Научная статья на тему 'Қўшилган қиймат солиғи бўйича имтиёзлар ҳисобини такомиллаштириш'

Қўшилган қиймат солиғи бўйича имтиёзлар ҳисобини такомиллаштириш Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
5369
184
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ҳотамов К. Р.

Мамлакат иқтисодиётининг ривожланиши бевосита ишлаб чиқаришнинг ўсиши, аҳоли турмуш даражасининг яхшиланиши билан бирга экспорт салоҳиятининг қай даражада эканлиги билан ҳам изоҳланади. Шу боис, мустақилликнинг дастлабки йиллариданоқ экспортбоп маҳсулотларни ишлаб чиқариш, жаҳон бозорида ўз ўрнига эга бўлиш, экспорт корхоналарини қўллаб-қувватлашга қаратилган ислоҳотлар натижасида республикамизда экспорт ҳажми йилдан йилга ортиб бормоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Қўшилган қиймат солиғи бўйича имтиёзлар ҳисобини такомиллаштириш»

| ^отамов К.Р. - Солик, академияси укитувчиси

КУШИЛГАН КИЙМАТ СОЛИГИ БУЙИЧА ИМТИЁЗЛАР ЩОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Мамлакат ицтисодиётининг ривожланиши бевосита иш-лаб чицаришнинг усиши, ацоли турмуш даражасининг яхши-ланиши билан бирга экспорт салоциятининг цай даражада эканлиги билан цам изоцланади. Шу боис, мустацилликнинг дастлабки йиллариданоц экспортбоп мацсулотларни ишлаб чицариш, жацон бозорида уз урнига эга булиш, экспорт кор-хоналарини цуллаб-цувватлашга царатилган ислоцотлар натижасида республикамизда экспорт цажми йилдан йил-га ортиб бормоцда.

Бу х,акда Президентимиз «2011 йилда экспорт мах,сулотлари х,ажми 2010 йилга нисба-тан карийиб 15,4 фоизга купайди ва 15 миллиард доллардан купрокни ташкил этди. Бу 2000 йилга нисбатан 4,6 баробар зиёддир. Ташки савдо айланмасининг ижобий сальдо-си 4 миллиард 500 миллион доллардан ошди. Экспорт таркибида тайёр мах,сулотлар улуши 60 фоизни ташкил этди, х,олбуки, 2000 йилда бу курсаткич карийиб 46 фоизни ташкил эт-ган эди»1,-дея таъкидлаб утдилар.

Мазкур ракамларга эришишда мамлака-тимизда доимий равишда экспорт корхона-ларини куллаб-кувватлаш, уларга солик ва божхона имтиёзлари берилиши ва бошка купгина тадбирларнинг урни бекиёс. Жум-ладан, биргина экспорт мах,сулотларининг кушилган киймат солиFи буйича ноль да-ражали ставка асосида соликка тортилиши уларга катта микдордаги маблаFларни тежаб колиш имкониятини бермокда.

Солик кодексига кура, экспорт корхона-ларини куллаб-кувватлаш максадида асосан мах,сулот реализация килинишида ушбу оборот ноль даражада соликка тортилади. Бунда корхона мах,сулот ишлаб чикариш жараё-нида тулаган кушилган киймат солиFи сумма-сини бюджетдан кайтариб олиш ёки бошка туловлар х,исобидан утказиш х,укукига эга. Бу

1 Каримов И.А. 2012 йил Ватанимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади.-"Узбекистон", 2012.-36-б.

жараён экспорт корхоналарига берилган им-тиёз сифатида намоён булади. Лекин амали-ётда экспорт килувчи корхоналар томони-дан мах,сулот экспорт килиш жараёнида бир канча муаммолар юзага келмокда.

Кушилган киймат солиFи ноль даражада кулланилганда мах,сулотни ишлаб чикариш учун сарфланган материаллар буйича туланган кушилган киймат солиFи сумма-си бюджетдан кайтариб олиниши ёки бошка соликлар буйича карздорликларнинг камай-тирилиши х,исобига х,исобдан чикарилиши мумкин.

