Научная статья на тему 'Шарқ мутафаккирлари меросини ўрганишнинг дидактик методлари'

Шарқ мутафаккирлари меросини ўрганишнинг дидактик методлари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1856
311
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим-тарбиявий манба / маънавий озуқа / маънавий-ахлоқий тарбия / ижодий фаолият / ёш авлод / олий педагогик таълим жараёни / маданий-диний мерос / мутафаккирларнинг педагогик қарашлари / образовательно-воспитательный источник / духовная пища / духовно-нравственное воспитание / творческая деятельность / молодое поколение / образова- тельный процесс / духовно-религиозное наследие / педагогические взгляды мыслителей

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Жалилов З. Б.

Мақолада Шарқ мутафаккирлари томонидан илгари сурилган қарашлар ҳамда ғоялар бугунги кунда ҳам муҳим таълим-тарбиявий манба сифатида талаба-ёшлар онги ва қалбига маънавий озуқа бериши, уларнинг ёшлар маънавий-ахлоқий тарбиясини таъминлашдаги ўрни хусусида фикр-мулоҳаза юритилган. Шунингдек, Шарқ мутафаккирларининг ижодий фаолиятидаги таълим-тарбияга оид ёндашувлар, ғоялар, қарашларни ёш авлоднинг онгига сингдиришда тарбия усуллари ва воситаларини билиш, ҳаётда улардан тўғри фойдаланиш олий педагогик таълим жараёнида профессор-ўқитувчиларнинг педагогик маҳоратидаги муҳим хусусиятлардан бири эканлиги очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ДИДАКТИЧЕСКИЕ МЕТОДЫ ИЗУЧЕНИЯ НАСЛЕДИЯ МЫСЛИТЕЛЕЙ ВОСТОКА

В статье раскрыты особенности педагогического мастерства преподавателей высших педагогических образовательных учреждений в вопросах организации изучения наследия мыслителей Востока, как важного источника духовно-нравственных идей и взглядов. Определены также методы и средства изучения творчества великих мыслителей, направленные на усвоение студентами воспитательных ценностей, и использования наставлений и поучений наших предков в жизни и педагогической деятельности.

Текст научной работы на тему «Шарқ мутафаккирлари меросини ўрганишнинг дидактик методлари»

38 ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ ч_/

Жалилов З.Б.,

Бухоро давлат университети катта илмий ходим-изланувчиси

ШАРК МУТАФАККИРЛАРИ МЕРОСИНИ УРГАНИШНИНГ ДИДАКТИК МЕТОДЛАРИ

ЖАЛИЛОВ З.Б. ШАРК МУТАФАККИРЛАРИ МЕРОСИНИ УРГАНИШНИНГ ДИДАКТИК МЕТОДЛАРИ

Маколада Шарк мутафаккирлари томонидан илгари сурилган к,арашлар х,амда Fоялар бугунги кунда х,ам мух,им таълим-тарбиявий манба сифатида талаба-ёшлар онги ва калбига маънавий озука бериши, уларнинг ёшлар маънавий-ахлокий тарбиясини таъминлашдаги урни хусусида фикр-мулох,аза юритилган. Шунингдек, Шарк мутафаккирларининг ижодий фаолияти-даги таълим-тарбияга оид ёндашувлар, Fоялар, карашларни ёш авлоднинг онгига сингдиришда тарбия усуллари ва воситаларини билиш, х,аётда улардан туFри фойдаланиш олий педагогик таълим жараёнида профессор-укитувчиларнинг педагогик мах,оратидаги мух,им хусусиятлар-дан бири эканлиги очиб берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим-тарбиявий манба, маънавий озука, маънавий-ахлокий тарбия, ижодий фаолият, ёш авлод, олий педагогик таълим жараёни, маданий-диний мерос, мута-факкирларнинг педагогик карашлари.

