CC BY
172
kaznmu.kz • КазНМУ • №1-2016*
G.O. USTENOVA, A.A. TURGUMBAEVA, A.M. KANTUREEVA
Kazakh National Medical University named after S.D.Asfendiyarov
APPLICATION AND PROPERTIES OF SAFFLOWER
Resume: Safflower (Carthamus tinctorius L.) is widely known medicinal plant. Extracts and oil of safflower are widely used in the manufacture of pharmaceuticals.
In folk medicine, C. tinctorius used as a laxative, analgesic, antipyretic. C. tinctorius has antioxidant, analgesic, anti-inflammatory and antidiabetic effects. This review provides information on the botanical, chemical and pharmacological properties of C. tinctorius. Keywords: Carthamus tinctorius, compositae, safflower oil, phytochemistry, pharmacology.
СЕМ1ЗД1КТ1 ФАРМАКОТЕРАПИЯ ЭД1С1МЕН ЕМДЕУ
КД¥НАНБАЙ, М.САГЫНДЫКОВА, БД¥РБАНБАЕВА
СЖАсфендияров атындагы Цазац ¥лттъщ медицина университетi, Клиникалыц фармакология жэне фармакотерапия кафедрасы
Э0Ж 616-056.52
Семiздiк-бул цазiргi цогамдагы взектi мэселелердiц бiрi, сонымен цатар ол Kpyinmi факторлар болып табылады: су самыр ауруыныц екiншi тур1 ишемиялыц ауруларга жэне iсiк ауруларына шалдыцтырады. Бул эдебиет шолуында семiздiк кезшде цолданылатын дэршкзаттардыц тшмдлг мен ццуппаздт туралы шолу жасалынган. Tyttmdi свздер: семiздiк, ем-дэммен емдеу, орлистат, сибутрамин, хирургиялыц ем
Семiздiктi фармакотерапия эдМмен емдеу.
К^рп кезде элемде ceMi3,4iKTi4 таралуыныц кэркышдылыгы соншалы; ДД¥ сарапшыларыныц болжамына сай бул сандар 2025 жылдары eKi есе артады. Эр он жыл сайын артьщ дене салмагы мен сeмiздiктiц таралуы 10% есш отырады.Арты; салма; жэне сeмiздiк деп арты; май коры жиналуы. ДYHиeжYзiлiк децсаулы; са;тау уйымыныц аныктамасы бойынша: дене салмагыныц индeксi 25 керсетгаштен арты; болса - арты; салма; деп eсeптeлiнeдi. Дене салмагыныц индeксi 30-дан арты; болса - сeмiздiк болып eсeптeлiнeдi. К^рп кезецдеп сeмiздiк мэсeлeсiнiц езeктiлiгi бул аурудыц KYрт есуiмeн жэне арты; салмактыц ауруларыныц TYрлi кауiпiтiлiгi ЖYрeк кантамыр ауруларыныц зардабынан кем емес. Элем бойынша, казiргi уа;;ытта 250 млн сeмiздiккe шалдывдан нау;ас тiркeлгeн, элемде халыщтыц шамамен 7%-ын ;¥райд^1. ДYниeжYзiлiк Децсаулы; са;тау уйымныц шeшiмi бойынша 1998 жылы сeмiздiк зат алмасу YPДiсiнiц созылмалы ауру рeтiндe танылды. Толы;тыгымен жас балаларда зардап шегуде. Ce.Mi3diKmity басты ce6e6i\ Кргамды; ендорк жэне де турмысты; саласында жалпы халыщтыц орташа тэулiктiк энергия шыгыныц (1,5-2 есе немесе одан да кеп) ал дене ;озгалысы KYрт темендеу1. Балаларда дене тэрбиeсi саба;тары физикалы; ЖYKтeмe мен ;озгалыстагы ойындардыц жо;тыгы ,гиподинамиялы; дагдарысты туындатады. Ал казiргi уа;ытта адамныц KYHдeлiктi ас мэзiрiндeгi ас мэзiрiндeгi калориялы; энергетикалы; ;¥нд^1лыгын сол ;алпында немесе Yнeмi есуде. Эрбiр ;олданылмаган киллокалория арты; май ;орына айналады. Сол себепт арты; салма;тыц пайда болуына экеледъ
Сeмiздiк сыр;ат па ?.. Арты; салма; казiргi замангы адамдар Yшiн кауiптi ы ауруларды туындатады. Элемдш са;тандыру компаниясыныц зeрттeуi бойынша арты; салма; журек талмасыныц елiм-жiтiмiн 20%-га арттырады, мидыц ;ан ;уйылуына15-20% , ал ;ант диабeтiнiц елiм- жтмш 20-25% арттырады. Дене салмагыныц 40% - га артуы (ай;ын сeмiздiк) 40-60% журeк
ауруларыныц елiмiнe алып кeлeдi. К^ант диабeтiнeн 40-50% , ал катeрлi iсiктeрдiц 5-15% артуына алып кeлeдi. Осылайша сeмiздiк ;аушт ауру, сeбeбi жагынан шылым шегуден кeйiнгi eкiншi орында .
