Научная статья на тему 'ШИФОКОР АХЛОҚИ ҲАҚИДА БАЪЗИ МУЛОҲАЗАЛАР'

ШИФОКОР АХЛОҚИ ҲАҚИДА БАЪЗИ МУЛОҲАЗАЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

142
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тиббиёт / ахлоқ / этика / шифокор / бемор / қонун / меъёр / қасамёд. / medicine / morality / ethics / doctor / patient / law / norm / oath

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Сухроб Дўстмуродович Норқулов

Мазкур мақола шифокор ахлоқи ҳақида бўлиб, унда қадимдан бизгача етиб келган маълумотларда тиббий ахлоқнинг ривожланиш тарихини кўриш мумкин. Айниқса, «Аюрведа» ва "Хуан ди Нэй-дзине", Гиппократ ва Ибн Синонинг шифокор ахлоқи ҳақидаги қарашлари очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article is about medical ethics, in which the history of the development of medical ethics can be seen in the information that has come down to us from ancient times. Especially the views of "Ayurveda" and "Juan di Nei-dzine", Hippocrates and Ibn Sina on medical ethics are revealed.

Текст научной работы на тему «ШИФОКОР АХЛОҚИ ҲАҚИДА БАЪЗИ МУЛОҲАЗАЛАР»

mHOOKOP AX^OKH XAKH^A EAMH My^O^A3A^AP

CyxpoS ^ycmypogoBHH Hop^y^OB

TomKeHT th66HCT aKageMuacu H^THMOHH ^amap Ka^egpacu go^mu

AHHOТAЦHfl

Ma3Kyp Ma^ona mu^oKop axroKH xaKuga 6ynn6, yHga KagHMgaH 6H3rana era6 KenraH MatnyMoraapga th66hh axnoKHHHr puBo^naHHm TapuxHHH Kypum MyMKHH. AnHHKca, «AropBega» Ba "XyaH gu №n-g3HHe", runnoKpaT Ba H6h CHHOHHHr mn^OKop axno^H xaKugaru Kapamnapu ohh6 6epnnraH.

Ka^HT cy3^ap: th66hct, axnoK, этнкa, mn^OKop, 6eMop, KoHyH, Metep, KacaMeg.

ABSTRACT

This article is about medical ethics, in which the history of the development of medical ethics can be seen in the information that has come down to us from ancient times. Especially the views of "Ayurveda" and "Juan di Nei-dzine", Hippocrates and Ibn Sina on medical ethics are revealed.

Keywords: medicine, morality, ethics, doctor, patient, law, norm, oath.

ffln^OKop y3 ^aonHtfragarH axnoKHH Metepnapra puoa этнm KypcamanapHHHHr Kenu6 HHKumu KaguMru gaBpnapra 6opu6 Ta^anagn. th66hh aManneT, th66hh TaBCH^nap, ^appox^HK ac6o6napn Ba 6om^anap TaBCH^naHraH TH66neTra oug hhk e3Ma MaH6anapga 6eMopHH gaBonamHHHr пpннцнппapн, mu^oKopHHHr xyn^-aTBop KpuganapH, axnoKHH Ma^6ypuaTnapH 6enrunaHraH MatnyMoTnapHH ynparamuMro MyMKHH.

Erorana eTH6 KenraH Eo6un nogmocH XaMMypanH (MHnoggaH aBBanru XVIII acp) KogeKCHga Eo6un mu^oKopnapu ^aonuaraHH xyKyKHH Tapra6ra conum xaKugaru MatnyMoraap MaB^yg. Th66hh KpHyHHHHHKHHHr ym6y KaguMHH MaH6acHga, MacanaH, mu^oKop MyBa$$aKHtfraH ^appox^HK oпepaцнacн ynyH MyKo^oT onum xyKyKura эгa экaнпнгн Ba Hara^acu MyBa$$aKHflTCH3 6ynraHga yHHHr Ky^^apHHH KecH6 Tamnam KepaKnuru KypcaranraH [1].

Th66hh axnoKHHHr TapHxH yn MHHr HHngaH opTHKpoK TapHxra эгa. ^aguMru XHHgHCToHga MHnoggaH aBBanru 2 MHHr HunnHKHHHr ypTanapuga mu^oKopnap KacaMeg KunumraH. Ey xaKugaru MatnyMoTnapHHHr aKcapuaTH «AropBega» ("X,aeT khto6h") ga

www.tsdi.uz

October 19, 2022 www.tma.uz

73

тупланган. Куп жихатдан, ушбу касамёдда мавжуд булган меъёрлар Европанинг тиббий ахлок меъёрлари билан мос булиб, кадимги юнонлар уларни Хиндистондан олишган булишлари хам мумкин.