Солик кодексида ноль даражали ставка-ни куллаш натижасида х,осил булган ортикча солик суммаси бошка солик ва туловлардан карзи булмаса, 30 кун ичида кайтариб бери-лиши айтиб утилган. Аммо мазкур жараён ай-рим х,олларда 20, айрим х,олларда 50-60 кун-ни ташкил килиши мумкин. Бунга сабаб, бюджетдан кайтарилиши керак булган кушилган киймат солиFи буйича ортикча туланган сум-манинг кайтарилиш жараёнининг Молия ва-зирлиги оркали амалга оширилиши, тад-биркорлар томонидан кушимча х,ужжатлар такдим этилиши х,исобига вакт йукотилишига олиб келади.

Узбекистон Республикаси солик кодекси-нинг 212-моддасига кура, мах,сулот экспорти-ни тасдикловчи х,ужжатлар такдим этилган-дагина солик имтиёзи кулланилади. Агар то-варлар экспортини тасдикловчи х,ужжатлар

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 1, 2013

такдим этилмаса ёки тегишли равишда товар-лар экспорти тасдикланмаса, солик туловчи кушилган киймат солиFини тулик тулайди.

Товарлар экспорти тасдикланганидан кей-ин ёки тасдикланмаганида содир булган опе-рацияларнинг бухгалтерия х,исобида акс этти-рилиши 21-сонли «Хужалик юритувчи субъ-ектлар молия-хужалик фаолиятининг бухгалтерия х,исоби счётлар режаси ва уни куллаш буйича Йурикнома»1 асосида тартибга со-линади. Унга кура кушилган киймат солиFи буйича ортикча туланган сумма бюджетдан кайтариб берилиши бухгалтерия х,исобида куйидагича акс эттирилади:

Дебет 5110 «Хисоб китоб» счёти;

Кредит 6410 «Бюджет билан х,исоб китоблар» счёти.

Узбекистон Республикасининг 21-сонли БХМСга кура 5110 «Хисоб китоб» счёти актив счёт булиб, унинг дебет томонида пул маблаFларининг купайиши, кредит томонида эса унинг камайиши акс эттирилиши белги-ланган, 6410 «Бюджет билан х,исоб китоблар» счёти эса пассив счёт булиб, унинг кредит томонида бюджет буйича карздорликнинг купайиши, дебет томонида эса бюджет буйича карздорликнинг сундирилиши акс эт-тирилиши белгиланган.

Хисобда бухгалтерия ёзувларини мох,иятан туFри берилиши х,исоб-китоб ишларида-ги чалкашликларнинг олдини олади, солик ва молиявий х,исоботларни тузишда хатоли-кларга йул куйилмаслигини таъминлайди.

Юкоридаги муомалага амалда берила-ётган бухгалтерия ёзуви мох,иятан туFри булиши мумкин. Лекин бюджетдан маблаF кайтарилганида 6410-счётнинг кредитла-ниши бюджетдан булган карздорликнинг купайишини билдиради. Демак, ортикча туланган маблаFнинг корхона х,исоб-китоб счётига кайтарилиши корхона маблаFининг купайиши ва бюджетдан карздорликнинг купайишига бухгалтерия проводкаси берилмокда.

Экспорт корхоналари томонидан мах,сулот ишлаб чикариш учун хом ашё ва материал-лар сотиб олинганида туланган кушилган

1 Узбекистон Республикаси бухгалтерия хисобининг миллий стандарти. 21-сон БХМС. Тошкент.-«NORMA», 2011 й.

киймат солиFи суммаси 5110 -«Хисоб китоб» счётининг кредит томонидан 4400 - «Бюд-жетга туланган кушилган киймат солиFи (аванс тулови)» счётининг дебет томонида акс эттирилади. Мах,сулот чет давлатлари-га реализация килинганида такдим этилади-ган х,ужжатда кушилган киймат солиFи суммаси курсатилмайди. Демак, бу жараёнда 6410-счётнинг кредит томонида акс эттири-ладиган карздорлик пайдо булмаяпти. Яъни бюджетдан кайтариб олиниши лозим булган сумма мавжуд булиб, бюджетдан карздорлик счётида сумма мавжуд эмас. Аммо ушбу мах,сулот экспорти тасдиклангандан кейин туланган кушилган киймат солиFининг бюджетдан кайтариб олиниши 6410 - «Бюджет билан х,исоб китоблар» счётининг кредит томонида, 5110 - «Хисоб китоб» счётининг дебет томонида х,исобдан чикарилиши курсатиб утилган. Демак, 4400 «Бюджет-га туланган кушилган киймат солиFи (аванс тулови)» счёти очик колмокда.

