CC BY
4УДК 811.161.1'36
СЕМАНТЫЧНЫЯ АСАБЛ1ВАСЦ1 ТЭМПАРАЛЬНЫХ НЕВЫТВОРНЫХ ПРЫНАЗОУШКАУ У БЕЛАРУСКАЙ МОВЕ
канд. фтал. навук, дац. Г.Ч. РЫЖКОВ1Ч (Гродзенск дзяржауны ушверсШэт тя Янк Купалы) в-таИ: аииатккаХоткауа@таИги
У артыкуле разглядаюцца семантычныя асабл1васц1 тэмпаральных невытворных прыназоунжау, прыво-дзщца 1х стс, вызначаюцца асноуныя тыпы тэмпаральных сттаксем, як1я фарм1руюць невытворныя прыназоунш, анал1зуюцца асабл1васц1 невытворных прыназоуткау з тэмпаральнай семантыкай (1х пол1семантычнасць, здольнасць фармграваць сттаксемы).
Ключавыя словы: прыназоунш, невытворны прыназоутк, семантыка прыназоутка, тэмпаральнасць, сттаксема, тэмпаральная сттаксема.
Уводзшы. У саставе часцш мовы прыназоунш вылучалкя ужо у антычных граматыках. Да канца Х1Х ст. у русюх граматычных атсаннях у склад прыназоуткау лшгвюты уключалi i прэфшсы. Пачынаючы з другой паловы ХХ ст. даследавант катэгорыi прыназоутка сканцэнтравалiся на яго функцыянальным баку. У працах як беларусюх, так i рускiх лшгвютау назiраюцца разыходжаннi у дэфiнiцыях прыназоутка. Праблемныя кропкi датычацца вызначэння статусу прыназоуткау, у яюм вылучаецца некалью падыходау. Першы - традыцыйны (з пункту гледжання марфалогп) - разглядае прыназоУнiк як службовую часцiну мовы. У адпаведнасц з другiм падыходам, аутарам якога з'яуляецца Е. Курыловiч, прыназоУнiк - гэта спецыфiкаваная марфема. У сучаснай лшгвктыцы прыназоУнiк трактуецца як морфасштакачная катэгорыя (працы П.П. Шубы, М.1. Канюшкевiч, М.У. Усеваладавай).
Традыцыйна па паходжаннi прыназоУнiкi дзеляцца на вытворныя i невытворныя. Невытворныя прыназоунш, асаблiва такiя, як у, на, за, па, да i шш., мнагазначныя, яны, на думку В.У. Вшаградава, «перагружаныя значэнням^ адрознiваюцца высокай частатой ужывання, могуць спалучацца з некалькiмi склонамi iмёнау, г.зн. аказваюцца аманiмiчнымi, выкарыстоуваюцца ва уах стылях пiсьмовай i вуснай мовы» [1, с. 555]. Невытворныя прыназоунш у пстарычнай граматыцы вызначаюцца як лакалiзатары прасторы. Як слушна адзначае Е.У. Цым-балюк, «выражэнне невытворнымi прыназоУнiкамi базавых геаметрычных адносш складае iх шварыянтнае зна-чэнне, а утварэнне другасных акалiчнасных значэнняу з'яуляецца вынiкам метафарызацыi паняцця "прастора"» [2]. Аб'ектам нашага даследавання з'яуляюцца семантычныя асаблiвасцi тэмпаральных невытворных прыназоуткау.
Асноуная частка. На працягу доугага часу значэнне прыназоУнiкаУ зводзiлася толью да граматычных характарыстык. Гэта было звязана, з аднаго боку, з розным разуменнем прыроды граматычнага значэння, а з другога - з недастатковай вывучанасцю значэння самiх прыназоуткау i iх прыналежнасцю да службовых слоу, асноуная функцыя якiх - афармляць падпарадкаванне аднаго знамянальнага слова шшаму у словазлучэннi i сказе.
