CC BY
50
D01:10.12845/bitp.33.1.2014.10
dr inz. Jan SAS1
st. bryg. dr inz. PaweJ JANIK2
Przyj^ty/Accepted/Принята: 26.04.2013;
Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 04.09.2013;
Opublikowany/Published/Опубликована: 31.03.2014;
WYBRANE ELEMENTY ZAPEWNIENIA BEZPIECZENSTWA NA STACJACH TANKOWANIA CNG
Selected Aspects of Safety Assurance at CNG Filling Stations
Избранные аспекты обеспечения безопасности на заправочных станциях компримированного природного газа (КПГ)
Abstrakt
Cel: Celem artykulu jest przyblizenie problematyki bezpieczenstwa, w tym ochrony przeciwpozarowej, na stacjach tankowania pojazdow spr^zonym gazem ziemnym (CNG), na przykladzie opracowanego pod auspicjami Krajowej Izby Gazownictwa standardu technicznego ST-IGG 1601:2012 odnosz^cego si^ do projektowania, budowy i eksploatacji stacji CNG w Polsce.
Wprowadzenie: W Polsce funkcjonuje prawie trzydziesci stacji tankowania CNG, ale do tej pory nie bylo opracowanych standardow technicznych dotycz^cych wymagan dla tego typu obiektow. Aby uporz^dkowac wymagania w tym zakresie i ulatwic odpowiednim sluzbom projektowanie, budowy, eksploatacji i nadzor nad wspomnianymi obiektami, podj^to decyzji o koniecznosci opracowania wspomnianego powyzej standardu przyj^tego ostatecznie przez Komitet Standardu Technicznego Izby Gospodarczej Gazownictwa w grudniu 2012 r. Nalezy podkreslic, iz jest to pierwszy dokument w Polsce kompleksowo odnosz^cy si^ do przedmiotowej problematyki. Do opracowania standardu wykorzystano regulacje czeskie i niemieckie z tego zakresu oraz projekty normy ISO, adaptuj^c ich postanowienia do realiow techniczno-organizacyjnych i formalnych wyst^puj^cych w naszym kraju. Maj^c na wzgl^dzie osi^gni^cie zalozonego celu artykulu, w pierwszej jego cz^sci przedstawiono informacje o aktualnym stanie i rozwoju rynku CNG (Compressed Natural Gas) w Polsce. Nast^pnie omowiono wybrane aspekty zawarte w standardzie, m.in. dotycz^ce: oceny zagrozenia wybuchem
i pozarem, wyboru miejsca lokalizacji, zagospodarowania terenu stacji, urz^dzen do wydawania paliwa, ochrony odgromowej, przeciwporazeniowej, przet^zeniowej, przeciwprzepi^ciowej i przed elektrycznosci^. statyczn^.
Wnioski: W oparciu o tresci rozpatrywanego standardu oraz przywolane w nim inne dokumenty odniesienia, w tym akty prawne dotycz^ce ochrony przeciwpozarowej, mozliwe jest wlasciwe zaprojektowanie, wykonanie i uzytkowanie stacji tankowania pojazdow spr^zonym gazem ziemnym. W zwi^zku z tym zasadne wydaje si^ podejmowanie dzialan w zakresie ich upowszechnienia wsrod projektantow, uzytkownikow oraz osob zajmuj^cych si^ ochrony przeciwpozarow^. obiektow budowlanych.
Znaczenie dla praktyki: Praktyczne znaczenie rozpatrywanego zagadnienia wynika wprost z tresci sformulowanych powyzej wnioskow, w swietle ktorych omowiony standard jawi si^ jako narz^dzie mozliwe do bezposredniego wykorzystania w procesie projektowania, budowy i eksploatacji stacji CNG.
SJowa kluczowe: CNG (Compressed Natural Gas), stacja CNG, standard techniczny, projektowanie, budowa, eksploatacja Typ artykuJu: z praktyki dla praktyki
Abstract
Aim: The aim of this paper is to present safety issues, including fire protection at Compressed Natural Gas (CNG) fueling stations, on the example of the technical standard developed under the auspices of The Chamber of the Natural Gas Industry ST-IGG 1601:2012 relating to the design, construction and operation of CNG stations in Poland.
Introduction: There are nearly thirty CNG filling stations in Poland. But so far, technical standards concerning requirements for this kind of objects haven't been developed. To organize the requirements in this regard and facilitate appropriate services in designing, constructing, operating and supervising the aforementioned objects, the decision to develop the above-mentioned standard (finally
1 Akademia Gorniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydzial Zarz^dzania, ul. Gramatyka 10, 30-067 Krakow, wklad procentowy w powstanie artykulu - 50% / AGH University of Science and Technology, Poland; percentage contribution - 50%; jsas@zarz.agh.edu.pl;
2 Komenda Glowna Panstwowej Strazy Pozarnej w Warszawie ul. Podchor^zych 38 00-463 Warszawa; wklad procentowy w powstanie artykulu - 50% / National Headquarters of the State Fire Service of Poland (KG PSP), percentage contribution - 50%; sekretariat_ kgpsp@kgpsp.gov.pl;
DOI:10.12845/bitp.33.1.2014.10
adopted by the Committee of Technical Standard of The Chamber of the Natural Gas Industry in December 2012) was made. It should be emphasized that this is the first document in Poland on the discussed issues in a complex way. While developing the standard Czech and German regulations in this field and draft of ISO standard concerning discussed topic were used and adapted to technical, organizational and formal conditions of our country. In order to achieve the objective of the article described in the first section, information about the current state and development of the CNG (Compressed Natural Gas) market in Poland was provided. Then the authors presented some aspects of the standard, including these related to: the assessment of the risk of explosion and fire, the choice of location, station area arrangements, fuel dispensing devices, lightning protection, shock protection, overcurrent and overvoltage protection and protection against static electricity.
