Научная статья на тему '«Шўртан» нефт ва газ қазиб чиқариш бошқармаси электр тармоқларида энергия тежаш ва электр энергия исрофларини камайтириш масалалари'

«Шўртан» нефт ва газ қазиб чиқариш бошқармаси электр тармоқларида энергия тежаш ва электр энергия исрофларини камайтириш масалалари Текст научной статьи по специальности «Электротехника, электронная техника, информационные технологии»

CC BY
201
34
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
электроэнергия / энергосбережение / потери мощность / реактивная мощность / частотный преобразователь. / electricity / energy saving / power loss / reactive power / frequency converter

Аннотация научной статьи по электротехнике, электронной технике, информационным технологиям, автор научной работы — Саъдуллаев А. Б., Бобоназаров Б. А., Имомназаров А. Б.

В данной статье рассмотрены мероприятия по снижению потерь электроэнергии и проблемы сбережения электрической энергии на основе анализа режимов электрических сетей и режима работы технологических установок нефтегазодобывающего управления «Шуртан».

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по электротехнике, электронной технике, информационным технологиям , автор научной работы — Саъдуллаев А. Б., Бобоназаров Б. А., Имомназаров А. Б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article discusses measures to reduce electricity losses and the problems of saving electric energy based on an analysis of the modes of electric networks and the operation mode of technological installations of the Shurtan oil and gas production department.

Текст научной работы на тему ««Шўртан» нефт ва газ қазиб чиқариш бошқармаси электр тармоқларида энергия тежаш ва электр энергия исрофларини камайтириш масалалари»

Заключение. Проведенный обзор литературы показал, что солнечные фотоэлементы на основе CIGS на сегодняшний день являются полноценной технологией которая является конкурентоспособной с доминирующими на сегодняшний день солнечными фотоэлементами на основе кристаллического кремния. Кроме этого, технология CIGS позволяет замещать такие токсичные элементы как кадмий и дорогостоящие элементы как индий или галлий, что дает возможность изготовления более экологичных и дешевых солнечных фотоэлементов.

ЛИТЕРАТУРА

1. https://www.lazard.com/media/451086/lazards-levelized-cost-of-energy-version-130-vf.pdf

2. Feurer, T., Reinhard, P., Avancini, E., Bissig, B., Löckinger, J., Fuchs, P., Tiwari, A. N. (2017). Progress in thin film CIGS photovoltaics - research and development, manufacturing, and applications. Progress in Photovoltaics, 25(7), 645-667. http://doi.org/10.1002/pip.2811.

3. Green, M. A., Dunlop E. D., Levi D. H., Hohl-Ebinger J., Yoshita M., & Ho-Baillie A. W. Y. (2019). Solar cell efficiency tables (version 54). Progress in Photovoltaics: Research and Applications, 27(7), 565-575. doi:10.1002/pip.3171

4. https://www.zsw-bw.de/uploads/media/CIGS_White_Paper_2019_online.pdf

5. H. Hahn, G. Frank, W. Klingler, A.-D. Meyer, G. Störger, Untersuchungen über ternäre Chalkogenide. Über einige ternäre Chalkogenide mit Chalkopyritstruktur. Zeitschrift für anorganische und allgemeine Chemie, Band 271, 153-170 (1953)

УДК: 621.311.1 Саъдуллаев А.Б., Бобоназаров Б.А., Имомназаров А.Б.

«ШУРТАН» НЕФТ ВА ГАЗ ЦАЗИБ ЧИЦАРИШ БОШЦАРМАСИ ЭЛЕКТР ТАРМОЦЛАРИДА ЭНЕРГИЯ ТЕЖАШ ВА ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯ ИСРОФЛАРИНИ

КАМАЙТИРИШ МАСАЛАЛАРИ

Саъдуллаев А.Б. - ф.-м.ф.н., доцент; Бобоназаров Б.А. - катта укитувчи; Имомназаров А.Б.- ассистент (КарМИИ).

