq (1/2/2011: 99); bania: czym jest dla nich bania (3/2010: 78); barachlo: ludzie nie bçdq placie za barachlo (40/2010: 8); bezprizorny: niemal 3 mln z nich to tzw. bezprizorni (33/2008: 1); bubliczki: Jest wiçc swiçto ludowe na lodzie z bubliczkami (11/2000: 56); czastuszka: Do przezywania rozterek z «Mewy» nie trzeba czastuszek (2/2000: 46); czerezwyczajka: funkcjonariuszy «czerezwyczajki»» wyrôznialy czarne skôrzane kurtki (10/2015: 58); czystka: Walnqlby piçsciq w stôl i urzqdzil czystkç (36/2000: 33); duszoszczypatielny: zyjq tam przewaznie biedni, duszoszczypatielniludzie (17/2010: 14); glasnost: To niespotykana dla Kremla glasnost (1/2015: 93); grazdanin: sam jestem grazdanin Eurosojuza (42/2014: 47); jurodiwy: To samo môwi Aleksandr Dugin, na Zachodzie postrzegany jako nawiedzony jurodiwy

284

(37/2014: 46); lagiernik: Niektóre z jezior w dolinie Indygirki wydtu bali tagiernicy (3/2011: 100); matrioszka: Matrioszkg juz ma (12/2015: 117); molodiec: «Motodiec!» - zawotajq Rosjanie (24/2012: 115); naczalnica: Kto osmielitby sig osqdzac dzis chocby naczalnicg obozu? (3/2011: 105); NEP: Po krótkim okresie NEP (19/2010: 62); panichida: mozna byto odprawiac panichidg za duszg mnicha (46/2008: 129); pielmienie: Swietnie gotuje, zwtaszczapielmienie (23/2000: 32); pierestrojka: idea pierestrojki ZSRR z dnia na dzien tracita aktualnosc (3/2000: 20); Proletkult: ideologowie tak zwanego Proletkultu (18/2004: 52); psychuszka: dysydentów wsadzano do «psychuszki» (27/2000: 42); purga: Dyszy purgq, zaganiajqc ludzi do domów (12/2008: 134); samogon: kable sprzedato sig albo wymienito na samogon (52/2000: 20); sieriozny:sierioznepowiesciopisarki (17/2004: 63); Smiersz: Robotg kontrwywiadowczq w polskiej armii prowadzi «Smiersz» (29/2014: 50); sowchoz: W sowchozie byty skutery sniezne (32/2009: 87); Sowiety: coraz tatwiej uzyskac wizg turystycznq do Sowietów (9 /2009: 64); subotnik: Mtodziezówkapartii urzqdzita podModutem subotnik (51/52/ 2008: 153); towot: smród baraków, towotu ipodtóg (15/2004: 99); uszanka: trzech chtopów w przekrzywionych uszankach (52/2000: 22); zulik: Przeciez nie wszyscy rosyjscy biznesmeni to zuliki (6/2008: 50).

Вторую группу русизмов того времени составляют заимствования, которые - как и в прошлом - находятся за пределами кодифицированного языка, напр.: celina: Mówili, ze przedni odcinek frontu pracy - poskromienie celiny (52/2000: 21); czubuku: do zapasów soli przychodzity czubuku (3/2011: 103); czum: Zabójca postuzyt sig toporem, który Ewenir zadkow noszq do czumu (3/2011: 102); jagiel: powinnobyc tamdosc drewnaja gielu dla renów (32/2009: 87); nastojaszczy: umitowanie naszej sztuki jest «nastojaszcze» (39/2008: 115); nepman: karierg zrobili nie nepmani, ale ludowi komisarze (24/2004: 52); pasiolek:w bamowskich pasiotkach (32/2009: 88); pominki: rodziny zebraty sig na pominki (40/2004: 116); rybalka: tajniki jakuckiej rybatki (51/52/ 2008: 151); strojka: Kolejna strojka ruszyta w poczqtkach lat 40. (3/2011: 101); turbaza: prowadzi turbazg (7/2004: 103); unty: ludzie wyciqgajq futra i unty (12/2008: 133); zapoj: potrafi nawetpopase w zapoj (25/2004: 49); zimnik: Kotymski zimnik (34/2013: 100).