Адны навукоуцы (Ф.Ф. Фартунатау, А.1. ПяшкоУскi, 1.1. Мешчанiнау iнш.) не прызнаюць за прыназоут-камi самастойнага лекачнага значэння. 1ншыя ж (В.У. Вшаградау, Н.Ю. Шведава, М.У. Усеваладава, М.1. Каню-шкевiч, А.М. Шаранда, Ю.1. Ледзянёу i iнш.) не выключаюць наяунасцi у прыназоУнiкаУ лекачнага значэння, якое заключаецца у здольнасц прыназоУнiкаУ выражаць пэуныя адносiны. Указанне на суаднесенасць прыназоуткау са знамянальнымi словамi прыводзiцца у «Рускай граматыцы-80»: «Лексiчным значэннем прыназоУнiка як асобна узятага слова з'яуляецца значэнне тых цi iншых адносiн. Гэтыя адносiны могуць быць або макамальна абст-рактнымi, шырокiмi, або больш канкрэтнымi i пэунымi, вузкiмi. Аднак у любым выпадку прыназоУнiк мае лекачнае значэнне, розная только ступень яго абстрактнасщ. Семантычна "пустых" прыназоуткау не юнуе» [3, с. 710]. На наяунасць у прыназоУнiкаУ «лекачнага (намiнатыунага) i сiнтаксiчнага (рэляцыйнага) значэнняу на той падставе, што першае накiравана на абазначэнне рэальных адносш аб'ектыунай рэчаiснасцi, а другое адлюстроувае здольнасць склонавых словаформау уступаць у сштакачную сувязь з пэунымi класамi iншых словаформау i выяуля-ецца у патэнцыяльнай сiнтаграматычнай валентнаст» [4, с. 6], указвае А.Б. Прахарыхш А.С. Цой зауважае, што па сваёй граматычнай функцыi прыназоутк суадносщца з катэгорыяй склону ^ спалучаючыся з пэуным склонам, узмацняе яго значэнне. «Граматычнае значэнне утрымлiвае у сабе абагульненае указанне на характар сштакач-ных адносiн памiж словамi, а лексiчнае значэнне вызначае характар ментальных адносiн (прасторавых, часавых, кампаратыуных, прычынных, мэтавых i шш.), якiя аднауляюць у свядомасцi свет рэальнай рэлятыунасцi. Гэтыя ментальныя (сэнсавыя) адносiны з'яуляюцца агульнымi лексiчнымi значэннямi прыназоУнiкау, i яны уласцiвыя уам прыназоУнiкам. Гэта i вызначае своеасаблiвасць семантыкi прыназоУнiкаУ» [5, с. 107].
Таюм чынам, прыназоУнiк мае аслабленае лекачнае значэнне, якое залежыць ад кантэксту. Агульнакатэга-рыяльнае значэнне прыназоутка - гэта значэнне рэлятыунасц (выражэнне розных тыпау адносiн, у тым лiку i тэмпаральных).
Найбольш шырокае семантычнае напауненне маюць менавiта невытворныя прыназоунш, самыя стара-жытныя па сваiм паходжаннi. Гэта тлумачыцца стратай генетычнай сувязi з тымi словам^ ад якiх яны утвораны.
Старажытныя прыназоунш, у адрозненне ад прыназоушкау пазнейшага утварэння, у большасцi сваёй «мнага-значныя i сумяшчаюць самыя разнастайныя, часам нават супярэчл1выя значэннi, якiя цалкам раскрываюцца толь-кi у складзе тых словазлучэнняу, у якiх яны выступаюць у сваёй службовай функцьи» [6, с. 150]. Значэнне прына-зоушка заключана у iм самiм. Аднак для выяулення таго щ iншага значэння першаснага прыназоушка заусёды патрабуецца кантэкст, мiнiмальнае слоунае асяроддзе. Прыназоушк выражае адносiны памiж словамi як на узроу-нi словазлучэння, так i на УзроУнi сказа. Прыназоушк не толью утварае адзшю больш высокага узроуню, але i забяспечвае разам з лексiчным значэннем слова, яго марфалагiчнымi характарыстыкамi i сiнтаксiчнай пазiцыяй яго сiнтаксемнае значэнне. Аналапчна таму, як словаутваральны фармант утварае новае слова, прыназоушк разам са словаформай фармiруе сштаксему [7, с. 105]. У канцэпцыи Г. А. Золатавай сштаксемай называецца «мшь мальная, далей непадзельная семантыка-сiнтаксiчная адзiнка мовы, якая выступае адначасова як носьби элемен-тарнага сэнсу i як канструктыуны кампанент больш складаных сштакачных канструкцый i характарызуецца пэу-ным наборам сштакачных функцый» [8, с. 4]. АдметныЕШ прыкметамi сiнтаксемы служаць: 1) катэгарыяльна-семан-тычнае значэнне слова, ад якога яна утворана; 2) адпаведная марфалагiчная форма i 3) здольнасць сштакачна рэалiзавацца у пэуных пазiцыях. Такiм чынам, сiнтаксема валодае трыма асноУнымi прыкметамi: формай, значэннем i функцыяй [8, с. 9].
