CC BY
6взрывами и коллизиями, а органичную, с гармоничным сочетанием образовательного, экономического развития с развитием духовных сторон ^жизни общества.
Ключевые слова: анализ, система образования, государство, развитие нации, мировой уровень, приумножение технического могущества, экономика, техника, технологии, наука и культура, феномен, решение научных исследований, модернизация.
ANALYSIS OF THE MODERN STATE OF THE EDUCATION SYSTEM IN THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN AT THE END OF THE XX AND THE BEGINNING OF THE XXI CENTURY AS ONE FROM THE MOST TOPICAL ISSUES OF HUMANITIES
The topic of the current state of the education system in the Republic of Tajikistan at the end of the twentieth century and the beginning of the twenty-first century is relevant for Tajikistan, which has made an unprecedented leap over the past century in overcoming difficulties in the illiteracy education system, which has created a compulsory education system, but now faced with crisis phenomena in the functioning of the educational institution and a sharp drop in the level of education of citizens.
Only in the context of giving education priority social value can we get modernization not nonviolent, accompanied by social explosions and conflicts, but organic, with a harmonious combination of educational, economic development with the development of the spiritual aspects ofsociety.
Keywords: analysis, education system, state, nation development, world level, increase of technical power, economy, technique, technology, science and culture, phenomenon, solution of scientific research, modernization.
Сведения об авторе:
Шарапова Д.Я. - д.п.н. профессор кафедры общей педагогики Таджикского государственного педагогического университета им. Садриддина Айни. Телефон (+992)905507778
About the author:
Sharipova D.Y. - Doctor of Pedagogical Sciences, Professor of the Chiar of General Pedagogy, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Ayni. Phone: (+992)905507778
НИЗОМ, НАМУНА ВА ШАКЛ^ОИ АМАЛИЁТИ АККРЕДИТАТСИЯИ ДАВЛАТИИ МУАССИСАХ,ОИ ТАЪЛИМЙ
Раумонов Ш.М.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айни
Саидзода Ш.
Агентии назорат дар со^аи маориф ва илми назди Президенти Цум^урии Тоцикистон
Асосгузори сул{у Ва{дати миллй- Пешвои миллат Президенти Хум{урии Тоцикистон Эмомалй Ра{мон дар Паёми худ ба Мацлисй Олй Хум{урии Тоцикистон 22 декабри соли 2017 таъкид намуданд, ки «Сифати омодасозии мутахассисони оянда ба стандарт{ои ца{онй наздиксохтани нишонди{андаи таъминй сифат дар {амаи зина{ои та{силот, густариш додани {амкории муассиса{ои та{силоти миёна ва олии касбй бо субект{ои бозори ме{нат, бе{тар гардидани дарацаи рушди низоми иноватсияи миллй ва нишонди{анда{ои азхудкунии технологиями иттилоотию коммуникатсионйвобастагй дорад.»
Хи{ати амалигардонии ин таъкид{ои ро{бари давлат дар цум{урй низоми нави назорат, ки бароба{угугии хатмкунандагон ва мутахасисони омоданамудаи муассиса{ои та{силоти ибтидой миёна ва олии касбиро дар ца{они муосир таъмин менамояд ва дар бозори дохил ва хорици кишвар имконияти фаъолият карданро пайдо менамоянд ин низоми аз аккредитатсияи давлатй гузаштани муассиса{ои таълимии {амаи зина{ои та{силот мебошад.
Ин раванд дар асоси ^.онуни Хум{урии Тоцикистон «Дар бораи ицозатномади{и ба баъзе намуд{ои фаъолият» ва ^арори [укумати Хум{урии Тоцикистон «Дар бораи тартиби гузаронидани аттестатсия, аккредитатсия ва ицозатномади{ии муассиса{ои таълимй» амалй гардонида мешавад.
Аккредитатсияи давлатй дар якчанд шакл ва намуна{о дар муассиса{ои таълимй ташкил ва гузаронида мешавад.
Бояд гайд кард, ки намуна, шакл ва низоми гузаронидани аккредитатсияи давлатй, ки дар 10 соли охир аз тарафи сохтор{ои марбутаи батанзидароварандаи ин шакли назорат дар цум{урй дар {амаи зина{ои та{силот гузаронида мешаванд аз хдмдигар бо чунин шакл фарк мекунанд:
Сараввал - бо интихоби объекти аввал, дуюм - бо механизми бахдсобгирии карори габулгардида (карор дар бораи аккредитатсияи объекте, ки бори аввал мавриди ташхиси аккредитатсионй гарор мегирад) хднгоми тартиб додани карори интих,ой ва ни{ои бо алгоритмх,ои муайянсозии ахдмияти нишондих,андах,ои объектх,ои аккредитатсияшаванда (яъне зина{ои та{силот).