ЖАЛИЛОВ З.Б. ДИДАКТИЧЕСКИЕ МЕТОДЫ ИЗУЧЕНИЯ НАСЛЕДИЯ МЫСЛИТЕЛЕЙ ВОСТОКА

В статье раскрыты особенности педагогического мастерства преподавателей высших педагогических образовательных учреждений в вопросах организации изучения наследия мыслителей Востока, как важного источника духовно-нравственных идей и взглядов. Определены также методы и средства изучения творчества великих мыслителей, направленные на усвоение студентами воспитательных ценностей, и использования наставлений и поучений наших предков в жизни и педагогической деятельности.

Ключевые слова и понятия: образовательно-воспитательный источник, духовная пища, духовно-нравственное воспитание, творческая деятельность, молодое поколение, образовательный процесс, духовно-религиозное наследие, педагогические взгляды мыслителей.

JALILOV Z.B. DIDACTIC METHODS OF THE EAST THINKERS HERITAGE STUDY

In the article the features of pedagogical skills of teachers of higher pedagogical educational institutions in the organization for the heritage of thinkers of the East as an important source of spiritual and moral ideas and views are considered. Identified methods and means of studying of great thinkers creations directed to the students educational values, and implementing of guidance and teachings of our ancestors in life and teaching.

Keywords: educational source, spiritual food, spiritual and moral education, creative activities, young generation, the educational process and spiritual-religious heritage, pedagogical views of thinkers.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

Мустациллик йилларида жамиятимизнинг цар томон-лама - ицтисодий, сиёсий ва маънавий жицатдан тарацций цилиши учун кенг имкониятлар очилди. Бугунги кунда тала-ба-ёшларнинг маънавий-ахлоций тарбиясини таъминлашда аждодларимиз угитлари, панд-насицатларидан фойдаланиш алоцида педагогик цийматга эга.

Шу билан бир каторда, сунгги йилларда халкнинг маданий-ахлокий меросини урганиш, мутафаккирларнинг педагогик карашларини бугунги кун таълим-тарбия тизимида куллаш дидактик ах,амиятга эга булмокда.

Дарх,акикат, шундай экан, талаба-ёшлар аждодларимизнинг таълим-тарбияга оид кадриятларидан бах,ра олишлари керак.

Кадимда Шарк мутафаккирлари томонидан илгари сурилган карашлар х,амда Fоялар бугунги кунда х,ам мух,им таълим-тарбиявий манба сифатида талаба-ёшлар онги ва калбига маънавий озука бериб келмокда.

Жумладан, Махмуд K1ошFарий х,алол лукма ейишлик, эътикод бутунлиги, саъй-х,аракатда содиклик, турли Fийбатлардан йирок булиш, бошкалар айбини бекитиш, бехуда гапирмас-лик, ортикча мол-дунёдан воз кечиш, барча кишиларга эзгуликлар тилаш, уз-узига ва ватани олдида х,исобот бериш, жамият аъзола-рига мех,р-шафкат кузи билан караш, х,асад билан эмас, ибрат кузи билан бокиш, атрофда-гиларга панд-насих,ат килишдан чекиниш, Fазабни ютиб жах,лни тухтатиш, ахлокни поки-залаш, юриш-туришни яхши томонга узгар-тириш, одамлар билан муросаю-мадора килиш, тил туFрилиги ва содиклигини саклаш, ёлFон суз айтишдан четланиш, тилни рост гапириш ва туFриликка ургатиш, эзгу сузлар изх,ор килишда барча куч ва диккатни ишга солиш, кам ухлаш ва овкатланишга одатланиш, х,ар бир дакикани сарх,исоб килиб бориш, шух,рат-парстликдан сакланиш, вактни бекор утказ-маслик, кийим ва бадан поклигини х,ар доим саклаш, машойих,лар сузларини диккат билан тинглаш, аклни чархлаб туриш, олимлар сух,-батига интилиш, кечиримли булиш, одобсизлик килганлар туFрисида сукут саклаш, хулк гузал-лигига эътибор бериш каби шахсий сифатларга эга булиш лозимлигини уктиради1.

