Научная статья на тему 'ҚЎШАЛОҚ СУПЕРФОСФАТ ТИПИДАГИ NPS ЎҒИТЛАР ОЛИШ ИМКОНИЯТИНИ НАЗАРИЙ АСОСЛАШ'

ҚЎШАЛОҚ СУПЕРФОСФАТ ТИПИДАГИ NPS ЎҒИТЛАР ОЛИШ ИМКОНИЯТИНИ НАЗАРИЙ АСОСЛАШ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Марказий Қизилқумфосфоритлари / термик фосфат кислота / магний сульфат / аммоний нитрат / сувли эритмага SO3 ни ажралиш даражаси / сульфат кислота улуши / трикальцийфосфат. / Central Kyzylkum phosphorites / thermal phosphoric acid / magnesium sulfate / ammonium nitrate / degree of release of SO3 into aqueous solution / percentage of sulfuric acid / tricalcium phosphate

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Арисланов А.С., Вохидов Ш.М.

Мақолада термик фосфат кислотадаги Р2О5 ни сульфат кислота билан қисман алмаштирилганда сульфат кислота аҳамиятини аниқлаш учун 10, 20 ва 30% Р2О5 ни сульфат кислота билан алмаштирилган ҳамда аммоний нитрат ва магний сульфат бўлган кислоталар аралашмасида трикальцийфосфатни парчалаш жараёни ўрганилди. Фосфат кислотада аммоний нитрат ва магний сульфат ёки уларнинг биргаликдаги миқдорига боғлиқ бўлмаган ҳолда нордон бўтқа таркибидаги SO3 умумий ва сувли шаклларининг кўпайиши аниқланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по Гуманитарные науки , автор научной работы — Арисланов А.С., Вохидов Ш.М.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THEORETICAL JUSTIFICATION OF THE POSSIBILITY OF OBTAINING DOUBLE SUPERPHOSPHATE TYPE NPS FERTILIZERS

In order to determine the importance of sulfuric acid when R2O5 in thermal phosphoric acid is partially replaced by sulfuric acid, the decomposition process of tricalcium phosphate was studied in a mixture of acids with 10, 20 and 30% R2O5 replaced by sulfuric acid and ammonium nitrate and magnesium sulfate. An increase in total and aqueous forms of SO3 in sour porridge was determined, regardless of the amount of ammonium nitrate and magnesium sulfate or their combination in phosphoric acid.

Текст научной работы на тему «ҚЎШАЛОҚ СУПЕРФОСФАТ ТИПИДАГИ NPS ЎҒИТЛАР ОЛИШ ИМКОНИЯТИНИ НАЗАРИЙ АСОСЛАШ»

Арисланов А.С. т.ф.ф. д., доцент Наманган муханандислик-технология институти

Вохидов Ш.М. катта уцитувчи

Наманган муханандислик-технология институты

КУШАЛО^ СУПЕРФОСФАТ ТИПИДАГИ NPS УГИТЛАР ОЛИШ ИМКОНИЯТИНИ НАЗАРИЙ АСОСЛАШ

Аннотация. Мацолада термик фосфат кислотадаги Р2О5 ни сульфат кислота билан цисман алмаштирилганда сульфат кислота ауамиятини аницлаш учун 10, 20 ва 30% Р2О5 ни сульфат кислота билан алмаштирилган уамда аммоний нитрат ва магний сульфат булган кислоталар аралашмасида трикальцийфосфатни парчалаш жараёни урганилди. Фосфат кислотада аммоний нитрат ва магний сульфат ёки уларнинг биргаликдаги мицдорига боглиц булмаган цолда нордон бутца таркибидаги SO3 умумий ва сувли шаклларининг купайиши аницланди.

Таянч суз иборалар: Марказий Цизилцумфосфоритлари, термик фосфат кислота,магний сульфат, аммоний нитрат,сувли эритмагаSO3 ни ажралиш даражаси, сульфат кислота улуши, трикальцийфосфат.