Conclusions: Based on the content of the standard and other reference documents mentioned in that standard, including legislation related to fire protection, it is possible to design, construct and operate the stations for refueling vehicles with compressed natural gas properly. Therefore, it seems reasonable to take action on their dissemination among developers, users and people involved in the fire protection of buildings.
Implications for practice: The practical importance of discussed issues follows directly from the content of formulated above conclusions, where the presented standard may be seen as a tool to be used directly in the design, construction and operation of CNG stations.
Keywords: CNG (Compressed Natural Gas), CNG fueling station, technical standard, designing, construction, operating Type of article: best practice in action
Аннотация
Цель: Целью статьи является ознакомление читателей с проблематикой безопасности, в том числе, противопожарной охраны на заправочных станциях компримированного природного газа на примере разработанного под опекой Национальной палаты газовой промышленности технического стандарта ST -IGG 1601:2012, относящегося к проектированию, постройке и эксплуатации станции КПГ в Польше.
Введение: В Польше работает почти тридцать станций КПГ, но до сих пор не разработаны технические стандарты, касающиеся требований к объектам такого типа. Чтобы упорядочить требования в этой области и облегчить соответствующим службам проектирование, постройку, эксплуатацию и надзор за вышеупомянутыми объектами принято решение об необходимости разработки вышеупомянутого стандарта, принятого в конце концов Комитетом технического стандарта Экономической палаты газовой промышленности в декабре 2012 года. Следует подчеркнуть, что это первый документ в Польше комплексно относящийся к данной тематике. При разработке стандарта были использованы чешские и немецкие правила из этой области, а также проекты нормы ИСО (международной организации по стандартизации). Авторы стандарта адаптировали их записи к техническим и организационными реальностям нашей страны. Принимая в учёт достижение установленной цели статьи, на первых страницах была представлена информация о текущем состоянии и развитии KKr(Compressed Natural Gas) в Польше. Дальше были рассмотрены некоторые аспекты стандарта, между прочим, касающиеся: оценки риска взрыва и пожара, выбора локализации, планирования землепользования участка, на котором находится станция, устройств для заправки автомобилей, молниезащиты, электрической безопасности, защиты от перегрузок по току, защиты от перенапряжения и от статического электричества.
Выводы: Используя содержание рассмотренного стандарта и цитируемых в нём других справочных документов, в том числе правовых актов по пожарной безопасности, можно правильно запроектировать, построить и эксплуатовать заправочные станции компримированного природного газа. Таким образом, кажется разумным принять меры по распространению содержания этого документа среди сообщества конструкторов, пользователей и людей, занимающихся противопожарной защитой зданий.
Значение для практики: Практическая значимость рассматриваемых вопросов определена в указанных выше выводах, в свете которых данный стандарт является инструментом для непосредственного использования в проектировании, строительстве и эксплуатации станций КПГ.
Вид статьи: с практики для практики
Ключевые слова: компримированный природный газ CNG (Compressed Natural Gas), заправочная станция CNG, технический стандарт, проектирование, постройка, эксплуатация
1. Wst$p
Przedstawiony artykul zostal w znacznej cz?sci opar-ty na nowym standardzie technicznym Izby Gospodar-czej Gazownictwa o numerze ST-IGG 1601:2012 [17].
W standardzie tym zostaly okreslone wymagania w zakresie projektowania, budowy, montazu, kontroli, uru-chomienia i eksploatacji stacji tankowania pojazdow spr?zonym gazem ziemnym, zwanych dalej stacjami tan-kowania CNG.
Powyzszy standard stosuje si? dla stacji tankowania CNG zasilanej gazem ziemnym z sieci dystrybucyjnej b^dz z sieci przesylowej. Mozna go stosowac takze do stacji tankowania innym gazem zawieraj^cym metan, np. biogazem.
Standard dotyczy wymagan dla stacji tankowania CNG od zaworu za ukladem pomiarowym lub redukcyj-no-pomiarowym OSD, do zl^cza sprz?gaj^cego instala-cj? stacji z instalaj paliwow^. pojazdu NGV (Natural Gas Vehicles). Standard nie dotyczy urz^dzen tankowania pojazdow (VRA) i garazowych urz^dzen tankowania (HRA).
Poniewaz stosowanie w Polsce paliwa do pojazdow samochodowych w postaci spr?zonego gazu ziemnego nie jest jeszcze zbyt popularne, st^d w pierwszej cz?sci artykulu przedstawiono podstawowe informacje dotycz^-ce takich rozwi^zan.
Ze wzgl?du na okreslone ramy artykulu, przedstawio-ny tekst nie wyczerpuje wszystkich zagadnien zawartych
СЕРТИФИКАЦИЯ, ОДОБРЕНИЯ И РЕКОМЕНДАЦИИ
w omawianym standardzie technicznym. Nalezy podkre-slic, iz powyzszy dokument jest pierwszym wydanym w Polsce aktem o charakterze normatywnym dotycz^cym stacji tankowania CNG. Dokument ten zostal pozytyw-nie zaopiniowany przez ekspertow roznych branz, w tym z zakresu ochrony przeciwpozarowej. Pozostaje miec na-dziej?, ze standard ulatwi dzialania inwestycyjne w zakresie rozwoju sieci stacji CNG w Polsce, w tym w kon-tekscie ich bezpieczenstwa.
2. Paliwo CNG i pojazdy na gaz ziemny
Gaz ziemny jako paliwo do pojazdow byl stosowany juz przed drug^. wojn^. swiatow^. - w postaci spr?zonej. Cisnienie spr?zania wynosilo pocz^tkowo 40-60 barow. Krajem, w ktorym szerzej stosowano gaz ziemny jako paliwo do pojazdow samochodowych, byly Wlochy.
