Научная статья на тему 'SITUATION REGIONAL LIBRARY OF A CITY OF KULYAB IN THE NINETIES XX CENTURIES'

SITUATION REGIONAL LIBRARY OF A CITY OF KULYAB IN THE NINETIES XX CENTURIES Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
85
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
БИБЛИОТЕКА / КНИЖНАЯ ВЫСТАВКА / КНИЖНЫЙ ФОНД

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Бобоев Шахбоз

В статье рассматривается деятельность региональной библиотеки города Куляба в 90-х годах XX столетия. Автор широко использует материалы из периодической печати и других источников. Он отмечает, что несмотря на трудности региональная библиотека города Куляба не приостановила свою деятельность. Работники библиотеки активно участвовали в общественной и политической жизни страны.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СОСТОЯНИЕ РЕГИОНАЛЬНОЙ БИБЛИОТЕКИ ГОРОДА КУЛЯБА В 90-Х ГОДАХ XX СТОЛЕТИЯ

In given to article the regional library of a city of Kulyab in the nineties is considered XX centuries activity. The author extensively uses materials from periodicals and other sources. He notices that despite a difficult situation regional library of a city of Kulyab has not suspended the of activity. Workers of library actively participated in public and political country lives.

Текст научной работы на тему «SITUATION REGIONAL LIBRARY OF A CITY OF KULYAB IN THE NINETIES XX CENTURIES»

ИЛМДОИ ТАЪРИХ ВА АРХЕОЛОГИЯ (ИСТОРИЧЕСКИЕ НАУКИ И АРХЕОЛОГИЯ)

ВАЗЪИ КИТОБХОНАИ МИНТАЦАВИИ ШАДРИ КУЛОБ ДАР СОЛДОИ 90-УМИ АСРИ XX

Бобоев Ш.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Китобхона яке аз муассисахои бузурги фархангй буда, махзани илму маърифат ва муассисаи маданй- равшаннамой ба хисоб меравад. Китобхона барои рушди маънавии чомеа хизмати бузург мекунад. Китобхонахо таргибгари асосии афкори илмй, бадей ва хазинаи хамагуна шаклхо, навъхо ва жанрхои иттилоотй ба шумор мераванд. Ин сохаи фаъолияти фархангии халки точик дар тули карнхо такомул ва инкишоф ёфтааст ва тимсолу тачрибаи бойи таърихй дорад.

Бешубха сиёсати фархангии Дукумати Ч,умхурии Точикистон дар бораи китобу китобдорй ва рушди китобхонахо назаррас мебошад. Президенти мамлакат Эмомалй Рахмон пайваста бахри рушду нумуи китобхонахо гамхорй зохир мекунад. У дар суханронии худ дар маросими ифтитохи Китобхонаи миллй ва мулокот бо зиёиёни мамлакат кайд карда буд, ки дар даврони сохибистиклолии кишвар Дукумати Точикистон рушди анъанаи китобдориву китобхониро яке аз самтхои умдаи сиёсати фархангии хеш карор дода, дар ин росто хеле корхоро ба сомон расонид [2].