Новейшие факты, которые впервые нашли отражение в текстах последних 15-ти лет, являются, с одной стороны, заимствованиями графическими, ср., напр.: bolszoj: Bolszoj hatas (20/2005: 15), goskorporacja: Przygotowania prowadzi goskorporacja (39/2009: 108); sorok: sorok kilometrów (41/2014: 36), с другой же - фонетическими, сохраняющими, например, такую явную особенность русского произношения, как аканье: charaszo: Clinton - Charaszo! (27/2000: 42), pajechali: Potem Dworzec Kazanski, paszporty i skupione spojrzenia urzgdnicze, zdjgcie, tadno, pajechali (25/2013: 86). Изредка они воспроизводятся и в своем исконном графическом облике, что является своеобразным новшеством в дискурсионном ландшафте

Польши, ср.: kupujewiç cbiaty T-shirt znapisem «Пирамида» (43/2011: 113); 1б МАРТА МЫ ВЫБИРАЕМ (51/52/2014: 15).

У части «новых» русизмов наблюдается не утвердившееся орфографическое оформление, которое отражает - вне сомнения - идиолектную ограниченность их употребления, ср.: Rosniewt/Rosnieft/Rosneft: surowcowi potentaci: Gazprom, Rosniewt (33/2005: 9); Rosyjskie giganty surowcowe - Atrosai Rosnieft (16/2010: 98); podarek zawiózl szef Rosneftu (40/2012: 9). В отдельных случаях слова воспроизводятся не совсем правильно, т.е. в том виде, в каком они представляются публицистам на основе их недостаточных языковых знаний, ср.: za wsze na stawie nijestes myna lutsze (25/2012: 104); jesli czerwono armista szedt zpiesniq napolski Lwów, topolskapiesn musiata brzmieepretiwpolozno (36/2014: 31).

В группе новейших языковых фактов превалируют собственно заимствования, напр.: betonszczica: te tony betonu miesity nogami setki kobiet - betonszczic (33/ 2014: 57); chiszcznik: Dima i Zenia byli chiszcznikami (34/2013: 105); dalniebojszczik: Oto dalniebojszczik, syberyjski kierowca ciçzarowki (34/2013: 100); doczka: statki z oficerskimi doczkami skierowali do Jokohamy (21/2005: 80); kolymbak: jest to ciçzarowka Ural z tak zwanym kotymbakiem (34/2013: 101); stakan Stalina: Szklanka ta popularnose zyskata w latach 30. XX w. i dlatego szybko zaczçto nazywae jq «stakan Stalina» (16/2013: 6); wariag: wierzyli, iz «Rosja sama powstae i odrodzie siç nie moze», wiçcpotrzeba jej nowych «Wariagów» (33/2015: 57).

Словообразовательные кальки (полные и частичные), напр.: zielone ludziki (зеленые человечки): grasujq uzbrojone po zçby «zielone ludziki» (20/2014: 16); swi^teczne kanikuly (праздничные каникулы): swiqteczne kanikuly potrwaty od 1 az do 8 stycznia (2/2013: 9), и семантические кальки, напр.: karuzela (карусель 'одна из технологий фальсификации результатов голосования'): pobierali zaswiadczenia uprawniajqce do gtosowania poza miejscem zamieszkania, by pózniej wziqe udziat w tzw. karuzelach (1/2012: 46), встречаются в собранном материале намного реже.

В структурном плане русскоязычные элементы представлены в журнале отдельными словами и сверхсловными номинатами.

Характеризуя корпус выявленных слов, необходимо отметить два отличительных момента, определяющих в известной степени современную ситуацию русско-польского языкового контактирования. Имеется в виду, во-первых, наличие в нем немалого количества разговорных лексем и непристойных выражений, указывающих косвенно на раскрепощенность современной польской публицистической речи и терпимость к сниженному стилю, напр.: аmierikosy: Celem zartów takich satyry kówstat siç Barack Obama orazinne Amierikosy (28/2015: 48); chana: postawil wielki na bójna stoleipowie dziat: Macie jeden