Arislanov A.S. associate professor Namangan Institute of Engineering and Technology

Vokhidov ShM senior teacher

Namangan Institute of Engineering and Technology

THEORETICAL JUSTIFICATION OF THE POSSIBILITY OF OBTAINING DOUBLE SUPERPHOSPHATE TYPE NPS FERTILIZERS

Abstract. In order to determine the importance of sulfuric acid when R2O5 in thermal phosphoric acid is partially replaced by sulfuric acid, the decomposition process of tricalcium phosphate was studied in a mixture of acids with 10, 20 and 30% R2O5 replaced by sulfuric acid and ammonium nitrate and magnesium sulfate. An increase in total and aqueous forms of SO3 in sour porridge was determined, regardless of the amount of ammonium nitrate and magnesium sulfate or their combination in phosphoric acid.

Key words: Central Kyzylkum phosphorites, thermal phosphoric acid, magnesium sulfate, ammonium nitrate, degree of release of SO3 into aqueous solution, percentage of sulfuric acid, tricalcium phosphate.

Трикальцийфосфатни парчалаш жараёнини урганиш лаборатория курилмасида даврий шароитда нисбатан юкори концентрацияли термик фосфат кислота билан хам олиб борилди ва бунда 10, 20 ва 30% Р2О5 ни H2SO4 билан алмаштириб урганилди. Бунинг учун маълум микдордаги фосфат кислота парракли аралаштиргич билан жихозланган термостатик бошкариладиган реакторга киритилди ва белгиланган хароратга етгач, хисобланган трикальцийфосфат микдори кушиб борилди. Маълум вактдан сунг Р2О5, СаО, SO3 нинг турли шакллари микдорини аниклаш ва СаО ва SO3 ни суюк фазага ажралиб чикиш даражасини хисоблаш ва тахлил килиш учун бутка намуналари олинди.

Аммоний нитрат билан фаолланган экстракцион фосфат кислота ишлатилганда уни таркибида Коратог ва Марказий Кизилкум фосфоритларидаги каби йулдош кушимча моддлар сифатида магний бирикмалари булади. Шунинг учун Р2О5 ни сульфат кислотага кисман алмаштириш оркали фосфат кислота билан трикальцийфосфатни парчалаш буйичатадкикотлар таркибида аммоний нитрат (1%) ва магний сульфат (2% MgO) булган термик фосфат кислота билан амалга оширилди. Олинган натижалар 1-жадвалда келтирилган.

1-жадвал

Таркибида аммоний нитрат ва магний сульфат булган фосфат кислотани кисман сульфат кислотага алмаштиришнинг бутка _кимёвий таркибига таъсири_

№ Курсаткичлар Буткадаги компонентлар микдори, ог. %

HзPO4 ни H2SO4 га алмаштирилганда, %

10 20 30 10 20 30 10 20 30

1. ФК даги Р2О5 бошлан-гичконцентрацияси, % 16,1 0 14,5 2 12,8 9 24,1 7 21,7 8 19,3 3 32,2 2 29,0 4 25,7 7

2. ФК даги БС3 бошлангичконцентрац ияси, % 4,54 5,58 6,64 5,04 6,60 8,21 5,54 7,63 9,76

3. Буткадаги микдори:

Р2О5 (умум.), % 20,9 5 19,7 0 18,4 0 29,0 7 29,2 9 25,4 7 36,0 4 33,8 0 31,5 0

Р2О5 (узл.), % 19,8 9 18,9 4 18,1 9 27,9 4 28,2 7 24,9 4 35,7 4 33,5 8 31,3 5

Р2О5 (с.э.), % 18,4 2 17,9 0 17,0 3 25,6 4 26,7 6 23,6 6 32,9 6 31,6 0 30,3 0

БО3 (умум.), % 3,80 4,66 5,53 3,90 5,09 6,31 3,98 5,46 6,96

БО3 (с.э.), % 1,34 1,36 1,23 1,34 1,50 1,40 1,41 1,55 1,54

CaO (умум.), % 8,85 8,96 9,07 12,2 8 12,4 2 10,6 2 15,2 2 15,3 8 15,5 1

CaO (с.э.), % 2,68 2,25 1,86 3,71 3,20 2,24 4,62 3,91 3,39

MgO % 1,48 1,48 1,47 1,37 1,36 1,36 1,27 1,27 1,26

N % 0,29 0,29 0,29 0,27 0,27 0,27 0,25 0,25 0,25

намлик, % 51,2 7 51,8 6 52,4 5 36,9 8 37,8 8 38,7 7 24,7 4 25,8 8 27,0 6

4. ^З^^Зум.)*^, % 94,9 4 96,1 4 98,8 6 96,1 1 96,5 2 97,9 2 99,1 7 99,3 5 99,5 2

5. ^З^^Зум.)*^, % 87,9 2 90,8 6 92,5 5 88,2 0 91,3 6 92,8 9 91,4 5 93,4 9 96,1 9

6. Р2О5узл. буйича Кпарч., % 85,8 3 89,9 7 97,6 7 89,1 1 90,9 6 95,7 5 97,6 8 98,3 1 99,0 2