Интихоби намуна ва шакл дар низоми аккредитатсияи давлатй ин амалиёти аккредитатсиониро муайян менамояд. Зимнан, алгоритми кабули карори аввал аз руи объекти интихобшуда, новобаста аз шакли ташкилию {угугии муассисаи таълимй дар мачмуъ ва ё дар самти алохддаи барномаи таълимии барои тайёр кардани мутахассисон (кадрх,ои омодагардида) дар хдмаи шакл{о ва зина{ои та{силот умумй мебошад. [3]
Тартиб ва ё алгоритми кабули карори аввал бо нуктаи назари меъёр{ои муайянгардидаи муассиса{ои таълмй асос ёфта, мохдяти он бо тартиби зерин ифода карда мешаванд:
1.Мачмуи аломатх,ои индикаторх,о (маълумотх,ои аввал), ки иктидор ва натичах,ои фаъолияти объекти (муассисаи таълимй ва ё барномаи ало{идаи таълимй) аккредитатсия шавандаро муайян мекунад;
2.Мачмуи нишондих,андах,ое, ки дар асоси индикаторх,о ва шар{и хусусиятх,ои асосии объекти аккредитатсияшаванда ташаккул меёбад (аз 18 то 21 нишонди{анда барои зина{ои гуногуни та{силот) ;
3.Ахдмияти меъёр{ои муайянкунандаи аккредитатсионии муассиса{ои таълимй;
4.Нати^аи ни{ой ва хулосабарорй (натихаи хамъбасти кори комиссияи аккредитатсионй ва габули гарори ни{ой) оид ба эътироф хи{ати аз аккредитатсияи давлатй гузаштан ва ё нагузаштани муассисаи таълимй.
Намунаи якуми амалиёт барои аккредитатсияи давлатии муассиа{ои таълимй бо шартх,ои зерин асоснок карда мешаванд:
- объекти аввалин барои гузаштан аз аккредитатсияи давлатй муассисаи таълимй дар мачмуъ мах,суб мешавад;
-карори аввалин бо шакл ва намуди пешбинишавандаи муассисаи таълимй новобаста аз шакли ташкилю {угукй алокамандй дорад, ки барои бомувофикат дар ин самтх,о ва ихтисосх,о хи{ати омода кардани мутахассисон (аз {исоби хатмкардагони муассисаи таълимй) тах,лил ва ба{огузорй карда шуда, аз руи хдряки он дар асоси карори мушовараи сохтори дахлдори со{а ба{ои давлатй дода мешавад, яъне агар муассисаи таълимй барои омода кардани мутахассисон ба талаботи меъёр{ои муайянгардида барои аз аккредиттасия гузаштан хавогу бошад аз аккредитатсия гузашта {исобида мешавад ва агар ба талаботи мазкур гисман ва ё аз 70% камьар хавобгу бошад аз аз аккредитатсия нагузашта {исобида шавад.
Карори умумй хи{ати ба{о додан ба муассисаи таълимй аз руи мачмуи карорх,ои аввалин ва махсус кабул карда мешавад, яъне:
—нишондих,андах,ои муассисаи таълимй дар мачмуъ аз хулоса{ои дар марх,илах,ои 2-юм ва 3-юм ба даст омада чамъбаст карда мешаванд;
- барои нишондих,андах,ои барнома{ои ало{идаи та{силот (самт, ихтисос) тащо хулосаи марх,илаи 2-юм истифода бурда мешавад.
Бояд гайд намуд, ки дар ин х,олат, амалиёти омода намудани карор дар бораи аккредитатсияи давлатии муассиса{ои таълимй аз кадам^ои зерин иборат аст:
1. Натичах,ои дар марх,илах,ои 2-юм ва 3-юм ба даст омада, якчоя карда шуда, мачмуи нишонди{анда{ои тавсифди^андаи муассисаи таълимиро дар умум, бидуни тафсилот аз руи фанх,о ва барнома{ои ало{идаи таълимй (самт, ихтисос^о) хи{ати тайёр намдани мутахассисон (кадрх,о), ташкил медихднд.
2. Дар асоси та^лили иттилоот аз манбаи мутамарказонидашудаи маълумот^о оид ба аккредитатсияи давлатй, системами аломатх,ои критериалии нишонди{анда{о (барои {ар як намуди муассисаи тах,силоти олй - системаи худ) ташаккул дода мешаванд.
3. Аломатх,ои нишондих,андах,ои муассисаи таълимй бо аломатх,ои меъёр{о ва нишондих,андах,ои намуди муассисаи таълимии дархостнамуда ( литсей, коллех, академия, донишкада ва донишго{) мукоиса карда мешаванд.