Як адзначае М.1. Канюшкевiч, сiнтаксема уключае у свой склад фармант i лексiчны кампанент. Фармант сштаксемы можа быць выражаны прыназоушкам у спалучэннi з флексiяй (у лесе), толью прыназоУнiкам (на заутра) або толью флексiяй (лесам). Лекачны кампанент сiнтаксемы можа быць выражаны як адным словам, так i цэлай фразай. ПрыназоУнiк, з'яуляючыся фармантам сштаксемы, выступае у ролi маркёра яе сштакачнай пазiцыi. Прыназоунiк не проста фармiруе сiнтаксему, ён забяспечвае яе значэнне [9, с. 5].
Г. А. Золатава сярод тэмпаральных iменных сштаксем вылучае:
- тэмпаратыу, г.зн. значэнне, пры якiм дзеянне працякае у межах часавага адрэзка: праз некаторы час, у 2006 годзе, у сярэдзше мтулага года i шш.;
- дыменау (розначасовасць), колькасная характарыстыка часу: на 2016 год, за пяць дзён да пачатку, за 15 месяцау i шш.;
- дыстрыбутыу, г. зн. значэнне раздзяляльнага часу: па тры стагоддзг, праз кожныя тры гадзгны, па пяттцах, з дня у дзень i шш.;
- тэрмiнатыу, г. зн. значэнне, пры ямм дзеянне працякае на працягу пэунага часавага адрэзка, прычым заусёды указваецца пачатковая або канчатковая часавыя межы працякаемага дзеяння: да чэрвеня, з маленства, з панядзелка па чацвер i шш.
Фармантамi дадзеных тэмпаральных сштаксем з'яуляюцца i невытворныя прыназоУнiкi. У беларусюх лексiкаграфiчных крынiцах i ашсаннях намi выяулена 76 першасных прыназоушкау з тэмпаральнай семантыкай: а яюм часе, аб якiм часе, ад якога часу, да якога часу, з якога часу, за яю час, на яю час, па яю час, пасля чаго, перад чым, сярод чаго i шш. Трэба адзначыць, што сярод невытворных прыназоУнiкаУ сустракаюцца адзiнкi, якiя адносяцца да розных стыляу, гэта зафшсавана у дыялектных слоУнiках беларускай мовы, напр., аб - об - о, ад -од - от, ва - во - ува - уво, з - 1з - со - сы, к - ак - 1к, м1ж - межды - между - м1жда - мгжду - м1жды - м1жы -м1з, на - ны, па - по, пасля - после - посля - просл1, праз - пераз - презъ, перад - пераз - перэд - прад - прада, сярод - серад - серадзг - серэд - серёд - серёдку - сродзь - срэдзь - сярэдзь, цераз - церад - церэз - ц1раз - черезъ -чыр1з - чырыз - чэраз.
Першасныя прыназоунш з'яуляюцца мнагазначнымь Гэтым абумоулена iх здольнасць фармiраваць некалью тыпау сштаксем.
Найбольш частотным прыназоушкам, яю уваходзщь у склад тэмпаратыуных сштаксем, з'яуляецца пер-шасны прыназоушк у. Гэта звязана з тым, што прыназоушк у з'яуляецца носьбиам самага распаусюджанага значэння: ён ужываецца пры абазначэнш моманту дзеяння. Прыназоушк у фармiруе некалью тыпау тэмпаратыуных сштаксем: тэмпаратыу-характарызатар (у першы чарод), тэмпаратыу стану (у халадку), тэмпаратыу-лакатыу (у будучым). Лекачны кампанент тэмпаратыуных сштаксем з першасным прыназоушкам у можа быць выражаны назвамi дзён, месяцау, свят (у свёнтак, у пЫтауку, у чацвер), колькасна-iменнымi спалучэннямi (у першыя дт, у чатыры гадзты), падзейнымi назоУнiкамi (у паншчыну), назоушкам^ яюя абазначаюць прыродныя з'явы (у дождж). Прыназоушк у можа уваходзщь у склад дыстрыбутыуна-квантытауных сштаксем (дзень у дзень, пяць разоу на тыдзень).