7. Сувли эритмадаги СаО буйича Кажр., % 30,2 8 25,1 1 20,5 1 30,2 1 25,7 6 21,0 9 30,3 6 25,4 2 21,8 6

8. Сувли эритмага SOз ни ажралиш даражаси, % 35,2 6 29,1 8 22,2 4 34,3 6 29,4 7 22,1 9 35,4 3 28,3 9 22,1 3

Бошлангич фосфат кислотага аммоний нитрат (1%) ва магний сульфат (2% MgO) кушилганда ва унинг 10% Р2О5 ни сульфат кислотага алмаштирилганда Р2О5 ни 16,10% гача камайишига олиб келади ва бунда 4,54% SOзбулади. Сульфат кислота улушини 20% гача оширилиши SOз микдори 5,58% булгандаР2О5 микдорини 14,52% гача камайтиради, 30% Р2О5 ниалмаштирилишиР2О5 микдорини 12,89% гача камайтиради.

Бунда SO3 нинг микдори 6,64% ни ташкил килади. Бу кислоталарни буглатилиши таркибида 24,17-19,33% Р2О5 ва5,04-8,21 % SO3 хдмда 32,2225,77% Р2О5 ва5,54-9,79 % SO3 булган фосфат кислота олиш имконини беради.

Узлашадиган шаклнинг умумий шаклига нисбати 94,94% дан 96,14%ва 98,86% гача хдмда сувда эрувчан шаклнинг умумий шаклига нисбати 87,92% дан 90,86%ва 92,55% гача ортади. Мувофик равишда трикальцийфосфатнинг парчаланиш коэффициенти 85,83% дан 89,97 %ва 97,67% гача ортади.

H2SO4 улушининг ортиши билан SOз ни суюк фазага ажралиш коэффициенти камаяди хдмда 35,26-22,24%, 34,36-22,19% ва 35,43-22,13% ни ташкил килади. Бу эса фосфат кислотада H2SO4 микдори ортиши билан буткадаги SO3 сувда эрувчан шаклдаги улушининг камайиб боришини курсатади.

Фосфат кислотанинг юкорирок концентрацияли эритмаларидан фойдаланиш сульфат кислота улуши ортганда СаО умумий ва сувда эрувчан шакллари микдорининг ортишига олиб келади. Масалан, концентрацияси 24,17% Р2О5 ва таркибида 5,04% SO3 булган фосфат кислота эритмасидаги СаО микдори 12,28%, концентрацияси 32,22% Р2О5 ва таркибида 5,54% SOз булган фосфат кислота эритмасидаги эса СаО сувда эрувчан шаклининг микдори 4,62% ни ташкил этади. Сульфат кислота улушининг ортиши СаО сувда эрувчан шакли микдорининг камайишига олиб келади. ^РО4 концентрацияси ортганда ва 10-30% Р2О5 ни H2SO4 га алмаштирилганда СаО ни суюк фазага ажралиш коеффициенти 30,28-20,51% дан 30,21-21,09% гача ва 30,36-21,86% гача камаяди.

2-жадвалда 10%, 20%ва 30% Р2О5 ни сульфат кислотага алмаштирилганда таркибида 1% аммоний нитрат ва магний сулфат булган термик фосфат кислота билан трикальцийфосфатни парчалаш махсулотларини куритиш жараёнининг натижалари келтирилган. Буткани 105оС хароратдаги куритиш шкафида 3% дан кам намлик колгунча амалга оширилди.

