Научная статья на тему 'ШАРҚ МУТАФАККИРЛАРИ АСАРЛАРИДА“АХЛОҚ” ҚОИДАЛАРИ НОРМАСИ'

ШАРҚ МУТАФАККИРЛАРИ АСАРЛАРИДА“АХЛОҚ” ҚОИДАЛАРИ НОРМАСИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
87
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
зеҳни ўткир / зукко бўлиб / ҳар қандай нарсанинг билинар-билинмас аломатлари нимани англатишини тез билиб / сезиб олиши зарур / одил ва ҳақгўй / журъатли. / sharp mind / smart / quick to know and feel what the unknown signs of anything mean / fair and honest / courageous.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Жавлонбек Алишер Ўғли Мусурмонов

Мазкур мақолада Марказий Осиёда уйғониш даврининг буюк мутафаккирлари асарларида ахлоқ нормаларини ишлаб чиқиш асосида инсонпарварлик тўғрисидаги миллий ва умумбашарий қадриятлар ривожланишига ўзларининг муносиб ҳиссаларини қўшганлари ҳақидаги маьлумотлар тушунтирилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

NORMS OF "RULES OF ETHICS" IN THE WORKS OF EASTERN THINKERS

This article explains the great thinkers of the Renaissance in Central Asia who made a worthy contribution to the development of national and universal values of humanity through the development of moral norms.

Текст научной работы на тему «ШАРҚ МУТАФАККИРЛАРИ АСАРЛАРИДА“АХЛОҚ” ҚОИДАЛАРИ НОРМАСИ»

ШАРЦ МУТАФАККИРЛАРИ АСАРЛАРИДА"АХЛОК;" КОИДАЛАРИ

НОРМАСИ

Жавлонбек Алишер уFли Мусурмонов

Самарканд давлат чет тиллари институти талабаси musurmonovj avlonbek@gmail .com

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада Марказий Осиёда уйгониш даврининг буюк мутафаккирлари асарларида ахлок нормаларини ишлаб чикиш асосида инсонпарварлик тугрисидаги миллий ва умумбашарий кадриятлар ривожланишига узларининг муносиб хдссаларини кушганлари хдкидаги маьлумотлар тушунтирилади.

Калит сузлар: зехди уткир, зукко булиб, хдр кандай нарсанинг билинар-билинмас аломатлари нимани англатишини тез билиб, сезиб олиши зарур, одил ва хакгуй, журъатли.

NORMS OF "RULES OF ETHICS" IN THE WORKS OF EASTERN

THINKERS

Javlonbek Alisher ugli Musurmonov

Student of Samarkand State Institute of Foreign Languages musurmonovj avlonbek@gmail .com

ABSTRACT

This article explains the great thinkers of the Renaissance in Central Asia who made a worthy contribution to the development of national and universal values of humanity through the development of moral norms.

Keywords: sharp mind, smart, quick to know and feel what the unknown signs of anything mean, fair and honest, courageous.

Одамлар! Энг аввало эзгу ахлоцца эга булишга уаракат цилинг,зеро ахлоц цонуннинг асасидир.

Пифагор

КИРИШ

Ахлок тугрисида Шарк мутафаккирлари ва давлат арбоблари куплаб кимматли фикрларни билдирганлар. Улардан Абу Наср Фаробий "Фозил одамлар

шахри" асарида, Юсуф Хос Хржиб "Кугадгу билиг" асарида, Кайковус "Кобуснома" асарида, Амур Темур "Тузуклар"ида, куплаб асарларида давлат рахбари, вазирлар, козилар ахлоки хакида ибратли сузларни келтирган.

Марказий Осиёда Уйгониш даврининг буюк мутафаккири Абу Наср Фаробий "Фозил одамлар шахри" асарида бу шахарга хоким буладиган одам шу шахар ахолисига имомлик килувчи окил киши булиб, у табиатан ун икки хислат-фазилатни узида бирлаштирган булиши зарур, деган эди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Фозиллар шахри хокими аввало турт мучаси сог булиб, узига юкланган вазифаларни бажаришида бирор аъзосидаги нуксон халол бермаслиги лозим, аксинча, у сог-саломатлиги туфайли бу вазифаларни осон бажариши лозим, деб таъкидлаган.

