CC BY
0Э0Ж 355/359
ЭСКЕРИ ЖОГАРГЫ ОЦУ ОРНЫНДАГЫ ОЦЫТУДЬЩ ЭД1СТЕР1 МЕН
БЕЛСЕНД1 YЛГIЛЕРI
педагогика гылымдарыныц магистрi, полковник, ^азакстан Республикасы ¥лттык каушаздш комитетi Шекара академиясыныц арнайы пэндер кафедрасыныц ага окытушысы,
Алматы, ^азакстан
Ацдатпа. Бул мацалада эскери жогаргы оцу орындарында оцыту YdepiciH жетглдгру мацсатында цолданылатын заманауи эд^тер мен белсендi Yлгiлер царастырылады. Эскери мамандарды дайындау жогары децгейдегi кэЫби жэне физикалыц дайындыцты талап етедi, сондыцтан оцытудыц заманауи эдiстерi мен инновациялыц тэсiлдерi мацыздырвл атцарады.
Мацалада оцытудагы интербелсендi, жобалыц, кейс-эдютер жэне проблемалыц оцыту Yлгiлерiнiц тшмдшт талцыланады. Сондай-ац, эскери кадрлардыц кэЫби цузыреттштн цалъттастыруга багытталган практикалыц жаттыгулар мен эскери ойындар цолданудыц мацыздылыгы, интербелсендi, жобалыц, кейс-эдш жэне проблемалыц оцыту Yлгiлерiнiц тшмдшт талданады.
Tyrnndi свздер: Эскери бшм беру, оцыту эдiстерi, белсендi оцыту Yлгiлерi, интербелсендi оцыту, проблемалыц оцыту, кэЫби цузыреттшк, практикалыц жаттыгулар, эскери ойындар.
Kipicne. Эскери бшм беру жуйеа жогары дайындыкты жэне болашак мамандардыц кэаби кузыреттшпн талап етедь ^аз1рп замангы оку эдiстерi мен белсендi улгшер эскери кадрларды дайындау сапасын арттырудыц непзп куралы болып табылады. Эскери жогаргы оку орындары болашак офицерлердi дайындау барысында курсанттардыц кэаби жэне тактикалык дагдыларын дамытуга ерекше кещл бeледi. ^азiрri замангы эскери бшм беру жуйесшщ басты максаты - болашак мамандарды тек теориялык бiлiммен гана емес, сонымен катар практикалык дагдылармен, стратегиялык ойлау жэне шешiм кабылдау кабiлеттерiмен камтамасыз ету. Осы максатта окыту эдiстерi мен улгшерш Yнемi жацартып отыру кажеттшп туындайды. Жаца кауiптер мен сын-катерлер эскери кадрларды дайындауда жаца окыту тэсшдерш колдану кажеттiлiгiн кYшейттi.
Бул макалада эскери жогаргы оку орындарында колданылатын окыту эдютершщ тиiмдiлiгi мен олардыц курсанттардыц кэсiби кузыреттiлiгiн дамытуга эсерi карастырылады. Заманауи окыту тэсiлдерi эскери бiлiм беру жYЙесiн жетiлдiрудiц мацызды бeлiгi болып табылады жэне эскери кадрлардыц болашак кэаби жетютштерше тiкелей ыкпал етедi. Сондыктан эскери оку Yдерiсiн жацгырту мэселесi бYгiнгi кYн тэртiбiндегi басты сурактардыц бiрi болып табылады.
Эскери бiлiм беру жYЙесiндегi дэстYрлi окыту эдiстерi дэрютер мен семинарларга негiзделгенiмен, казiргi тацда белсендi эдiстерге деген сураныс артып келедi. Интербелсендi окыту, проблемалык окыту, жобалык эдiс жэне кейс-эдiс сиякты тэсiлдер курсанттардыц кэсiби кузыреттiлiктерiн арттыруга септiгiн тигiзуде. Эскери оку орындарында окытудыц белсендi эдiстерiн енгiзу аркылы болашак офицерлердiц аналитикалык жэне шешiм кабылдау кабiлеттерi дамытылады.