Прыназоушк на фармiруе чатыры тыпы сштаксем: тэмпаратыуныя, тэрмшатыуныя, дыменауныя i дыст-рыбутыуныя. У залежнасцi ад спосабу выражэння лексiчнага кампанента тэмпаратывы дзеляцца на уласна тэмпа-ратывы (Прыехаць на каляды), тэмпаратывы даты (На першае верасня штат ф1рмы складау 10 штатных адзтак (са справаздачы) [10], храналапчныя тэмпаратывы (На трэцЬх сутках дал1 нам па дзвесцг грам хлеба [10] i тэмпаратывы паутаральнага дзеяння (На першы раз злодзею даравалг [1нт.]. Прыназоушк на можа уводзщь тэмпаратыуныя таксюныя сштаксемы: Цвёрда трымауся юнак на дапросе (А. Куляшоу) [11]. У тэрмшатыуных сштаксемах лекачны кампанент выражаны прыслоуямк У л1нгв1стыцы тэксту на сёння наглядна вылучаюць два асноуныя напрамт (В.1. 1учанкау) [10]. На пазаутра, як я устау, увесь горад аблятау (К. Крашва) [11]. Лекачны кампанент дыменсiуных i дыстрыбутыуных сiнтаксем у большасцi выпадкау выражаны назоушкам^ якiя абазначаюць адзiнкi часу. Напр., дыменауныя сiнтаксемы: Мы з таго пакалення, з кагорты байцоу, н1 на хвтю
не можам мы вешаць галоу (А. Куляшоу) [11]; дыстрыбутыуныя сштаксемы: тры разы у дзень. Прыназоушк на можа Уводзiць сiнтаксему з прасторава-часавай семантыкай: Спытуся на пауслове [10].
Прыназоушк па фармiруе тэмпаратыуныя (пачынаецца па вясне, шл1 па ночы), дыменсiуныя (не палш у печы па году, не знаходз1у па цэламу месяцу), дыстрыбутыуныя сштаксемы (зб1рацца па панядзелках, раздаваць па святах). Асаблiвасцю прыназоушка па з'яуляецца яго здольнасць фармiраваць сiнкрэтычныя тыпы сiнтаксем: тэрмшатыуна-дыменауныя (па век вякоу, па смерць не веру) i дыменауна-дыстрыбутыуныя (пражылг па доб-раму валоваму вяку, гуляць па марозе).
Прыназоушк за з'яуляецца фармантам трох тыпау сштаксем: тэмпаратыуных (выпуск за 2010 г., было за поунач, за недалёюм часам гвардьп падпалкоутка, за польстм часам), дыменауных (жыццё трох-чатырох пакаленняу, падмарозша за ноч) i тэрмшатыуных (каст аж за поудзень, размова зацягнулася за шарую).
Аналапчныя тыпы сштаксем фармiруе прыназоушк з. Тэмпаратыунае значэнне сштаксем з дадзеным пры-назоушкам ускладняецца камггатыуным (устаць з зарою). У тэрмшатыуных сштаксемах прыназоУнiк абазначае кропку адл^, пачатковую кропку падзеi або дзеяння (помтць з маленства, закахацца з першага погляду). Дыменауныя сiнтаксемы з прыназоушкам з уключаюць у склад лекачнага кампанента ад'ектыу кожны (з кожным крокам, з кожным днём).
Прыназоушк праз з'яуляецца фармантам тэмпаратыуных (прыйсц1 праз паутары гадзты), дыменауных (вучыуся праз усе дзесяць гадоу, жыла праз цэлы дзень) i дыстрыбутыуных сштаксем (звату праз кожныя паугадзты). Прыназоушк праз можа таксама фармiраваць квантытауна-тэмпаратыуныя сштаксемы (назначаюць 15-20 ваннау праз 1-2 дт, прыедзе месяцы праз два).
