Научная статья на тему '“ШИМОЛ ОДИССЕЯСИ” (AN ODYSSEY OF THE NORTH) ҲИКОЯСИДАРОВИЙ ОБРАЗИ ВА МЕТАФОРА'

“ШИМОЛ ОДИССЕЯСИ” (AN ODYSSEY OF THE NORTH) ҲИКОЯСИДАРОВИЙ ОБРАЗИ ВА МЕТАФОРА Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ҳикоя / образ / муаллиф-ровий / нутқ / метафора / бадиий тасвирий восита.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Толипова Аида

Тезисда АҚШ ёзувчиси Жек Лондоннинг “Шимол Одиссеяси” (An Odyssey of the North) ҳикоясида муаллиф-ровий образи ва унинг нутқида кўп ишлатилган тасвирий воситалардан бири бўлган метафора ҳақида сўз юритилади. Илгари сурилаётган ғояга Аристотель ҳамда замонавий инглиз олимларининг илмий-назарий қарашлари методологик асос сифатида олинган. Ёзувчининг асари асл матндан таржима қилиниб, таҳлилга тортилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «“ШИМОЛ ОДИССЕЯСИ” (AN ODYSSEY OF THE NORTH) ҲИКОЯСИДАРОВИЙ ОБРАЗИ ВА МЕТАФОРА»

"ШИМОЛ ОДИССЕЯСИ" (AN ODYSSEY OF THE NORTH) ХИКОЯСИДА РОВИЙ ОБРАЗИ ВА МЕТАФОРА

Толипова Аида ТТЕИ таянч докторанти https://doi.org/10.5281/zenodo.10891528

ARTICLE INFO

Qabul qilindi: 11-yanvar 2024 yil Ma'qullandi: 14-yanvar 2024 yil Nashr qilindi: 17-yanvar 2024 yil

KEYWORDS

щкоя, образ, муаллиф-ровий, нутк, метафора, бадиий тасвирий восита.

ABSTRACT

Тезисда АЦШ ёзувчиси Жек Лондоннинг "Шимол Одиссеяси" (An Odyssey of the North) щкоясида муаллиф-ровий образи ва унинг нутцида куп ишлатилган тасвирий воситалардан бири булган метафора уацида суз юритилади. Илгари сурилаётган гояга Аристотель щмда замонавий инглиз олимларининг илмий-назарий царашлари методологик асос сифатида олинган. Ёзувчининг асари асл матндан таржима цилиниб, та^лилга тортилган.

Маълумки, Жек Лондон яратган образлар ва улар билан боглик вокеалар ривоя килинишида метафора куп ишлатилган. Айнан шу хусусият ёзувчи хикояларидаги бадиий таъсир кулами кенглигини х,амда ёзувчи ижодий махорати етуклигини таъминловчи омил булган дейиш мумкин. Чунки "Метафора бир нарса оркали бошкасини ифодаловчи нут; шакли саналади. У бадииятнинг асосий воситаси булиб, унда таккослаш, яширин ухшатиш асосланиб, улар аник; ифодаланади" [2, 432]. Шу маънода Жек Лондон яратган "Шимол Одиссеяси" (An Odyssey of the North) хикоясидаги муаллиф ровий сифатида оламни кузатар экан, ундаги х,ар бир детални, ани; тасвирни узи англаган, тушунган иккинчи бир восита оркали ифодалайди. Бу эса унинг хикояларига, жумладан мазкур асарига хам бадиийлик багишлайди. Бундан таш;ари, ёзувчи хикоялари тили бадиий тасвирий воситаларга бойлиги, гап курилиши хам мураккабро; эканлиги билан ажралиб туради. Бу аслида вокеликни бадиий идрок килиш натижасида ёзувчида тугилган эпик кечинма таъсири булиб, ана шу жараёнда ижодкорнинг бадиий махорати намоён булади. Хусусан, унинг "Шимол одиссея"да узи Аляска ва Канада худудларида юрган пайтидаги табиат тасвири, айникса, тундра ва Арктика бойлик изловчилар, шимолнинг туб ахолиси тасвирининг берилиши ёзувчи тилининг жозибасини намоён этган. Буни куйидаги парча мисолида исботлаш мумкин:

"The sleds were singing their eternal lament to the creaking of the harness and the tinkling bells of the leaders; but the men and dogs were tired and made no sound. The trail was heavy with new-fallen snow, and they had come far, and the runners, burdened with flint-like quarters of frozen moose, clung tenaciously to the unpacked surface and held back with a stubbornness almost human". [1, 92]

(Чанани тортганча узларининг дилни эзувчи к;ушик;ларини куйлашар, абзални гижирлатишар, йулбошловчи итлар буйнидаги кунгирок; х,ам жирингларди, аммо ит ва одамлар х,олдан тойган булиб, чур; этмай боришарди. Улар узо;дан келишмо;да, я;инда ё;;ан ;ордан кейин су;мо;даги ;ор хали топталмаганди, музлаган бугу гушти ортилган аравалар инсон ;атъиятига ;арши курашаркан, юмшо; ;ордан ;ийинчилик билан юрарди).

