Научная статья на тему 'ШАРАФУДДИН АЛИ ЯЗДИЙНИНГ “ЗАФАРНОМА” АСАРИДА АМИР ТЕМУРНИНГ ҲАРБИЙ ҚЎМОНДОНИ ҲОЖИ САЙФУДДИН ТАРИХИ ҲАҚИДАГИ МАЪЛУМОТЛАР'

ШАРАФУДДИН АЛИ ЯЗДИЙНИНГ “ЗАФАРНОМА” АСАРИДА АМИР ТЕМУРНИНГ ҲАРБИЙ ҚЎМОНДОНИ ҲОЖИ САЙФУДДИН ТАРИХИ ҲАҚИДАГИ МАЪЛУМОТЛАР Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
121
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Амир Темур / салтанат / Ҳожи Сайфуддин / саркарда / тарих. / Амир Темур / империя / Хаджи Сайфуддин / генерал / история.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Ўлжаева, Шоҳистахон Мамажоновна

Ушбу мақолада Амир Темурнинг ҳарбий қўмондони Ҳожи Сайфуддин ҳақида маълумотлар берилган. Дастлаб саркарда Сайфуддин Жоку Барлос, Оқбуғо, Элчи Баҳодир, Давлатшоҳ Бахшилар қаторида Амир Ҳусайн қўшинида хизмат қилган. Амир Темурнинг адолатли ва тўғри сиёсати ва инсонларга муносабати туфайли кейинчалик унинг хизматига кирган. Мақолада Ҳожи Сайфуддиннинг Амир Темур билан елкама-елка давлат хавфсизлиги ва равнақи учун кўрсатган хизматлари, жангларда кўрсатган жасоратлари ва бошқа хизматлари таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИНФОРМАЦИЯ ОБ ИСТОРИИ ХАДЖИ САЙФУДДИНА, ВОЕННОГО КОМАНДИРА АМИРА ТЕМУРА, В ПРОИЗВЕДЕНИИ ШАРАФУДДИНА АЛИ ЯЗДИ "ЗАФАРНОМА"

В данной статье представлены сведения о генерале Амира Темура Хаджи Сайфуддине. Сначала в армии Амира Хусейна служили генералы Сайфуддин Джоку Барлос, Акбуго, Эльчи Бахадир, Давлатшах Бахши. Позже Амир поступил на службу к Темуру за его справедливую и правильную политику и отношение к людям. В статье анализируются заслуги Хаджи Сайфуддина на благо безопасности и процветания страны, его отвага в боях и других сферах.

Текст научной работы на тему «ШАРАФУДДИН АЛИ ЯЗДИЙНИНГ “ЗАФАРНОМА” АСАРИДА АМИР ТЕМУРНИНГ ҲАРБИЙ ҚЎМОНДОНИ ҲОЖИ САЙФУДДИН ТАРИХИ ҲАҚИДАГИ МАЪЛУМОТЛАР»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1/2), Jan., 2023

ШАРАФУДДИН АЛИ ЯЗДИЙНИНГ "ЗАФАРНОМА" АСАРИДА АМИР ТЕМУРНИНГ ХДРБИЙ ЦУМОНДОНИ ^ОЖИ САЙФУДДИН ТАРИХИ

ХДКВДАГИ МАЪЛУМОТЛАР

Улжаева Шохистахон Мамажоновна

ТИ^ХММИ Миллий тадкикот университети профессори, Тарих фанлари доктори

Ушбу мацолада Амир Темурнинг уарбий цумондони Хожи Сайфуддин уацида маълумотлар берилган. Дастлаб саркарда Сайфуддин Жоку Барлос, Оцбузо, Элчи Бауодир, Давлатшоу Бахшилар цаторида Амир Хусайн цушинида хизмат цилган. Амир Темурнинг адолатли ва тузри сиёсати ва инсонларга муносабати туфайли кейинчалик унинг хизматига кирган. Мацолада Хожи Сайфуддиннинг Амир Темур билан елкама-елка давлат хавфсизлиги ва равнаци учун курсатган хизматлари, жангларда курсатган жасоратлари ва бошца хизматлари таулил этилган.