Тэмпаратыуныя, тэрмшатыуныя i дыстрыбутыуныя сштаксемы фармiруе прыназоушк ад. Першасны прыназоушк ад з'яуляецца фармантам тэмпаратыуных сштаксем са значэннем даты (лгст ад 25 чэрвеня 1975 года). У складзе тэрмшатыуных сштаксем прыназоушк ад спалучаецца з тэмпаральнымi i падзейнымi назоУнiкамi (ад ранщы, ад вяселля). У дыстрыбутыуных сштаксемах прыназоушк займае штэрпазщыю (дзень ада дня).
Прыназоунш да, к фармiруюць два тыпы сштаксем: тэмпаратыуныя (працавалг да зары, уставалI да сонейка, схшяецца дзень к надвячорку, зб1ралася к ночы на дождж) i тэрмшатыуныя (дажыць да свШання, працавалI да цямна, выканаць к панядзелку, знгжаецца к 5 гадам).
Прыназоушк пасля - фармант тэмпаратыуных (пасля заручын, пасля размовы) i тэмпаральна-лакатыуных сштаксем (пасля павароту).
Фармант аб фармiруе тэмпаратыуныя (настройвау аб гэту пору, сустрэнемся аб шостай гадзте) i дыменауныя сштаксемы (звыкауся аб дзень, загарацца аб адным дш).
Таюм чынам, мнагазначнасць першаснага прыназоушка абумоУлiвае яго здольнасць фармiраваць некалью тыпау тэмпаральных сштаксем.
Адзначым i такую асаблiвасць першасных прыназоушкау, як здольнасць вызначаць семантыку фармiруе-мых iмi сiнтаксем. Разгледзiм гэта на прыкладзе прыназоУнiкавых спалучэнняу з базавым кампанентам перыяд.
Семантыка сштаксем залежыць ад першаснага прыназоУнiка. Так, тэмпаратыуныя сштаксемы фармiру-юцца спалучэннем базавага кампанента перыяд у форме вшавальнага i меснага склонау з прыназоУнiкамi у, на: У перыядзе рэканвалесцэнцьи магчымае развщцё полтеурыту, як1 суправаджаецца зтжэннем адчувальнасц1 [10]. У перыяд падрыхтоук вучняу да экзаменау неабходна узмацтць увагу да рэжыму дня [1нт.]. У перыяд ранняга дзяцтства чалавек лёгка I ахвотна успрымае «казачную» форму тлумачэння таго, што адбываецца навокал [1нт.]. Менавта у перыяд панавання протарэнесанса у канцы XIV ст. насельнщтва г1старычнай Л1т-вы прыняла хрышчэнне па каталщкаму абраду [1нт.]. На перыяд восеньскх кашкул ваустановах адукацып была аб'яулена акцыя «Нясумныя каткулы» [1нт.].
Фарманты тэрмшатыуных сштаксем уключаюць у свой састау базавы кампанент перыяд у форме роднага склону i прыназоунш з або ад. Напр., Першыя лгтаратурныя спробы Змтрака Бядул1 адносяцца да перыяду вучобы у ешыбоце, кал1 трынаццац1гадовым падлеткам ён пачау тсаць вершы на старажытнаяурэйскай мове [1нт.]. У беларусау 11ншых еурапейскгх народау старажытнае земляробчае свята найбольшага роскв1ту жыва-творных с1л прыроды, прымеркаванае да перыяду летняга сонцастаяння [1нт.]. Пачынаючы з перыяду «На-шай волЬ» тэма горада у паэзп Танка выступае радзей I не 1накш, як тольт у сувяз1 з праблемай вёск [1нт.].
Дыменауныя сштаксемы фармiруюцца фармантам^ у састау яюх уваходзяць базавы кампанент у форме вшавальнага склону i першасныя прыназоунш за, на: За перыяд май-кастрычн1к 2014 года у БДУ выдадзена каля 40 ктг [1нт.]. За перыяд дзеяння праграмы 6ударган1зацыям1 рэспублШ было набыта 13 тыс. 685 адзтак тэхнШ [1нт.]. Фарм1раванне беларускага этнасу у большасц1 прыйшлося на перыяд Вялкага княства Лтоу-скага I працягваласяу наступны час, паколькг этнгчныя працэсы не маюць перапынкау [1нт.]. Абарончая с1стэма М1рскага замка гатычнага перыяду уяуляла сабойрэдкае спалучэнне самых сучасных на перыяд яго будаунщтва (нават эксперыментальных) [1нт.].