286

dzien i chana (3/2014: 105); chochlaczka: Któcq sig, czyjest Ewenkijkq czy Chochlaczkq (3/2014: 105); Gejropa: Im ostrzej dziatajq zwolennicy obecnej wtadzy, wysmiewajqc «petnq pedatów Gejropg», tym ostrzej musi dziatac opozycja (28/2015: 49); diermo: Pozytywny odbiór spoteczny gwarantuje zgoda rozmówców na robienie z siebie dierma (42/2011: 59); nachuizm: Wiktor Jerofiejew w «Encyklopedii duszy rosyjskiej» pisze, ze «nachuizm» jest rosyjskq filozofiq (29/2012: 48); zjobalsia: Rieduktor zjobatsia - rozlegtosig zust Wani (34/2013: 104) (см. также: [Marszalek 2014), и, во-вторых, небывало широкое использование аббревиатур, не свойственное польской публицистике прошлого, напр.: GON: Pod tajemniczy madresem miescisig GON (14/2012: 63); GUIN: Rosyjskie Gtawnoje Uprawlienie Ispotnienija Nakazanii GUIN (24/2005: 50); RISI: gtównyw niosek raportu Rosyjskiego Instytutu Studiów Strategicznych (ros. skrót - RISI) (12/2014: 15); RZD (РЖД): Dodzis wtere jony RZD nie wysyta sktadów kolejowych wyzszych klas (24/2011: 111); sanczast: skierowa no mnie do sanczasti (36/2013: 36); SPS: Sojusz Sit Prawicy (SPS) wystgpowat jako jedno z ugrupowan popierajqcych Wtadimira Putina (2/2004: 45-46) (см. также: [Маршалек и др. 2011]).

Характеризуя сверхлексемные элементы, необходимо назвать такие никем не отмеченные черты, как разнотипность и внутренняя дифференцированность, которые проявляются в использовании: (1) воспроизводимых устойчивых единиц необразного характера, (2) образных номинативных единиц, (3) клишированных высказываний типа пословиц, поговорок или цитат, (4) речевых знаков.

Воспроизводимые устойчивые единицы необразного характера, т.н. аналитические номинации, напр.: na wypadek miat wptywczielowieczieskij faktor (12/2008: 134); na zestanie trafiaty juz nie tylko ofiary rozkutaczania, lecz takze tzw. deklassirowannyj elemient (33/2005: 66); ktos podobno ten plecak z peronu do kamery chranienia chowa (25/2013: 86); jak w kazdej chatupie lampek elektrycznych nawkrgcamy, iluminacja bgdzie galowa (33/2014: 58);Zwykli Rosjanie uczestniczq w narodnych gulianijach (24/2012: 10); Pravila Techniki Bezopasnosti nie pozwalajq nikomu oddalic sig od statku (43/2011: 112), представлены в материале в большом количестве. Особое место в этой группе занимают:

- топонимы, напр.: Osetia Pótnocna wprezencie dostata kawatek Inguszetii -Prigorodnyj Rajon (40/2004: 116); idziemy na spacer na Nowyj Arbat (40/2005: 64);

- эргонимы, ср.: zarejestrowani inwestorzy to sami Rosjanie: Lukoil, Gazprom Nieft (13/2011: 47); Malomorskij Rybnyj Zawod padt raz na zawsze, za to szpital ciqgle sig trzyma (7/2004, s. 101);

- прагматонимы, напр.: Stojq w pomieszczeniu razem z odznaczeniamii stynnymi komandirskimi zegarkami (16/2011: 32); Mozna u niego kupic Hguliewskiepiwo (37/2013: 102);

- антропонимы, ср.: Lysyj durakkazat zaorae winnice w Gruzji i posadzit kukurydzç (7/2008: 102); na Zachodzie nazywano go «panem niet» (38/2013: 58);

- названия знаменательных событий, напр.: na fali «odwilzy chruszczowowskiej» (21/2014: 104); orçdzie z okazji 400-lecia konca Wielkiej Smuty (12/2012: 51);

- заглавия литературных произведений, периодических изданий, фильмов и песен, ср.: Topisarz Oleksij Czupa, autor dwóchpowiesci. Jedna nosi tytul «Bomzi Donbassa» (39/2014: 110); scenariusz filmu sensacyjnego «Gosudarstwiennyj priestupnik» (12/2012: 80);pracowat dla pisma «Inostrannaja Litieratura» (11/2005: 64); Najwiçkszym przebojem w pewnym momencie w Rosji bytapiosenka «Takowo kak Putin...» (11/2014: 16);

- названия праздников и сказочных персонажей: Byt koniec maja, Dzien Pogranicznika (3/2014: 103); Dzien pobiedy (21/2015: 112); Dziada Mroza w srodku lasu posadzili (22/2012: 110);

- лозунги болельщиков, напр.: Wiçkszose rosyjskich kibiców bçdzie dopingowae swojq druzynç zawotaniem «Rossija wpieriod» (22/2012: 54);

- выражения речевого этикета, напр.: robotnicy wotali - na szczastie, na szczastie (29/2005: 93).