Иккинчидан, бундай шахар хокими табиатан нозик фаросатли булиб, сухбатдошининг сузларини, фикрларини тез тушуниб, тез илгаб олиши, шу сохада умумий ахвол кандайлигини равшан тасаввур кила олиши зарур.

Учинчидан, у англаган, курган, эшитган, идрок этган нарсаларни хотирасида тула-тукис саклаб колиши, барча тавсилотларини унутмаслиги лозим.

Туртинчидан, у зехни уткир, зукко булиб, хар кандай нарсанинг билинарбилинмас аломатлари нимани англатишини тез билиб, сезиб олиши зарур.

Бешинчидан, у фикрини равшан тушунтира олиш максадида, чиройли сузлар билан ифодалай олиши зарур.

Олтинчидан, у устозлардан таълим олишга, билим, маърифатга хавасли булиши, укиш, урганиш жараёнида сира чарчамайдиган, бунинг машаккатидан кочмайдиган булиши зарур.

Еттинчидан, таом ейишда, ичимликдан очофат эмас, узини тия оладиган булиши, (кимор ёки бошка) уйинлардан завк, хузур олишдан узок булиши зарур.

Саккизинчидан, у хак ва хакикатни, одил ва хакгуй одамларни севадиган, ёлгонни ва ёлгончиларни ёмон курадиган булиши зарур.

Туккизинчидан, у уз кадрини билувчи ва номус-ориятли одам булиши, пасткашликлардан юкори турувчи, тугма олий химмат булиши, улуг, олий ишларга интилиши зарур.

Унинчидан, бу дунё молларига, динор ва дирхамларига кизикмайдиган (молдунё кетидан кувмайдиган) булиши зарур.

Ун биринчидан, табиатан адолатпарвар булиб, одил одамларни севадиган, истибдод ва жабр-зулмни, мустабид ва золимларни ёмон курувчи, уз одамларига хам, бегоналарга хам хакикат килувчи, барчани адолатга чакирувчи, нохак жабрланганларга мадад берувчи, барчага яхшиликни ва узи суйган гузалликларни раво курувчи булиши зарур. Узи хак иш олдида ужарлик килмай, одил иш тутгани

xpnga xap KaHgafi xaKcronuK Ba pa3onaraapra Mypocacu3 öynumu 3apyp. Yh HKKHHHHgaH, y3H 3apyp geö xucoönaraH Hopa-TagöupnapHH aManra omupumga KartHtfrau, caöoTOH, :yptarau, :acyp öynumH, KypKoK^HK Ba xaguKcupamnapra öyn KyHMacnuru KepaK.

MYXOKAMA

Moöogo öupop 3aMOHga $03Hnnap maxpuga xokhmhhk KunaeTraH öup eKH öup Hena Kumuga öomKa 3apyp xucnaraap öynca-ro, aMMO goHumMaHgnap öynMaca, $03Hnnap maxpu axmu xokhmch3 Konagu, öyHgaö maxap xanoKarra W3 Tyragu.

OopoöuHHHHr «Oo3H^ ogaM^ap maxpu» acapuga :aMHATHHHr xap öup at3ocu MaHcaöu, TyrraH ypHH, atHH khm öy^umugaH KaTtu Ha3ap, $03un MatHaBH^THH, Matpu^arau HHCOHgup. Oo3un hhcoh y3 gaBnaruHHHr KOHyH-KOuganapuHH axmu öunagu, yHra aMan Kunagu, ^HKpnaögu, no3HM öynraHga BaraHH ynyH :oh $ugo Kunagu, geö öaeH KunuHraH.

rocy^ Xoc X,o:®h6 "KyTagry öunur" ("Kyrra, atHH öaxT-caogaTra эптyвнн öhhhm", 1069-Hunga e3unraH) acapuga MaHcaögop maxcnapHHHr $a3Hnaraapu, ynapra öynaguraH axnoKHH TanaönapHH öaeH KunraHnap. ^yMnagaH, öeKnap, atHH MaMnaKaT öomnuFH, Ba3upnap xaKHga ran ropmraHnap. Xoc Xp^HÖHHHr

^HKpuna, öeK goHo, öoTup, mepropaK öynumu KepaK. YHHHr öh^hm^h, 3aKoBarau, Mynoxa3aKop öynumu TaK£3o этнпagн. Ohhk W3hhk öeKHHHr $a3HnaraapugaH öupu.