В данной статье рассмотрены мероприятия по снижению потерь электроэнергии и проблемы сбережения электрической энергии на основе анализа режимов электрических сетей и режима работы технологических установок нефтегазодобывающего управления «Шуртан».

Ключевые слова: электроэнергия, энергосбережение, потери мощность, реактивная мощность, частотный преобразователь.

This article discusses measures to reduce electricity losses and the problems of saving electric energy based on an analysis of the modes of electric networks and the operation mode of technological installations of the Shurtan oil and gas production department.

Key words: electricity, energy saving, power loss, reactive power, frequency converter.

Электр энергияси истеъмолининг юкорилиги ва исрофи, катта кувватли электр таъминотига эга булган ишлаб чикариш корхоналарининг техник-иктисодий курсаткичларига салбий таъсир этади [1,2]. Хусусан, истеъмол килинган электр энергиясининг бах,оси йиллик эксплуатация харажатларига кушилади. Шу сабабли, ишлаб чикариш жараёнларига таъсир этмаган х,олда электр энергия исрофини камайтириш,

истеъмолини рационал кискартиришга каратилган илмий-тадкикотларни олиб бориш ва натижаларини амалиётга жорий килиш хозирги вактда долзарб масалалардан хисобланади.

Тадкикот ишида хар бир муайян холат учун электр энергия исрофини камайтириш ва энергияни тежашга каратилган куйидаги техник чора-тадбирлар амалга оширилди:

- реактив кувватни компенсация килувчи курилмалардан фойдаланиш;

- амалиётга янги замонавий энергия тежамкор технологияларни жорий этиш;

- ута юкланган трансформаторларни алмаштириш ва бошкалар.

Тадкикот натижаларининг тахлили шуни курсатдики, энергия исрофи электр тармокларининг барча элементларида, хусусан, генераторлар, трансформаторлар, электр узатиш линиялари ва бошкаларда содир булади [1,2]. Шу сабабли, илмий-тадкикот ишида ишлаб чикариш корхоналарининг асосан катта кувватли электр энергияси истеъмолчиларининг хусусиятидан келиб чиккан холда реактив кувватни компенсациялаш, асинхрон моторларини бошкариш, иссиклик ва газ таъминоти, газни совитиш йуналишларида энергия исрофини камайтириш ва истеъмолини рационал кискартириш масаласи урганилди.

Тадкикот ишининг максади ва услубиёти. «Шуртан» НГ^ЧБ учун электр энергия исрофини камайтириш ва электр энергия истеъмолини рационал кискартиришга каратилган илмий тадкикотларни олиб бориш, корхонага иктисодий самара бериши билан бир вактда энергия тизими учун иш холатларининг яхшиланишини таъминлашни илмий жихатдан асослаш. Тадкикот ишида электр энергия исрофларини аниклаш икки хил усулда амалга оширилди:

> биринчи усул - электр тармок киришидаги ва чикишида урнатилган электрон хисоблагичлар курсаткичлари фарки оркали аникланди. Ушбу жараёнда аникланган кувват исрофи хисоблагичларнинг хатоликлари, улчов трансформаторларининг хатоликлари ва бошка турдаги бевосита таъсир этувчи омиллар хисобига маълум фоизга хакикий кувват исрофидан фарк килиши мумкин.

> иккинчи усул - электр тармоклари киришида ёки чикишида урнатилган электрон хисоблагич асбоблардан бирининг курсаткичларидан фойдаланиб мавжуд хисоблаш усуллари асосида хисобий электр энергия исрофи аникланди.