Образные номинативные единицы, т.е. фразеологизмы, встречаются на страницах журнала намного реже: z Hajnówkiprzyszedt przelew. Tytut: Na windç. Boh w pomoszcz (21/2012: 121); zyt zas, jak mawiajq Rosjanie, «dusza w duszç»ze swoja zonq (51/52/2012-2013: 86). Большей употребительностью зато отличаются клишированные высказывания типа пословиц, поговорок или цитат, ср.: O trudnych sprawach Rosjanie mówiq, ze «bez wodki nie rozbieriosz» (37/2013: 42); Wyktadowcy to spotecznose ostrozna. Nawykta do oportunizmu i hotdujqca zasadzie «tisze jedziesz, dalsze budiesz» (49/2015: 23); dobrowolnose nauki podkreslatpatriarcha Kiryt, cytujqcprzystowie «Niewolnik - nie bogomolnik» (31/2009: 10); trzech chtopów objçto siç za bary i ryczq: - Wstawaj strana narodnaja, wstawaj na smiertnyj boj (52/2000, 22); Kalinka, kalinka, kalinkamaja (26/2000: 53), а также речевые знаки, вписывающиеся в ряд таких явлений, как рекламные слоганы: hasto reklamowe «Klej tolko dla druzjej» (47/2005: 39) и высказывания носителей русского языка: - Nikakoj wojny nie budiet! -irytu jesiç Zyrinowski (31/2015: 44); Znajq siç z polskimi emerytami, w^cmówiq bardzo bezposrednio: dawaj, z djela jem festiwal (36/2014: 30); Czto dielat', okonczilis - Dmitrij rozktadarçce (37/2000: 104).

Включение русскоязычных элементов в языковую ткань журнала - прием, как кажется, сознательный и прагматически ориентированный. Он позволяет обозначать, во-первых, российские реалии, ср.: Wczasach Brezniewadogigantycznychrozmiarôwrozrastatasiç

288

postac Matuszki Rossiji (12/2005: 82); Najwigkszq sensacjq Nowogrodu jest okoto tysiqca tzw. bieriestów (18/2010: 74); Barakidla dnieprostrojców (33/2014: 56); Iwan Grozny kazat oprycznikom zniszczyc Nowogród (18/2010: 72); Najistotniejsze utwory to powiesci, alei tolstyje iurnaly (44/2000: 60); przeprowadzajq sig do wysokich mieszkan ceglanych stalinek (37/2000: 101); imig Stalina jest nie rozerwal nie zwiqzane ze zwycig stwem w Wielkiej Wojnie Ojczyznianej (30/2011: 42). А во-вторых, он помогает вносить в контекст компонент особой оценочности и эмоциональности. Обязательным условием осмысления этого компонента является, однако, необходимость наличия у читателя соответствующих фоновых знаний, без которых сам смысл русизма и мотив его появления в тексте останется за пределами понимания. Особенно ярко это проявляется в следующем фрагменте: Ta arystokracja bez zadnej przesady mogta by odrana dowie czora cytowac z mody fikowanetylkoniecopropagandowe hasto «Dzi^kujemy Wladimirowi Putinowi za nasze szczgsliwe dziecinstwo» (51/52/2015: 70), где актуализация игрового момента и персуазивного эффекта возможна только в случае соотнесения выделенной нами фразы с историей лозунга Спасибо товарищу Сталину за наше счастливое детство!, функционирующего в политическом обиходе с 1936 года. Прагматический потенциал русского слова используется и в заголовках, которые, являясь важной частью публицистического текста, актуализируют его замысел и обладают, как правило, определенной идеологической окраской, напр.: Biedniak traci, kulak sig bogaci-о тяжелой ситуации в сельском хозяйстве после вступления Польши в ЕС (24/2008: 42-43); Sluibaniedruiba (3/2012: 44) - о работе органов федеральной службы безопасности.

Некоторые русскоязычные элементы выполняют также идентификационную функцию, позволяющую соотнести определенные высказывания с носителями русского языка, напр.: Zapowiadajq sig telefonicznie, ze przyjezdzajq pogadac taksobie, kak partniory (45/2015: 33); Copowie dzia no na wiezy nato iscie wariackie lqdowanie? «Nu, maladiec!» (1/2/2011: 15); Mówiq, ze wszystko stracili, nawet uroiaj (49/2014: 59); Norweici bogatyje, a ne pokupajut (12/2015: 120).