1 Узбекистон педагогикаси антологияси: Икки жилд-лик. Биринчи жилд. / Тузувчи муаллифлар: К.Хршимов, С.Очил; тахрир х,айъати: М.Хайруллаев ва бошкалар. - Т.: «Укитувчи», 1995. -186-б.

Куриниб турибдики, мутафаккир шахснинг мазкур сифатларига алох,ида эътибор каратган. Махмуд KошFарийнинг ушбу фикрлари бугунги кунда ёш авлодни тарбиялаш, уларга таълим беришда кимматбах,о манба х,исобланади. Шунинг учун х,ам унинг миллий ва умуминсо-ний кадриятлар акс этган Fоялари Марказий Осиёда ижтимоий-сиёсий, фалсафий, педагогик фикр тараккиётида мух,им урин эгаллайди.

Шарк мутафаккирларининг ижодий фаолия-тидаги таълим-тарбияга оид ёндашувлар, Fоя-лар, карашларни ёш авлоднинг онгига сингди-ришда тарбия усуллари ва воситаларини билиш, х,аётда улардан туFри фойдаланиш -олий педагогик таълим жараёнида профессор-укитувчиларнинг педагогик мах,оратидаги мух,им хусусиятлардан бири х,исобланади. Шарк мутафаккирлари ижодида аксарият х,олларда куйидаги методлардан фойдаланил-ган2.

1. Шахс онгини шакллантирувчи методлар; бунга сух,бат, маъруза, тушунтириш, панд-насих,ат методлари кириб, укув-тарбия жараёнида улардан фойдаланган х,олда талабаларда билим, куникма ва малакалар шакллантириш максадга мувофикдир. Ундан кузланган максад - шахсга х,атти-х,аракатлар, вокеа-х,одисаларга нисбатан у ёки бу талабларнинг маънавий, ахлокий, ижтимоий-иктисодий, жисмоний, эстетик жих,атларини очиб бериш, ёшларда хулк-атвор ва инсоний муносабатларга туFри бах,о беришни шакллантиришда кумакла-шишдан иборат.

2. Одатлантириш методи; ушбу метод оркали талаба-ёшлар мех,натсеварлик, тежам-корлик х,амда ижодкорлик куникмаларини эгаллашга одатлантириладилар.

3. Жазолаш методи; ёшлар исрофгарчи-ликка йул куйганда, одоб-ахлокида салбий томонга нисбатан узгариш булганда, узидан

2 Хасанбоев Ж., Туракулов Х.А., Алкаров И., Усмонов Н.У., Исъянов Р.Г., Юзликаев Ф. Педагогика назарияси (Дидактика). / Олий укув юртлари учун дарслик. - Т.: «Фан ва технологиялар», 2011. -144-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

кичиклapни к1ийнaгaндa мaзкyp мeтoддaн фoй-дaлaнгaн xoлдa тapбиялaнгaн.

4. РaFбaтлaнтиpиш мeтoди; тaлaбa-ёшлap Укyв-тapбия жapaёнидa мyaйян мyвaффaкият-лapгa эpишгaн xaмдa жaмиятгa биpop фoйдa кeлтиpгaндa мaзкyp мeтoдни кУллaш тaълим жapaёнидa кaттa caмapa бepaди.

РaFбaтлaнтиpиш мeтoди тaлaбaлapнинг шaxcи, xaтти-xapaкaтлapини фaoллaштиpиш мaкcaдидa кУллaнилaди. Мaълyмки, aллoмa-лapнинг тaълимoтлapидa мaвжyд бул^н paFбaтлaнтиpyвчи cyзлap «бapaкaллa», «КУП яшa», «бaлe», «^apa^ топ», «oтaнггa pax^a^, «yмpинг зиёдa бyлcин» кaбилap 6УГУНГИ кyндa уз киммaтини йyкoтгaн эмac. Мaзкyp paF-бapлaнтиpyвчи cyзлap opкaли тaлaбa-ёшлap дyнёкapaши, тaфaккypи вa oнгини pивoжлaн-тиpишгa эpишиш мумкин.

