Научная статья на тему 'СИГИРЛАРНИНГ СОҒЛОМ ОЁҚЛАРИ ВА ТУЁҚЛАРИ ЮҚОРИ МАХСУЛДОРЛИКНИ БЕЛГИЛАЙДИ'

СИГИРЛАРНИНГ СОҒЛОМ ОЁҚЛАРИ ВА ТУЁҚЛАРИ ЮҚОРИ МАХСУЛДОРЛИКНИ БЕЛГИЛАЙДИ Текст научной статьи по специальности «Животноводство и молочное дело»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
экстеръер / конститутция / интенсив / генетика / градус / селекция / туёқ бурчаги / ирсият / цемент.

Аннотация научной статьи по животноводству и молочному делу, автор научной работы — Усмонов Одил Камилович, Бобоев Бахромжон Кенжаевич, Махаммадалиев Махмуджон Ботиржон Ўғли

Ушбу мақолада сигирларнинг экстерьер кўрсаткичларидан бири бўлган оёқлари ва туёқларининг соғлом бўлишининг мухимлиги улардан кўплаб миқдорда сут соғиб олиш мумкинлиги тўлиқ ёритилган. Айниқса оёқ ва туёқларни келгуси авлодларда соғлом бўлишида наслли буқаларни тўғри танлаш кўрсатиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по животноводству и молочному делу , автор научной работы — Усмонов Одил Камилович, Бобоев Бахромжон Кенжаевич, Махаммадалиев Махмуджон Ботиржон Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СИГИРЛАРНИНГ СОҒЛОМ ОЁҚЛАРИ ВА ТУЁҚЛАРИ ЮҚОРИ МАХСУЛДОРЛИКНИ БЕЛГИЛАЙДИ»

СИГИРЛАРНИНГ СОГЛОМ ОЁЦЛАРИ ВА ТУЁЦЛАРИ ЮЦОРИ МАХСУЛДОРЛИКНИ БЕЛГИЛАЙДИ 1Усмонов Одил Камилович, 2Бобоев Бахромжон Кенжаевич, 3Махаммадалиев

Махмуджон Ботиржон ^ли

1,2Фаргона давлат университети, к.х.ф.н.

3Фаргона давлат университети таянч докторанти https://doi. org/10.5281/zenodo.11208537

Аннотатция. Ушбу мацолада сигирларнинг экстерьер курсаткичларидан бири булган оёцлари ва туёцларининг соглом булишининг мухимлиги улардан куплаб мицдорда сут согиб олиш мумкинлиги тулиц ёритилган. Айницса оёц ва туёцларни келгуси авлодларда соглом булишида наслли буцаларни тугри танлаш курсатиб утилган.

Калит сузлар: экстерьер, конститутция, интенсив, генетика, градус, селекция, туёц бурчаги, ирсият, цемент.

Мавзунинг долзарблиги. Согин сигирларнинг оёцлари кучли булиши мухимдир. Бу сигирларнинг хаёти узок ва махсулдор булиши ёки булмаслигини башорат килиш имконини берадиган омиллардан бири хисобланади. Сигирларни барвакт яроксизга чикаришдаги сабаблардан бири бу оёклар ва туёклар холатининг ёмонлашувидир.

Интенсив сут согиб олиш сигирларнинг организми учун фавкулотда жиддий холатларни келтириб чикаради. Айникса бу холатлар туёк ва оёк касалликларининг келиб чикишига сабаб булади. Табиийки,шикастланишлар, оёклардаги инфекциялар, нотекис юза хамда каттик полларнинг туёк ва оёк касалликларига чалиниш даражасига булган таъсири юкоридир. Бирок, олимларнинг сунгги тадкикотлари хамда сут ишлаб чикарувчи илгор мамлакатлар тажрибаларидан далолат беришича, бу касалликлар, асосан организмдаги модда алмашинуви бузилишининг окибатида юзага келар экан.

Хусусан, сигирлар рационидаги шакар-оксил мувозанатининг бузилиши туёк касаллигининг бошлангич сабаби хисобланади.Глюкоза сигирлар учун кувват манбаи булиб, лактация(сут келиш) даврида сигир жигари суткасига4-6 кг гача глюкоза ишлаб чикаради. Бундай микдордаги глюкозани синтез килиш учун эса бошлангич модда зарур булади, айнан шунинг учун хам сигир рационига юкори кувватли емлар (озукавийлиги 70 % гача булган), жумладан, концентратлар (омухта ем), яъни крахмал (кушимча углевод) ва оксил (протеин) кушишга тугри келади.