Об активизации интереса к русскому слову в журнале «Polityka» свидетельствует не только его вполне целенаправленное участие в структурной и смысловой организации текстов, но и достаточно большое количество словоупотреблений (3596). Употребление некоторых русизмов не ограничивалось одним-двумя случаями, а достигало двадцати и более, напр.: tajga (20), czystka (25), czekista (25), plackarta (26), silowik (26), ruski (29), gulag/Gulag (36), Rosneft/Rosnieft/Rosniewt (36), kolchoz (37),Tu (40), kreml 'крепость внутри города' (41), rubel (41), sojusznik 'союзник' (46), FSB (49), MAK (49), pieriestrojka (49), dacza (50), bolszewicki (51), NKWD (51), Ruski (54), lagier (61), tupolew (62), car (78),

289

bolszewik (79), Duma (80), sojusz 'союз' (87), KGB (101), Gazprom (112), sowiecki (159), Kreml 'правительство РФ' (217).

Таким образом, основываясь на языковом материале журнала, можно утверждать, что влияние русского языка на польский не утратилось к концу ХХ в., но продолжается, отличаясь от предшествующего периода рядом особенностей. Способствует этому, с одной стороны, особый интерес польских публицистов к коммуникативно-выразительным средствам русского языка, с другой же - масштабное явление ксенофилии, т.е. своеобразной моды на иноязычные элементы.

Список литературы

Григорьева Т.Н., Маршалек Л., Маршалек М. Польско-русский лексико-фразеологический диалог // Linguistics Applied. Nr. 2/3. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2010. C. 57-73.

Маршалек M. Русские сверхсловные номинаты в современной польской публицистике // И.С. Ровдо (отв. ред.). Русский язык: система и функционирование (к 90-летию БГУи 85-летию профессора П.П. Шубы). Минск: Изд. центр БГУ, 2011. С. 27-31.

Маршалек Л., Маршалек М. Русские аббревиатуры в польской современной публицистике: идеографический аспект // Т.Л. Каминская, А.Н. Сперанская (отв. ред.). Человек, язык и текст. К юбилею Татьяны Викторовны Шмелевой. Великий Новгород: ИПЦ НовГУ им. Ярослава Мудрого, 2011. C. 229-240.

Bielecka-Latkowska J. Rosyjskie zapozyczenia we wspólczesnym jçzyku polskim w swietle materialów slownikow y chiprasypowojennej (1945-1985). Kielce: Wyzsza Szkola Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego, 1987. 272 c.

Karas H. Rusycyzmy slownikowe w polszczyznie okresu zaborów. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, 1996. 361 c.

Karas H. Rusycyzmy slownikowe w polszczyznie ogólnej - historia i wspólczesnosc // Poradnik Jçzykowy. 2007. Z. 5. C. 25-43.

KolaczI. «Polityka» macorazwiçksz^ przewagç nad «Newsweekiem». URL: http://www.press.pl/newsy/prasa/pokaz/48265,Polityka-ma-coraz-wieksza-przewage-nad-Newsweekiem (дата обращения: 03.04.2016)].

MarszalekM. Dzinsa, wiertuszkaиmusor: русское разговорное слово в польскоязычном публицистическом тексте // M. Grabska, Z. Sladkiewicz (red.). «Mówimy, jak mówimy...». Komunikacja w jçzyku potocznym: podejscie interdyscyplinarne. Gdansk: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Gdanskiego, 2014. C. 89-99.

NowozenowaZ., PstygaA. Русское слово в польском тексте // Z. Nowozenowa (red.). Wschód-Zachód. Dialog j^zyków i kultur. Slupsk: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej w Slupsku, 2006. C. 172-178.

Pstyga A. Rosyjskie frazemy w publicystyce polskiej (nie tylko o pragmatycznych aspektach przekladu) // J. Mackiewicz, E. Rogowska-Cybulska (red.). Wokól slów i znaczen. T. 1. Polszczyzna piçkna i poprawna. Gdansk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdanskiego, 2005. C. 87-99.

Sarnowski M. Rossica w tekstach Ryszarda Marka Gronskiego // Acta Universitatis Wratislaviensis. Nr 3459. Wroclaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wroclawskiego, 2012. C. 159-177.

References

Grigor'eva T.N., Marshalek L., Marshalek M. Pol'sko-russkij leksiko-frazeologicheskij dialog [Polish-Russian phraseological dialogue]. Linguistics Applied. № 2/3. Bydgoszcz: Kazimierz Wielki University Publ., 2010. Pp. 57-73.