1. Эскери бшм беру жYЙесiндегi дэстYрлi эдютер
1.1 Дэрiс жэне семинарлык эдютер
Дэрiстер мен семинарлар - дэстYрлi окыту эдiстерiнiц негiзi болып табылады. Лекциялар аркылы окытушылар курсанттарга теориялык бiлiмдi бередi, ал семинарларда алынган бiлiм талкыланады жэне терецдетiледi. Дегенмен, дэстYрлi эдiстер студенттердiц бiлiм алуында пассивт рел ойнайды, себебi бул тэсшдер студенттерден тек акпаратты тыцдап,
ОРЫНБАСАРОВ КУАНЫШ ОРЫНБАСАРУЛЫ
есте сактауын талап етедь Эскери бiлiм беру жуйесшде бул эдiстер теориялык бiлiм беру ушш тиiмдi болганымен, курсанттардыц белсендi катысуын шектейдi.
1.2 Зертханалы; жэне практикалык сабактар
Зертханалы; жумыстар эскери техника мен кару-жаракты колдануды мецгеруге багытталган. Эскери технологиялар дамыган сайын зертханалык сабактардыц мацызы арта тусуде, себебi олар курсанттарга кYрделi техникалык куралдарды тэжiрибе жYзiнде игеруге мумкшдш бередi. Практикалык сабактар курсанттардыц эскери тактика, стратегия жэне жеке дайындьщтарын ныгайтуга багытталган.
ДэстYрлi эдютердщ шектеулерi белсендi окыту эдiстерiн колдану кажеттшгш тудырады, себебi заманауи эскери жагдайларда теориялык бiлiм жеткiлiксiз.
2. Белсендi окыту эдiстерi
2.1 Интербелсендi окыту
Интербелсендi окыту эдiстерi - курсанттардыц белсендi катысуына негiзделген заманауи тэсшдердщ бiрi. Бул эдiстер окытушы мен курсант арасындагы диалогты кYшейтiп, бшм алушыларды оку процесiнiц орталыгына кояды. Интербелсендi окытудыц басты ерекшелiгi - курсанттардыц бiлiмдi пассивтi тYPде кабылдауы емес, оны талдап, колдана бшуь
Интербелсендi эдiстер окыту барысында диалогка, пiкiр алмасуга, топтык талкылауга жэне релдш ойындарга CYЙенедi. Мысалы, эскери саладагы интербелсендi эдiстер курсанттарды шынайы жауынгерлiк жагдайларды модельдеуге катыстыру аркылы олардыц сыни ойлау жэне жылдам шешiм кабылдау кабiлеттерiн дамытуга ыкпал етедi. Бул эдiс курсанттардыц кешбасшылык кабiлеттерiн де шыцдайды, себебi олар релдш ойындар мен практикалык тапсырмалар кезiнде накты эскери тапсырмаларды орындауга Yйренедi.
2.2 Жобалык эдiс
Жобалык эдiс курсанттарга накты мэселелердi шешу максатында жумыс iстеуге мYмкiндiк береди Бул эдiс курсанттарды шынайы емiрдегi жобаларды орындауга тарту аркылы олардыц практикалык дагдыларын дамытады. Эскери салада жобалык эдю аркылы курсанттар эскери операцияларды жоспарлау, стратегиялык максаттарды аныктау, жэне оларды орындаудыц тиiмдi жолдарын табу дагдыларын калыптастырады.
Жобалык эдiстiц тагы бiр артыкшылыгы - курсанттардыц командалык жумыс дагдыларын жетiлдiру. Эскери ортада топтык Yйлесiмдiлiк жэне бiрлесiп жумыс iстеу кабiлеттерi аса мацызды болгандыктан, бул эдю болашак офицерлердiц командалык жумыска дайын болуын камтамасыз етедi.