Мазкур парчада муаллиф Арктика кенгликларида кетаётган одамлар ва уларнинг итлар ;ушилган карвонини тасвирларэкан, уларга метафора, эпитет, ухшатиш, солиштириш каби услубий воситаларни сингдирган. Тахлилдан англаш мумкинки, итларнинг увиллаши, етакчи итлар буйнидаги кунгиро; овози, кишилар ва итларнинг холдан тойгани ёки юмшо; ;орнинг чананинг юришини огирлаштириши бевосита ровий образининг нигохи ор;али бериларди. Шундай ;илиб, истеъдодли ёзувчи Жек Лондоннинг ижодий ;арашлари ор;али сову; Арктика образи х,амда у ерда яшаётган кишилар хаёти билан янада ёр;инро; тасвирларда танишиш мумкин. Аслида асарни "Шимол Одиссеяси" дейишда хам метафора бор. Яъни Шимолда, инсон яшаши учун имконият деярли йу; булган мухитда, катта жасорат курсатиб яшовчи кишиларнинг бошидан кечирганлари, улар тушиб ;олган вазият, образларнинг бундай мухитдаги уй-фирклари, характеридаги ;атъиятини юнон антик ижодкори Хомернинг "Одиссея" достонидаги ;ахрамонликларга ухшатилади. Демак, ёзувчи сарлавхддан бошлаб, метафорага катта эътибор ;аратган. Бу эса уз навбатида хикояда баён тарзида уз ифодасини топган. Масалан, ;уйидаги парчада Англия ;ироличасининг хизматида булган одамлар х,а;ида суз боради: "They drove the dogs of the Queen, wrought fear in the hearts of her enemies, ate of her meager fare, and were happy. They had seen life, and done deeds, and lived romances; but they did not know it". [1. 93] (" Бу кишилар ;ироличанинг итлари ;ушилган чаналарни хайдаб, унинг душманлари ;албига ;ур;ув солишар, ;иролича инъом этган озгина маошга ;аноат ;илиб, уз хаётларидан мамнун эдилар. Улар купни курган, умрлари турли хил сарзугаштларга тула эди-ю, аммо узлари буни англашмас эди".). Мазкур парчадаги ;иролича кишиларининг хаёти аслида метафорик асосда тасвирланган. Бу "They drove" ("минишарди"), "wrought fear" (";ур;ув солишарди"), "ate of her meager fare" ("арзимаган маош олишарди"), "were happy" ("хурсанд эдилар"), "had seen life" (хаётда куп нарсани кургандилар) каби жумлаларда намоён булади. Мазкур жумла мазмунида бир нечта кишиларнинг хаёти, характери, орзу-умиди ;ис;а ифодаланган. Ёзувчи улар уз турмуш тарзиларидан рози ва асл хаётнинг турли ;изи;арли жихатларини тушунмасдан, хазил-хузул, турли во;еаларни баён ;илиш билан ва;ти чоглик ;илганча, ;ур;ув билмасдан яшашини тасвир ор;али метафорик асосда шу мухитга я;инлаштирган эди. Ю;орида саналган жихатлар бундай кишиларни шаф;атсиз мухитнинг айнан ;иёфадошига айлантирган эди. Муаллиф -ровий ана шуларни баён ;илар экан, уларга ички хурмати борлигини шу тасвирда очи; баён этган. "Бу ерда фикрнинг узиё; метафориклик хусусиятига эга. У ;иёслаш билан усиб боради ва шу ерда тилдаги метафора юзага чи;ади" [4, 47]. Демак, олимнинг мазкур фикридан келиб чи;иб, Жек Лондон борли;ни идрок этиши ва уни ифодалаши, айнан метафорик асосга эга дейиш мумкин. Чунки ёзувчининг фикри ва унинг хикоядаги ровий нут;ида усиб боришини кузатиш у;увчида уша даврни англаш, тасаввур ;илиш, куз олдига келтириш ва нихоят ;айтадан баён ;илишга тайёрлаш

имконини шакллантиради.