Бояд зикр сохт, ки хизматхои Президенти мамлакат дар сохди фарханг, пеш аз хама китобхонахо яке аз бузургтарин хизматхои у ба хисоб меравад. Имрузхо Дукумати Ч,умхурии Точикистон хама шароитхоро барои таъмир, пешрафт, ганй гардонидани фонди китобхонахо ва инчунин чалби хонандагон ба китобхонахо фарохам оварда истодааст. Дар солхои 90 - уми асри гузашта китобхонахои шахри Кулоб вобаста ба шароити замона хеле пеш рафта буданд. Давлати Шуравй барои пешрафти муассисахои фархангй бахусус китобхонахо дар шахри Кулоб ва умуман дар Точикистон диккати чиддй медод. Дар солхои охири мавчудияти давлати Шуравй дар шахри Кулоб китобхонахои зиёд кор ва фаъолият мекарданд. Китобхонаи минтакавии ба номи Садриддин Айнии шахри Кулоб, ки калонтарин китобхона дар минтака ва шахри Кулоб ба хисоб меравад, дар таргиби китобхо ва чалби хонандагон ба китобхона накши муассир гузоштааст. Китобхона сентябри соли 1937 дар заминаи китобхонаи Артиши Сурхи Шуравй бо теъдоди 12 хазор нусха китоб ба забони русй таъсис ёфт. Мохи майи соли 1975 онро ба номи Садриддин Айнй номгузорй намуданд [3, с. 227]. Дар аввали солхои 90 уми асри гузашта китобхонаи вилоятии шахри Кулоб пайваста кушиш бар он дошт, ки хонандагони китобхонаро бо китобхои нав ошно намояд. Вобаста ба ин китобхона намоишхои китобхоро бештар мегузаронид. Вале бо сабаби руй додани чанги шахрвандй хонандагони китобхона кам гардид. Китобхонаи вилоятии ба номи С. Айнии шахри Кулоб баъди чанги шахрвандй таъмирталаб буд. Бинобар ин, мебоист аввал онро пурра таъмир ва мучаххаз мегардониданд. Тавре, ки вазири вакти фарханги Ч,умхурии Точикистон Махмадов Б. А. дар маърузаи худ дар бораи чамъбасти натичахои фаъолияти кормандони вазорати фарханг ва иттилооти Ч,умхурии Точикистон дар соли 1995 ва баъзе проблемаю дархостхо ва вазифахои минбаъдаи онхо кайд карда буд: Пушида нест, ки баъди вокеахои нангин - чангхои дохилй фаъолияти клубу китобхонахои шахру нохияхои Ч,умхурй катъ гардид [4, с. 10].Ногуфта намонад дар ин солхо хонандагони китобхонаи вилоятии ба номи Садриддин Айнии шахри Кулоб кам гардид. Бинобар сабаби нарасидани тачхизоти китобхонавй ва кам будани маоши коргарони китобхона, китобхона хеле суст фаъолият мекард. Вале бояд тазаккур дод, ки хамаи ин норасоихо аз тарафи Президенти мамлакат ва Дукукмати Ч,умхурии Точикистон бартараф мешуданд ва руз ба руз фаъолияти китобхонахои шахри Кулоб бехтар мешуд.Барои бартараф намудани ин камбудихо хукумати Ч,умхурй ва Вазорати фарханг чорахои катъй дида буданд. Китобхонаи минтакавии шахри Кулоб ба номи С. Айнй, ки хамаи китобхонахои вилояти Кулоб ба он бевосита итоат мекарданд, аз вазъи мавчудаи онхо бохабар мешуд.Дамин тавр, Китобхонаи мазкур дар давоми солхои 90 - ум кору фаъолияти

хyдpо тоpафт пypзyp менамyд. Шyмоpаи хонандагонаш низ даp ин солxо зиёд мешyд. Хонандагони Китобхонаи минтакавии Куло6 на танxо аз худи шаxp, балки аз тамоми манотики Куло6 меомаданд. Даp ин давpа дyстдоpони китобу китобхонй хеле зиёд гаpдид. Даpчанд ки ин давpаpо давpаи баъдичангй ва давpаи хаpобиxо баъди хомуш шудани оташи чанги шаxpвандй меноманд, вале бо вучуди ин хонандагони илму маъpифат xеч вакт аз китобу китобхонй даст намекашиданд. Даp ин давpаи мушкил ва пypxассос китобхонаи минтакавии шаxpи Куло6 коpи китобу китобдоpиpо ба кадpи имкон пеш мебypд. Дукумати 4^xypï ва саpваpи давлат Эмомалй Раxмон даp ин давpа пайваста ба соxаи фаpxанг, ба хусус китобхонаxои манотики Куло6 Fамхоpй зоxиp менамуд. Ин даp xоле буд, ки вазъи сиёсии Ч,yмxypии Точикистон оpом нагаpдида буд. Тавpе, ки ^езиденти мамлакат даp сyханpониxояш кайд мекунад, даx соли аввали истиклолияти мо давpаи кашмакашиxо буд ва бинобаp ин, Дукумати Точикистон баъзе камбyдиxоpо баpтаpаф каpда натавонист. Вале бояд кайд каpд, ки даp чунин давpаxои дyшвоp вазъи фаpxангии минтакаи Куло6 махсусан вазъи китобхонаxо аз мадди назаpи Дукумат ва саpваpи давлат дyp набуданд.