Амалиёт натижаларининг чукур тахлили шуни курсатдики, «Шуртан» НГ^ЧБ буйича 2018 йилда 90 468 минг кВтс электр энергияси истеъмолчиларга етказилди. Шуртан-16 п/ст оркали корхона ички электр истеъмолчиларига уртача йиллик 6298,55 кВт актив хамда 4592,72 кВар реактив, Шуртан-8 п/ст оркали 1036,42 кВт актив хдмда 515,32 кВар реактив кувват истеъмолчиларга трансформация килиниб етказилди. Уртача хисобда ички электр истеъмолчилари (10/6, 0,4 кВ кучланишли тармок) актив кувват коэффициенти cosф=0,8, реактив кувват коэффициенти tgф=0,75 ни ташкил килди. «Шуртан» НГ^ЧБ ички истеъмолчиларига электр энергия трансформация килиш натижасида тармокдаги кувват ва энергия исрофи тугрисидаги маълумотлар 1-жадвалда келтирилган.

1-жадвал

«Шуртан» НГ^ЧБ ички истеъмолчиларига электр энергия трансформация килиш натижасида тармокдаги кувват ва энергия исрофи

Боши Охири АР кВт АQ кВар АWа кВт-с АWр кВар-с

110 кВ тармок Ш-16: Т1,Т2 89,71 489,97 794905,25 4472649,1

10/6 кВ тармок ТПлар 105,48 485,17 972046,19 4362949,5

Сумма 195,19 975,15 1766951,44 8835598,6

1-жадвалдаги АР ва ДQ- мос равишда актив ва реактив кувват, ДWа хамда ДWр - мос равишда актив ва реактив энергия исрофлари.

Тадкикот натижалари шуни курсатдики, реактив кувватни электр узатиш линиялар ва трансформаторлар оркали узатиш электр энергияни кушимча исроф булишига, кучланиш йуколишининг ортишига ва таъминот тизимига кетадиган харажатларнинг усишига олиб келади. Реактив кувват микдорини компенсация килиш ва компенсациялаш ускуналарини оптимал жойлаштириш натижасида корхона ички электр таъминотида электр энергия исрофининг узгариши тугрисида маълумотлар 2-жадвалда келтирилган.

2-жадвал

«Шуртан» НГ^ЧБ ички электр таъминотида электр энергия исрофининг узгариши

Боши Охири 6АР кВт 6AQ кВар 5AWа кВт-с 5AWр кВарс

110 кВ тармок Ш-16 Т1,Т2 15,494 84,34 135727,44 797399,743

10/6 кВ тармок ТПлар 25,8879 63,67 226778,004 613541,509

Сумма 41,3819 148,01 362505,444 1410941,252

2-жадвалдаги 5АР, 5AQ - мос равишда камаядиган актив ва реактив кувват, 5AWа, 5AWр - мос равишда камаядиган актив ва реактив энергия исрофлари.

Тадкикот натижаларининг тах,лили шуни курсатдики, реактив кувватни компенсациялаш курилмаларини кулланилиши электр энергиясининг сифат курсаткичларини, истеъмолчиларининг иш режимларинияхшиланишини, электр тармок ток утказувчи элементларидан окадиган тула токнинг киймати камайиши натижасида курилмаларнинг ишлаш вактини узайишини таъминлайди. Натижада корхонанинг (ички электр таъминоти учун) энерготизимдан оладиган реактив энергия микдори 26 000 кВар-с га кискаради, реактив кувват коэффициенти tgф=0,35-0,4 кийматгача камаяди, актив кувват коэффициенти cosф=0,9-0,94 атрофида кутарилади.

Иссиклик ва газ таъминоти йуналишида вентилятор хдмда газ суриш (дымасос) курилмаси буг козонидаги ёкилгини ёниш жараёнларини бошкаришга мулжалланган булиб, амалда унинг иш жараёни буг козонидаги газнинг х,олатига караб бошкарилади. Буг козонидаги газ микдори камайса, газ чикиш линияси кундаланг кесим юзаси кискартирилади. Бу жараён электр моторининг иш х,олатини узгартирмайди, яъни вакт утиши билан истеъмол килинадиган кувват узгариши деярли сезилмайди.