Сeмiздiк ауруы агзадагы май тiнiц агзада жиналу урдiсiмeн аныщталады. Бел айналасындагы май андроид немесе алма тэрiздi пiшiндi болып дeнeнi ;алыптастырад^1 . Белшген май эйелдерде жамбас ,бел айналасында бeлгiлi бiр геноид немесе алмурт тэрiздi пiшiндe болады. Сeмiздiктi диагностикалау жэне оныц дэрeжeсiн аны;тау Yшiн дене салмагыныц индeксi ;олданылады (ДСИ). Ол онда дене салмагы мен бойдыц биiктiгiнiц ара ;атынасы eсeптeлiнeдi. ДСИ>25 (арты;) адамда арты; салма; егер ДСИ>30 жогары болса сeмiздiк болып eсeптeлiнeдi. Бул индекс бойы есiп жeтiлмeгeн балаларга, 65-жас шамасынан ас;ан ;арттарга, ЖYKтi эйелдерге, дене бiтiмi жeтiлгeн спортшыларда жекеше eсeптeлiнeдi. Нeгiзгi керсeткiш iш аймагындагы майды шамадан тыс жинау, сондай-а; бел айналасындагы майдыц улгаюыныц сeбeбi болып табылады (ерлерде-кебiрeк 0,9; эйелдерде кебiрeк 0,85) дене салмагыныц индекс ( ДИС ) адамдар Yшiн >25 емдэм са;тау усынылады (темен каллориялы тагамдар: ерлерге 1500-1800 ккал/тэул. эйелдерге 1200-1500 ккал/тэул) . 9мiр салтын езгерту, дене белсендШгш арттыру нeгiзгi фармакотерапияныц нэтижeсiн аны;тайды . Дэрiмeн емдеу - ДИС>30 немесе > 27 жогаргы адамдарга ;ажет, абдоминальды (iш) сeмiздiгi,т¥к;ым нуалайтын сусамырдыц H-турi жэне журeк -;ан тамырлар аурулары кeзiндe ;олданылад^1. ДЗ дэрiгeрдiц ;адагалауымен ем дэмдi жэне физикалы; бeлсeндiлiктi арттырган кезде тагайындалады. Нау;астарга ем ;абылдау кезшде емiрлiк салты мен эдeттeрiн езгерту, емдеуден соц жогалт;ан салмагын са;тап калатындай eсeптeлiнeдi . ДД¥ усыныстары бойынша, сeмiздiктiц eмiнiц нэтижeсi салма; азайту кeзeцiндe дене салмагыныц азаюы >5% жэне кауiп факторыныц темeндeуiмeн бiргe жа;сы нэтижeлi, ете жа;сы — > 10%; ерекше — > 20%; ;ол жeткiзiлгeн нэтижеш устану - дене салмагыныц 2 жыл
• N01 -201 6 • КазНМУ • кагпти.кг
iшiнде 3 кг кем емес улгаюы, жэне де бел айналымыныц 4 см азаюы нэтижелi деп есептелiнедi.