Заключэнне. Таюм чынам, адной з прыкмет прыназоушка як часцшы мовы з'уляецца наяунасць у яго аслабленага лекачнага значэння, якое залежыць ад кантэкста. Агульнакатэгарыяльнае значэнне прыназоушка -гэта значэнне рэлятыунасщ (выражэнне розных тыпау адносш, у тым лшу i тэмпаральных). Мнагазначнасць невытворных прыназоушкау абумоУлiвае iх здольнасць фармiраваць некалью тыпау тэмпаральных сштаксем, пры гэтым адзш i той жа прыназоушк можа утвараць болей чым адзш тэмпаральны тып сштаксем або сумяшчаць у сабе некалью сштаксемных значэнняу у адным выказванш.
ЛИТЕРАТУРА
1. Виноградов, В.В. Русский язык : учеб. пособие для вузов по спец. «Русский язык и литература» / В.В. Виноградов. - М. : Высш. шк., 1986. - 616 с. (Грамматическое учение о слове)
2. О семантике непроизводных предлогов / Е. В. Цымбалюк // Современное образование: теория и практика / С.Л. Даниль-ченко [и др.]. - Уфа : Аэтерна, 2017. - С. 268-273.
3. Русская грамматика. В 2 т. / под ред. Н. Ю. Шведовой. - Уфа, М. : Наука, 1980. - 2 т.
4. Прохорихин, А.Б. О значении и синонимии первичных предлогов, обозначающих пространственные и временные отношения : автореф. дис. ... канд. филол. наук : 10.02.01 / А.Б. Прохорихин ; Калин. гос. ун-т. - Калинин, 1974. - 22 с.
5. Цой, А.С. Предлог как лексическая единица русского языка и его отражение в учебном словаре / А. С. Цой // Филологические науки. - 2004. - № 4. - C. 105-113.
6. Федосеева, Л.Н. Предлоги современного русского языка, выражающие пространственные отношения: функционально-семантический аспект / Л.Н. Федосеева // Филологические и педагогические аспекты гуманитарного образования в неязыковых вузах : сб. материалов III межрегион. науч.-практ. конф. с междунар. участием, Рязань, 24-25 мая 2019 г. / под общ. ред. Л.Н. Федосеевой. - Рязань : Академия ФСИН России, 2019. - С. 147-151.
7. Конюшкевич, М.И. Способы выражения лексического компонента синтаксемы (синтаксической позиции), маркированной предлогом (на материале белорусского языка) / М.И. Конюшкевич // Е.Ф. Карский и современное языкознание : материалы Х междунар. Карских чтений, Гродно, 16 -17 мая 2005 г. : в 2 ч. / отв. ред. М.И. Конюшкевич. - Гродно, 2005. -
4. 1. - С. 104-116.
8. Золотова, Г.А. Синтаксический словарь: репертуар элементарных единиц русского синтаксиса / Г.А. Золотова. - М. : Наука, 1988. - 386 с.
9. Конюшкевич, М.И. Синтаксемообразующая функция предлога и механизмы опредложивания знаменательной лексики / М.И. Конюшкевич // Вопросы функциональной грамматики : сб. науч. тр. / под ред. М.И. Конюшкевич. - Гродно, 2005. -Вып. 5. - С. 3-19.
10. Канюшкев1ч, М.1. Беларусюя прыназоунт i 1х аналап. Граматыка рэальнага ужывання : матэрыялы да слоутка : у 3 ч. / М.1. Канюшкев1ч. - Гродна : ГрДУ, 2008-2011. - 3 ч.
11. Шуба, П.П. Тлумачальны слоушк беларусюх прыназоушкау / П.П. Шуба. - Мшск : Нар. асвета, 1993. - 168 с.
REFERENCES
1. Vinogradov, V.V. (1986). Russkii yazyk: (Grammaticheskoe uchenie o slove). Moscow: Vyssh. shk. (In Russ.).
2. Tsymbalyuk, E.V. (2017). O semantike neproizvodnykh predlogov [On the semantics of non-derivative prepositions]. In Eds.
5.L. Danil'chenko Sovremennoe obrazovanie: teoriya i praktika [Modern education: theory and practice] (268-273). Ufa: Aeterna. (In Russ.).