Калит сузлар: Амир Темур, салтанат, Хожи Сайфуддин, саркарда, тарих.

В данной статье представлены сведения о генерале Амира Темура Хаджи Сайфуддине. Сначала в армии Амира Хусейна служили генералы Сайфуддин Джоку Барлос, Акбуго, Эльчи Бахадир, Давлатшах Бахши. Позже Амир поступил на службу к Темуру за его справедливую и правильную политику и отношение к людям. В статье анализируются заслуги Хаджи Сайфуддина на благо безопасности и процветания страны, его отвага в боях и других сферах.

Ключевые слова: Амир Темур, империя, Хаджи Сайфуддин, генерал, история.

Амир Темурнинг унлаб лашкарбошилари каторида Х,ожи Сайфуддин Никударий алохида урин тутади. Амир Х,ожи Сайфуддин[1] Амир Темурнинг энг ишончли дусти ва ишончли сафдошларидан бири булган. Амир Темур энг масъулиятли ва огир вазифаларни унга купрок ишонарди ва юкларди. Бу лашкарбоши куплаб жангларда галаба козонишда хал килувчи роллардан бирини бажариб келган У умрининг охиригача Амир Темурга садокатли булган машхур амирлардан бири эди[2].

У Лой Жанггидан тортиб деярли барча юришларида Амир Темурга мадад булган ва жангларда катта галабаларни кулга киритишда жонбозлик курсатган.

+998909917957

АННОТАЦИЯ

АННОТАЦИЯ

КИРИШ

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1/2), Jan., 2023

Дастлаб саркарда Сайфуддин Жоку Барлос, Окбуго, Элчи Баходир, Давлатшох Бахшилар каторида Амир Хусайн кушинида хизмат килган[3] ва Хусайнга жонини фидо килган булса хам уларнинг мехнати эътироф этилмади. Уларнинг Амир Хусайндан кунгли колиб Амир Темур томонга утишига сабаб адолатсизлик важидан булган. Амир Хусайн жангларда олган улжаларини хисобидан улардан икки баробар куп маблаг талаб килади ва мухассилга хавола килади. Амир Сайфиддин ва бошкалар бу маблагларни турли кийин вазиятларда ишлатиб юборган ва бундан катта пулни хозир топиб бера олмасдилар. Амир Темур уларга ёрдам бериб узи катта маблаг туплайди. Хатто у узининг жуфти халоли булмиш Амир Хусайннинг синглиси Улжой Туркон огонинг тилла такинчокларини хам уша маблагга кушиб юборади. Амир Хусайн уз синглисининг тилла такинчокларини курса хам курмасликка олади. Амир Темур 3000 динор хисобидан энг зотдор отларини Амир Хусайнга тортик килади. Амир Хусайн Амир Темурнинг бу хатти-харакатларини билиб турса хам бунга кунмасдан накд пул талаб килади. Амир ТемурАмир Хусайнга ушбу маблагларни етказиб беради ва амирларнинг гарданидаги карзидан озод этади.

Албатта унинг бу жумардлиги лашкарбошиларга таъсир килмасдан колмайди ва улар узлари истаб Сохибкирон томонга утади.

Амир Хусайн (1366-1370 йилларда Мовароуннахр хукмдори булган) билан Амир Темур уртасида низолар кучайиб борган, Хусайн уз кайногаси ва иттифокчиси булган Амир Темурни йук килиш пайига тушган пайтларда хам Хожи Сайфуддин унинг ёнида туриб юришларига бош булиб турган.

Шарафиддин Али Яздий ^арши шахрини забт этишда Хожи Сайфуддиннинг фаол булгани, хатто нужум илмини яхши билгани, уни маслахатига кулок солиб жангни бир кунга кечиктиргани, ушбу жанг галаба билан якунлангани хакида маълумот бериб утган[4].

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Амир Темур мард ва жасоратли саркарда сифатида улуглаб, хатто узининг жуда нозик ишланган, олтин билан зийнатланган камарини амир Сайфиддиннинг белига боглаган. Бу орада Амир Хусайн ва Амир Темур уртасида низолар кучайиб боради. Амир Хусайн Амир Темурга иккинчи марта мухолифатчилик килади ва уни йукотиш пайига тушади.