Ponowny wzrost zainteresowania gazem ziemnym jako paliwem nast^pil w okresie kryzysu naftowego w latach siedemdziesi^tych ubieglego wieku, ale dopiero dzialania podj?te na rzecz ograniczenia szkodliwych emi-sji spalin do atmosfery, wynikaj^ce m.in. z ustalen konfe-rencji w Kioto i przyj?tego w 1997 roku Protokolu z Kioto [22] oraz wymagania dotycz^ce ochrony srodowiska w Unii Europejskiej w odniesieniu do emisji spalin z po-jazdow samochodowych (normy EURO 4, 5, 6) spowo-dowaly, iz w wielu krajach istotnie wzroslo zainteresowa-nie paliwami, ktorych stosowanie powoduje zdecydowa-nie mniej szkodliwe oddzialywanie na atmosfer?. Wsrod takich paliw bardzo duze znaczenie posiada gaz ziemny, ktorego stosowanie powoduje m.in. mniejsz^. emisj? CO2, CO, prawie calkowite wyeliminowanie PM 10 oraz ogra-niczenie wielu innych szkodliwych skladnikow spalin.
Obecnie gaz ziemny jest najcz?sciej stosowanym na swiecie paliwem alternatywnym w stosunku do paliw ro-popochodnych. Aktualnie na swiecie eksploatowanych jest ponad 14 mln pojazdow na gaz ziemny (tzw. pojaz-dow NGV). Stanowi to wprawdzie okolo 1,35% ogolu pojazdow samochodowych, jednak jest to i tak najwi?k-szy udzial wsrod paliw innych niz wspomniane wczesniej paliwa ropopochodne. Nalezy dodac, iz w ostatnich latach przyrost liczby pojazdow na CNG jest okolo 50% wyz-szy niz wzrost liczby pojazdow samochodowych ogolem. Wsrod krajow, gdzie jest najwi?cej pojazdow na paliwo w postaci spr?zonego gazu ziemnego (CNG), jest Iran (prawie 3 mln pojazdow), Pakistan (2,9 mln) oraz Argen-tyna (ponad 2 mln). W Europie liderem pod tym wzgl?-dem s^. Wlochy (okolo 800 tysi?cy), ale bardzo szybko rosnie liczba takich pojazdow w Niemczech (obecnie pra-wie 100 tysi?cy pojazdow NGV). Poki co liczba takich pojazdow w Polsce jest niewielka i wynosi okolo 2,8 ty-si^ca.
Nalezy podkreslic, ze obecnie stosowane rozwi^za-nia techniczne dla tej technologii s^. bardzo nowoczesne i bezpieczne. Standardem jest zakup pojazdu dostosowa-nego fabrycznie do paliwa w postaci CNG. Zgodnie ze standardami gaz ziemny jest tankowany pod cisnieniem 200 bar (w warunkach normalnych). Tankowanie odbywa si? na nowoczesnych stacjach tankowania CNG spelnia-j^cych wymagania bezpieczenstwa, a zbiorniki na spr?-zony gaz (stalowe lub kompozytowe) charakteryzuj^. si?
D01:10.12845/bitp.33.1.2014.10
bardzo wysokimi parametrami wytrzymalosciowymi. Warto zaznaczyc, iz do tej pory nie zanotowano nigdzie grozniejszego wypadku (wybuch, pozar) spowodowa-nego wadliwosci^. instalacji gazowej w pojazdach NGV b^dz wadliwosci^. urz^dzen w stacjach tankowania CNG.
Wspolczesne samochody osobowe czy mikrobusy NGV to pojazdy dwupaliwowe - CNG oraz benzyna, na-tomiast autobusy, w ktorych stosowane jest paliwo CNG, to pojazdy jednopaliwowe. Procz stosowania paliwa ga-zowego w postaci spr?zonej mozna stosowac rowniez pa-liwo w postaci skroplonej (LNG). Wymaga to nieco od-miennej instalacji gazowej w pojezdzie, innych zbiorni-kow na paliwo oraz innych stacji tankowania. Takie roz-wi^zania stosowane s^. glownie do duzych pojazdow ci?-zarowych w USA i nielicznych krajach europejskich. Pojazdy na LNG stanowi^. na swiecie ponizej 5% ogolnej liczny pojazdow NGV.
Nalezy dodac, iz gaz ziemny spr?zony (CNG) lub skroplony (LNG) z powodzeniem stosuje si? w innych niz samochody pojazdach - w samolotach, statkach mor-skich, lokomotywach, traktorach, smieciarkach czy moto-cyklach. Jednak poki co takich pojazdow jest bardzo nie-wiele.
3. Stacje tankowania CNG
Jak juz wspomniano, tankowanie pojazdu NGV odbywa si? na stacji tankowania CNG. Dla pojedynczych po-jazdow lub niewielkich flot pojazdow NGV jest mozliwe ich tankowanie z wykorzystaniem urz^dzen tankowania zlokalizowanych poza stacjami tankowania CNG - nie b?dzie to jednak przedmiotem tego opracowania. Wlasnie proces tankowania pojazdow spr?zonym gazem ziemnym stanowi potencjalnie najwi?ksze zagrozenie dla uzytkow-nikow tej technologii.
Cisnienie gazu ziemnego zarowno z sieci dystrybucyj-nej, jak i z przesylowej nie jest wystarczaj^ce, aby na-pelnic zbiorniki pojazdow spr?zonym gazem ziemnym do cisnienia 200 bar (260 bar w warunkach kompensacji temperaturowej [3]). St^d tez koniecznosc spr?zania gazu przed zatankowaniem do zbiornika pojazdu. Stosuj^c wy-sokie cisnienia spr?zania gazu, mozna zatankowac znacz-nie wi?cej gazu i to jest powodem spr?zania.
Najcz?sciej spotykane stacje tankowania CNG s^. oparte na modulowym ukladzie spr?zarek z dodatkowymi zbiornikami magazynowymi. Spr?zony gaz ziemny bez-posrednio ze spr?zarki (spr?zarek) lub ze zbiornikow ma-gazynowych trafia do dystrybutora, a stamt^d do zbiornika pojazdu. Calosc procesu spr?zania, magazynowania w zbiornikach oraz tankowania jest nadzorowana modu-lami sterowania automatycznego. Stacje tankowania zwy-kle maj^. wydajnosc w przedziale od 300 do 1600 m3/h.