Даp соли 1995 шyмоpаи китобхонаxо хеле зиёд буд ва шyмоpаи хонандагон низ даp ин давpа кам набуданд. Даp шаxpи Куло6 192 нyктаxои китобхонаxо мавчуд буд. Мачмyи хонандагони китобхонаxои шаxp мувофики xисоби омоpй 119082 нафаppо ташкил медод, ки аз ин 58942 нафаpашон ^дакони синни то 15 сола буданд. Зиёда аз 9621 нусха китобxо даp китобхонаxои шаxp воpид шуданд [5, с. 57]. Ин нишондод аз он шаxодат медиxад, ки даp тамоми нукоти шаxpи Куло6 китобхонаxо даp шаpоити мавчуда фаъолияти хyдpо ба кадpи имкон пеш мебypданд. Дамчунин, китобхонаи мазкyp ба китобхонаxои шаxp ва атpофи он, ки даp минтака низ филиалxояш зиёд буданд дасти ëpï даpоз мекаpд. Даp охиpи солxои 1994 аввали соли 1995 китобхонаи минтакавии Куло6 даpи хyдpо ба pyи дyстдоpони китоб боз каpда буд. Фаъолияти ин китобхона даp солxои 90 - ум нисбат ба xамаи китобхонаxои манотики шаxp хеле пypсамаp аст. Даp давоми сол китобхонаи мазкyp xамкоpии хyдpо бо китобхонаxои минтака мyстаxкам намуд. Дамчунин, китобхонаи минтакавии Куло6 даp xамбастагй бо китобхонаxои шаxp ва минтака даp тамоми чоpабиниxо ва чашнвоpаxои таъpихй омодагии хуб медиданд. Даp давоми солxои 1993-1994 бо ташаббуси китобхонаи маpказонидашyдаи шаxpи Куло6 даp байни китобхонаxои вилоят азназаpгyзаpонии китобхонаxо бахшида ба 680- солагии Миp Саид Алии Дамадонй гyзаpонида шуда буд [6, с. 9]. Даp ин боpа вазиpи вакти фаpxанги Ч,yмxypии Точикистон Маxмадов Б. А. низ даp маъpyзаи худ даp боpаи чамъбасти натичаxои фаъолияти коpмандони Вазоpати фаpxанг ва иттилооти Ч,yмxypии Точикистон кайд каpда буд, ки китобхонаи вилоятии Куло6 бахшида ба чашни Дамадонй дастypxои методию библио^афй нашp каpданд . Даp чашни 680-солагии Миp Саид Алии Дамадонй китобхонаxои вилоят якчоя омодагй дида, чашнpо хело пypшyкyx гyзаpониданд. Даp омода намудан ва тайёpй дидан ба ин чашн аз xама нисбат ба мyассисаxои фаpxангии шаxp китобхонаи вилоятии ба номи С. Айнй саxми аpзандаи хyдpо гузоштааст. Китобхона чоpабиниxоpо даp сатxи баланд гyзаpонид, ки даp онxо мавзyъxои ватандyстй бештаp интихоб мегаpдид. Масалан мавзyи «Ёди шаxидони Ватан» яке аз мавзyъxои асосии чоpабиниxои китобхона маxсyб меёбад, ки ин мавзyъ даp чоpабиниxои тамоми китобхонаxои манотики шаxp гyзаpонида мешуд [7, с. 5]. Коpмандони Китобхонаи вилоятии шаxpи Куло6 баxpи гyзаpонидани чоpабиниxои таъpихивy фаpxангй, таpFиби китобxои нодиp, намоиши китобxои нав, гyзаpонидани чоpабиниxо миёни хонандагон ва дyстдоpони китоб, таpбия намудани насли чавон коpxое бyзypгеpо даp аввали солxои 90 - ум ба анчом pасониданд.

Даp охиpи солxои 90 - ум фаъолият ва умуман вазъияти китобхонаи минтакавии ба номи С. Айнии шаxpи Куло6 нисбатан хуб буда, даp таpFиби китобxои нодиp ва намоишxои китобй даp миёни хонандагонаш xама имкониятxоpо истифода мебypданд. Намоишxои Китобхона даp сатxи баланд сypат мегиpифт. Дангоми намоишxои китобй ощо аз воситаxои хуби намоишй истифода бypда, намоишxоpо даp мавзyъxои гуногун мегyзаpониданд. Даp охиpи солxои 90 - ум низ Китобхонаи мазкyp намоишxои китобиpо вобаста ба чашщои гуногуни таъpихй мегyзаpонид. Даp pафти чашнгиpии идxои фаpxангй даp байни хонандагонаш сyxбатxо, маxфилxои адабй, соатxои адабй, озмyнxои шеъpхонй ва Fайpа мегyзаpонид. Даp солxои 90 - ум даp миёни китобхонаxои оммавии 4^xypï бахшида ба 1100-солагии Давлати Сомониён озмуни чyмxypиявии «ЧаpоFи xидоят» гyзаpонида шуд. Бояд кайд каpд, ки Китобхонаи вилоятии ба номи