2.3 Кейс-эдю
Кейс-эдiс - шынайы немесе модельденген эскери жагдайларды талдап, оларды шешу эдютерш эзiрлеуге непзделген тэсiл. Эскери оку орындарында кейс-эдiстi колдану курсанттардыц тактикалык жэне стратегиялык ойлау кабшеттерш дамытады. Курсанттарга белгiлi бiр эскери жагдайлар берiледi, жэне олар осы жагдайларды шешу Yшiн ездерiнiц бiлiмдерi мен тэжiрибелерiн колданады.
Бул эдю курсанттардыц жагдайды жан-жакты талдап, шешiм кабылдау кабiлеттерiн дамытып кана коймай, сонымен катар шугыл шешiм кабылдау жэне оны юке асыру дагдыларын да жетiлдiредi.
3. Проблемалык окыту жэне оныц эскери бiлiм беру жYЙесiндегi релi
3.1 Проблемалык окыту негiздерi
Проблемалык окыту - курсанттарды шыгармашылык жэне сыни ойлауга, ез безмен шешiм кабылдауга Yйрететiн белсендi эдiстердiц бiрi. Бул эдiсте студенттер накты проблемаларды шешу YДерiсiне катысады. Эскери бiлiм беруде проблемалык окыту курсанттарга кYPделi эскери жагдайлар мен тапсырмаларды шешуге багытталган бiлiм бередь Проблемалык окыту аркылы курсанттар ездершщ сыни ойлау, логикалык талдау жэне шынайы емiрдегi киындыктарга бейiмделу кабшеттерш дамытады.
Мысалы, эскери операцияларды жоспарлау барысында курсанттарга белгш бiр кYPделi жагдай усынылады, жэне олар ездершщ теориялык бшмдерш пайдаланып, осы проблеманы
шешу жолдарын iздейдi. Бул эдiс курсанттардыц тэуелаз ойлау дагдыларын дамытуга мYмкiндiк беред^ ce6e6i олар алдын ала дайын жауаптарсыз eздiгiнен шешiм кабылдайды.
3.2 Эскери жагдайларда проблемалык окытудыц тшмдшп
Эскери оку орындарында проблемалык окыту эсiресе шынайы жауынгерлiк жагдайларды шешуге дайындау Yшiн колданылады. Бул эдю курсанттарды шынайы eмiрде кездесетiн киындыктарга бейiмдейдi. Мысалы, эскери операция барысында командирдщ алдында кYтпеген кедергiлер пайда болуы мYмкiн. Проблемалык окыту осындай жагдайларда тез жэне тиiмдi шешiм кабылдау дагдыларын калыптастырады.
Сонымен катар, бул эдю курсанттарды ужымдык жумыска бейiмдейдi. Эскери топтар накты проблемаларды шешу Yшiн бiрлесе отырып жумыс iстейдi, бул курсанттардыц бiр-бiрiмен тыгыз байланыста болуына, топтык шешiм кабылдау дагдыларын жетiлдiруге ыкпал етедь Проблемалык окыту эдiсiнiц тагы бiр мацызды жагы - курсанттарды психологиялык тургыдан дайындау, себебi шынайы эскери жагдайда пайда болатын стресс жагдайларын шешу мацызды.
4. Практикалык жаттыгулар жэне эскери ойындар
4.1 Практикалык жаттыгулардыц мацызы
Практикалык жаттыгулар эскери бiлiм беру жYЙесiнiц ажырамас бeлiгi болып табылады. Теориялык бiлiмдi мецгеру мацызды болганымен, курсанттардыц жауынгерлiк дагдыларды iс жYзiнде колдануы шешушi рел аткарады. Практикалык жаттыгулар барысында курсанттар эскери техника, кару-жарак жэне баска да курал-жабдыктармен жумыс iстеудi Yйренедi. Бул жаттыгулар курсанттарга жауынгерлiк жагдайларды модельдеу аркылы шешiм кабылдау кабiлеттерiн шыцдауга мYмкiндiк бередi.