2-жадвал

Таркибида аммоний нитрат ва магний сульфат булган фосфат кислотани кисман сульфат кислотага алмаштиришнинг махсулот _кимёвий таркибига таъсири_

№ Курсаткичлар Компонентлар микдори, ог. %

Нз 3О4 ни Н2БО4 га алмаштирилганда, %

10 20 з0 10 20 з0 10 20 з0

1. ФК даги Р2О5 бошлан-гичконцентрацияси, % 16,1 0 14,5 2 12,8 9 24,1 7 21,7 8 19,з з з2,2 2 29,0 4 25,7 7

2. ФК даги БОз бошлангичконцентрац ияси, % 4,54 5,58 6,64 5,04 6,60 8,21 5,54 7,6з 9,76

3. Махсулотдаги микдори:

Р2О5 (умум.), % 41,2 8 з9,з 5 з7,6 з 45,1 7 45,6 9 41,6 0 46,9 4 44,5 2 41,7 7

Р2О5 (узл.), % з9,5 2 з8,1 з з7,5 1 4з,7 5 44,5 4 41,0 6 46,6 1 44,2 9 41,6 8

Р2О5 (с.э.), % зб,4 2 з5,9 1 з5,0 8 40,1 7 42,1 7 з9,1 8 4з,з 0 41,9 7 40,6 2

БОз (умум.), % 7,49 9,з1 11,з 1 6,06 7,94 10,0 7 5,18 7,19 9,2з

БОз (с.э.), % з,02 з,06 2,87 2,з2 2,56 2,70 1,88 2,18 2,з4

СаО (умум.), % 17,4 4 17,9 0 18,5 5 19,0 8 19,з 8 16,9 5 19,8 2 20,2 6 20,5 7

СаО (с.э.), % 6,14 5,07 4,з7 6,64 5,56 4,25 6,47 5,75 4,95

MgO % 2,94 2,96 з,01 2,1з 2,12 2,17 1,65 1,67 1,67

N % 0,57 0,57 0,57 0,42 0,42 0,42 0,з2 0,з2 0,з2

намлик, % з,98 з,85 2,75 2,08 з,09 2,27 1,97 2,з7 з,28

4. (Р2О5узл.:Р2О5ум>100, % 95,7 4 96,9 0 99,7 0 96,8 6 97,4 8 98,7 0 99,з 0 99,4 8 99,7 8

5. (Р2О5с.э.:Р2О5ум.)х100, % 88,2 з 91,2 6 9з,2 2 88,9 з 92,2 9 94,1 8 92,2 5 94,2 7 97,2 5

6. Р2О5узл. буйича Кпарч., % 88,0 7 91,9 4 99,з 9 91,2 0 9з,4 5 97,з 4 98,0 4 98,6 5 99,5 5

7. Сувли эритмадаги СаО буйича Кажр., % з5,2 1 28,з 2 2з,5 6 з4,8 0 28,6 9 25,0 7 з2,6 4 28,з 8 24,0 6

8. Сувли эритмага БОз ни ажралиш даражаси, % 40,з 2 з2,8 7 25,з 6 з8,2 8 з2,2 4 26,8 1 з6,2 9 з0,з 2 25,з 5

Натижалардан куринадики, 10, 20 ва 30% Р2О5 ни сульфат кислотага билан алмаштириш оркали нисбатан юкорирок концентрацияли фосфат кислотадан фойдаланиш юкори даражада парчаланадиган махсулот олиш имконини беради.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Арисланов А.С. Разработка технологии получения кальцийсодержащих азотно-фосфорных удобрений с водорастворимой формой сульфатов из фосфоритов Каратау и Центральных Кызылкумов. Дисс.... канд. техн.наук.-Наманган- 2022. - 127с.

2. Гафуров К., Шамшидинов И.Т., Арисланов А.С. Сернокислотная переработка высокомагнезиальных фосфатов и получение NPS-удобрений на их основе//Монография.- Наманган: Издательство «Истеъдод зиё пресс», 2020. - 136 с.

3.Atamirzaev M.M. Tabiiy obektlardan xrom ionini sorbsion-spektrofotometrik aniqlash usulini ishlab chiqish. Andijon mashinasozlik instituti mashinasozlik ilmiy-texnika jurnali. 2023-yil.244-247 -bet.

4. Atamirzaev M.M. Xrom ionini sorbsion-spektrofotometrik aniqlash usulini ishlab chiqish. Andijon mashinasozlik instituti mashinasozlik ilmiy-texnika jurnali. 2023-yil .241 -244-bet.

5. Розикова Д. А., Хамдамова Ш.Ш., АрислановА.С., Атамирзаев М.М. Исследование процесса получения NP-удобрений на основе продуктов солянокислотного разложения фосфатного сырья. Таълим фидойилари халкаро журнал.октябрь 2023 йил. Бет 91-97

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.