HATH^A

XI acpHHHr 82-83-HHnnapuga Fapöuö эpoн nogmoxuHHHr Haöupacu KaÖKoByc höh HcKaHgap y3 yrnu rynoHmox,ra öarumnaö "HacuxaTHoMa"cuHH aparagu Ba yma gaBp aHtaHacura Kypa, yHH öoöocu nogmox fflaMC-yn Maonufi mapa^ura "KoöycHoMa" geö arafigu. AHa my acapga "Hhm Tanaöu Ba Ko3urapnuK 3HKpuga" geö HoMnaHraH öoö öynuö, yHga öynrycu Ko3unapra ynapHHHr axnoKH KaHgaö öynumu KepaKnuru Tyrpucuga Macnax,araap öepunraH. ^yMnagaH, yHga Kyfiugaru ^HKpnap KenTupunraH:

"X,ap Kumu xap umHH «y^ra onca, yn umHH axmu öhhchh Ba yHH Kyn Bap3um (atHH MamK, ogaT) khhchh, tokh yn umgaH Kyn Ha$ Kyprafi".

"3h $ap3aHg, arap goHumMaHgnuKga öanaHg gapa:ara eTuö, ko3h öyncaHr, oxucTa Ba TaMKHH öy^run Ba Te3 coxuöu Tagöup, nemöuH (onguHgaH KypyBHu),

MapgyMmyHoc (ogaMnapHH TeKmupa onyBHu) Ba coxuöu cuecaT öy^run, xap rypyxHHHr yp^-ogaruguH, Hyn-fiypHFHgHH xaöapgop, xap KaBMHHHr Ma3xaöuguH orox öynFun. KepaKgypKHM, ko3hhhk xunnanapu ceHra MatnyM öynFafi. Arap öup BaKT öup Ma3nyM onguHra Kenca, yHHHr ryHoxu öynMaca Ba 3ynM этнö, yHHHr xaKKH öeKop KeTap öynca, yn Ma3nyMHHHr ^apegura этFнп Ba Tagöup w3ugaH yn MycTaxuKKa xaKKHH эткypFнп" .

ro^ppuga SepunraH ^HKpnapgaH KypuHuS TypuSguKH, Ko3unap, (atHH xo3upru KyHgaru cygtanap) goHumMaHg Kumunap caHanraH. Ynap Sapna hhcohhh $a3unaraap эгacн SynuS, KpnraH Kumunapra y3 axnoKgapu SunaH HaMyHa Synumnapu ho3hm.

A6y AHH HÖH CHHO Tyrpu cy3nam Ba umnamHH, xanon MexHaT KunumHu, xaMMara hhco$ Ba agonaT SunaH MyoMana KUHumHH, Ha^cra SepunMacnuKHH, onuM^o3unnap SunaH cyxSaraamumHH, KaTTanapHHHr H33aT Ba xypMaraapuHH 6a«:o KenTupumHH, hhh gycTHHKHH, MyxTo^napra эxcoн этнmнн yHymacnuKHH xaMMa эзгyпнкпapнннг MaHÖau, xaKHKufi hhcohhhhhk SenrHcugup, geraH эgн.

X,a3paT HaBOHHHHHr «HacofiHM-yn-Myxa66aT» acapuga komhh HHCOHra xoc xycycuaTnap, yHHHr mapKOHa xucnaT Ba $a3Hnaraapu SaTa^cun caHaS yTunraH. By xycycuaTnap — xanon nyKMa SunaH KaHoaraaHum, mapuaT Kouganapura puoa этнm, MynoHHM thhhh, caxufi, cagoKarau, Ba^onu SynumgaH uSopaT экaнпнгн, xaMga "KyemnuK ucTacaHr, KacSu KaMon эт", geS e3raHnap. ^HHgaH xaM, ogaMnapra KyemgeK SeMHHHaT Hyp TaparamHH, axmunuK KUHumHH ucTafiguraH hhcoh, KaMonoTra hhthhhö, Typnu HHM Ba KacS-xyHapnapHH y3namTHpHmu HO3HM.

fflapK MyTa^aKKupnapu y3ura xoc Axhok HopManapuHH umnaS HHKum acocuga HHcoHnapBapnuK Tyrpucugaru MHHnHfi Ba yMyMÖamapufi KagpuaTnap puBo^naHumura y3napuHHHr MyHocuS xuccanapuHH KymraHnap.