Мысалы, курсанттар дала жаттыгулары кезiнде накты эскери тапсырмаларды орындауга дагдыланады. Мундай жаттыгулар барысында курсанттар шугыл шешiм кабылдап, эскери операцияларды eздiгiнен баскара бiлуге Yйренедi. Бул тек жеке дагдыларды дамытумен гана шектелмейд^ сонымен катар курсанттардыц командалык жумыска бейiмделуiн камтамасыз етедi.
4.2 Эскери ойындар жэне симуляциялык жYЙелер
Эскери ойындар мен симуляциялык жYЙелер казiргi замангы эскери бiлiм берудщ мацызды бeлiгiне айналды. Эскери ойындар - шынайы эскери жагдайларды модельдейтш жаттыгулар, олардыц максаты курсанттардыц стратегиялык жэне тактикалык ойлау кабiлеттерiн дамыту. Бул ойындар шынайы эскери операцияларды немесе жауынгерлш жагдайларды кайталайды, курсанттар осы модельдеу барысында командалык жэне тактикалык шешiмдер кабылдайды.
Симуляциялык жYЙелер - курсанттарды накты кару-жарак пен эскери техниканы колдануды YЙрететiн заманауи технологиялар. Бул жYЙелер курсанттарга каушаз жагдайда кYPделi тапсырмаларды орындауга мYмкiндiк бередi. Симуляциялык жYЙелер болашак офицерлердщ накты жауынгерлiк жагдайлардагы тэжiрибесiн молайтады. Мундай жYЙелердiц артыкшылыгы - олар шынайы eмiрде орын алуы мYмкiн киындыктарды тэж1рибе жYзiнде кeруге мYмкiндiк бередi, бул курсанттардыц дайындык децгешн арттырады.
^орытынды. Эскери жогаргы оку орындарында окытудыц белсендi эдiстерi мен Yлгiлерiн колдану эскери кадрлардыц кэаби кузыреттiлiгiн арттырудыц мацызды куралы болып табылады. Инновациялык окыту эдiстерiн колдану аркылы курсанттар теориялык бшмдерш ныгайтып, оларды практикалык жагдайларда колдануга машыктанады жэне курсанттардыц сыни ойлау жэне тактикалык шешiм кабылдау дагдыларын дамытады. Оку Yдерiсiнде колданылатын заманауи эдютер, жобалык тапсырмалар мен эскери ойындар эскери мамандарды дайындауда мацызды рeл аткарады. Окытудыц тэсiлдерi эскери дайындыктыц сапасын арттырып, болашак офицерлердiц кэаби шеберлiгiн шыцдауга мYмкiндiк бередi.
^аз1рп замангы эскери жагдайлар мен жаца технологиялардыц дамуы эскери бiлiм беру жYЙесiн жацгырту кажеттiлiгiн кeрсетедi. Окыту эдютерш жетiлдiру жэне оларды тэж1рибеде
колдану болашак офицерлердщ жауынгерлш дайындык децгешн арттырып, олардыц кэсiби жетiстiктерiн камтамасыз етедi.
ЭДЕБИЕТ
1. Аманжолов С. «Эскери бшм беру жэне кадрлар дайындау». Астана, 2022.
2. Турсынов К. «Проблемалык окытудыц эдюнамасы». Алматы: Еылым, 2021.
3. Мырзабаев Ж. «Жогаргы оку орындарында окыту эдютерЬ». Бшм, 2020.
4. Шойбеков Б. «Эскери оку орындарындагы окыту инновациялары». Эскери гылым журналы, 2023.
5. Пирматов А. «Интербелсендi окыту эдютерЬ» Оку, 2019.