РaFбaтлaнтиpиш тaлaбaлapни билимлapни чyкyp эгaллaш, ^бий кyникмaлapни муетах-кaмлaш, тинимcиз xapa^ килишгa илxoмлaн-тиpaди.

Кypиниб тypибдики, xoзиpги зaмoн тapбия мeтoдлapи билaн aждoдлapимиз ижoдидa фoй-дaлaнилгaн мeтoдлap opacидa кaтop yxшaш-ликлap мaвжyд.

Шyнингдeк, aждoдлapимиз кaдимдaн ёшлapни тapбиялaшдa xикoя килиш opкaли yлapнинг oнгини шaкллaнтиpиб, pивoжлaнти-pиб кeлгaнлap. Бугунги кyндa эca xикoя кили-нaдигaн тapиxий мaвзyлap тaлaбa-ёшлap учун дoлзapб, yлapдa мaънaвий ишoнч, ижoбий хи^ тyЙFyлapни вyжyдгa кeлтиpиши лoзим. Жyмлa-дaн, aждoдлapимизнинг шaxcнинг эcтeтикacи, юpиш-тypиши, xyлк-aтвopи, нaфocaти, дaвлaт вa жaмиятнинг ички вa тaшки cиёcaти, aтpoф-дaги вoкeaлapгa мyнocaбaти xaмдa тaлaбaлap-нинг билим, кyникмa вa мaлaкaлapини ген^й-тиpиш кaби мaвзyлapдa oлиб бopилиши мумкин. Бyндaй cyx6a^nap жapaёнидa тaлaбaлap пaccив тинглoвчилap эмac, бaлки мyxoкaмa килинaётгaн мaвзy дoиpacидa фaoл иштиpoк-чилapгa aйлaнишлapи œpa^

Олий пeдaгoгик тaълим жapaёнидa тaлaбa-лapнинг шaxcий pyxий xycycиятлapи, ёши^ кapaб тapбиявий ишлapнинг шaкллapи xaм yзгapиб бopaди. Бу эca тaлaбaлap фaoлиятлa-pини фaoллaштиpишгa xизмaт килиши кepaк. Тaлaбaлap opacидa тypли мycoбaкaлapни тaш-кил этиш вa ут^зиш юкopи caмapa бepaди. Тaълимий вa тapбиявий мycoбaкaлapни тaшкил этишдaн acocий мaкcaд тaлaбaлapни - кoлoк-

лap, фaoллap, илFopлap дapaжacигa eткaзиш-дaн ибopaт. Мycoбaкaлap xap биp тaлaбaнинг имкoниятлapини кypa oлиш, yлap фaoлиятини бaxoлaш, иpoдa вa xapaктepлapини тapбия-лaшдa ёpдaм бepaди.

Мycoбaкaлap жapaёнидa тaлaбaлapнинг xaтти-xapaкaтлapи, билимлapи, xyлк-aтвopни oкилoнa бaxoлaш вa yлapни paFбaтлaнтиpиб бopиш лoзим. Шyндaгинa yлapдa бу ^би мycoбaкaлapгa иштиpoк этишгa кизикиш вa paFбaт yЙFoнaди. Мycoбaкaлap якyнидa paF-бaтлaнтиpиш тaлaбaлapнинг тaкoмиллaшyви, xyлк-aтвop вa xaтти-xapaкaтлapидa кaндaй йул тутиш кepaклигини aнглaб oлишгa имкoн бepaди. Шуни aлoxидa xиcoбгa oлиш кepaкки, мycoбaкaлap жapaёнидa тaлaбaлapни кaндaй вa нимa билaн paFбaтлaнтиpишни пpoфeccop-Укитyвчилap ёки мycoбaкa тaшкилoтчилapи билишлapи зapyp.