Шу боисдан ортикча туланган солик сум-масини жараён содир булган вактда, 4400 счёт негизида 4420 «Бюджетга олдиндан туланган кушилган киймат солиFи» счётини очиш ва унинг дебет томонида, 5110 «Хисоб китоб» счётининг кредит томонида акс эт-тириш, худди шундай ноль даражали ставка куллайдиган корхоналар мах,сулот ишлаб чикариш учун хом ашё ва материаллар сотиб олганида тулайдиган кушилган киймат солиFи суммаларини х,ам 4420 «Бюджетга олдиндан туланган кушилган киймат солиFи» счётининг дебет томонида, 5110 «Хисоб китоб» счётининг кредит томонида акс эттириш максадга мувофикдир.

Солик кодексида товарлар экспорти тасдикланмаса, кушилган киймат солиFи тулик ундирилиши айтиб утилган. Аммо х,еч кайси меъёрий жужжат ёки иктисодий ада-биётда товарлар экспорти тасдикланмаган х,олатда х,исобланган ва туланган солик суммаси бухгалтерия х,исобида акс эттирилиши курсатиб берилмаган.

Бизнинг фикримизча, товарлар экспорти тасдикланмаган такдирда х,исобланган кушилган киймат солиFи суммаси корхона х,исобидан копланиб, 9430 - «Бошка опе-рацион харажатлар» счётининг дебет томонида, 6410 - «Бюджет билан х,исоб кито-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 1, 2013

БУХГАЛТЕРИЯ ХИСОБИ ВА АУДИТ / БУХГАЛТЕРСКИЙ УЧЕТ И АУДИТ 63 _/

Жадвал 1

Ноль даражали ставкани к,уллаш буйича опреацияларни бухгалтерия ^исобида акс эттириш тартиби

т/р Хужалик муомаласининг мазмуни 21 - сон БХМС асосида Берилаётган таклиф асосида

Дт Кт Дт Кт

1. Хомашё ва материаллар сотиб олинганида туланган кушилган киймат солиFи суммасига (экспорт корхоналарида) 4410 6010 4420 6010

2. Ноль даражали ставкани куллаш буйича бюджетдан маблаFнинг кайтариб олинишига 5110 6410 5110 4420

3. Ноль даражали ставкани куллаш натижасида хосил булган сумма бошка соликлар буйича карздорликни сундириш учун йуналтирганда 6410 4410 6410 4420

4. Товарлар экспорти тасдикланмаганида тулик хисобланган кушиган киймат солиFи суммасига - - 9430 6410

5. Товарлар экспорти тасдикланмаганида илгари хомашё ва материаллар сотиб олинганида туланган кушилган киймат солиFи суммасининг хисобга олинишига - - 6410 4420

6. Товарлар экспорти тасдикланмаганида бюджетдан булган карздорлик хисоб-китоб счётидан утказиб берилганида - - 6410 5110

блар» счётининг кредит томонида хисобдан чикарилиши максадга мувофикдир.

Шу боис, юкоридаги масалалар буйича уз таклифларимизни умумлаштириб, ноль даражали ставканинг куланилиши, унинг окибати буйича жараёнларни бухгалтерия хисобида акс эттирилишини куйидаги жадвал асосида ифодалаймиз (1-жадвал).

Юкоридаги таклифларнинг амалга ошири-лиши:

Биринчидан, хужалик юритувчи субъеклар томонидан 21-сонли Бухгалтерия хисоби

миллий стандарти талаблари таъминланади, счётлар уз иктисодий мохиятига кура корре-спонденцияланади;

Иккинчидан, кушилган киймат солиFи буйича бюджет билан хисоб-китоблардаги чалкашликлар олди олинади;

Учинчидан, корхона томонидан бюджет-дан кайтариб олиниши ёки бошка солик ту-рига утказилиши мумкин булган ортикча туланган суммани счётлар буйича айланма-дан назорат килиш имконияти яратилади.

Адабиётлар руйхати:

Каримов И.А. 2012 йил Ватанимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади.-Узбекистон», 2012.-36-б.

Узбекистон Республикаси солик кодекси. Т.: «Адолат». 2012 й. Узбекистон Республикаси бухгалтерия хисобининг миллий стандарти. 21-сон БХМС. Тошкент^ОЯМА», 2011 й.

Гадоев Э.Ф ва бошкалар. Билвосита соликлар. Т.: <^0КМА»-2011 й

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 1, 2013

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.