Tam, gdzie na stacji tankowania s^. zainstalowane zbiorniki magazynowe na CNG, istnieje mozliwosc tzw. szybkiego tankowania pojazdow gazem ziemnym. Wow-czas czas trwania tankowania pojazdu paliwem CNG jest niewiele wi?kszy niz czas tankowania podobnych zbior-nikow benzyn^. czy olejem nap?dowym. W przypadku gdy instalacja stacji tankowania nie posiada zbiornikow magazynowych dla CNG, wowczas nast?puje tzw. po-wolne tankowanie, trwaj^ce znacznie dluzej niz tankowa-
nie szybkie. Czas trwania takiego tankowania zalezy bez-posrednio od wydajnosci spr?zarki. Powolne tankowa-nie jest stosowane najcz?sciej dla floty pojazdow, ktore mozna pozostawic przez kilka godzin w celu ich zatan-kowania, np. autobusy komunikacji publicznej w godzi-nach nocnych. Szybkie tankowanie jest typowym rozwi^-zaniem stosowanym na stacjach obsluguj^cych klientow indywidualnych.
4. Wymagania bezpieczenstwa na stacjach tankowania CNG - wytyczne
W Polsce funkcjonuje prawie trzydziesci stacji tankowania CNG, ale do tej pory nie bylo opracowanych stan-dardow technicznych dotycz^cych wymagan dla takich stacji. Aby uporz^dkowac wymagania w tym zakresie i ulatwic odpowiednim sluzbom projektowanie, budow?, eksploatacj? i nadzor nad takimi obiektami, w grudniu 2012 roku zostal przyj?ty przez Komitet Standardu Tech-nicznego Izby Gospodarczej Gazownictwa standard tech-niczny ST- IGG 1601:2012 [17]. Ponizsze, wybrane zapi-sy pochodz^. wlasnie z tego standardu.
4.1. Zagrozenie wybuchem i pozarem
Na terenie stacji tankowania CNG, w obr?bie urz^-dzen spr?zaj^cych, zbiornikow magazynowych, dystry-butorow, pomiarowych i innych dokonuje si? oceny za-grozenia wybuchem zgodnie z wymaganiami rozporz^-dzenia [10] oraz standardu [16]. Oceny tej dokonuje pro-jektant. Celem oceny jest wskazanie pomieszczen za-grozonych wybuchem, wyznaczenie w pomieszczeniach i w przestrzeniach zewn?trznych odpowiednich stref za-grozenia wybuchem, a takze wskazanie czynnikow mog^-cych w nich zainicjowac zaplon. W oparciu o norm? [21] i Wytyczne [18], z uwzgl?dnieniem rozporz^dzenia [11],
D01:10.12845/bitp.33.1.2014.10
na stacji tankowania CNG mog^. wyst?powac nast?puj^ce strefy zagrozenia wybuchem:
• strefa 1: w przestrzeni wewn?trznej zabudowanych urz^dzen spr?zaj^cych, sterowniczych i wewn^trz obudowy dystrybutora, a ponadto nad wyjsciem z rury wydmuchowej;
• strefa 2: wewn^trz obudowy osuszacza, obudowy zbiornikow magazynowych oraz wokol obudowy dystrybutora i obudowy urz^dzen spr?zaj^cych i sterowniczych (zgodnie z ryc.1).
Poszczegolne podzespoly i przewody stacji powin-ny byc wyposazone w urz^dzenia zabezpieczaj^ce przed przekroczeniem dopuszczalnego cisnienia roboczego.
Minimaln^. wartosc cisnienia nastawy urz^dzen bez-pieczenstwa nalezy okreslic w taki sposob, aby ich otwar-cie nast?powalo po przekroczeniu cisnienia MOP x 1,1 -zgodnie z postanowieniami Biuletynu [19].
Najwyzsze dopuszczalne cisnienie na zl^czu tankowania moze wynosic nie wi?cej niz 26 MPa, aby cisnienie w zbiorniku pojazdu w granicznych warunkach (tempera-tura) nie przekroczylo 28 MPa - zgodnie z wymaganiami Regulaminu [20], Biuletynu [19] oraz rozporz^dzenia [12]. W celu niedopuszczenia do przekroczenia dopusz-czalnej temperatury gazu na wyjsciu z chlodnicy spr?zar-ki wynosz^cej 60°C zgodnie z Wytycznymi [9], nalezy zapewnic automatyczne jej wyl^czenie za pomoc^. ogra-nicznika termicznego.
Pozar stanowi powazne zagrozenie dla samej sta-cji oraz zbiornika cisnieniowego w pojezdzie. Zagroze-nie pozarowe zwi?kszaj^. rowniez materialy palne znaj-duj^ce si? na terenie i w poblizu stacji tankowania CNG. W zwi^zku z powyzszym nalezy stosowac si? do zaka-zow i nakazow okreslonych w rozporz^dzeniu [10].
Spr^zarka z detektorem do wykrywania ulatniaj^cego si§ gazu E
Compressor with CN-
gas detector n
0,2 m
Osuszacz gazu Gas drier
2?/
Pomieszczenie
Compartment
Zbiorniki magazynowe Storage tanks
Dystrybutor
Distributor
7/7 /■' /. ^ /
%
<zv. 1 S.S.S- L
0,2 m
Przyl^cze tankowania -dtugosc 3-5 m
Refuel conduit ■ length 3-5 m
Zt^cze do napetniania
Filling
junction
I-------1 Obszar ochronny zabezpieczajsicy przed uszkodzeniem dystrybutora
1-------1 Distributor protective zone
Ryc. 1 Strefy zagrozenia wybuchem wokol spr?zarki, osuszacza gazu i zbiornikow magazynowych zainstalowanych w pomieszczeniach oraz wokol urz^dzenia do wydawania paliwa CNG.