Амир Темур уз лашкарбошилари билан бу борада машварат утказади. Барча баходир ва лашкарбошилар каторида Хожи Сайфуддин Амир Хусайнга ишонмасликни ва унинг масаласини бир ёклик килишни маслахат беришади[5].

Кейинги харакатларида Амир Темурнинг улуг лашкарбошилар сузини инобатга олгани ва уларнинг фикрларига кулок солганини куриш мумкин.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1/2), Jan., 2023

1376 fiunga AMup TeMypHHHr yon ^axoHrup Mup3o ;a3o KunraHgaH KefiuH Cafi^ygguH HeKygapufi xaM gyHë umnapugaH coByö xa® 3Hëparara öopraH.

fflapa^ugguH Anu ^3gufi 6y xa;ga "Ba Cafi^ugguHöeK 6y ^uxarguH öapna umguH эпнкннн MByö, gyHë öunaH xen эtтнкogн ;onMafi, H^03aT Tunaö KatöaFa öopgu[6]"geö yHHHr TymKyHnuKKa Tymum caöaönapuHH KenTupuö yTraH.

Cafi^ugguHöeK X,H®o3 ca^apugaH KenraHgaH KefiuH Amhp TeMypra 3poH MaMnaKaruga öynraH nogmoxnapHUHr axBonnapuHH öungupraHH Ba ap3 KunraHH xa;uga fflapa^ugguH Anu ^3gufi ë3u6 KongupraH[7]. Cafi^ugguHöeKHHHr 6y rannapu Kaficugup MatHoga AMup TeMypHHHr 3poH xygyg^apura ;apmu ropumnapura caöaö öynraH öynca a^aö эмac. ^yHKu pocTgaH xaM yma nafiTga 6om6omgo;nHK Ba agonarcronuKnap Ky^nu öynuö, öy epnapgaH yTuö-KeTyBHH caBgorapnap Ba xo^unap KufiuHHunuKKa ynpap эgнпap. Ey TapTuöcronuKnap anöaTTa TamKu-uKTucogufi Ba gunnoMaruK ano;anapHHHr puBo^ura canöufi Tatcup KypcaTap эgн. AMup TeMyp öy axBonHH Taxgun kh^hö yma gaBp caxHacuHH ^yga axmu Kypa onraH Ba fiyrnapHHHr THH^nuruHu, ynapHHHr umnaHnuruHH TatMHHnamHH, ;ypum Ba ;afiTa TatMupnam, aroHa кoммyннкaцнa TH3HMnapuHHHr xaB^CH3nurHHH KynafiTupumra KupumraH. ^eMaK, AMup TeMypHHHr 3poHra KunraH ;aTop ropumnapuHHHr ^uggufi caöaönapu öynraHHHu ymöy MaHÖanapgaH aHraam MyMKHH. Ey ^HKpHu fflapa^ugguH Anu ^3gufi xaM Kyfiugaruna u^oga этгaн: "Yn Maxanga 3poH BunoaTuga xap öup MaMnaKarga öup ^aMoar öom HH;apuö, nogmox^HK Kunyp эpgнпap. X,a3par Coxhökupoh TypoH MaMnaKaruHH Mycaxxap KunroHguH cyHr MyöopaK xoTupura TymguKHM, 3poH BunoaTHHu 3aÖT Kunrafi"-, gea 3poHra ropum caöaönapuHH onuö öepraH.

TyxTaMumxoHHHHr Taöpu3ra ropumu AMup TeMypHHHr öy epnapHH 3aÖT этнmнгa TypTKH öepraH caöaönapgaH öupu эgн. TyxTaMumxoHHHHr Taöpu3garu öocKHHugaH KefiuH "Ey xaöap CoxuöKupoHFa eiru, MycynMoHnap ynyH KyHrau acpy Manyn öyngu Ba öy ^uxarguH 3poH BunoaTH HHHr 3aöTHFa xoTupuH ;yfiyö bo^hö KypguKHM, yn BunoaraapHu 3aöT KunFafiKHM, MyHguH Hapu aHga ëaaFH KupMarafi. AHHHr ynyHKHM, 3poH BunoaTuga aHgo; nogmoxKHM, 3poH BunoaTHHH 3aöT KunFafi, fiy;. Ba öup Hena nogmoxuKHM öop эpgн, öapnacu öup-öupura fiaaFH эpgнпap".