4. Тиб^и мукаррароти {алкунанда карори аввалин дар бораи собит (мукаррар) кардани намуди муассисаи таълимй дар мачмуъ кабул карда мешавад.
5. Агар карори кабулгардидаи аввалин манфй бошад (та{лили натихаи худба{оди{ии муассиса), яъне ба талаботи меъёр{ои муайянгадида мувофиг набошад ва ё гимсан мувофиг бошад, он го{ ташхиси аккредитатсияи давлатй дар муассисаи таълимй гузаронида намешавад.
6. Дар сурати карори аввалияи мусбй, яъне муассисаи таълимй ва ё ихтисос{ои ало{ида он ба тадаботи меъёр{ои муайянгардида мувофиг бошад, онго{ муассиса аз аккредитатсия гузашта {исобида шавад, бо тартиби паи{ам {ар як самти (ихтисос{ои амалкунанда) он хи{ати омода намудани мутахассисон баррасй мегардад, яъне:
-аломат{ои нишонди{анда{ои самт (ихтисоси амалкунанда), ки дар мар{илаи 2-юм ба даст оварда шуданд, бо аломат{ои нишонди{анда{ои меъёр{ои муайянгардида мукоиса карда мешаванд;
-тиб^и мукаррароти {алкунанда, карор дар бораи эътироф гардидан ва ё нагардидан хи{ати аз аккредитатсия давлатй гузаштании муассиса ва ё самти ало{идаи он (ихтисос, барномаи ало{идаи таълимй) барои тайёр кардани мутахассисон кабул карда мешавад.
7. Аломат{ои нишонди{анда{ое, ки сохти мачмуи самт{оро, (аз руи самт{о ва ихтисос{о бо эътирофи аккредитатсия гузаштани он{о) муайян менамояд, бо намуди меъёр{ои дархостшуда, мукоиса карда мешаванд.
8. Дар асоси мукаррароти {алкунанда карор дар бораи аккредитатсияи давлатии муассисаи таълимй дар мачмуъ ё карор дар бораи рад кардани аккредитатсияи давлатй кабул мегардад.
9. Дар {олати кабул шудани карор дар бораи аккредитатсияи давлатй, лои{аи санади фармоишй дар бораи аккредитатсияи давлатии муассисаи таълимй ва {укуки супоридани диплом{ои намунаи давлатй аз руи самт{ои (ихтисос{ои) тайёр кардани кадр{о (мутахассисон ), ки аз аккредитатсия гузашта эътироф гардидаанд, та{ия карда мешавад. [3]
Намунаи дуюми амалиёти аккредитатсияи давлатии муассиа^ои таълимй
Дар намудаи дуюм самт{ои зерини раванди аккредитатсияи давлатй баррасй карда мешаванд:
- объекти аввалияи аккредитатсияи давлатй - муассисаи таълимй дар мачмуъ ма{суб мешавад;
—карори аввал оид ба намуди муассисаи таълимй ва карори умумии инти{оиро (бидуни кабулшавии карор{ои махсус ва ба{исобгирии он{о) муайян менамояд;
- дар баробари ин, {амаи самт{о ва ихтисос{ое, ки барои гузаштан аз аккредитатсияи давлатй пешни{од карда шуданд, {амчун аз аккредитатсия гузашта {исоб карда мешаванд;
—нишонди{анда{ои муассисаи таълимй дар мачмуъ аз натиха{ои дар мар{ила{ои 2-юм ва 3-юм ба даст омада чамъбаст карда мешаванд;
- барои нишонди{анда{ои самт (ихтисос) тан{о иттилооти мар{илаи 2-юм истифода бурда мешавад.
Намунаи сеюми амалиёти аккредитатсияи давлатии муассиса^ои таълимй
Намунаи мазкур аз намуна{ои каблй, пеш аз {ама, бо интихоби объекти аввалин фарк мекунад:
—объекти аввалини аккредитатсия - самти (ихтисоси) тайёр кардани мутахассисон (кадр{о) ма{суб мешавад;
—карори аввалин (мачмуи карор{ои махсус дар бораи эътироф гардидани (ё нагардидани) аз аккредитатсия гузаштани {ар як самт ва ихтисос) минбаъд барои карори умумй асос мешавад;
- мачмуи самт{о ва ихисос{ои аз аккредитатсия гузашта, барои мувофикат ба намуди дархостшудаи муассисаи таълимй ташхис ва натихагирй карда мешаванд;
- карори умумй аз руи муассисаи таълимй дар мачмуъ бо назардошти карори аввалин кабул мегардад;
—барои нишонди{анда{ои муассисаи таълимй дар мачмуъ тан{о иттилооти дар мархилаи 3 ба даст омада, истифода бурда мешавад;
-нишонди{анда{ои самт{о (ихтисос{о) аз маълумоти дар мар{ила{ои 2-юм ва 3-юм ба даст омада чамъбаст карда мешаванд.