Сигирлрнинг махсулдорлик сифатларини такомиллаштиришда тана тузилиш типи мухим рол уйнайди. Бу масалани ечимини топишда эса улрни экстерьер хусусиятига эътибор бериш лозим, чунки бу курсатгич махсулдорлик билан чамбарчас богликдир. Экстерьер хайвоннинг конституциясини ташки томондан белгилаб берувчи курсатгич хисобланади. Бундан ташкари хайвоннинг согломлиги хам махсулдорлик билан узвий богликдир(Чеченихина О.С. 2011., Костомахин Н.М., и др, 2011., Катмаков П.С и др. 2010., Афанасьев А.П., Хаертдинов Р.Р. 2012., Гончаров И.И 2015)

Сутдор корамолчиликда сигирларнинг экстерьер курсатгичларига улар танасининг мутаносиблиги, кукрак кафасининг яхши ривожланганлиги, танасининг чузилувчанлик курсаткичлари хамда энг асосийси узок яшаши ва куп махсулот бериши учун оёк ва туёкларнинг мустахкамлигига ахамият бериш максадга мувофик хисобланади. Сигирларни барвакт яроксизга чикаришдаги сабаблардан бири бу оёклар ва туёклар холатининг ёмонлашувидир.

Тадкикот объекти. Оёклар ва туёкларни парваришлаш бутун дунёдаги фермерлар учун биринчи даражали вазифа хисобланади. Экстерьер буйича бахолашни амалга оширадиган мутахассислар фикрига кура оёклар сифати энг мухим белгилардан биридир. Оёклари паст бахоланган сигирлар соврин ололмайди. Голштин зотини етиштириш буйича турли халкаро дастурлар кучли оёклар ва туёклар гавда тузилишини бахолашда мухим омиллигини курсатади. Худди шу омил сигир хаётининг давомийлиги ва махсулдорлиги индексини хисоблашда хам катта ахамият касб этади.

Тадкикот натижалари. Сут етиштиришга ихтисослашган фермерлар экстерьери ва конституцияси буйича эътиборни жалб килувчи сигирлар подаларига кизикадилар. Хозирги кунда замонавий интенсив сут ишлаб чикарувчи хужаликларда сигирлар бош сони куп булади. Чорвачилик генетикасидаги тараккиёт, сигирлар сут махсулдорлигини узлуксиз купайиб боришини такозо килади. Сигирлар сакланадиган биноларни цементли поли ёки шунга ухшаш каттик юзаси оёклар ва туёклар холатига салбий таъсир курсатади, уларни зурикишига сабаб булади ва бу эса бир катор муаммоларни келтириб чикаради. Натижада сигирларни барвакт яроксиз булишига олиб келмокда. Мазкур мавзу бутун дунёдаги селекциячиларнинг доимий диккат марказида эканлигига карамай оёклар ва туёклар сигирларни "кариши"га асосий сабаб булмокда.

Сигирларни оёкларини ва туёкларини уларни келгуси авлодларида яхшилашда зотли букаларни танлаб олиш жуда мухим ролъ уйнайди. Чунки зотдорлик кийматини бахолаш баъзи бир букалар оёклар сифатини яхшилаши ва сигирларни махсулдорлик буйича хаётини узайтириши мумкинлигини курсатади. Оёклар ва туёклар холатини яхшилаш анча мураккаб мавзудир.

Сигирлардаги туёк касалликларини олдини олишда куйидаги чоралар кулланилиши мухимдир:

1.Насл учун соглом корамолларни танлаш керак.

2.Озука рационлар дагал хашак ва минерал моддалар билан мувозанатлашган булиши керак.

З.Омухта ем беришни тез-тез суткасига хеч булмаганда 3 марта амалга ошириш ёки тула аралашган рациондан фойдаланиш керак.

4.Инфекциядан сакланиш учун молхона, йулаклар ва сайр килинадиган майдонлар озода сакланиши лозим.

5.Туёкларнихар йили камида икки марта тозалаб кесиб туриш керак. Сигирлар сутга кириш давригача оёклари соглом булиши учун туёкларни кесишнинг энг яхши даври сигирларнинг сутдан чикиш даврининг боши хисобланади.

6.Мунтазам тарзда туёклар учун ванналардан фойдаланиш лозим.

Селекция жараёнида оёкларни янада кучли киладиган бошка белгилар хам бор. Шу сабабли сутчилик билан шугулланувчи фермер хужаликлари учун букаларни зотлилик кимматини тугри талкин кила билиш жуда мухимдир. Сигирни оёклари сифатини бахолашда биринчи эътиборни унинг оёкларини куйилишигаяъни орка томондан куринишига каратиш керак. Оёклар орка томондан бахоланар экан, экстерьерни бахолашни амалга ошираётган мутахассис сигирни тана огирлигини турт соглом туёкларига бир текис ташлаш кобилиятини хам бахолайди. Агар бу белгида огишлар мавжуд булса яъни орка оёклар Х шаклида булса бу туёкларнинг каттиклиги ёки соглом эмаслиги, келажакда туёклар огришига олиб келиш мумкинлигини белгилайди.