Fig. 1 Explosive zones around a compressor, a gas drier and storage tanks installed in compartments and around CNG fuel filling device
СЕРТИФИКАЦИЯ, ОДОБРЕНИЯ И РЕКОМЕНДАЦИИ
Aby zapewnic ochron? przed pozarem i wybuchem, konstrukcja stacji tankowania oraz jej poszczegolne urz^-dzenia wyposazenia powinny spelniac wymagania rozpo-rz^dzenia [8] oraz rozporz^dzenia [10].
W obiektach stacji tankowania oraz na terenach przy-leglych do nich jest zabronione w szczegolnosci:
• wykonywanie czynnosci, ktore mog^. spowodowac pozar, jego rozprzestrzenianie si?, utrudnianie prowa-dzenia dzialan ratowniczych lub ewakuacji;
• uzywanie ognia otwartego, palenie tytoniu i stosowa-nie innych czynnikow mog^cych zainicjowac zaplon;
• skladowanie materialow palnych;
• uzytkowanie instalacji, urz^dzen i narz?dzi niespraw-nych technicznie lub w sposob niezgodny z przezna-czeniem albo warunkami podanymi przez producenta, b^dz niepoddawanym okresowym kontrolom o zakre-sie i cz?stosci wynikaj^cej z przepisow prawa budow-lanego, jezeli moze si? to przyczynic do powstania po-zaru, wybuchu lub rozprzestrzenienia ognia.
Jesli elementy instalacji s^. umieszczone w oddziel-nych pomieszczeniach (np. w kontenerach) to powinny one posiadac zamykane drzwi. Drzwi powinny otwierac si? tylko na zewn^trz i posiadac zabezpieczenie przed nie-kontrolowanym zamkni?ciem.
Nie nalezy zastawiac dojazdow pozarowych i drog ewakuacyjnych.
5. Wybrane wytyczne projektowania stacji tankowania CNG
5.1. Wybor miejsca lokalizacji
Przy wyborze lokalizacji stacji tankowania CNG nalezy kierowac si? przede wszystkim wymaganiami bezpie-czenstwa oraz wymaganiami ochrony srodowiska natu-ralnego. Teren, na ktorym planowana jest lokalizacja stacji CNG, powinien zapewniac dobre przewietrzanie na-turalne.
Miejsce lokalizacji stacji CNG powinno byc tak do-brane, aby nie ograniczac dost?pu do drog komunikacyj-nych i ewakuacyjnych. Okreslaj^c miejsce lokalizacji po-szczegolnych obiektow stacji, w tym ich odleglosci mi-nimalne od innych obiektow, nalezy brac pod uwag? wymagania obowi^zuj^cych w tym zakresie aktow praw-nych, w szczegolnosci ustaw [4] i [5] oraz rozporz^dzen: [6], [7], i [10]. W przypadku braku precyzyjnych wskazan przepisow, nalezy stosowac ustalenia dokonane w opar-ciu o wyniki analiz sporz^dzonych w zakresie oceny ry-zyka pozarowego i wybuchowego.
Dla kazdej stacji tankowania zgodnie z przepisami ustawy o udost?pnianiu informacji o srodowisku i jego ochronie, udziale spoleczenstwa w ochronie srodowiska oraz o ocenach oddzialywania na srodowisko, nalezy przeprowadzic post?powanie w sprawie wydania decyzji o srodowiskowych uwarunkowaniach zgodnie z ustawa-mi [3], [4] i [5]. Post?powania zgodnie z procedure zapi-san^. w ustawie [5] powinien dokonac projektant stacji.
Rozmieszczenie urz^dzen stacji powinno uwzgl?dniac minimalne odleglosci bezpieczenstwa dla tych urz^dzen okreslone strefami zagrozenia wybuchem (ryc. 1, 2, 3).
D01:10.12845/bitp.33.1.2014.10
Sugerowane odleglosci wynikaj^. z wymiarow poszcze-golnych stref powi?kszonych o minimum jeden metr. W przypadku wyst^pienia kolizji pomi?dzy powyzszymi zapisami, a aktualnie obowi^zuj^cymi przepisami tech-niczno-budowlanymi wymagane jest uzyskanie zgody na odst?pstwo w trybie art. 9 ustawy Prawo budowlane [2].
Elementy urz^dzen tankowania CNG nalezy rozmie-scic w taki sposob, aby pojazdy nie naruszaly stref zagrozenia wybuchem innych podzespolow obiektu (np. zbiorni-kow magazynowych). Strefy zagrozenia wybuchem urz^-dzen tankowania CNG nie mog^ przecinac si? z podobny-mi strefami dla stanowisk tankowania innych paliw oraz przekraczac granic lokalizacji stacji tankowania CNG.
Minimalna odleglosc dystrybutora CNG od kraw?-dzi chodnika drogi publicznej lub s^siedniej dzialki, o ile odr?bne przepisy nie stanowi^. inaczej, powinna wynosic 4 m (rys. 2) [21], [18].
Lokalizacja stacji CNG powinna umozliwiac dojazd pojazdow strazy pozarnej zgodnie z rozporz^dzeniem [9].
5.2. Ochrona przed uszkodzeniem mechanicznym stacji tankowania CNG
Zamontowane urz^dzenia stacji CNG powinny byc tak usytuowane i zabezpieczone, aby nie bylo mozliwosci ich uszkodzenia przez poruszaj^ce si? pojazdy.
Urz^dzenia do wydawania paliwa CNG nalezy za-montowac na podwyzszonym cokole lub wysepce ogra-niczonej kraw?znikami o wysokosci min. 15 cm b^dz za-bezpieczyc odbojnikami, slupkami lub podobnymi ele-mentami chroni^cymi przed uszkodzeniem zgodnie z roz-porz^dzeniem [7].
5.3. Obudowy i zadaszenia
Stosowane na stacjach tankowania CNG rozwi^zania techniczno-budowlane dotycz^ce zadaszen powinny od-powiadac wymaganiom zawartym w rozporz^dzeniu [7].