Садриддин Айнии шахри Кулоб ба озмуни чумхуриявии китобхонахои оммавии «Чароги хидоят» бахшида ба 1100- солаги Давлати Сомониён, сухбатхо дар мавзуи «Таъсиси давлати Сомониён», «Адабиёт ва хунар дар давраи Сомониён» дар байни хонандагон баргузор намуд. Китобхонаи мазкур бахшида ба 90 - солагии академик Бобочон Еафуров намоишхои китобии «Бобочон Еафуров фарзанди фарзонаи миллат», «Давлати Сомониён - ифтихори точикон», «Садриддин Айнй - Кахрамони Точикистон», конфронсхои хонандагонро дар мавзуъхои «Бобочон Еафуров -кахрамони миллат», «Ахди Сомониён ва давлатдории точикон» дар сатхи баланд гузарониданд [8, с. 8]. Кобили зикр аст, ки дар ин давра хангоми гузаронидани чунин чорабинихо хизмати рохбарияти китобхона ва умуман кормандони китобхона хеле калон аст. Кормандони китобхона дар тамоми чорабинихои фархангиву таърихй сахми арзандаи худро гузоштанд ва кори Китобхонавиро то дарачае баланд бардоштанд. Дар солхои баъдй низ китобхона рушду нуму кард. Китобхои нав ба маротиб зиёд мешуданд. Воридшавии китобхои тозаву нав руз ба руз меафзуд. Нисбат ба солхои каблй кори китобхона хубтар шуда, фонди он аз китобхои нави бадеиву илмии сохахои гуногун ганй гашт. Дар дохилшавии китобхо ба Китобхона асноди зиёде мавчуд аст, ки онхо аз воридшавии китобхо ба китобхона шаходат медиханд. Масалан худи кормандони китобхона Назарбегим Умарова ва Мирзо Сирочиддинов соли 2006 дар рузномаи «Кулябская правда» чунин кайд кардаанд, ки солхои охир дар Китобхонаи вилоятии ба номи С. Айнии шахри Кулоб китобхои бадей, илмй ва оммавй зиёд шуда истодаанд. Датто онхо мегуянд, ки муаллифони китобхо худашон низ асархои чопшудаашонро оварда, ба Китобхона месупоранд. Рохбарияти Китобхона бошад барои онхо рафи алохида ташкил дода, китобхои онхоро дар он чо гузошта ба хонандагон пешкаш менамуд [9].

Аз ин чо маълум мешавад, ки сол то сол муштокони китобу китобдорй ва китобхонй зиёд шуда истодааст. Мехнати пурсамари кормандони Китобхона аст, ки хатто муаллифон китобхои нав чопшудаи худро оварда ба он чо месупоранд. Ин аз он дарак медихад, ки шахсони алохида, муассисахои фархангй, Донишгоху макотиби миёна алокаи худро ба ин даргохи илму маърифат мустахкам намуда истодаанд.Умуман Китобхонаи минтакавии ба номи С. Айнии шахри Кулоб чуноне дар боло зикр кардем дар тамоми солхои 90 - уми асри гузашта вобаста ба шароити мавчуда кору фаъолияти худро пеш мебурд. Акнун дар давраи нав кору фаъолияти худро вобаста ба замона такмил медихад. Минбаъд кормандони Китобхона низоми китобу китобдориро ба таври нав ба рох мемонанд. Руз ба руз дар ин даргохи илму маърифат китобу китобхонй шаклу усусли нав пайдо мекунад. Дар ин бора Президенти мамлакат Эмомалй Рахмон дар суханронии худ дар маросими ифтитохи Китобхонаи миллй гуфта буд: «Дар мархилаи нави таърихй суннати кадимаи китобдориву китобхонии мо ба сурати тоза ва мазмуну мухтавои нав идома пайдо кард. [2,] Вокеан хам гуфтахои Президенти мамлакат имрузхо татбик шуда истодаанд. Масалан, дар китобхонаи минтакавии Кулоб хама шаклу усухои китобу китобхонй басуръат дар шароити нави таърихй пеш рафта истодааст. Кормандони китобхона бошанд сиёсати фархангии Президенти мамлакатро сармашки кори худ карор дода, китобу китобхониро рушду нумуъ дода истодаанд.

Адабиёт:

1. Консепсияи рушди фарханги Ч,умхурии Точикистон: дастовардхо ва масъалахои халталаби татбики он // Мачмуаи маколоти мизи мудаввар. - Душанбе, 2007. - С. 22-25.

2. Кохе барои бузургдошти китоб. Суханронии Президенти Чумхури Эмомалй Рахмон дар маросими ифтитохи Китобхонаи миллй ва мулокот бо зиёиёни кишвар // Ч,умхурият. -2012. - 27 март.