Тaлaбaлapни paFбaтлaнтиpишнинг мухим ycyллapидaн биpи - мaктoв ycyлидиp. Дapc вa тypли мycoбaкaлap жapaёнидa тaлaбaлapни мaктaш пpoфccop-yкитyвчилapнинг aлoxидa oлингaн шaxc xycycиятлapигa ижoбий 6axo бepишидиp. Мaктoв тaлaбa-шaxcидa ижoбий xиcлaтлapнинг тapкиб тoпишигa ёpдaм бepaди. Биpoк шуни xaм yнyтмacлик œpa^^ xaддaн тaшкapи opтикчa мaктoв тaлaбaлap хи^иёт-лapи pивoжлaнишини тeзлaштиpиши, yлapдa мaнмaнлик, aтpoфдaгилap, тeнгдoшлapи, typyx-дoшлapини мeнcимacлик, xoтиpжaмлик тyЙFy-лapини кeлтиpиб чикapиши мумкин. Шунинг учун пpoфeccop-yкитyвчилap тaлaбaлapни paF-бaтлaнтиpиш ёки жaзoлaшдa жyдa эътибopли бyлишлapи, yзлapининг ^бий тaжpибaлapи, мaxopaтлapи, Шapк мyтaфaккиpлapининг бу coxaдaги кapaшлapи, ёндaшyвлapини xиcoбгa oлишлapи кepaк.

Укyв-тapбия жapaёнидa янa биp мухим мeтoдлapдaн биpи - тaлaбaлapни жaзoлaшдиp. Бугунги кyндa жaзoлaш мeтoди xaкидa тypличa кapaшлap, ёндaшyвлap мaвжyд. Биpoк шуни xaм yнyтмacлик œpa^^ aждoдлapимиз тaж-pибacидa xaм мaзкyp мeтoдни кУллaш xoлaт-лapи yчpaйди. Жaзoлaш мeтoди нaтижacидa тaлaбaлap yзлapини нoкyлaй ceзaдилap, тeнг-дoшлapи, гypyxдoшлapи opacидa уялиб кoлa-дилap. Юкopидa тaъкидлaнгaнидeк, xaддaн тaшкapи жaзoлaш мeтoдидaн opтикчa фoйдa-лaниш тaлaбaлap xaётидa биp кaдap нoкyлaй вaзиятлapни кeлтиpиб чикapиши мумкин. Жум-лaдaн, yлap уз yйлapидaн кoчиб кeтишгa

ЗAMOHAВИЙ TAЪЛИM / СОВРЕМЕННОЕ OБPAЗOВAHИE 2017, S

харакат киладилар, атрофдагилар ва кичик-ларга озор берадилар, узларига тан жарохати етказадилар.

Шуни алохида таъкидлаш керакки, талаба-ларни раFбатлантириш хам, жазолаш хам меъёрида булишига эътибор каратиш лозим. Чунки бунинг натижасида талабаларга тарбия-вий таъсир курсатишнинг бир катор усулла-рини ишлаб чикиш талаб этилади. Шундай усуллардан бири - талабаларнинг уз-узини тарбиялаш усулидир. Бу жараёнда талабалар уз-узини тарбиялаши, яъни уз устларида фаол ишлашлари, мустакил фаолият юритишлари, танкидий фикр билдиришлари лозим. Талаба-ёшлар уз-узини тарбиялаш жараёнида узла-рининг истикболларини яратишга харакат киладилар, ижтимоий хаётда мустакилликка эришишга интиладилар. Ушбу жараён оила, махалла ва укув муассасасидаги тарбиявий ишларнинг таъсири остида булиши керак.

Уз-узини тарбиялаш жараёнининг муайян гурухдаги талабаларда фаолрок амалга ошиши уларнинг иродалари мустахкамланиши хамда тиришкок, харакатчан булишга интилишларига кумаклашади. Уз-узини тарбиялаш талаба-ёшларнинг уз-узини назорат килиши, уз олди-ларига муайян вазифалар куя олиши, уларни бажаришда ички иштиёкнинг мавжудлиги, уз-узига бахо беришларида куринади.

