CC BY
0ЭОЖ 502.5:614.2
ШЫГЫС ЦАЗАЦСТАН 0ЩР1НДЕ ЭКОЛОГИЯЛЬЩ ТУРИЗМНЩ ДАМУ
ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1
ЖИГИТОВА САУЛЕ ЗАТЫБЕКОВНА
Техника жэне технология магистрi, ага окытушы, М.Х.Дулати атындагы Тараз ещрлш
университетi, Тараз каласы, КР
К0ПЕСБАЙ АЙДИНА Ж¥МАГАЛЩЫЗЫ
6В05212-«Энеркэаш1к мекемелердщ экологиясы», 2- курс студент^ М.Х.Дулати атындагы Тараз ещрлш университетi, Тараз каласы, КР
АМАНГЕЛДИЕВА ДИЛНАЗ ЖУМАБАЩЫЗЫ
6В05212-«Энеркэаш1к мекемелердщ экологиясы», 2- курс студент^ М.Х.Дулати атындагы Тараз ещрлш университетi, Тараз каласы, КР
Аннотация: Шыгыс Казацстан вцгргндегг экологиялыц туризмнщ даму ерекшелттерт аныцтауга арналды; аймацтагы оныц дамуы туралы алгышарттарды тужырымдау; экотуризмд1 дамыту жолындагы циындыцтар сипаттау жэне оларды барлыц мYмкiн жецу жолдары царастыру; Шыгыс Казацстанныц туристы рекреациялыц экологиялыц элеуеттщ цазiргi жагдайын талцылау; Туризм индустриясын дамытудыц негiзгi тенденциялары зерттеу; жумыс орындарын жэне халыцтыц турацты жогары табыстарын цамтамасыз ете алу; сонымен цатар тiрi табигатты адалдыцпен сацтайтын баланспен экотуризмдi царастыру; Шыгыс Казацстан сияцты аймацтарда экотуризмдi дамыту жэне табигатты цоргау.
Ктт свздер: Шыгыс Казацстан вцiрi, экотуризм, инфрацурылым, туризм дамуыныц рекреациялыц ресурстары, ландшафт, цоршаган орта.
Туризмдi дамыту езект жэне басым багыт болып табылады. Бул елiмiздщ eцiрi жэне мемлекет Басшысыньщ Жолдауында керсетшген непзп максаттарыньщ бiрi. Эткен гасырдьщ 80^í жылдарыныц басынан бастап саяхаттыц басымдыктарыныц бiрi экологиялык туризм болып табылады. Аныктамалардыц бiрi бойынша экологиялык туризм-бул барлык тYрлер жэне туристщ саяхат жасауга басты уэжi болатын туризм нысандары болып табылады. Бул туризмнщ ерекше бeлiмi - экотуризм деп аталатын кубылыс туралы айтуга болады. Кейбiр багалаулар бойынша он пайыздан астам аумакты камтитын туристiк нарык, оныц есу каркындылыгы бYкiл элемде тиiстi каркынынан 2-3 есе кеп болады.
БYгiнгi тацда элемнщ барлык eцiрлерi Yшiн басты мiндет табиги ортаны сактау мэселелерiн шешудщ жаца тэсiлдерiн эзiрлеу болып табылады жэне Шыгыс Казакстан eцiрi де шетте калган жок. Жалпы Шыгыс табигатыныц eзi Казакстан экологиялык дамудыц табысты дамуы Yшiн тамаша жагдай жасайды туризмнщ алуантурлшш, бiрегейлiгi, тартымдылыгы жэне ландшафттардыц кецдш урбанизацияныц даму процестерiмен камтылган. Казакстанныц мундай аймагы зацды тYPде карастырылуы керек. Себебi оныц дамуы Yшiн экологиялык туризмге кажеттi керкем табигаты бар. Шыгыс Казакстан eцiрiндегi экологиялык туризм-бул тек кызыкты саяхат кана емес, табигатты коргауга арналган шаралар карастырылуы керек.
Максаты экологиялык туризмнiц даму ерекшелштерш талдау аркылы Шыгыс Казакстан ещрше тэн туристiк кызметтiц перспективалык тYрiн калыптастыру.
Мiндетi экологиялык туризмнiц казiргi жагдайына талдау жасау жэне оныц Шыгыс Казакстан экономикасына, сондай-ак экологиялык дамудыц перспективаларын айкындау аркылы аймактагы туризмдi дамыту.
Туризм-элемдш интеграциялык процестердщ факторларыньщ бiрi, ал туристiк бизнес к^р экономиканыц мацызды секторына айналуда. Экологиялык туризм казiрri уакытта басым сала болып табылады жэне туракты даму аркылы экономикага эсер етедi [2].
