Научная статья на тему 'СИНЕРГЕТИК ЁНДАШУВ АОСИДА ЎҚИТУВЧИНИНГ КАСБИЙ ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ'

СИНЕРГЕТИК ЁНДАШУВ АОСИДА ЎҚИТУВЧИНИНГ КАСБИЙ ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

356
68
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СИНЕРГЕТИК ЁНДАШУВ АОСИДА ЎҚИТУВЧИНИНГ КАСБИЙ ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ»

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

CHHEPrETHK EH^AmYB AOCH^A Y^HTYBHHHHHr KACEHH OAO^HHTHHH PHBO^^AHTHPHm

K. T. CYAPOB

^^nH KaTTa yKHTyBHucu,

Э. K. KYBAH^HKOB

^^nH эpкнн Tag^HKOTHHCH

XXI acp - aхöopoт-кoммyннкaцнa TexHonoruanapH, aHrunHKnap Ba HHHoBauuanap acpugup. ByHgafi mapourga, öyryHru gaBp TatnHMH y3HHHHr Kyn KuppanunurH öunaH a^panuö Typurnu KepaK. 3HgunHKga Ha^aw lypnu cox,anapga naeKarau MyTaxaccucnapHH eramTupum, öanKH HHcoHHaT puBo^naHHmHHHHr HCTHKÖonnn HyHannmnapHHH aHHKnafi onaguraH MyraxaccucnapHH Tafiepnam 3apypaTra afinaHMoKga. By Kaöu Ky3naHraH MaKcagnapra эpнmнm ynyH onufi TatnHM TH3HMHra yKHTHmHHHr aHru unMufi-negarorHK acocnapHH umnaö HHKHm, aHaga HHTep^aon öynraH TatnHM ycynnapHHH Ba eHgamyBnapHH ^opufi этнm no3HM öynraH h^THMOHH Ba3H$a KyfiunraH. TatnHM-Tapöua ^apaeHHgaru aHa myHgafi aHru eHgamyBnapgaH öupu, 6y myöxacro, cHHepreTHK eHgamyBgup.

XX acpHHHr HKKHHHH apHMHra Kenuö, TaÖHHfi($H3HKa, KHMe, ÖHonorua) ^aHnap coxacuga HoHH3HKgH Ba lypryHcro ®:apaeHnapHH ypraHyBHH aHru ^aHnapapo hhmhh TagKHKOTnap fiyHanurnH nafigo öyngu Ba öyHgafi fiyHanurn cuHepreTHKa geö ropurana öomnagu.

CHHepreTHKa aTaMacH roHOHna synergeia cy3HgaH Kenuö HHKKaH öynuö, "xaMKopnHK" MatHOCHHH aHraaragu xaMga TamKHnufi Ty3HHMaHHHr (cTpyKTypa) axnHT öup öyTyHHHKga TamKHn öynHmuga yHH TamKHn этyвнн эпeмeнтпapнннr öup-öupu ÖHnaH y3apo MyBo^HKgHKga Ba xaMKopnHKgaru MyHocaöaraapHHH aHraaragu.

CHHepreTHKa öunaH öofhhk Macananap Taöuufi ^aHnapga r.XaKeH., H.npuro^HH., ^.Hhkohhc negarorHKa coxacuga E.H.KHa3eBa., C.n.KypgroMOB Ba öornKa onHMnap TagKHKOT urnnapuga ypraHHnraH.

CHHepreTHKara r. XaKeH [1] ToMoHHgaH öepunraH Tatpu^: "cHHepreTHKa -öy MypaKKaö TH3HMnapga öapKapop cTpyKTypanapHHHr xaMga y3HHH y3H TamKHn этнmнннг öomKapHmHHHr nafigo öy^Hmura onuö KenyBHH, HHxpaTga Kyn TH3HM KHcMnapHHHHr xaMKopnHKgaru y3apo Tatcupnapu" geö TatnKHH KH^HHraH.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | CSPI CONFERENCE 3 | 2021

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

Узини узи ташкил этиш гоясининг концептуал янгилиги шундан иборатки, унда табиати турлича булган тизим (физик, кимё ва биологик жараён)ларда нафакат энергия, ахборот, модда узатиши ёки кабул килиши, балки бу тизимларнинг уз ички хусусиятлари хисобига узини узи ривожлантиришга кодир эканлигини билан мухим хисобланади.