3-жадвал

«Шуртан» НГ^ЧБ курилмаларида урнатиладиган частота узгартиргичлар иш режимларининг параметрлари ва иктисодий курсаткичлари

Курилма номи Сони Ишдаги курилмалар сони Максимал частота Гц Куввати кВт Иш холатидаги уртача йиллик ишлаш частотаси Истеъмол куввати кВт Иктисод килинадиган кувват кВт

Буг сурувчи (дымасос) 9 4 50 75 35 36,75 4x15,75

Вентилятор 9 4 50 45 32 20,16 4x11,34

Таъминот насоси 10 3 50 55 45 34,65 3x3,85

Х,исоб натижалари шуни курсатдики, буг козонига х,аво хдйдаш ва буг газини чикариш линияси кундаланг кесимини камайтириш урнига, газни х,аво хдйдовчи ва буг газини

сурувчи курилманинг айланиш тезлигини камайтиришни частота узгартиргич курилмалари ёрдамида амалга оширилиши иктисодий самарадор хисобланади.

Натижаларнинг чукур тахлиллари шуни курсатдики, частотани бошкариш мос равишда кучланишни узгартириш оркали амалга оширилиши жараёнида частотани камайтириш билан бир вактда кучланиш микдори хам мос равишда камайтирилади. Бу эса окадиган ток микдорининг камайишига олиб келади. Натижада узгартириладиган частота неча фоизга узгарса, истеъмол килинадиган кувват хам мос равишда камаяди [3,4].

^озонхона курилмаларида урнатиладиган частота узгартиргичлар иш режимларининг параметрлари тугрисидаги маълумотлар 3-жадвалда келтирилган.

Тажриба натижалари шуни курсатдики, козонхона электр курилмаларини частота узгартиргич оркали бошкариш натижасида уртача 119,91 кВт атрофида кувват иктисод килинади. ^озонхона курилмаси электр энергия истеъмолчиларини частота узгартиргич оркали бошкариш натижасида йилига:

-уртача 610 000 кВт-с электр энергия истеъмоли камайиши;

-электр тармогида актив кувват исрофи уртача 2583 кВт-с га кискариши амалда таъминланади.

Газни совутиш йуналишида казиб олинадиган табиий газни кайта ишлаш жараёнлари унинг хароратини иш режимига мос холатда маълум бир оралик кийматида узгартирмасдан саклаб туришни талаб этади. Газ хароратининг белгиланган меъёридан кутарилиб кетиши газни кайта ишлаш жараёнларига узининг салбий таъсирини курсатади. Ушбу жараён хавони хайдаб совитиш (АВО) агрегатлари ёрдамида бажарилади.

4-жадвал

«Шуртан» НГ^ЧБ да кулланилаётган АВО курилмаларида урнатиладиган частота узгартиргичлар иш режимларининг параметрлари ва иктисодий курсаткичлари

S я о X « я п X а Сони Частотаси, Гц т п ,и н а со со ^ MS, Иш х,олатидаги уртача йиллик ишлаш частотаси Истеъмол куввати, кВт « 5 * иа 4 СО X со X ^ н О X * са X и ти V ч 5 н >х 2 в 5 ¡s и со © Я- S jg о « н Си к

АВО 9 50 75 40 60 10,5 94,5

АВО 22 50 37 40 29,6 5,18 113,96

АВО 63 50 13 40 10,4 1,82 114,66

АВО 33 50 30 40 16,8 4,2 138,6

АВО 10 50 22 40 12,32 3,08 30,8

Газнинг хдроратини хисобга олган холда курилмаларни бошкариш (хаво хайдаш жараёнида) энергия тежаш нуктаи назаридан амалда самарадор хисобланишини бахолаш максадида технологик жараёнларда фойдаланиладиган АВО курилмалари электр двигателларини частота ростлагичлар оркали бошкаришнинг иктисодий самарадорлиги урганилди.

Амалиётда хозирги вактда кулланилаётган АВО курилмаларида урнатиладиган частота узгартиргичларнинг иш режимлари тугрисида маълумотлар 4-жадвалда келтирилган.