Хирургиялы; ем (гастропластика, ас;азанды; шунтирлеу) тек ДСИ> 40 немесе ДСИ> 35 ;осымша аурулары бар нау;астарга, егер бас;а емдеу эдiстерi кездеген нэтижелерге жетпеген жагдайда ;олданылады.Дэртк жэне хирургиялы; ем семiздiк кезiнде, эр TYрлi себептен туындаган:алиментарлы(экзогендЦ, адипогенитальды синдромда, гипотериозда,т.б. ;олданылады. Белгiлi адипоциттер (май жасушалары) адипсин, лептин, эстрогендер, липопротеинд липаза, кш некроздаушы фактор, интерлейкин-6, эндотелдiк есу факторы, простагландиндер жэне тагы бас;а факторларды (барлыгы 50) TYзiледi, eмiрге мацызды зат алмасуды реттейдi. Семiру кезiнде колданылатын дэрiлiк заттардыц жштелуь
1. Тэбеттi т0мендететiн дэрiлiк заттар( соныц iшiнде анорексигендер) - Фепранон, Дезопимон, Мефолин, Фенфлурамин, Дексфенфлурамин, Фенметразин, Мазиндол, Сибутрамин (Меридиа).
2.Агзадагы зат алмасуын арттыратын дэрiлiк заттары -Сибутрамин (Меридиа, Обестат).
ЗДоректш заттардыц сiцiрiлуiн темендететш дэрiлiк заттар - Орлистат (Ксеникал). Фармокотерапия эдетте Yдемелi дене салмагыныц ( 8-10% жэне де одан да кeбiрек) азаюына ы;пал етедь ;ол жеткiзiлген нэтиженi устап туруга жэне ;айталауыныц алдын алады. Дэртк емдi уза; ;олданады, жэне де бас;а созылмалы ауруларды емдеуде; ЖYKтi эйелдер жэне балаларда тек ерекше ;олданылады. Жогарыда аталган дэрiлiк заттардыц шшде дэлелд медицина эдiсiмен тек Сибутрамина (Меридиа, Обестата) жэне Орлистата (Ксеникала) тшмдШп расталган. Осы дэрШк заттар бас;алармен салыстырганда ;аушйз). Балаларда осы дэртк заттар тек ас;ынулар пайда болганда (глюкозага толеранттылыгы бузылганда; екiншiлiк гипоталамусты; синдром, артериалды гипертензиямен бiрiккен жэне т.б.) ;олданылады. Кейде бас;а топтыц дэрiлiк заттары ;олданылады, ас;ынулардыц алдын алатын (мысалы, инсулинрезистенттткп алдын алу Yшiн Метформин ;олданылады жэне т.б.) жэне/немесе ашты; сезiмдi т0мендететiн дэрiлiк заттарды (микрокристалды; целлюлоза, Диетрин жэне т.б.).
Семiру кезiнде ;олданылатын дэрiлiк заттардыц тшмдшш мен ;аушйздгш багалайтын к0рсеткiштерi:
1.Антропометриялы; зерттеулердiц к0рсеткiштерi бойынша дене салмагыныц жэне бел айналымыныц 0лшемiнiц азаюы.
2.Семiздiкпен байланысты аурулар мен ас;ынулардыц ;ауш факторыныц т0мендеуъ;андагы Yшглицерид жалпы холестерин, ТТЛП, Т9ТЛП холестериндерiнiц децгешнщ T0мендеуi, ТЖЛП к0рсеткiштерiнiц жогарлауы, K0мiрсу алмасуыныц жа;саруы, глюкозаныц ;андагы децгетшц, ;ант диабетiнiц II TYрiмен ауыратын нау;астарда гликирленген гемоглобин децгейiнiц ;алыптасуы, артериалды ;ысымныц (АКЗ 0лшемi, ЭКГ жэне т.б. к0рсетгаштершщ талдауы бойынша ЖYрек-;антамырларыныц жумысыныц жа;саруы.