Шарк мутафаккирларининг ёшлар тарбия-сига оид таълимотларидан бугунги кунда олий педагогик таълим муассасаларида талабаларни укитишда фойдаланиш мухим булиб, профес-сор-укитувчилар узлари укитаётган фанлари доирасида ушбу таълимотлардаги ибратли жихатларни куллашлари керак.

Ёшлар тарбияси ижтимоий ходиса булиб, шахснинг шаклланишини таъминлайдиган энг кадимий ва абадий маънавий кадриятдир. Бар-камол авлод тарбияси инсон ва жамиятнинг мавжудлигини таъминлайдиган асосий кадрият сифатида авлоддан-авлодга утиб бораверади.

1Х-Х11 асрларда яшаб фаолият курсатган Шарк мутафаккирларининг ижодида мавжуд булган ёшлар тарбиясига оид Fоялар ва ёнда-шувлардан фойдаланишда замонавий педагогик технологияларни кенг куламда куллаш таълим жараёнида катта самара беради. Олий педагогик таълим жараёнида талабаларга маз-кур технологиялар оркали Шарк мутафаккирларининг таълимотлари такдим этилганда янада ижобий натижаларга эришиш мумкин.

Олий педагогик таълим жараёнида Шарк мутафаккирларининг баркамол авлод тарбиясига оид карашларидан фойдаланиш жараёнида аклий хужум ва интерфаол усулларини куллашнинг узига хос урни булиб, у жуда катта ахамият касб этади. Жумладан, талабаларнинг Шарк мутафаккирларининг ёшлар тарбияси хакидаги ёндашувларига оид билим даражала-рини аниклаш максадида «аклий хужум» мето-дидан фойдаланиш мумкин. Бунда гурухдаги талабалар кичик гурухчаларга булинади ва хар бир гурух иштирокчиларига бир хилдаги савол-лар берилади. Бу жараёнда талабаларга куйи-даги саволларни такдим этиш максадга мувофик:

1. 1Х-Х11 асрларда яшаб фаолият курсатган Шарк мутафаккирларининг ёшлар тарбиясига оид карашларининг бугунги кундаги ахамияти кандай деб хисоблайсиз?

2. Замонавий оилаларда Шарк мутафаккирларининг ёшлар тарбиясига оид карашларининг таъсири мавжудми?

3. Олий педагогик таълим муассасаларида талабалар онгига Шарк мутафаккирларининг ёшлар тарбиясига оид Fояларини сингдиришда кандай педагогик технологиялардан фойдаланиш зарур, деб хисоблайсиз?

Шарк мутафаккирлари ижодида ёшлар тарбиясига оид Fояларни талабалар онгига синг-дириб бориш ва шу оркали уларнинг ижодий тафаккурини ривожлантириш, умуминсоний кадриятларга нисбатан хурмат хиссини шакл-лантириш, уларда мутафаккирлар томонидан илгари сурилган мардлик, шижоатлилик, мил-лий ^урур, миллатпарварлик, халксеварлик каби шахсий конпетенцияларни таркиб топти-риш бугунги куннинг энг долзарб масалалари-дан биридир. Бу эса талаба-ёшларнинг маъна-вий онгини бойитиб юкорида курсатиб утилган сифатлардан ижтимоий хаётда уз урнида фой-даланишларига кумаклашади. Натижада талабалар келажакда уз касбининг мохир устаси хамда уз ватани ва халкига содик кадрлар булиб шаклланадилар.

Олий педагогик таълим жараёнида талабалар узбек халкининг узига хос булган моддий-маънавий бойликлари, кадриятлари, Шарк мутафаккирларининг асарларида ёшлар таълим-тарбиясига оид Fоялари, ёндашувлари, улардаги ота-она ва фарзанд уртасидаги тарбиявий муносабатлар хакида чукур билим, куникма ва маълумотга эга булишлари керак.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

1-расм. Шарк, мутафаккирлари томонидан яратилган кадриятлар асосида талабаларни маънавий-маданий, ахлок,ий юксалтиришда ташкил этилиши лозим булган тадбирлар.