Улардан баъзиларини келтириб утамиз: шифокор юксак ахлокий ва жисмоний фазилатларга эга булиши, уз беморларига нисбатан рахм-шафкат курсатиши, сабр-токатли ва хотиржам булиши, хар доим узини назорат этиши ва тута олиши керак: «Беморнинг олдига бораётганда фикр ва уис-туйзуларингизни тинчлантиринг, меурибон ва инсоний булгин ва меунатингдан манфаат цидирма. Инсонийлик динингга айлансин» (Сушрута) [2]. Хиндистонда шифокорларни танлашга катта эътибор берилган. Бунда ёш, соглик, хотира ва зарур ахлокий фазилатлар: камтарлик, такводорлик, акл хисобга олинган. Шифокор булишни истаган киши хар бир инсон нафрат, очкузлик, хийла-найранг ва хк. эхтирослардан халос булиши керак эди [1]. Европа ахлокий меъёрларидан фаркли уларок, хинд касамёди шифокорга уз хукмдори душманлари, ёвуз одамлар ва хамрохлари йук аёлларни даволашни такиклаган.

Тиббиётнинг инсон саломатлигидаги урни хакидаги гуманистик карашлар Хитой тиббиёти ёдгорлиги - "Хуан ди Нэй-дзине" ("Табиат ва инсон тугрисида") китобида акс этган. Ушбу китобда хар бир шифокор уз амалиётида бажариши керак булган асосий коидаларни аниклашга уринишни куришимиз мумкин. Улардан бири шифокор доим беморни тикланишига ишонч билан рухлантириши зарурлиги кайд этилган. Куйидаги курсатма тиббиётдаги профилактика чораларини чукур англаганлигидан далолат беради: "Тиббиёт улимдан цутцара олмайди, лекин у уз курсатмалари билан умрни узайтириши, давлат ва халцларни мустаукамлаши мумкин" [1]. Бирок, Гиппократгача булган даврдаги инсонпарварлик турли хил ижтимоий гурухлардаги беморларга селектив (танлов) муносабат билан чекланганлигини куришимиз мумкин. Бу даврда шифокорлар мухтожларга, шунингдек, умидсиз касалларга ёрдам беришдан умуман бош тортишган.

Европа тиббиёти учун кадимги юнон шифокори Гиппократнинг (тахминан милоддан аввалги 460 - 370 й.) этикаси, "Гиппократ корпуси" да келтирилган: "Касамёд", "Конун", "Шифокор хакида", "Яхши хулк-атвор тугрисида", "Курсатмалар" ва бошка карашлари мухим ахамиятга эга. Узининг "Касамёд"дида Гиппократ анъанавий тиббий ахлокнинг асосий тамойилларини белгилаб берди, уларнинг аксарияти бугунги кунда хам долзарб хисобланади. "Касамёд" нинг биринчи кисмида,

www.tsdi.uz

Гиппократ "шифокорлик санъатини урганаётган уцувчининг

October 19, 2022

www.tma.uz

устозига муносабати уурмат ва эутиромга асосланган булиши керак " [3], деб ёзади.

"Касамёд" нинг иккинчи кисми шифокорнинг беморга булган муносабатига багишланган. У куйидаги гояларга асосланади:

- беморга нисбатан хар кандай зарар ва адолатсизликдан сакланиш ("зарар етказма");

- улимга сабаб булувчи хар кандай воситани такиклаш (хатто беморнинг узи сураган такдирда хам);

- бола ташлаш (аборт) ни такиклаш;

- хар кандай нохак ва зарарли нарсалардан, беморлар билан якин муносабатлардан воз кечиш;

- беморнинг фойдасига гамхурлик килиш;

- тиббий сирни ошкор килмаслик [3].

Гиппократ узининг бошка асарларида таъкидлаганидек, шифокор мехнатсеварлиги, уз устида доим ишлаши, жиддийлиги, дустона муносабати, сезгирлиги, одобли ва озода куриниши билан ажралиб туриши керак. Гиппократ томонидан асосланган "зарар етказма" деган тамойили бугунги кунда хам тиббиёт касбининг асосий тамойили булиб колмокда.

Инсонпарварлик ва беморнинг кадр-кимматини хурмат килиш гоялари "Гиппократ корпуси" нинг купгина курсатмаларида, хусусан, беморнинг оилавий хаётига оид концепцияларда келтирилган. Шифокор ва бемор уртасидаги якин муносабатларнинг ахлокий такикланишини алохида таъкидлаш лозим. Касамёдда шундай ёзилган: "Мен уар цандай хонадонга фацатгина беморларнинг фойдаси учунгина кираман. бемор хоу аёл ёки эркак, хоу цул ёки озод киши булсин, ундан уеч нимани тама цилмайман" [3].

Гиппократ ахлок коидаларининг энг машхури - бу тиббий сирни ошкор килишни такиклашдир. Ушбу ахлокий талаб "Касамёд" да келтирилган: "Беморни даволар эканман (муолажадан кейин уам), унинг шахсий уаётига оид маълумотларни сир санаб, уеч цачон ошкор цилмайман" [3].