ЗЖанама эсерлердiц дамуын ба;ылай отырып емдеудщ ;аушйздшнщ жогары децгейi аны;талады. КеГ^р дэрiлiк заттардыц кыскаша клинико-фармакологиялык сипаттамасы:
К^рп кезде Ресейде, сонымен ;атар, элемнiц бас;а да елдершде де екi дэрiлiк затты негурлым кец TYPДе пайдаланады: Сибутрамин (Меридиа, Обестат) жэне Орлистат (Ксеникал).Фепранон, Дезопимон, Мефолин, Фенфлюрамин, Дексфенфлюрамин, Фенметразин, Мазиндол жэне т.б. сия;ты дэрiлiк заттар 0мiрге ;аушт жанама эсерлерi жогары (мысалга: Фенфлюрамин,
Дексфенфлюраминда бiрiншiлiк 0кпелiк гипертензия жэне ;а;па;шаларыдыц за;ымдалуыныц немесе
Фепранон,Фенметразин ДЗ-да тэуелдтктщ дамуы) байланысты ;олданылмайды.
Сибутрамин-орталы; эсерлi механизмдi семiздiктi емдеуге арналган дэрiлiк зат. Орталы; ЖYЙке ЖYЙесiнде (ОЖЖ) нейромедиаторлардыц, эйресе, норадреналин мен
серотониннiц керi байланысын тежейдi.Допаминнiц керi байланысын тежеу айтарлы;тай аз децгейде себептi Сибутираминмен емдеу кезшде тэуелдiлiк дамымайды. Семiздiктi емдеуге арналган орталы; ЖYЙке ЖYЙесiне эсер ететш бас;а дэрiлермен салыстырганда бул персинаптикалы; тарма;тан монаминдердiц босатылуына эсер етпейдь сонды;тан бiрiншiлiк 0кпелiк гипертензия жэне ЖYрек ;а;па;шаларыныц за;ымдалу сия;ты ас;ынулар дамымайды.
Сибутрамин агзада белсендi заттар - бiрiншiлiк жэне екшштк аминдер TYзедi. Зат алмасуыныц уза; уа;ыт б0лiнуi оны KYнiне 1 рет ;абылдауга MYMKшдiк бередi. Сибутраминмен емдеу кезшде серотониннщ керi байланысын тежеу то; болу сезiмiн узарту ар;ылы тама;тануды 20%-га жуы; азайтады, бул келесi тама;тану уа;ытын кешндетуге жэне ;осымша тагам M0лшерiн кем^уге MYMкiндiк бередi[2]. Сонымен ;атар, Сибутрамин термогенезге Ь-адренорецепторлардыц майлы ;абаттагы белсендшенуше байланысты агазадагы энергияныц жумсалуын кушейтуге эсер етедi [2]. Кррытындылай келе, Сибутрамин агзадагы энергетикага екi жа;ты да эсер етедi. Дэрiлiк зат семiздiкпен ауыратындардыц салмагын т0мендетiп ;ана ;оймай, оны уза; уа;ыт сол т0менп децгейде са;тауга к0мектеседi.
Сибутрамин ас;азан - iшек жолында жа;сы сiцiрiледi, ОЖЖ-не енедi. Цитохром СYРЗА4 эсерiнен дэрiлiк зат бауырда биотрансформацияланады жэне зэр ар;ылы агзадан шыгады.
Крлдану к0рсеткiшi - ^ине 1 рет. Бастап;ы M0лшерi 10 мг/тэул., ал сусамырдыц II TYрiнде — 15 мг/тэул. Егер емнщ бiрiншi айларында дене салмагы 2 кг-нан аз т0мендесе M0лшерiн 15мг/тэул дейiн жогарлатады. 15 мг/тэул ;абылдау кезiнде 1 ай iшiнде салма;тыц T0мендеуi 2 кг-нан аз болса жэне емд бастаганнан кейiн 3 ай шшде дене салмагыныц T0мендеуi 5%-дан кем болса дэрiнi ;абылдауды то;татады.Сусамырдыц II TYрiмен ауыратындарда дэртк затты ;абылдауды салма;тыц баяу азайса да жалгастыра берген ж0н.Сибутрамин капсулаларын тацертец мол м0лшерде сумен (стакан су) ;абылдаган Ж0н. Дэрiлiк затты аш;арын немесе , тама;тану кезшде де ;абылдауга болады. 9те уза; ;абылдау кезiндегi тиiмдiлiгi жэне ;аушйздМ туралы мэлiметтер болмаганды;тан емдеу уа;ытын 2 жылдан асыруга болмайды.