Wskazane jest, aby spr?zarka wraz z urz^dzeniami pomocniczymi i zabezpieczaj^cymi jak rowniez maga-zyn gazu byly montowane w odpowiednio przystosowa-nej obudowie ochronnej (kontenerze), z odpowiednio za-projektowanym systemem wentylacji.
Wewn^trz lub na obudowie nie mog^. znajdowac si? obiekty, konstrukcje, urz^dzenia i instalacje niezwi^zane z funkcjonowaniem stacji. Spr?zarka i urz^dzenia maga-zynuj^ce, wraz z ich wyposazeniem pomocniczym, mog^. znajdowac si? w tej samej obudowie (kontenerze).
Zadaszenie nie powinno utrudniac naturalnej cyrkula-cji powietrza i byc tak rozwi^zane, aby uniemozliwic gro-madzenie si? potencjalnych wyplywow gazu.
5.4. Zasilanie gazem ziemnym i energiq elektrycznq
Przyl^czenie do sieci nalezy zrealizowac zgodnie z warunkami przyl^czenia do sieci gazowej i szczegolo-wymi warunkami technicznymi wydanymi przez organ do tego upowazniony (np. operatora sieci gazowej).
Gazoci^g zasilaj^cy stacj? CNG powinien byc projek-towany i wykonany zgodnie z aktualnymi aktami praw-nymi traktuj^cymi o projektowaniu, budowie i eksploata-cji sieci gazowej.
DOI:10.12845/bitp.33.1.2014.10
Budynek obstugi, sklep, restauracja, toalety itp.
MINIMALNE ODLEGLOSCI ZBIORNIKOW MAGAZYNOWYCH I URZ^DZEN DO WYDAWANIA PALIWA CNG OD INNYCH OBIEKTOW I URZ^DZEN MINIMAL DISTANCES OF STORAGE TANKS AND CNG FILLING DEVICES TO OTHER BUILDINGS AND
DEVICES
Oznaczenie Odleglosc minimalna Oznaczenie Odleglosc minimalna Oznaczenie Odleglosc minimalna Oznaczenie Odleglosc minimalna
Designation Minimal distance [m] Designation Minimal distance [m] Designation Minimal distance [m] Designation Minimal distance [m]
a 5 d 1 g 2 i 4
b 4 **** e 5 h 4* j 1 5***
c 2 f 1 10**
* Zbiorniki magazynowe CNG (segmenty) o objqtosci do 10 m3 CNG storage tanks (segments) — volume up to 10 m3 ** Zbiorniki magazynowe CNG (segmenty) o objqtosci ponad 10 m3 CNG storage tanks (segments) — volume above 10 m3 ***patrzpunkt 4.2.1.c see point 4.2.1.c
****Jesli nie mozna zachowac odlegiosci e, wowczas urzqdzenia stacji tankowania CNG w czasie nalewania paliw ciekfych, muszq byc wy-iqczone wyiqcznikiem awaryjnym
In case of impossibility of distance e achievement, CNG filling station devices, during liquid fuels filling operations, must be turned off by emergency switch Legenda do schematu:
Diagram description : minimalna odleglosc pomi?dzy: minimal distance between:
a - szybem do napelniania paliw plynnych a zbiornikami magazyno-wymi CNG
a - liquid fuels filling shaft and CNG storage tanks b - wejsciem do budynku obslugi, sklepu, restauracji, toalet a dystry-butorem CNG
b - entrance of service building, shop, restaurants, toilets and CNG distributor
c - dystrybutorem (CNG, paliw plynnych) a zbiornikami magazynowy-mi CNG
c - (CNG, liquid fuels) distributor and CNG storage tanks
d - poszczegolnymi zestawami zbiornikow magazynowych CNG
d - separate segments of CNG storage tanks
e - szybem do napelniania paliw cieklych a dystrybutorem CNG
e - liquid fuels filling shaft and CNG distributor
f - ogrodzeniem a zbiornikami magazynowymi CNG
f - fence and CNG storage tanks
g - barierk^. ochronn^. a zbiornikami magazynowymi CNG g - guard - rail and CNG storage tanks h - kraw?dzi^ chodnika a zbiornikami magazynowymi CNG h - pavement edge and CNG storage tanks i - kraw?dzi^ chodnika a dystrybutorem CNG i - pavement edge and CNG distributor
j - dystrybutorem CNG a kolejnym dystrybutorem CNG lub dystrybuto-rem paliw cieklych czy LPG
j - CNG distributor and next CNG distributor or LPG distributor
Ryc. 2 Minimalne odleglosci zbiornikow magazynowych i urz^dzen do wydawania paliwa CNG od innych obiektow i urz^dzen Fig. 2. Minimal distances of storage tanks and CNG filling devices to other buildings and devices
СЕРТИФИКАЦИЯ, ОДОБРЕНИЯ И РЕКОМЕНДАЦИИ
DOI:10.12845/bitp.33.1.2014.10
Spr^zarka
Osuszacz gazu
Zbiorniki magazynowe
Strefa 2 Zone 2
Obszar ochronny zabezpieczajqcy przed uszkodzeniem dystrybutora
Distributor protective zone
Ryc. 3 Strefy zagrozenia wybuchem wokol spr?zarki, osuszacza gazu i zbiornikow magazynowych zainstalowanych na wolnym
powietrzu oraz wokol urzqdzenia do wydawania paliwa CNG Fig. З Explosive zones around a compressor, a gas drier and storage tanks installed in open area and around CNG fuel filling device
Celem wyeliminowania przenoszenia si? ewentual-nych drgan pochodzqcych od spr?zarki na gazociqg za-silajqcy wskazane jest zastosowanie elastycznego polq-czenia mi?dzy spr?zarkq a gazociqgiem. Tego typu polq-czenia elastyczne nalezy realizowac za pomocq w?zy ela-stycznych posiadajqcych oplot zewn?trzny pojedynczy lub podwojny, wykonany ze stali nierdzewnej. Wqz powi-nien byc dobrany ze wzgl?du na panujqce cisnienie zasi-lania i temperatur?.