X П миллий байрамларда талабаларнинг халк; миллий купшк;, рацс, лапарларни ижро этишларини таъминлаш

и.

'х махдллада халк; хунармандчилиги т5таракларини очиб, уларга талабаларни жалб килиш

Азал-азалдан таълим муассасалари миллий кадриятлар ва урф-одатларни тарFиб килувчи маскан сифатида хизмат килиб келган. Узбек халкига хос урф-одатлар ва анъаналар авва-ламбор таълим муассасалари мух,итида шакл-ланган ва ривожланган. Таълим муассасалари халкнинг урф-одатлари, анъаналари билан ёшларга кенг доирада тарбиявий таъсир курсатади. Талабаларнинг характеридаги ижо-бий хислатларни янада мустах,камлашга ёрдам беради.

Талабаларга узбек халкининг илFор миллий анъаналари оркали касб-хунар, одоб, ахлок, ватанпарварлик, хушмуомалалилик каби ижо-бий фазилатларни ургатиш мумкин. Шарк мутафаккирлари томонидан яратилган кадрият-лар асосида талабаларни маънавий-маданий, ахлокий юксалтириш самарадорлиги ортади. Бу жараёнда 1-расмда курсатилган тадбир-ларни амалга ошириш мак,садга мувофикдир.

Талаба-ёшлар онгидаги маънавий бушлик,ни тулдиришда ота-она ибрати мух,им ах,амиятга эга. Ота-оналарнинг узларида халкона гузал хислатлар булгандагина, улар уз фарзандларига ибрат була оладилар. Бундай оилаларда ёшлар онгида бушлик вужудга келмайди. Мех,мон кутиш одоби, озодалик, хуштавозелик, ширин-суханлик, кичикларга Fамхурлик килиш, ёши улуFларни эъзозлаш, фарзандга алла айтиш кабилар ота-оналардан фарзандларга мерос булиб утади.

Ота-она, кексалар, узидан катталарга хурмат, мех,рибонлик, мех,р-окибат, диёнатлилик каби анъаналар узбек оилаларининг к,он-к,онига сингиб кетган. Ана шу анъаналарга риоя

килинадиган хонадонларда тарбия курган ёшлар х,ак,ик,ий ватанпарвар, миллатсевар булиб етишадилар.

Дарсдан ташк,ари жараёнларда талабаларни миллий анъаналар рух,ида тарбиялашда, айник,са, Навруз байрами, гул сайли, х,осил байрами каби маросимларни утказиш, узбек халк достонлари, маколлари, ривоятлари, хддислар, алломаларнинг асарларидан парча-лар укиб уларни изох,лаш, фикр баён этиш кабиларни талабаларнинг эх,тиёжлари, истак-ларига мувофик, амалга ошириш талаб эти-лади.

Укув жараёнларида эса режадаги мавзу-ларни буюк мутафаккирларимизнинг фикр-лари, хддислар, халк оFзаки намуналаридан олинган ибратли лавх,алар билан бойитиш талаб этилади. Маъруза ва семинар машFу-лотларида аждодларимиз томонидан такдим этилган ва халк педагогикасидаги тарбиявий усуллар ва воситалардан фойдаланган х,олда талабаларни аждодларимиз меросига к,изик,-тириш, унинг х,аётбахш Fояларини сингдириш, миллий илдизларимиздан уларни хабардор килиш оркали ёшларни узликни англашга ургатиш максадга мувофикдир. Биз ёшлар онгидаги Fоявий бушликни тулдириш мак-садида аждодларимиз меросидаги анъаналар-дан мосларини танлаб олишга х,аракат килдик. Бунда куйидаги мезонларга амал килинди:

1. Ижтимоий мух,ит ва миллий Fояга мувофик келиш.

2. Мустакил давлатимиз ва жамиятимизнинг максади х,амда вазифаларига мослик.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

3. Талабаларнинг ёш хусусиятлари, эхтиёж-лари ва кизикишларининг узаро мувофиклиги.