YHHHr yn fiunnuK wpumnapuHH Mymoxaga этcaк, mynapgaH öat3unapuHH KenTupuö yTaMH3: "ManuK H3y3ugguH ^ypu KyneK (Khhhk ^yp-Fapöufi 3poH)HHHr xokhmh эpgн Ba MyHguH öypyH Maxo3Fa öopFoH KapBoHHH ypyö, mohhhh onuö эpgн. Ey cy3napHHKUM, xa3paT coxuöKupoH эmнттн, noByK xoTupuga KeHTHKHM, yn öagöaxTnapguH xa^^o^napHHHr (xo^unapHHHr -ffl.Y.) hhthkomhhh TopT;afi[8]".

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1/2), Jan., 2023

fflapa^ugguH Ann ^3gufi XyppaMo6ogHHHr TaKgupu xaM myHgafi aKyH TonraHHHu ë3u6 KO^gupraHgu: "XyppaMo6ogKHM, yn yrpunapHUHr ynrapyp epu эpgн, 6y3yngunap". ffly Maxanga ^aHrnunapgaH Ok TeMyp Eaxogyp, YMap A66oc ®:aHrga Ka3O KHnagunap[9].

OpagaH 03 $ypcaT yTuö AMup TeMypra "TypKMaHnap 3ynM Ba $acog эпнкпapннн y3ara6, MycynMOHnapra TamBum öepypnap Ba X,H^03 KapBOHura (MaKKa Ba MaguHaHH y3 unura onraH MyKaggac xygyg) Myraappro öynypnap Ba xen KHrnuHH yn fiynguH yTranu KyÖMacnap", -geraH xaöap Kenagu. AMup TeMypHHHr 3poHra KunraH ropumnapuga Cafi^ygguHÔeK xaM KaTHamraH Ba yHra öyn Kypcaraö, MacnaxaraapuHH öepuö öopraH. Mpumnap gaBOMuga TexpoH, CeMHOH Ba KyM opanurugaru epnapga KymuH yrpyKH KumnoK KH^raHga xaM ymöy KaTTa yn^anap opranraH KapBOHnapHu KypuKgamHH yHra TonmupuS y3H Oopcra ropumHH gaBOM эттнpгaн[10]■

Xo^h Cafi^ugguH TyxraMHmxoHra Kapmu onuö öopunraH ropumnapga xaM $aon öynraH Ba энг KaTTa TamKunufi umnapHHHr öa^apunumuga 6om-Kom öynraH. YHHHr aMup3oga YMapmafix, Ba Hkh TeMyp öunaH öupra Cupgapëra KynpuK KypraHnuru xaM MatnyM[11].

Y AMup TeMyp öunaH Kyga-aHganunuK pumTanapu öunaH xaM öoraaHraHgu. AMup Ca^ygguH MupoHmox Mup3OHHHr yrau Aöy EaKpra kh3hhh y3aTraHgu. Ey xonaT xaM Xp^H Caö^ygguHHHHr AMup TeMyp xoHagoHura KaHnanuK flKHHnuru Ba o6py-H33aTHgaH gapaK öepagu. fflapa^ugguH Anu ^guÖHHHr AMup Caö^ugguH homhhh xypMaT- H33aT öunaH KafiTa-KafiTa TatKugnaö yTumura KaparaHga yHHHr oöpycH gaBnaT Ba ^aMu^T xaëTuga aHna Mamxyp öynraH. 1390 fiunga TyxTaMumxoH MacanacuHu xan этнm Syfiuna naKupunraH Kypy^Tofiga xaM y AMup TeMyp KymuHHHHHr aMup yn-yMapocu öynraH ^axoHmox, fflaMCugguH Aööoc öunaH öupra anoxuga Tyfi öepraH.

fflapa^ugguH Anu ^3gufi AMup TeMypHHHr MyxaMMag CynTOHmox, Xo^u Caö^ygguH Ba AMup ^axoHmox Eaxogyp Kaöu aMupnapugaH xypcaHg Ba xymxon öynraHHHH anoxuga TatKugnaö, arap ynap xaKuga anoxuga TyxTanca y3yHgaH-y3yH Tapuxnapu öopnuruHH TatKugnaö yTraHgH[12].