Y36eKucToH PecnySnuKacu npe3Hgemu ffl.MHp3ueBHHHrHHHr 2020 fiun 29 geKaSp KyHugaru Onufi Ma^nucra Mypo^aaraoMacuga xaM BywK a«gogHMH3 Hmom MoTypugufi xa3paraapuHHHr "Thphkhhk xuKMaTHHu cornuKga, geS SunrHH", geraH nyKyp MatHonu cy3napu HaKagap Tyrpu экaнннн xaeTHHHr y3H SyryH KafiTaKafiTa ucSoTnaMoKga geS TatKugnagunap.

XY.TOCA

YMyMaH, xap KaHgafi ^aMuaT TapaKKueTuga yHHHr Kena^aruHH TatMHHnafiguraH em aBnogHHHr cofhom Ba SapKaMon SynuS Boara eTumu xan KH^yBHH ypuH TyTagu. ffly caSaSnu Su3 HcnoxoTnapHMH3 KynaMH Ba caMapacuHH aHaga omupumga xap TOMoHnaMa eTyK, 3aMoHaBufi Shhhm Ba xyHapnapHH nyxTa эгaппaгaн, a3My mu^oaraH, TamaSSycKop emnapuMH3ra TaaHaMH3.

Bu3 y3 onguMH3ra MaMnaKaraMH3ga Yhhhhh PeHeccaHc nofigeBopuHH Sapno этнmgeк ynyF MaKcagHH KyfiraH экaнмнз, SyHHHr ynyH aHru Xopa3MHfinap, BepyHufinap, Höh CuHonap, YnyFÖeKnap, HaBoufi Ba BoSypnapHH TapSuanaS SepaguraH MyxuT Ba mapouTnapHH apaTumuMH3 KepaK. ByHga, aBBano, TatnuM Ba TapSuaHH pHBo^narnupum, cofhom TypMym Tap3HHH Kapop Tomupum, unM-^aH Ba нннoвaцнaпapнн TapaKKHfi эттнpнm MHHHHfi FoaMH3HHHr acocufi ycTyHHapu SynuS xu3MaT KHHumu ho3HM.

YmSy MaKcag fiynuga emHapuMH3 y3 ongura Kaira MappanapHH KyfiuS, ynapra эpнmнmнapн ynyH KeHr HMKoHuaTHap apaTum Ba xap TOMoHnaMa KyMaK Sepum -

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 1 I 2021

ISSN: 2181-1601

барчамиз учун энг устувор вазифа булиши зарур. Шундагина фарзандларимиз халкимизнинг асрий орзу-умидларини руёбга чикарадиган буюк ва кудратли кучга айланади.

Пировард окибатда мамлакатимизда фукаролик жамиятини янада мустахкам барпо этишга хизмат килади. Зеро, ахлок-одоб кадриятлари бир томони билан конунга, иккинчи томони билан эса миллий ахлок-одоб кадриятларига таянган холда мажбурийликдан кура ихтиёрийлик принципига амал килади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси."Узбекистон"2016.-35б

2. Узбекистон Республикасининг конуни "Суд-хукук тизимини янада ислох килиш муносабати билан узбекистон республикасининг айрим конун хужжатларига узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисида" (Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2012 й., 38-сон, 433-модда)

3. «Узбекистон Республикасининг айрим конун хужжатларига хусусий мулкни, тадбиркорлик субъектларини ишончли химоя килишни янада кучайтиришга, уларни жадал ривожлантириш йулидаги тусикларни бартараф этишга каратилган узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисида»ги Узбекистон Республикасининг Конуни 2015 йил 20 август, УРК-391-сон// «Халк сузи» газетасининг 2015 йил 21 августдаги 164 (6347)-сони

4.Узбекистон Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Узбекистон Республикаси Мустакиллигининг йигирма олти йиллигига багишланган тантанали маросимдаги нутки.

5. Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак//Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига багишланган Вазирлар Махкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маърузаси/15 Январь 2017

6.Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёвнингнинг 2020 йил 29 декабр кунидаги Олий мажлисга мурожаатномаси

7.Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёвнингнинг 2020 йил 29 декабр кунидаги Олий мажлисга мурожаатномаси Пирназаров А. Ахлоксизлик жахолатга етакланади.//Х,укук ва бурч. 2014. №6. Б. 44-45

8. Очилов А. Юксак хукукий тафаккур орзу-умидларимиз руёбига хизмат килади. // Хукук ва бурч. 2014. №7. Б.7-9

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.