Сибутраминд СYРЗА4 фермент ингибиторларымен (Кетоконазол, Эритромицин, Циклоспорин т.б.) ;атар ;олдану оныц ;андагы концентрациясыныц жогарлауына экеледi.Бул кезде ЖYректiц согу жиiлiгi салыстырмалы TYрде жогарылайд1, АК^ жогарылайды, ЭКГ-даQ—Т интервалы K0терiледi. Рифампицин, Фенитоин (Дифенин), Карбамазепин, Фенобарбитал, Дексаметазон жэне бас;а бауырдагы цитохром стимуляторлары, керкшше, Сибутраминнiц ;андагы концентрациясын т0мендетедi. Сибутраминда А^ жэне ЖYректiц согу житгш жогарлататын (а- жэне Ь-адреномиметиктармен, тшелей емес адреномиметиктарменжэне т.б.), ЭКГ-даQ—Т интервалын жогарылататын (Астемизол, Терфенадин, Амиодарон, Орнид, Хинидин, Цизаприд, Циметидин жэне т.б.) дэртк заттарымен бiрге ;олданганда абайлау ;ажет. Сибутраминдi плазмадагы серотонин децгейiн жогарлататын дэрiлiк заттармен ;абылдамаган дурыс.«Серотонин синдромы» сирек жагдайда депрессияга ;арсы дэрiлiк заттармен (серотониннщ керi байланысыныц блокаторлары, МАО ингибиторлары), бас са;инасын емдейтiн белгiлi дэрШк заттармен (Суматриптан, Дигидроэрготамин), тез эсер ет тiн анальгетиктермен (Пентазоцин, Фентанил) немесе Ж0телге ;арсы дэрiлiк заттармен (Декстрометорфан) бiрге пайдаланганда даму^1 MYMкiн.
Жанама эсерi алгаш;ы 4-аптада бай;алад^1. Жалпы ауыр емес жэне ;айтымды болып табылад^1. К0бiнесе iш ;ату (>10%) геморройдыц 0ршуi, ауыздыц ;ургауы, жш- ЖYрек айну. Тахикардия, А^ жогарлауы ( тынышты; кезiнде 1-3 сын.б.б) болып табылады. Клиникалы; зерттеулердiц мета-талдау нэтижесiнде плацебо тобындагы нау;астардыц А^ жогаргы болганымен салыстырмалы дене салмагы
kaznmu.kz • КазНМУ • №1-2016*
субитрамин к;олдангандарда 5% темендеген . Сонгы байланыс acepi дене салмагын азаюы орталы; симпатологиялы; эсермен байланысты. Бул езгерктерд ;арастырганда ,диастолыльщ ;ан ;ысымы 2-3% сынап баганасына K0тepiлiп, журектщ ишемиялы; а;ауы пайда болуы мумган. Егерде нау;ас АК ;арсы ДЗ ;олданса, Сибутрамин ;абылдаганнан кeйiн АК 140/90 мм.с.б дeйiн жогарласа, мшдетт турде cибутpаминдi то;татк;ан жен. Бас;а жанама эcepлepi уйк;ысыздык;, бас ауруы, бас айналу, парастезия, тepшeндiк, дэм сезу бузылыстары, тромбоцитопения , жедел психоз бай;алады. Бул ДЗ ЖИА-да, журек жeткiлiкciздiгi, журек согуыныц бузылысы кeзiндe, артериалды гипертензияда ;арсы к0pceткiшi бар. Сeмiздiккe ;арсы бас;ада дэpiлep сия;ты Сибутрамин ЖYKтiлiк, 18 жас;а дeйiн жэне 65-жастан ас;ан нау;астарга к;олдануга болмайды.