Marshalek L., Marshalek M. Russkie abbreviatury v pol'skoj sovremennoj publitsistike: ideograficheskij aspekt [Russian abbreviations in modern Polish publicism: ideographic aspect]. T.L. Kaminskaya, A.N. Speranskaya (Ed.). Chelovek, yazyk i tekst. K yubileyu Tat'yany Viktorovny Shmelevoj [Human, Language and Text. On the occasion of the anniversary of Tat'yana Shmeleva]. Velikij Novgorod: IPTS NovGU im. Yaroslava Mudrogo Publ., 2011. Pp. 229-240.

Marshalek M. Russkie sverkhslovnye nominaty v sovremennoj pol'skoj publitsistike [Russian superlexeme nominators in modern Polish publicism]. I.S. Rovdo (Ed.). Russkij yazyk: sistema i funktsionirovanie (k 90-letiyu BGU i 85-letiyu professora P.P. Shuby) [The Russian Language: System and Functioning (on the occasion of the 90-th anniversary of BSU and 85-th anniversary of professor P. P. Shuba) ]. Minsk: Izd. tsentr BGU Publ., 2011. Pp. 27-31.

Bielecka-Latkowska J. Rosyjskie zapozyczenia we wspolczesnym j^zyku polskim w swietle materialow slownikowych i prasy powojennej (1945-1985) [Russian borrowings in modern Polish in light of data from dictionaries and post-war press (1945-1985)]. Kielce: Wyzsza Szkola Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego Publ., 1987. 272 p.

Karas H. Rusycyzmy slownikowe w polszczyznie okresu zaborow [Dictionary russicismsin Polish of the occupation period]. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA Publ., 1996. 361 p.

Karas H. Rusycyzmy slownikowe w polszczyznie ogolnej - historia i wspolczesnosc [Dictionary russicisms in general Polish - history and the present]. Poradnik J^zykowy. 2007. № 5. Pp. 25-43.

Kolacz I. «Polityka» ma coraz wi^ksz^ przewag^ nad «Newsweekiem» ["Polityka" has more and more advantages over "Newsweek"]. Available at: http://www.press.pl/newsy/prasa/pokaz/48265,Polityka-ma-coraz-wieksza-przewage-nad-Newsweekiem (accessed 03.04.2016).

Marshalek M. Dzinsa, wiertuszka и musor: русское разговорное слово в польскоязычном публицистическом тексте [Dzinsa, wiertuszka иmusor: the Russian collowuialisms in the Polish publicist text]. M. Grabska, Z. Sladkiewicz (ed.). «Mowimy, jak mowimy...». Komunikacja w j^zyku potocznym: podejscie interdyscyplinarne ["We Speak as We Want to Speak..."Communication in Colloquial Language: Interdiscipline Approach]. Gdansk: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Gdanskiego Publ., 2014. Pp. 89-99.

Nowozenowa Z., Pstyga A. Русское слово в польском тексте [The Russian word in the Polish text]. Z. Nowozenowa (red.). Wschod-Zachod. Dialog j^zykow i kultur [East - West. Dialogue of Languages and Cultures]. Slupsk: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej w Slupsku Publ., 2006. Pp. 172-178.

Pstyga A. Rosyjskie frazemy w publicystyce polskiej (nie tylko o pragmatycznych aspektach przekladu) [Russian phrasemes in Polish publicism (not only about pragmatic aspects of translation)]. J. Mackiewicz, E. Rogowska-Cybulska (red.). Wokol slow i znaczen. T. 1. Polszczyzna pi^kna i poprawna [About Words and Meanings. Vol. 1. Good and Correct Polish]. Gdansk: Gdansk University Publ., 2005. Pp. 87-99.

Sarnowski M. Rossica w tekstach Ryszarda Marka Gronskiego [Rossika in texts by Ryshard Marek Gronski]. Acta Universitatis Wratislaviensis. № 3459. Wroclaw: Wroclaw University Publ., 2012. Pp. 159-177.

СВЕДЕНИЯ ОБ АВТОРЕ:

Маршалек Марек, доктор филологических наук, профессор кафедры ономастики и истории русского языка

Университет Казимира Великого

Польша, 85-064, Быдгощ, ул. Я.К. Ходкевича, 30

E-mail: marmarsz@ukw.edu.pl

ABOUT THE AUTHOR:

Marshalek Marek, Doctor of Philology, Professor of the Department of Onomastics and History of the Russian Language Kazimierz Wielki University 30 J.K. Chodkiewicza, Bydgoszcz 85-064 Poland E-mail: marmarsz@ukw.edu.pl

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.