^азакстанга экологиялык турларга жогары кызыгушылык бар. Бiрак экотуризмнщ кейбiр багыттары ^азакстанда толык дамымаган, оларга мыналар жатады:
1.Табиги туризм-табигатты (таулар, ормандар, Yцriрлер) игеруге багытталган;
2.Биотуризм - экологиялык туризмнщ осы туршщ объекта табигат;
З.Экотуризм-Нысандар-мэдени орындар, табиги, антропогендш ландшафттар мэдениет
коршаган ортамен толыгымен байланысты.
Экологиялык туризм жастар арасында ете сураныска ие, Себебi кебшесе жастар белсендi жэне кызыкты демалысты жаксы керетiн адамдар [3].
Жогарыда айтылгандардыц негiзiнде бiз Шыгыс ^азакстанныц экологиялык туризмiн дамытуды колга алуымыз керек. Осы аймакка экотуристердщ кызыгушылыгыныц артуына байланысты жэне бYгiнгi тацда жаца жэне каркынды дамып келе жаткан белiмдердщ бiрi элемдiк туриспк сала.
Шыгыс ^азакстан езшщ бай рекреациялык элеуетiмен жэне балмен танымал. Себебi Алтай тау балы езшщ хош иiсi жэне дэмi мен емдш касиеттерi элемдегi ец жаксы касиеттердщ бiрi болып саналады; мунда аюлар мен маралдар немесе бугылар мекен етедi. Табиги биiк таулардыц эртYрлiлiгi мен сулулыгы бойынша ландшафттар, жануарлар мен еамд^ер элемшщ байлыгы, дауылды езендердщ болуы, шулы жэне жылдам саркырамалар, емдiк булактар жэне баска да кернекп орындар Катонкарагай ауданын ерекшелендiредi. Алтай тауларыныц как ортасында екеушщ арасында керкем келдер, тас ыдыстыц тYбiнде эйгiлi "Рахмановские" кiлтi орналаскан.[4].
^азiрri уакытта туриспк нарыктыц есiп келе жаткан сегментше экотуризм Yлкен сураныска ие. Нарык талаптарына сай болу Yшiн осындай формалары эзiрлендi, мунда туристер жергшкп дэстYрлер мен мэдениеттермен танысып, лэззат ала алады, табигатты
ЭКОТУРИЗМ Н I м. jy РИЗМН1К БАСКА TYP/1 EPIHEH АИЫРМАШЫЛЫРЫ
коргау аймактарына жакын болуды кeздейдi. Эщрлерге келетш туристерге, ец TeMeHri стандарттарга сэйкес келетiн дэстYрлi тагамдар усынылады каушаздш, гигиена, жайлылык жэне экологиялык тазалык усталынады.
Шыгыс ^азакстан ещршщ непзп танымал туристiк жэне рекреациялык аймактары: солтYCтiк-шыFыс (Белухинская), Шыгыс (о.Маркакел), орталык (Эскемен к., Буктырма жагалауы), СолтYCтiк (к.Риддер), Батыс (Семей к), Ощуспк (Алакел к). Бул аумактарда шогырланган Ощуспк Алтайдыц негiзгi табиги кeрiктi жерлерi ТМД-дан гана емес, алыс шетелден де кептеген туристер келедi [5].
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Шыгыс ^азакстан ещршде экологиялык туризмдi дамыту аймактыц барлык табигат-шаруашылык кешеншщ табысты дамуына ыкпал ету, сондай-ак ещрдщ басты элеуметпк-экономикалы; максатына кол жеткiзу.
А
Шыгыс к,азак,станныц танымал туристiк орындары
1
Маркакел мемлекеттiк табиги корь™
Алтай мемлекеттiк таб^и корь™
Алакел мемлекеттiк таб^и корьгь
Катон-Карагай улттык табиги паркi
. Берел корымы
Экотуризмнщ ажырамас сипаттамасы экологиялык бiлiм болып табылатын екi аспекпш камтиды:
* акпараттык-аумактардыц табигаты мен мэдениет туралы бiлiм алу, экологиялык зацдылыктарды камту жэне т.б
* этикалык-экологиялык менталитеттi калыптастыру-табигатты курметтеу жэне тYсiну жэне дэстYрлi мэдениеттер, оларды сактау кажеттiлiгiн тYсiну
Экотуризмнщ дамуы - ец жетiлдiрiлген жэне мYмкiн жалгыз жол бул туристiк кызмет нэтижесiнде экожYЙеге терiс эсердi азайту.