Орлистат (ксеникал) -бул дэpiлiк зат майды бузып май жиналуына бегет жасайды
(YШглицepидтep,май;ыш;ылдаpы, моноглицеридтер).
Бeлceндi ковалeнттi байланыса белгт 6íp мелшepдeгi
липаза ciцipiлeдi. Ощрымеген май ;орлары нэж1с ар;ылы белшед (майдыц 1/3 белiгi). Агзага калорияныц TYcуi темeндeйдi, дене саламагыныц темендеуше экeлeдi. Орлистатты iшкe тагайындайды (капсула) тагам ;абылдаганнан соц,1- сагат еткеннен кейш 120 мг-нан KYнiнe 3-рет ;абылдайды. Егер тама;та май келeмi аз болган жагдайда дэpiлiк затты ;абылдау ;ажет емес. Орлистаттыц мелшерш арттыру терапиялы; нэтиже экeлмeйдi. Нэшстеп майдыц массасы дэpiнi ;абылдаганнан кейш 24-48 сагат сайын еceдi. ДэрШк затты то;татк;ан жагдайда 48-72 сагатта алгаш;ы терапиялы; дeнгeйiнe кeлeдi. Бул дэртк зат нэжic ар;ылы шыгарылады (97%), 83%-езгepicciз KYЙдe шыгарылады.
Жагымсыз эcepлepдi ;аупш азайту Yшiн, нау;астар тама;тан 6íp 20-грамнан арты; май тутынуын шектеу керек..
Орлистатты мына жагдайда ;абылдауга болмайды: созылмалызат алмасу бузылыс синдромы жэне
холестазбен ауыратын нау;астарга абайлап ;олданган жен.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Широкова Е.Н Современные подходы к лечению ожирения // Матер. 11-го Конгресса «Человек и лекарство». -М.: 2014. - С. 260269.
2 James W.P.,Astrup A67 Finer N. et al7 // Lancet. - 2000. - 356. - Р. 2119-2125.
3 Дэниел Г. Бессенен, Роберт Кушнер. Избыточный вес и ожирение. Профилактика, диагностика и лечения. - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 2009. - 396 с.
4 Материалы 15-го Европейского конгресса по ожирению. - Прага: 2014. - 213 с.
K. KUNANBAY, M. SAGYNDYKOVA, B. KURBANBAEVA
Asfendijarov Kazakh national medical university
THE OBESITY DRUG THERAPY TREATMENT
Resume: Obesity is an unsolved problem of modern society, furthermore it is one of the main risk factors for type 2 diabetes mellitus, cardiovascular diseases and cancer, pathology of musculoskeletal and digestive systems. It is known that treatment any chronic disease is rather complicated, not only for doctors but also for the patient, because it requires from the patient a careful self-control and substantial changes in lifestyle. In modern clinical practice, various methods of treatment of obesity are used: diet therapy, exercise therapy, physiotherapy, pharmacotherapy, psychotherapy and surgery
Keywords: obesity, diet therapy,sibutramine, orlystate, surgical treatment.
К.КУНАНБАЙ, М.САГЫНДЫКОВА, Б.КУРБАНБАЕВА
Казахский Национальный медицинский университет им С.Д Асфендиярова Кафедра клинической фармакологии и фармакотерапии
ОЖИРЕНИЯ ЛЕЧЕНИЯ ЛЕКАРСТВЕННОЙ ТЕРАПИИ
Резюме: Ожирение - нерешенная проблема современно общества, но при этом является одним из главных факторов риска сахарного диабета 2 типа, сердечно-сосудистых и онкологических заболеваний, патологии опорно-двигательной и пищеварительной системы. В современной клинической практике используются различные методы лечения ожирения: диетотерапия, лечебная физкультура, физиотерапия, фармакотерапия, психотерапия, хирургическое лечение. В литературный обзоре освещены современные подходы к терапии ожирения.
Ключевые слова: ожирение, диетотерапия, орлистат, сибутрамин, бариатрическая хирургия.