1-расм

Оёкларнинг Х симон куйилиши. Оёкларнинг макбул куйилишиОёкларнинг параллель куйилиши

Сигирни оёкларини куйилишини ён томондан караб бахолаш хам мухим белгилардан бири булиб у хайвон огирлигини оёклар уртасида оптимал таксимланиши учун уларнинг холатини куриш имконини беради. Оёкларнинг макбул куйилиши 3 хил булиб : филсимон тугри, коникарли ва букилган булади. Ута букилган оёклар макбул эмас. Чунки бу тана огирлиги турттала оёкка мутаносиб равишда таксимланишига салбий таъсир курсатади. Агар оёкни куйиш бурчаги хаддан ташкари филсимон ёки тугри булса бу сигирлар кариганда ва семирганда жиддий муаммога дуч келишларини,бугимлари яллигланиши ва туёклар билан боглик муаммолар пайдо булишини хамда сигирларнинг харакатчанлиги пасайишини англатади.

2-расм

Филсимон тугри оёкКоникарли оёкБукилган оёк

Сигирларни туёкларига бахо беришда асосий курсатгич бу туёк бурчаги. Туёк бурчаги сигир учун нормал куйилганда 45 градус булгани маъкул. Яхши харакатланадиган ва оёкларнинг куйилиши муътадил булган сигирнинг туёклари асосан кия ва калта булади, улар секин усади ёки умуман усмайди.

3-расм

Жуда уткир бурчак Уртача бурчак Жуда тик бурчак

Оёкларнинг куйилиши тик булган сигирларда туёк бурчаги янада тик булади, бундай сигирлар кариганда ва семирганда уларда муаммолар пайдо булади. Оёклари букилган холатдаги сигирларда туёклар одатда, узун ва ясси булади. Юкоридагилардан келиб чикиб хулоса килинганда шуни таъкидлаш лозимки сигирларни соглом оёклари ва туёклари унинг харакати билан бевосита боглик.

Хулоса. Сигирларнинг экстерьер курсаткичларидан бири ьулган оёклари ва туёкларининг соглом булиши келажакда муаммосиз харакатланиши ёки харакатланмаслигини хамда махсулот беришини башорат килиш учун умумий сифатини бахолашга, уларни оёкларинитузилиши, ён томондан куриниши, орка томондан куриниши ва харакатчанлик сингари белгиларини куриб танлаш жуда мухимдир.

REFERENCES

1. Usmonov O, Boboyev B, Mahammadaliyev M. Chet eldan olib kelingan qoramollar bilan ishlashga doir tavsiyalar. International scientific journal. 372-375 2023

2. Usmonov O, Boboyev B, Mahammadaliyev M. Qoramollarning to'g'ri harakatlanishi mahsuldorlik garovidir. International scientific journal. 52-56 2023

3. Usmonov O, Boboyev B, Mahammadaliyev M. Baxriddinov F. Chorvachiligi rivojlangan davlatlarda olib borilayotgan naslchilik ishlari. Journal of new century innovations. 57-61 2023

4. Boboyev B,Baxriddinov F, Urokov B.Chorvachilikni yangi innovatsion texnologiyalar asosida rivojlantirish istiqbollari. Journal of new century 2022-yil.

5. Афанасьев А.П., Хаертдинов Р.Р. Особенности экстерьера коров разных линий татарского типа. Ветеринарный врач. 2012 №2 - с 53 - 55.

6. Гончаров. И.И Экстерьерные особенности телок мясных пород приразных уровнях кормления. Сб, ст.международной конференции, посвященной 85 - летю подготовка зоотехников ВГСХА. - Киров, - 2015 - с, 54-56.

7. Катмаков П.С. Экстерьерно-конституциональные особенности и молочная продуктивность коров разного генетического пресхождения. Аграрная наука и образование на современном этапе развития: опыт, проблемы и пути их решения. -Ульяновская ГСХА. Ульяновск. - 2010- Т 2 - 4.1-2. С. 41-45.

8. Аширов М.Э. Сутдор корамоллар селекцияси. Ташкент. 2017 "Навруз" нашриёти. 371 б.

9. Аширов М.И, Аширов Б.М, Юлдашев А.А. Разведение голштинского скота в Узбекистане. Ташкент 2020, издательство "Навруз". С 264.

10. Методические рекомендации под.ред. профессора Н.М.Костомахина "Основы современного производства молока" 2016 г.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.