3. Russkaya grammatika (1980). Eds. N.Yu. Shvedova. (In 2 Vol.) Moscow: Nauka. (In Russ.).
4. Prokhorikhin, A.B. (1974). O znachenii i sinonimii pervichnykh predlogov, oboznachayushchikh prostranstvennye i vremennye otnosheniya. Kalinin, 1974. (In Russ.).
5. Tsoi, A.S. (2004). Predlog kak leksicheskaya edinitsa russkogo yazyka i ego otrazhenie v uchebnom slovare [Preposition as a lexical unit of the Russian language and its reflection in the educational dictionary]. In Filologicheskie nauki [Philological Sciences], (4), 105-113. (In Russ.).
6. Fedoseeva, L.N. (2019). Predlogi sovremennogo russkogo yazyka, vyrazhayushchie prostranstvennye otnosheniya: funktsional'no-semanticheskii aspect [Prepositions of the modern Russian language expressing spatial relations: functional and semantic aspect]. In Filologicheskie i pedagogicheskie aspekty gumanitarnogo obrazovaniya v neyazykovykh vuzakh : sbornik materialov III mezhre-gional'noi nauchno-prakticheskoi konferentsii s mezhdunarodnym uchastiem [Philological and pedagogical aspects of humanitarian education in non-linguistic universities : collection of materials of the III interregional scientific and practical conference with international participation], (147-151). Ryazan': Akademiya FSIN Rossii. (In Russ.).
7. Konyushkevich, M. I. (2005). Sposoby vyrazheniya leksicheskogo komponenta sintaksemy (sintaksicheskoi pozitsii), markirovan-noi predlogom (na materiale belorusskogo yazyka [Ways of expressing the lexical component of a syntaxeme (syntactic position) marked with a preposition (based on the material of the Belarusian language)]. In M.I. Konyushkevich (Eds.) E.F. Karskii i sovremennoe yazykoznanie [E. F. Karsky and Modern Linguistics], (In 2 Pat., Pat. 2, 104-116) Grodna. (In Russ.).
8. Zolotova, G.A. (1988). Sintaksicheskii slovar': repertuar elementarnykh edinits russkogo sintaksisa. Moscow: Nauka. (In Russ.).
9. Konyushkevich, M.I. (2005). Sintaksemoobrazuyushchaya funktsiya predloga i mekhanizmy opredlozhivaniya znamenatel'noi leksiki [Syntaxemo-forming function of preposition and mechanisms of significant vocabulary definition]. Voprosy funktsional'noi Grammatik [Questions of functional grammar], (5), 3-19. (In Russ.).
10. Kanyushkevich, M.I. (2008-2011). Belaruskiya prynazouniki i ikh analagi. Gramatyka real'naga uzhyvannya : materyyaly da slounika Belaruskiya prynazonniki i ix analagi. Grodna: GrDU. (In Belaruss.).
11. Shuba, P.P. (1993). Tlumachal'ny sloynik belaruskikh prynazoynikay. Minsk: Nar. Asveta. (In Belaruss.).
Пастуту 15.09.2021
СЕМАНТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ТЕМПОРАЛЬНЫХ НЕПРОИЗВОДНЫХ ПРЕДЛОГОВ В БЕЛОРУССКОМ ЯЗЫКЕ
А.Ч. РЫЖКОВИЧ
В статье рассматриваются семантические особенности темпоральных непроизводных предлогов, приводится их список, определяются основные типы темпоральных синтаксем, формируемых непроизводными предлогами, анализируются особенности непроизводных предлогов с темпоральной семантикой (их полисеман-тичность, способность формировать синтаксемы).
Ключевые слова: предлог, непроизводный предлог, семантика предлога, темпоральность, синтаксема, темпоральная синтаксема.
SEMANTIC FEATURES OF TEMPORAL NON-DERIVATIVE PREPOSITIONS IN THE BELARUSIAN LANGUAGE
H. RYZHKOVICH
The article considers the semantic features of temporal non-derived prepositions, provides a list of them, defines the main types of temporal syntaxems that form non-derived prepositions, analyzes the features of non-derived prepositions with temporal semantics (their polysemanticity, the ability to form syntaxems).
Keywords: preposition, non-derived preposition, preposition semantics, temporality, syntaxeme, temporal syntaxeme.