4. Fоялар, кадриятлар ва анъаналарнинг мазмун-мохияти.

5. Талабаларга узлаштиришлари учун так-дим этиладиган Fоялар, фикрлар, анъаналар ва урф-одатларнинг шахсни маънавий, маданий ва ахлокий жихатдан юксалтириш имкониятига эгалиги.

Юкорида курсатилган мезонлар асосида талабаларда аждодлар меросига хурмат хис-сини шакллантиришда куйидаги Fоялар ва анъаналардан фойдаланишни маъкул деб топ-дик:

I. Ахлокий, маънавий-маданий тарбияга оид Fоялар ва анъаналар:

I. Ватанпарварлик, халкпарварлик. 2. Кекса-лар, устозлар, ота-оналар ва аждодларга хурмат. 3. Келажакка ишонч. 4. Уз касбига ихлос. 5. Кайнота ва кайнонага муносабат. 6. Туй ва мотам маросимларидаги урф-одат-ларни адо этиш. 7. Иймон, эътикод, хурфикр-лилик. 8. Ибо, хаё, нафосат. 9. Камтарлик. 10. Мардлик. 11. Миллий Fурур. 12. Мехр-окибат.

II. Аклий тарбияга оид анъаналар:

1. Илмга интилиш, уни кадрлаш. 2. Илм ахлини хурмат килиш. 3. Китобни кадрлаш, севиш. 4. Орифлар сухбатига муштоклик.

III. Нафосат тарбиясига доир анъаналар.

1. Халк ракслари. 2. Халк кушиклари. 3. Халк уйинлари. 4. Миллий хунармандчилик ва меъ-морчилик. 5. Пазандачилик. 6. Дастурхон тузаш.

7. Турли байрамлар, маросимлар. 8. Улкамиз-нинг сулим гушалари, диккатга сазовор жой-лари, табиат муъжизалари. 9. Бадиий ижод намуналари хакидаги маълумотлар, улар билан танишишга интилиш.

IV. Мехнат тарбиясига доир анъаналар:

1. Куни-кушниларга кумаклашиш. 2. Хашар.

3. Кучат экиш. 4. Кексаларнинг юкини енгил-лаштириш, кичикларга шафкатли булиш.

V. Жисмоний тарбияга доир анъаналар:

1. Кураш. 2. Аркон тортиш. 3. Тортишмачок.

4. Купкари. 5. Човгон.

Талаба-ёшларда юкоридаги каби ахлокий сифатларни такомиллаштиришда узига хос тар-бия услубларини танлаш талаб этилади.

Дархакикат, аждодлар томонидан яратилган тарбиявий кадриятларни урганишда олий таъ-лим тизимининг имкониятларига алохида эъти-бор каратиш лозим. !Х-ХП асрларда яшаб, ижод этган Шарк мутафаккирларининг асарларини урганиш, тахлил килиш, уларнинг ижоди ва таълим-тарбияга оид карашларини педагогик нуктаи назардан тадкик этиш мухим амалий ахамиятга эга. Улар уз асарларида шахс маъна-вияти, инсонда одоб-ахлокнинг юксак намуна-ларини таркиб топтириш, оила, никох, фарзанд тарбияси, халол мехнат билан кун кечириш, атроф-мухитга нисбатан окилона муносабатда булишга оид карашларни баён килганлар.

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. Биз келажагимизни уз кулимиз билан курамиз. 7-жилд. - Т.: «Узбекистон», 1999.

2. Узбекистон педагогикаси антологияси: Икки жилдлик. Биринчи жилд. / Тузувчи муаллифлар: КДошимов, С.Очил; тахрир хайъати: М.Хайруллаев ва бошк. - Т.: «Укитувчи», 1995.

3. Кадимий хикматлар. - Т.: F.Fулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1987.

4. Хасанбоев Ж., Туракулов Х.А., Алкаров И., Усмонов Н.У., Исъянов Р.Г., Юзликаев Ф. Педагогика назарияси (Дидактика). / Олий укув юртлари учун дарслик. - Т.: «Фан ва технологиялар», 2011.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.