Zasilanie w energi? elektrycznq nalezy zrealizowac zgodnie ze szczegolowymi warunkami przylqczenia do sieci elektroenergetycznej wydanymi przez organ do tego upowazniony (np. Rejon Dystrybucji Zakladu Energe-tycznego).
5.5. Urzqdzenia do wydawania paliwa
Stacja tankowania CNG powinna byc wyposazona w niezaleznie pracujqce urzqdzenie bezpieczenstwa, kto-re zapewni, iz cisnienie gazu dostarczanego do tankowa-nego pojazdu nie przekroczy maksymalnego cisnienia ro-boczego.
Urzqdzenie do wydawania paliwa (dystrybutor) po-winno byc wyposazone w armatur? odcinajqcq umozli-wiajqcq odlqczenie od instalacji w celu przeprowadzenia bezpiecznej obslugi i konserwacji.
Dystrybutor powinien byc usytuowany w takim miej-scu, aby pojazd mial odpowiedniq przestrzen do manew-rowania. Usytuowanie dystrybutora powinno zapewnic dobre przewietrzanie. Dystrybutory CNG mogq byc usy-tuowane na stacjach paliwowych obok dystrybutorow in-nego rodzaju paliwa.
Dystrybutor powinien spelniac wymagania dotyczqce stref zagrozenia wybuchem. Przestrzen we wn?trzu obu-dowy dystrybutorow zalicza si? do strefy 1 zagrozenia wybuchem, a obszar wokol obudowy ochronnej dystrybutora w odleglosci 0,2 m, do strefy 2 (rys. 1 i 3).
Gaz powinien byc dozowany do zbiornika pojazdu je-dynie przez urzqdzenie wyposazone w nast?pujqce ele-menty zabezpieczajqce:
• zlqcze zrywne; sila rozlqczenia urzqdzenia zrywnego powinna byc znaczqco mniejsza niz wytrzymalosc na zrywanie przewodu i zlqcza od strony pojazdu,
• system automatycznego wylqczania uruchamiany przyciskiem na dystrybutorze.
Minimalne odleglosci urzqdzen do wydawania paliwa CNG od pozostalych obiektow i urzqdzen zostaly poda-ne na ryc. 2.
Wqz do tankowania powinien byc odpowiedni do gazu ziemnego w normalnych warunkach pracy. Nalezy stosowac w?ze, ktore odprowadzajq ladunki elektrosta-tyczne. Wqz powinien byc gi?tki i odporny na uszkodze-nia mechaniczne. Powinien byc tak zamocowany, aby nie ulegal zalamaniom i scieraniu, a gdy nie jest uzywany powinien byc bezpiecznie zlozony. Wqz powinien miec dlu-gosc od 3 m do 5 m oraz cisnienie rozerwania co najmniej 1,5 razy wi?ksze niz maksymalne cisnienie robocze. Na w?zu powinno znajdowac si? oznaczenie dotyczqce roku produkcji, producenta i cisnienia rozerwania. Okres uzyt-kowania w?za nie powinien byc dluzszy niz 10 lat. Polq-czenia w?za powinny wytrzymac sily liniowe 20 % wi?k-
sze niz sila potrzebna do zadzialania zlqcza zrywnego i cisnienia rozerwania w?za.
Zlqcza do tankowania powinny odpowiadac wymaga-niom dyrektywy [1] oraz zawartym w normach [14] lub [15]. Odlqczenie zlqcza od pojazdu powinno byc mozliwe dopiero po oproznieniu gazu z w?za. Gaz usuwany z w?za w czasie odpr?zania powinien zostac bezpiecznie odpro-wadzony. Aby uniknqc niebezpiecznej wybuchowej at-mosfery, przy odlqczeniu zlqcza nie moze nastqpic uwol-nienie do atmosfery wi?cej niz 0,03 dcm3 gazu zgodnie z Biuletynem [19]. Gdy zlqcze nie jest uzywane powinno byc zabezpieczone przed gromadzeniem si? opadow at-mosferycznych powodujqcych zamarzanie koncowki oraz przed dostaniem si? zanieczyszczen.
5.6. Ochrona odgromowa, przeciwporazeniowa, przetgzeniowa i przeciwprzepigciowa
Stacja tankowania CNG powinna byc wyposazona w instalacj? odgromowq. Decyzja o tym, czy instalacja od-gromowa ma byc niska czy wysoka zalezy od projektanta (w rezultacie stosownych obliczen), a uklad i rodzaj zwo-dow na obiekcie powinien uwzgl?dniac wymagania pro-jektu technologicznego zwiqzane z wyst?powaniem stref zagrozenia wybuchem.
W celu zabezpieczenia odbiornikow i instalacji przed prqdami zwarciowymi nalezy zastosowac wylqczniki nadmiarowo-prqdowe. Dobor tych wylqcznikow powinien byc dostosowany do zabezpieczanych odbiornikow. Stosowana instalacja powinna spelniac wytyczne zawar-te w normie [13].
Dla zabezpieczenia przed skutkami przepi?c nalezy zastosowac ochron? przeciwprzepi?ciowq. Ochrona prze-pi?ciowa powinna byc skoordynowana z poziomem wy-trzymalosci udarowej chronionego wyposazenia stacji. Ograniczniki przepi?c powinny spelniac wymagania sto-sownych norm. Dla zwi?kszenia bezpieczenstwa prze-ciwporazeniowego w obwodach odbiorczych zaleca si? stosowac wylqczniki przeciwporazeniowe roznicowoprq-dowe.
5.7. Ochrona przed elektrycznosciq statycznq
Powierzchni? podlog w strefach zagrozonych wybu-chem nalezy wykonac z materialow nieiskrzqcych i nie-gromadzqcych na swej powierzchni niebezpiecznych la-dunkow elektrostatycznych.