Дар натихаи та{лили намуна{ои гузаронидани 2-юм ва 3-юм агар натихаи ни{ой манфй бошад, барои исло{и камбуди{о ба муассисаи таълимй аз 6 то як сол му{лат дода мешавад ва дар {олати исло{ нагардидан, ма^оми муассисаи таълимй ма^оми он як зина паст карда мешавад, яъне аз донишго{ ба донишкада, аз донишкада ба аккадемия ва аз аккадемия ба коллех.
Агар натихаи дуюм ва сеюм мусбат бошад муассисаи таълимй аз аккредитатсия гузашта {исобида шуда, мав^еъй он тиб^и санад{ои меъёрии {угуии амалкунада муайян карда мешавад.
Тиб^и талаботи Конуни Хум{урии Тохикистон «Дар бораи маориф» ва «^.оидаи гузаронидани аттестатсия, аккредитатсия ва ихозатномади{ии муассиса{ои таълимии Хум{урии Тохикистон» баъди муайян намудани ма^оми муассисаи таълимй аз натихагирии мусбат оид ба аккредитатсияи давлатй, ба муассисаи таълимй ша{оатнома дар бораи гузаштан аз аккредитатсияи давлатй дода шуда, {амзамон барои додани {уччати намунаи давлатй ба хатмкунандагони худ дар бораи сат{и та{силоти мувофик {угуг
пайдо намуда, дар ин {уццат, {угуги истифода бурдани мух,р бо нишони давлатии Ч,умх,урии Точикистонро пайдо менамояд.
Дамин тарик;, аккредитатсияи давлатй, ичозатномадих,й ва аттестатсия -механизмх,ои асосии кафолати сифати тах,силот аз чониби давлат {исобида шуда, асоси системаи миллии таъмини сифати тах,силотро дар Хум{урии Точикистон таъмин менамоянд.
АДАБИЁТ
1. Суханронии Ассогузори сул{у Ва{дати миллй, Пешвои миллат Президенти Хум{урии Точикистон Ханоби Олй Эмомалй Ра{мон дар махлиси фаъолони маорифи хум{урй, 28-уми августи соли 1995.
2. Куклин, Владимир Жанович Системный анализ, моделирование и управление в системе высшего профессионального образования [Электронный ресурс]:.М.: РГБ, 2005
3. ^онуни Хум{урии Точикистон «Дар бораи маориф », Душанбе, 2013.
4. «Дар бораи Тартиби гузарнидани аттестатсия, аккредитатсия ва ихозатномади{ии муассиса{ои таълимии Хум{урии Тохикистон» (^арори [укумати Хум{урии Точикистон, 05.03.2003, .№145).
СИСТЕМА, ШАБЛОН И ФОРМЫ ФУНКЦИОНИРОВАНИЯ ГОСУДАРСТВЕННОЙ АККРЕДИТАЦИИ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЙ
В статье рассматриваются система, шаблон и формы функционирования государственной аккредитации образовательных учреждений. Автором предоставлена подробная информация о шаблонах действующей государственной аккредитации. Он также считает, что государственную аккредитацию, выдачу лицензии и аттестацию можно считать механизмами гарантии качества образования со стороны правительства, которое подготавливает основу для национальной системы обеспечения качества образования в Таджикистане.
Ключевые слова: аккредитация, система, форма, шаблон, функционирование аккредитации, образование, образовательное учреждение, обеспечение качества образования, качество образования.
SYSTEM, TEMPLATE AND FORMS OF FUNCTIONING STATE ACCREDITATION OF EDUCATIONAL INSTITUTIONS
The article deals with the system, template and forms of functioning state accreditation of educational institutions. The author has provided detail information about the templates of functioning state accreditation in the article. He made a conclusion that sate accreditation, issuing a license and attestation can be considered mechanisms of guarantee to the quality of the education by the government and they provide the basis for national system of education quality insurance in Tajikistan.
Keywords: accreditation, system, form, template, accreditation functioning, education, educational institution, education quality insurance, quality of education etc.
Сведения об авторах:
Рахмонов Шариф Мадиномович - кандидат педагагических наук, декан факултета физики Таджикского государственного педагогического университет им. Садриддина Айни. Тел.:(+992) 918265609
Саидзода Шохин - директор Агенство по надзору в сфере образования и науки при Президента Республики Таджикистан
About the authors:
Rakhmonov Sharif Madinomovich - Candidate of Pedagagic Sciences, Dean of Physical Faculty, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Ayni. Ph. : (992) 918265609
Saidzoda Shohin - Director of the Agency for supervision in education and science under the President of the Repablic Tajikistan