3. Шарифов Д. Китобхонаи вилоятй // Энсиклопедияи Кулоб. - Душанбе, 2006. - С. 227.

4. ТА МК РТ// Дисоботи вазири фарханг ва иттилооти Чумхурии Точикистон Б.А. Махмадов дар соли 1995. - С. 10.

5. ТА МК РТ // Дисоботи идораи муассисахои фарханг ва фарогат дар соли 1993 ва накша барои соли 1994. - С. 9.

6. ЦГА. // Годовие отчёты библиотеки за 1995 год, Фонд 1483, опис 10, дело, 135. - С. 57.

7. ТА МК РТ // Маълумот оид ба муассисахои фархангии шахр ва нохияихои минтакаи Кулоб дар соли 1994. - С. 5.

8. ТА МК РТ // ^арори мачлиси хдйати мушовараи Вазорати фархднги Ч,умх,урии

Точикистон дар соли 1999 оид ба рафти Озмуни чумхуриявии китобхонах,ои оммавй

«Чароги хддоят» бахшида ба 1100- солагии Давлати Сомониён дар вилояти Хатлон.- С. 8.

9. Умарова Н., Сирочиддинов М. Китоб^ои нав // Кулябская правда. - 2006. - 14 июл.

СОСТОЯНИЕ РЕГИОНАЛЬНОЙ БИБЛИОТЕКИ ГОРОДА КУЛЯБА В 90-Х ГОДАХ XX

СТОЛЕТИЯ

В статье рассматривается деятельность региональной библиотеки города Куляба в 90-х годах XX столетия. Автор широко использует материалы из периодической печати и других источников. Он отмечает, что несмотря на трудности региональная библиотека города Куляба не приостановила свою деятельность. Работники библиотеки активно участвовали в общественной и политической жизни страны.

Ключевые слова: библиотека, книжная выставка, реклама книг, книжный фонд.

SITUATION REGIONAL LIBRARY OF A CITY OF KULYAB IN THE NINETIES XX

CENTURIES

In given to article the regional library of a city of Kulyab in the nineties is considered XX centuries activity. The author extensively uses materials from periodicals and other sources. He notices that despite a difficult situation regional library of a city of Kulyab has not suspended the of activity. Workers of library actively participated in public and political country lives.

Keywords: library, exhibition of book, advertisement of books, collection of books.

Сведения об авторе: Бобоев Шахбоз, соискатель кафедры общей истории Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: sosim-08@mail.ru

About author: Boboev Shahboz, post-graduate of the general history chair of Tajik State Pedagogical University named after S. Aini

СТАНОВЛЕНИЕ СОВЕТСКОЙ СИСТЕМЫ НАРОДНОГО ОБРАЗОВАНИЯ В

ТАДЖИКИСТАНЕ

Садиров У.

Институт истории, археологии и этнографии имени А. Дониша Академии наук Республики Таджикистан

До установления советской власти и образования Таджикской советской государственности, как в Туркестане, так и в Бухарском эмирате, существовали два типа учебных заведений — мактабы и медресе. Мактабы являлись начальными образовательными заведениями, где дети обучались грамоте и воспитывались в духе мусульманского благочестия. Они, зачастую, находились при мечетях. По рассказу А. Мустаджира мечети имелись во всех населённых пунктах и при большинстве из них действовали мактабы [1]. Так, например, к 1905 году в Кистакузской волости (ныне Бободжон Гафуровский район) действовали 56 мечетей, из которых 54 имели при себе мактабы [11, а 106]. В Средней Азии государственные органы не выделяли никаких средств на постройку мактабов, на их содержание и обучение. Мактабы строились на средства общественных пожертвований, содержались за счет прихожан или мечетей и редко — благотворителей. Учителем мактаба обычно являлся имам (настоятель) мечети. Основной доход учителей (мулло) составляли подношения родителей. Такие школы существовали во всех городах и в абсолютном большинстве сёл.

Число старометодных школ в первые годы работы Наркомпроса по всей территории Таджикской АССР составляло 1677 школ с 18578 учащихся [4, а 71]. Однако эти школы были небольшими и не совсем пригодными для занятий.

Кроме традиционных мактабов, существовали на территории современного Таджикистана русско-туземные и новометодные школы. Создание так называемых русско-туземных школ в Средней Азии было результатом колониальной политике России в регионе и направлено на обеспечение местного аппарата колониального управления чиновниками, секретарями, переводчиками и обслуживающим персоналом. Срок обучения в этих школах продолжался 6 - 8 лет, в которые принимались учащиеся

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.