Натижаларнинг тахлили шуни курсатадики, АВО электр курилмаларини частота узгартиргич оркали бошкариш натижасида уртача 492,52 кВт кувват иктисод килиниши мумкин.

Газни хаво хайдаб совитиш (АВО) курилмаларида электр энергия истеъмолчиларини (электр двигателларни) частота узгартиргич оркали бошкариш натижасида йилига:

- уртача 2 462 600 кВт-с электр энергия истеъмоли камайишига;

- электр тармогида актив кувват исрофи уртача 49250 кВт-с га кискаришига олиб келади.

Хулоса. Юкорида келтирилган тажрибавий тах,лиллар натижалари нафакат "Шуртан" НГ^ЧБ учун, балки бутун энерготизим учун мух,им ахдмиятга эга булиб, реактив кувватни компенсация килишнинг ташкилий усулларини куллаш оркали "Шуртан" НГ^ЧБ корхонасининг асосий реактив кувват истеъмолчилари асинхрон моторлар, трансформаторлар ва вентилли узгартиргичлар учун куйидаги масалаларни тулик куриб чикиш лозим:

-кам юкланган электр двигателларни аниклаш ва уларни кичик кувватлилари билан алмаштириш, уланиш схемаларини тах,лил килиш ва уларни узгартириш оркали реактив кувват истеъмолини камайтириш;

-систематик равишда кичик юклама билан ишлайдиган двигателларнинг кучланишини пасайтириш;

-юритгич ва пайвандлаш трансформаторларини салт ишлаш режимларини кискартириш;

-технологик жараёнларга салбий таъсир курсатмаган х,олда, асинхрон моторларни синхрон моторлар билан алмаштириш;

-вентиль узгартгичларни энг оптимал схемаларини ишлатиш.

Кичик юкланиш билан ишлаётган асинхрон двигателларни кичик кувватлиси билан алмаштириш истеъмол килинадиган реактив кувват микдорининг камайишига олиб келади ва бир вактнинг узида актив кувват х,ам тежалади.

Асинхрон юритгичлар буйича натижаларнинг чукур тах,лили асосида куйидагича хулосалар килинди:

-асинхрон мотор 45% дан кам юкланган булса, уни бошка кичик кувватлиси билан алмаштириш иктисодий самара беради;

-асинхрон мотор 70% юкланган булса, кам кувватлиси билан алмаштириш мумкин

эмас;

-асинхрон мотор 45-70% оралигида юкланган булса, уни алмаштириш техник-иктисодий курсаткичларнинг тах,лили асосида х,ал килиниши лозим.

Юкорида келтирилган ва илмий жихдтдан асосланган таклифларнинг амалга оширилиши корхона учун бозор иктисодиёти шароитида самарадор булиши билан бир вактда бутун энерготизим х,олатини яхшилашга уз х,иссасини кушади. Ушбу таклифлар "Шуртан" НГ^ЧБ иссиклик ва газ таъминоти ва сув таъминоти йуналишларида жорий этилди хдмда дастлабки иктисодий самарадорликка эришилди.

АДАБИЁТЛАР

1. Воротницкий В.А. Снижение потерь электроэнергии-важнейший путь энергосбережения в электрических сетях. //Ж. Энергосбережение №3, 2014 г.

2. Воротницкий В.А. Основные направления снижения потерь электроэнергии в электрических сетях. //Ж. Энергия единой сети, №2, 2013 г, 24-32 с.

3. Иванов-Смоленский А.В. «Электрические машины». //в 2-х т. Учебник для вузов. - М.: Изд-во МЭИ, 2004. Том 1.-625 с, Том 2. - 532 с.

4. Бобоназаров Б.А., бурбонов Н.А. Кучланиши 0,4 кВ битта частота ростлагич ёрдамида икки дона асинхрон электр двигателни бошкаришнинг техник иктисодий тахлили. //Ж."Инновацион технологиялар". №2. ^арши, 2019 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.