Шифокорнинг касбга булган муносабати мавзуси "Гиппократ корпуси"да ёзилган булиб, тиббиёт касбининг обруси шифокорнинг билими ва тарбиясига боглик эканлиги айд этилган: "Шифокорга бауо берганда оломон унинг хулц-атвори, табиатига цараб бауо беради, чунки яхши тасаввур цолдирмайдиган шифокор бошцалар уацида гамхурлик цила олмайди" [4]. Бундан ташкари, ёш шифокорга хам маслахат берилади: "узингизни тоза тутинг, яхши кийимлар кийинг" [4]. Бундай

October 19, 2022

www.tsdi.uzwww.tma.uz

кийимлар "цулай ва содда" булиши лозим, лекин "мацтаниш учун эмас". Шифокорнинг юзи жахлдор булмаслиги керак, аммо унинг акси хам булиши керак эмас: "Куп куладиган ва уаддан ташцари цувноц шифокор яхши шифокор уисобланмайди" [4].

Тиббиётнинг асосий вазифаси, унинг таъбирича, «инсон соглигини сацлаш, агар касаллик пайдо булган булса, бу касалликни келтириб чицарган сабабларни аницлаш ва уларни йуцотиш орцали соглицни тиклашдан иборат» [5]. Ибн Сино фикрича, тиб илмида назарий билимлар ва амалиёт узаро боглик булиши, бир-бирига асосланмоги зарур, акс холда у ривож томайди, уз максадига эриша олмайди.

Тиббиётимизнинг неча минг йиллик тажрибасига кура хамда тиббиёт мактабини яратиб кетган Абу Али ибн Синогача буни тасдиклаганлар. Узаро мулокотдан сунг шифокорга - унинг билими, тажрибаси, самимиятига беморда ишонч хосил булмоги, инсоний фазилатларига хурмат ва мухаббат уйгонмоги керак.

Унга "Шифокор мажбур" деган ибора тегишли. Ибн Сино беморга нисбатан алохида ёндашишни талаб килади: "Шуни билишингиз керакки, уар бир инсон узига хос булган хусусиятга эга. Унга ухшаш табиатга эга булган инсонни учратиш камдан-кам булиши мумкин, уатто бу имконсиздир" [5]. Суз жуда мухим ахамиятга эга, у нафакат нутк маданиятини, балки мулойимлик, беморнинг кайфиятини кутариш кобилиятини, бепарво гап билан жарохат етказмасликни хам англатади.

Узбекистон уз мустакиллигини эълон килгандан сунг, 1996 йил 29 августда "Фукароларнинг соглигини саклаш тугрисида" ги Узбекистон Республикаси конуни кабул килинди. Ушбу конун 6 булим ва 47 моддадан иборат. ^онуннинг 44-моддаси Узбекистон Республикасида шифокор касамёдига багишланган. Шифокор дипломини олаётган шахслар куйидаги мазмунда касамёд кабул килади:

«Шифокор деган юксак унвонни олиб, тиббиёт фаолиятига киришар эканман:

- узимнинг бор билим ва махоратимни беморни даволашга хамда инсон соглигини саклашга багишлашга;

- ёши, жинси, ирки, миллати, тили, дини, эътикоди, ижтимоий келиб чикиши ва ижтимоий мавкеидан катъи назар, хар бир беморга куч-гайратим ва вактимни аямай тиббий ёрдам курсатишга;

www.tsdi.uz

October 19, 2022

www.tma.uz

- беморнинг соглигини шахсий манфаатларимдан юкори куйишга, камтар ва халол булишга, уз билим ва махоратимни доимо ошириб боришга;

- шифокор сирини саклашга;

- кишиларга хамиша мехр-мурувват ва шифо топишларига ишонч хадя этишга;

- Сукрот, Абу Али ибн Сино сингари улуг табибларнинг шонли анъаналарини давом эттиришга тантанали касамёд киламан.

Ушбу касамёдга умримнинг охиригача содик колишга касамёд киламан»

[6].

REFERENCES

1. Энциклопедический словарь// Кодекс Хаммурапи// https://dic.academic.ru/contents.nsf/es/

2. Биомедицинская этика / Под ред. В. И. Покровского. - М., 1997.

3. Гиппократ. Клятва // Этика и общая медицина. - СПб.: Азбука, 2001.

4. Античность//Клятва Гиппократа// https: //studfile.net/preview/5772571/page: 3 5

5. Абу Али ибн Сино//https://e-tarix.uz/shaxslar/140-ibn-sina.html

6. Узбекистон Республикасининг "Фукаролар соглигини саклаш тугрисида"ги Конуни 1996 йил 29 август, 265-Ьсон.

7. Мухамедова З.М. Биоэтика. Учебник. Т., 2021. - 430 с.

8. Норкулов С.Д., Атамуратова Ф.С. Социокультурный феномен биомедицинской этики/International Conference. Bioethics and Law/Ташкент, 2022. - С.78-81. DOI: 10.24412/2181-1385-2022-78-81.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.