Аймактагы экологиялык туризмдi дамытудыц ец мацызды проблемасы-бул казiргi уакытта экотуризмдi дамыту бойынша мемлекеттiк багдарлама жок, демек, бул багытка мемлекеттiк колдау жок. Сонымен бiрге ецiрде экологиялык туризм мYлдем дамымаган деп ашуга болмайды. Эцiрдi дамыту мэселелерiмен айналысатын мекемелер бар. Оларга Yкiметтiк емес уйымдар, экологиялык туризм жэне ез аумактарында экомаршруттарды эзiрлеу мен экотуризмдi дамыту жатады.
Шыгыс ^азакстан - езшше бiрегей ецiр деген корытынды жасауга болады. Себебi тYрлi-тYCтi ландшафт жэне табиги-климаттык жагдайлар, табиги эртYрлiлiк жэне мэдениеттердiц эртYрлiлiгi туристiк тартымды аймактыц мэртебесiн растайды. Мунда сипатталатын туристiк енiмдi дамыту Yшiн барлык жагдайлар жасалган.
Туристiк элеуеттi зерттеу корытындылары керсеткендей, Шыгыс ^азакстан ещрде экологиялык туризмдi дамыту Yшiн Yлкен мYмкiндiктерi бар. Оныц негiзi бiрегей табиги жагдайлар мен ландшафттарды, кептеген табиги жагдайлары,халыктардыц тарихи ескерткiштерi, мэдени жэне этникалык муралары курайды. Алайда, экологиялык туризм туризмнщ баска тYрлерiнен ерекшеленетiнiне карамастан табиги ортага аз эсер етедi жэне ерекше дамуды кажет етпейдi. Инфракурылым, осы багыттагы кызмет кYPделi киындыктарга тап болады, рекреациялык-туриспк инфракурылымныц басым белiгiнiц барлыгы болып табылатындыгына байланысты элi де калыптасу кезецiнде.
Демек, казiрдiц езшде зерттелген эдебиеттерге CYЙене отырып, мынаны аныктауга болады. Шыгыс ^азакстан ещршщ тартымдылыгы, Yлкен аумактагы табигат, ю жYзiнде езгерiссiз калды. Пейзаждыц жогары дэрежесi жэне эстетикалык тартымдылыгы, кызыкты табиги объектiлердiц кептiгi, сондай-ак езшдш ерекшелiгi флора мен фауна Шыгыс ^азакстан-ецiрлердiц бiрi екенiн мойындауга мYмкiндiк бередi.
Шыгыс ^азакстан ещрше жаца сертн кажет. Шыгыс ^азакстан табигаты бузылмаган
кец аумактарга ие, бiрак еюшшке орай, соцгысына дейiн аймактагы экологиялык туризмнщ
дамуы негiзiнен уакытты кажет етп. Соцгы жылдары калыпты даму YPДiсi байкалды [6].
Дорыта келгенде, Шыгыс ^азакстандагы экотуризмнiц дамуы бiрнеше есе жаксарды.
Бiрак элiде кептеген езгерютер енгiзу керек, себебi ол жалпы ^азакстанныц экономикасына
гана эсер етш коймай, экологиялык туризм орындарыныц кeбеюiне экеледi.
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Кутузов А. В. жаца жYЙенi калыптастырудагы экологиялык туризмнiц рeлi коршаган ортага катысты принциптер / / 13^i халыкаралык материалдар жас галымдар конференциясы 2630 желтоксан 2015 ж. "адам. Табигат. ^огам. Эзект мэселелер". — Санкт-Петербург, 2015. — Б.719.
2. Бектимирова Н. Н. ^азакстанныц туристiк eнiмiндегi аттрактивтiлiк аспектiлерi.Алматы, 2017. - 146 б.
3. Лукичев А. Б. туракты жэне экологиялык туризмнщ мэш / / Ресей журналы Экотуризм. — 2014. — № 1. - Б. 3-6.
4. Шайкенова Р. Р., Мамутова К. Р. / / бYкiлресейлiк гылыми-практикалык макалалар жинагы. конф."Экономикалык жэне этнографиялык туризм: калыптасу, проблемалар мен перспективалар даму", Хабаровск, 2014.
5. Кайгородцев а. а. туризмдi кластерлш дамытудыц мэселелерi мен болашагы Шыгыс ^азакстан. Шыгыс ^азакстан мемлекетпк университетi. С. Аманжолова, Эскемен к., 2019.
6. Накатков Ю.С. ^азакстан туризмiнiц тарихы. - Алматы, 2017.