Тугри, адабиётшунолсликда метафорик фикрлаш тарзи ;адимдан мавжуд булган ва унинг бадиий матндаги урни ха;ида куплаб илмий-назарий мулохазалар, тад;и;отларни учратиш мумкин. Хусусан,Аристотель " Метафора - суз маъносини узгартириш билан жанрдан турга ёки турдан жанрга кучиши" дея ;айд этади[5, 67]. Бу ерда бир шаклдаги асардан бош;асига маъно узгариб кучиши ха;ида суз юритилган булиб, метафора кенг маъноли тушунча эканлигини билдиради. Шу маънода метафора дастлаб ёзувчи англаган борли; ва уни ижодкор ботиний оламида бош;а бир нарсага ухшатилиши ёки баъзан я;инлигини инобатга олиб бош;а бир маънони англатиши деб тушунилади. Бу эса метафорани дастлаб тафаккур тарзи, кейин эса ифода шакли сифатида олиш мумкинлигини билдиради. Масалан, Жек Лондон асарларида, жумладан, биз тахлил ;илаётган хикоясида метафора дастлаб ёзувчининг XIX аср иккинчи ярмидаги АКШ жамиятининг тасвири яратувчи восита булиб келган. Бунда олтин васавасаси, бойлик орттириш илинжида оламнинг энг чекка худудларида яшаган кишилар хаёти акс этган. Метафорик маънода ;ахратон ;иш тасвири, аёвсиз, бешаф;ат шароит кишилар характери, ботиний оламинини хам англатган. Ёзувчи чарчаган итлар орасида уз холатларидан, тухтаб туришидан норозидек вазият юзага келгани, сунгра етакчи итнинг илкис абзални таранг тортиб, куч билан чанани тортиши ;олган итлар хам унинг ортидан эргашиши, чана эса куч билан олга интилгани ортидан ундаги кишиларнинг чарчо;лари унутилгандек булганини тамсвирлар экан метафорадан фойдаланади: " Gee! Gee!' the men cried, each in turn, as their sleds abruptly left the main trail, heeling over on single runners like luggers on the wind" [1, 92]. ( - Хей, Хей! - чаналар йулда кескин бурилганда одамлар тухтовсиз ;ич;ирдилар хамда гуё елканли ;айи; шамол таъсирида ёнбошга ётгандек энгашдилар) Мазкур гапдаги "heeling over on single runners like luggers on the wind" жумласида чанани елканли кемага ухшатиш асосида ясалган метафорадан фойдаланади. Бунда атрофдаги улкан музликлар, оппо; ;ор улкан уммоннинг чексиз сувидек ялтираб турганини, унда итларнинг куч билан олга интилишлари хамда чана агдарилиб кетмаслик учун кишиларнинг ;арама-;арши томонга энгашишларини денгиздаги елканли ;айи;чага ухшатилади. Шу вазиятда кишилар харакати хамда одамлар "хей", "хей"дея ;ич;иришлари улар ровий-муаллиф ички оламида хам енгиллик, кутаринкилик пайдо булгани кишилар тасвири ор;али берилгани метафорик тасвирга рухий параллелизм кучганини хам билдиради. Демак, ёзувчи метафорик тасвир ва ифода ор;али учинчи бир усул рухий параллелизмни хам асарга киритган. Шу йул билан ривоя тарзи ва ундаги шахсий эпик кечинмаси табиатидаги кутарилишини ифодалаган. Куринадики, ;орли макон тасвиридан самарали фойдаланилган. К^ахратон сову; ва купчилик кишилар учун ё;имсиздек туюлган вазият, хусусан, ;орли макон тасвирига метафорик асосда янги бадиий-эстетик вазифа, ани;роги, кишилар ;албига фарахбахшлик, кутаринкилик багишлашини киритиш ор;али у;увчи ;албига бу сову; улкаларга нисбатан или;лик олиб киради. Бундай хусусиятни Жек Лондоннинг "To Build a Fire" ("Ёнгин чи;ариш" )асарида хам учратдик. Мазкур асарда ёзувчи ;ор билан ;опланган дарахтларни ;уйидагича таърифлайди: "It was an unbrooken white,save for а dark hairline that surved and twisted from around the spuce-covered island to the south" [3] (К,ора царагайлар билан цопланган бу

орол атрофидан жанубга цараган цора соч чизигидан у ёгига одам цули етмаган эди). Мазкур гапда ровий-муаллиф оролни дарахтзор билан ;опланганини, у ердаги чизи;ни одам бошидаги узун соч толасига ухшатган. Натижада, дарахтзор ва одам уртасидаги яширин я;инликни англаш мумкин. Шу х,икоясида яна ;алин ;ор остида яширинган музламайдиган було;лар тугрисидаги кишининг фикрлашини таърифланиши учун бош;а метафорадан фойдаланади: яъни «ТНеу wеrе trans». Бундай ухшатиш х,икоя контекстида уз манти;ни топади - агарда узига хушёр булмаган йуловчи шундай було;ларнинг устига ;адам ташласа, у сову;;а урдириш жараёни содир булишининг олдини олиш учун шу ерда тухтаб, гулхан ё;иб, оё;ларини ;уритиши зарур булади. Хуллас, ёзувчи муаллиф-ровий образи ва унинг нут;идаги метафора ор;али х,икоянинг бадиийлигини кучайтиришга эришган.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. An Odyssey of the North. / The Son Of The Wolf By Jack London. - Р.92-126. www.freeclassicebooks.com.

2. Cuddon, J. A. (John Anthony), A dictionary of literary terms and literary theory / J.A. Cuddon. - 5th ed. John Wiley & Sons Ltd . 2013. - p. cm. 432 . www.Atibook.ir

3. London J. To Build a Fire [Elektron manba]. URL: https://www.gutenberg.org/files/910/910-h/910-h.htm

4. Айвор А. Ричардс Философия риторики. Метафора. / Кассирер, Якобсон и др. Теория метафоры. Переводы под редакцией.Н.Д. Арутюновой и М.А.Журинской. Москва.«Прогресс»1990. - 506 с. http: //medialib.pspu.ru.

5. Аристотель. Поэтика. - Л.: Academia, 1927. - 124 с. www/platon.net.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.