Узини узи ташкил этишни педагогик фаолиятда "ишга туширишнинг" энг мухдм шарт-шароити булиб, тизимда фаол уцув-педагогик мууитни шакллантириш, яъни тизимнинг очиклиги ва тургунсизлигини хамда унинг элементлари уртасидаги ички алокаларнинг мунтазам таъминлаш хисобланади.

Тизимда узини узи ташкил этиш жараёни уринли булса у - очик динамик тизим хисобланади. Унинг ривожланишида тизимдаги барча алока манбалари оркали кириб келган ахборотни кайта ишлаш хисобига фаол укув-педагогик мухитнинг шаклланиши юз беради.

Фалсафага оид лугатда [2] синергетиканинг мазмун мохияти янада кенгрок, яъни "Синергетика - узини узи ташкил этишнинг замонавий назарияси булиб, узини узи ташкил этиш, ночизиклик, номувозанатлик, глобал эволюциялар, "хаосдан тартиблик"нинг намоён булиши каби жараёнларни урганиш, бифуркация узгаришлари, вактнинг кайтмаслиги, эволюция жараёнларининг пойдевори тавсифи ва ходисаларининг кечиши билан боглик янги дунёкараш" сифатида баён этилган.

Фикримизча, синергетика мураккаб ташкил топган ночизикли, очик тизимларда узини узи ташкил этувчи ходисаларни урганаётган бошка билим сохаларига хам тегишли булган, универсал методологик парадигмага киради хамда унинг урганаётган предметлари ва объектлари умумий фанлараро ёндашувни намоён этади.

Бугунги кунда синергетиканинг таълим сохасига кириб боришига таълим жараёнининг "синергетиклиги" тугрисидаги гоянинг асосланганлиги бу сохада тадкикот олиб борилиши лозим булган йуналишлардан бири хисобланади.

Таълимда синергетик мухитни лойихалаштиришни амалга ошириш учун куйидаги шарт -шароитлар булиши лозим:

- педагогик тизимнинг очик булиши (таълим сохасига янги иновацияларнинг кириб келиши);

- фаол педагогик тизимнинг мавжуд булиши;

- педагогик тизим уз ривожланиш йулини узи белгилаши ва танлаш эркинлиги (масалан педагогик таълим кластери);

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | CSPI CONFERENCE 3 | 2021

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

- педагогик тизимда укитувчи ва талаба уртасидаги узаро мулокат ва хамкорликнинг мавжуд булиши.

С.В.Кульневич [3] таълимнинг "очик" тизим сифатида карашга ургу бериб, "очик" таълим анъанавий таълимни инкор этмаслигини, у "ёпик" таълимнинг янги шароитларда давом этишини хамда ривожланишини баён этган. Ёпик ва очик таълим тизимларининг айрим хусусиятлари таккосламаси жадвалда акс эттирилган.

Жадвал

Ёпик ва очик таълим тизимлари хусусиятларини таккослаш

Ёпик таълим тизимида

Очик таълим тизимида

Чизиклилик, тугалланганлик, объективлик, берклик, хаддан ортикча тавсифлаш, узатиладиган билимларнинг асоси умумий ва уларни татбик этиш натижаларини олдиндан айтиб бериш мумкинлиги;

Ночизиклилик (билим ва тажрибалар нафакат бирин-кетин тупланиб бориши, балки таълим

олувчиларнинг узлари кашф этиш жараёнлари хисобига спонтан, субъектив, олдиндан айтиб булмас даражада пайдо булади;

Педагогик муносабатлар объекти сифатида иштирок этувчи таълим берувчи шахсининг таълим олувчи шахсидан устун куйилиши;

Таълим максадларининг бел-гиланиши давлат буюртмаси билан чегараланмасдан, балки таълимга булган эхтиёж билан кенгайиб боради;

Таълим олувчи шахсини таълим максадларига эришишнинг воситаси сифатида каралиши;

Субъективлик, яъни барчага умумий булган билим даражаларига боглик булмаган холда билимнинг факатгина аник индивидга тегишли булиши;

Ёдлашга ва хотирада саклашга йуналтириш йули билан фан предмети буйича тайёрлашнинг таълим олувчининг шахсий имко-ниятларини ривожлантиришга булган тайёрлашдан устунлиги.

Таълим олувчи таълим дастурлари талабларини бажариш воситаси булмасдан унинг максади хисобланади.