Xo^h Caö^ugguH 1391 fiungaru KyHgy3na ^aHruga xaM KaTTa ^acopaT Ba HaMyHa KypcaTraH. ffly ®:aHrra öupuHHH 6ynu6 Xo^H Caö^ugguH MafigoHra Kupuö KenraH Ba gymMaHHHHr cyn KaHOTura KaKmareu^ 3apöa öepraH.

AMup TeMyp 1392 fiunga öem fiunnuK wpumra KeTraHga y3HHUHr энr umoHraH gycTH Ba KyMOHgoHH Xo^u Cafi^ugguHHu y3H fiyKguruga canTaHaT axBonuHH öomKapum Ba Ha3opaT KH^um Ba3u^acuHH TonmupraH. Tapuxufi MatnyMoraapra Kypa, opagaH hkkh fiun yTuö, ynap Abhhk Kantacu aTpo^uga -

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(1/2), Jan., 2023

Шаркий Анатолияда куришадилар. Амир Темур ундан Самарканддаги ахволни сураганда "Давлатгирда хеч кишига хад йук турурким, вилоятларга тик бока олгай. Барча эл, турку тожик ва раъият, сипохий рафохийат ва хузурда турурлар ва кеча-кундуз дуодин узга ишлари йук турур[13]".

Х,ожи Сайфуддиннинг салтанат тинчлиги ва фаровонлигини саклашдаги ишлари куп булиб, унинг ва бошка саркардаларнинг фаолиятларини атрофлича урганиш Амир Темур шахси, давлатчилик тарихи, унинг максад ва вазифалари, харбий, иктисодий, маънавий-маърифий асослари ни туликрок тушунишимизга ёрдам беради. Умуман олганда, Амир Темурнинг номдор кумондонларидан бири булган Амир Сайфуддин ва бошка саркардалар тарихини урганиш бугунги кунда мухим масала хисобланади.

REFERENCES

1. Сайфуддинбек мугулларнинг Никудар уругидан эди, турклашиш билан бирга уругнинг номи хам нукуз булган. ^аранг: Шарафуддин Али Яздий. Зафарнома. 1997. Изохлар. -Б. 321. (Saifuddinbek belonged to the Nikudar clan of the Mongols, and the name of the clan was corrupted along with Turkification. See: Sharafuddin Ali Yazdi. Zafarnoma. 1997. Notes. -B. 321).

2. Ахмедов А. Сузбоши. Шарафиддин Али Яздий. Зафарнома. 1997. -Б.5. [2] Ahmedov A. Foreword. Sharafuddin Ali Yazdi. Zafarnoma. 1997. -B.5.

3. Шарафиддин Али Яздий... -Б. 41. ( Sharafuddin Ali Yazdi... -.Р 41.)

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10. 11. 12. 13.

Шарафиддин Али Яздий.. Шарафиддин Али Яздий.. Шарафиддин Али Яздий.. Шарафиддин Али Яздий..

-Б.47. ( Sharafuddin Ali Yazdi... -.Р 47.) Б.63. ( Sharafuddin Ali Yazdi... -.Р 63.) Б.81. ( Sharafuddin Ali Yazdi... -.Р 81.) -Б. 86. ( Sharafuddin Ali Yazdi... -.Р 86.)

Шарафиддин Али Яздий..- Б. 106. ( Sharafuddin Ali Yazdi. Шарафиддин Али Яздий...- Б. 107. ( Sharafuddin Ali Yazdi

Шарафиддин Али Яздий.. Шарафиддин Али Яздий.. Шарафиддин Али Яздий.. Шарафиддин Али Яздий..

- Б. 114. ( Sharafuddin Ali Yazdi -Б. 122. ( Sharafuddin Ali Yazdi.. -Б.133. ( Sharafuddin Ali Yazdi.. -Б. 170. ( Sharafuddin Ali Yazdi

-.Р.106.) -.Р1071.) -.Р 114.) -.Р 122.) .Р 133.) -.Р 170.)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.