Синергетика нуктаи назаридан талабалар гурухи мураккаб ночизикли тизимни намоён этади. Бу ночизиклик таълим олувчиларнинг баъзида

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

укитувчиларнинг хам идрок ва хатти-харакатлари хусусиятлари билан богли; булган субъектив омиллардан келиб чикади.

REFERENCES

1. Хакен Г. Синергетика: Пер. с англ. - М., 1980, 406 с.

2. Мещеряков Б.Г., Зинченко В.П. Большой психологический словарь - М.: АСТ. - 2009. - 816 с.

3. Кульневич С.В. Новая педагогика: Учебное пособие для студентов пед. вузов. - Воронеж, 1992. -134с.

4. А.Ж. Сейтов, Ф.Х. Абдумавлонова. Решение геометрических задач с помощью математического пакета MAPLE. Academic research in educational sciences, 2021. T.2 №6 Pp.933-941.

5. S.Kh.Khasanova A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenovю. Optimal control of pumping station operation modes by cascades of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology, 2021. Tom 8. №4. Pp. 17177-17185.

6. А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. 2 | 2021 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021- 00193. Стр. 265- 273.

7. А.В. Кабулов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. Стр. 6-8

8. АЖ Сейтов, БР Ханимкулов, М Гаипов, О Хамидуллаева, НК Мурадов. Численные алгоритмы решения задач оптимального academic research in c Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-153160 Academic Research, Uzbekistan 159 www.ares.uz Управления объектами каршинского магистрального канала. Academic research in educational sciences. T. 2 № 3 pp. 1145- 1145.

9. А.Ж. Сейтов, Б.Р. Ханимкулов, М.А. Гаипов, М.Р. Юсупов. Зарафшон дарёси окимининг хосил булишига атмосфера ёгинлари ва хаво хароратининг таъсири. ciences. T.2 №5. Стр. 156-162.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 379 www.ares.uz

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

Mathematical model of optimal control of the supply canal to the first pumping station of the cascade of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 № 3 pp. 16790- 16797. 11. A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenov. S.Kh.Khasanova. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 №2 ISSN: 2350-0328. Pp. 1717712. Рахимов Ш.Х., Сейтов А.Ж. Теоретико-множественная модель насосной станции, оснащенная осевыми поворотно-лопастными насосными агрегатами. Материалы республиканской научной онлайн конференции молодых ученых «современные проблемы математики и прикладной математики» посвященной 100 летию академика С.Х.Сираждинова (21 мая 2020 г.) Стр. 78-82.

13. Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А., Хонимкулов Б. Р. Моделирования двумерного неустановившегося движения воды на открытых руслах на основе проекционного метода. сборник докладов Республиканской научнотехнической конференции «Инновационные идеи в разработке информационно -коммуникационных технологий и программных обеспечений» 15-16 мая 2020 года. САМАРКАНД. Стр. 60-63.

14. Рахимов Ш. Х., Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А. Критерии управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. Abstracts of IX International Scientific and Practical Conference Kharkiv, Ukraine 2-4 August 2020. Стр. 125-131.

15. Mekhriban Salaeva, Kakhramon Eshkaraev, Aybek Seytov. Solving mathematical problems in unusual ways with excellent limits. European Scientific Conference. Пенза, 17 мая 2020 года рр. 254-257.

16. А.Сейтов. Оптимальные методы управления водных ресурсов в крупных магистральных каналах ирригационных систем. AGRO ILM - O„ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XOJALIGI. Махсус сон. 2020. Ташкент. Стр. 84-86.

17. Ш.Х. Рахимов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Оптимальное управление распределением воды в магистральных каналах ирригационных систем. ILIM ham JAMIYET. SCIENCE and SOCIETY Scientific-methodical journal Series:

18. А.В.Кабулов, А.Ж.Сейтов, А.А.Кудайбергенов, Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. science and society Scientific-methodical journal

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes №2 2020. Pp.6-7.

19. Ш. Х. Рахимов, А. Ж. Сейтов, М. Р. Шербаев, Д. Жумамурадов, Ф. Ж. Дусиеров. Структура базы данных и программные модули для моделирования управления водными ресурсами каскада насосных станций каршинского магистрального канала. Мелиорация 2019 3(89) стр. 85-91. (№5, web of science

20. А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. ducational sciences volume 2 | ISSUE 2 | 2021 ISSN: 2181 - 1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: (№5, web of science IF=5.723)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.