Zasady zabezpieczenia przed elektrycznosciq statycz-nq powinny byc oparte na obowiqzujqcych w tym zakre-sie normach.
Zgodnie z obowiqzujqcq normq winny byc chronione przyrzqdy elektroniczne.
6. Zakonczenie
Przedstawione w artykule elementy dotyczqce projek-towania i budowy stacji CNG stanowiq jedynie prob? za-sygnalizowania czytelnikowi, ze zostal opracowany standard, ktory szczegolowo odnosi si? do niniejszego tema-tu. W tekscie odwolano si? jedynie do wybranych aktow prawnych i norm regulujqcych dane zagadnienie. Pelny
DOI:10.12845/bitp.33.1.2014.10
zestaw przywolanych pozycji mozna znalezc we wspo-mnianym standardzie.
Do tej pory w Polsce nie bylo zadnej normy ani do-kumentu normatywnego dotyczqcego budowy, projekto-wania i eksploatacji stacji tankowania CNG. Omawiany standard techniczny powinien - przynajmniej w cz?sci, przyczynic si? do wypelnienia tej luki.
Autorzy wyrazajq nadziej?, ze tekst artykulu poswi?-cony pojazdom na paliwo w postaci gazu ziemnego przy-czyni si? do przekonania czytelnikow, iz gaz ziemny jest dobrym, alternatywnym i perspektywicznym paliwem do pojazdow.
Skroty
CNG - spr?zony gaz ziemny (jako paliwo do pojazdow samochodowych tankowany do zbiornikow pod ci-snieniem do 200 bar)
LNG - skroplony gaz ziemny
NGV - pojazdy samochodowe na paliwo w postaci gazu ziemnego
MOP - maksymalne dopuszczalne cisnienie na jakie in-stalacja zostala zaprojektowana, okreslone przez pro-ducenta
Literatura
1. Dyrektywa 97/23/WE wdrozona rozporzqdzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 roku w sprawie zasad-niczych wymagan dla urzqdzen cisnieniowych i zespolow urzqdzen cisnieniowych (Dz. U. 2005 nr 263 poz. 2200)
2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 roku. Prawo budowlane. Ob-wieszczenie Marszalka Sejmu RP z dnia 12 listopada 2010 w sprawie ogloszenia jednolitego tekstu ustawy Prawo bu-dowlane (Dz. U. 2010 nr 243 poz. 1623) z pozniejszymi zmianami
3. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku. Prawo wodne. (tekst jed-nolity Dz. U. 2012 nr 0 poz. 145)
4. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody -tekst jednolity. (Dz. U. 2009 nr 151 poz.1220) wraz z poz-niejszymi zmianami.
5. Ustawa z dnia 3 pazdziernika 2008 roku o udost?pnianiu in-formacji o srodowisku i jego ochronie, udziale spoleczen-stwa oraz o ocenach oddzialywania na srodowisko (Dz. U.
2008 nr 199 poz.1227) wraz z pozniejszymi zmianami.
6. Rozporzqdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunkow technicznych, jakim powinny odpowiadac budynki i ich usytuowanie (Dz. U. 2002 nr 75 poz. 690 ze zm.)
7. Rozporzqdzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 roku w sprawie warunkow technicznych jakim powinny odpowiadac bazy i stacje paliw plynnych, rurociqgi da-lekosi?zne przesylowe sluzqce do transportu ropy naftowej i produktow naftowych oraz ich usytuowanie (Dz. U. 2005 nr 243 poz. 2063) wraz z pozniejszymi zmianami
8. Rozporzqdzenia Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia 2005 roku w sprawie zasadniczych wymagan dla urzqdzen i systemow ochronnych przeznaczonych do uzytku w sys-temach zagrozonych wybuchem (Dz. U. 2005 nr 263, poz. 2203)
9. Rozporzqdzenie Ministra Spraw Wewn?trznych i Admini-stracji z dnia 24 lipca 2009 roku w sprawie przeciwpozaro-wego zaopatrzenia w wod? oraz drog pozarowych (Dz. U.
2009 nr 124 poz. 1030)
10. Rozporzqdzenie Ministra Spraw Wewn?trznych i Admini-stracji z dnia 7 czerwca 2010 roku w sprawie ochrony prze-ciwpozarowej budynkow, innych obiektow budowlanych i terenow (Dz. U. 2010 nr 109 poz. 719)
СЕРТИФИКАЦИЯ, ОДОБРЕНИЯ И РЕКОМЕНДАЦИИ
11. Rozporzqdzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 lipca 2010 roku w sprawie minimalnych wymagan, dotyczqcych bez-pieczenstwa i higieny pracy, zwiqzanych z mozliwosciq wy-stqpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej (Dz. U.
2010 nr 138 poz. 931)
12. Rozporzqdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 4 maja 2011 r. zmieniajqce rozporzqdzenie w sprawie warunkow tech-nicznych pojazdow oraz zakresu ich niezb?dnego wyposa-zenia (Dz. U. 2011 nr.104 poz. 607)
13. PN-IEC 60364-5-53:2000 Instalacje elektryczne w obiek-tach budowlanych - Dobor i montaz wyposazenia elek-trycznego - Aparatura rozdzielcza i sterownicza
14. ISO 14469-2:2007 Road vehicles - Compressed natural gas (CNG) refuelling connector - Part 2: 20 MPa (200 bar) connector, size 2
15. ISO 14469-3:2006 Road vehicles - Compressed natural gas (CNG) refuelling connector - 25 MPa (250 bar) connector
16. St-IGG-0401:2010 Sieci gazowe - Strefy zagrozenia wybu-chem - Ocena i wyznaczanie
17. ST-IGG 1601:2012 Projektowanie, budowa i uzytkowanie stacji CNG. Wymagania i zalecenia
18. Wytyczne techniczne Czeskiego Zwiqzku Gazownictwa TGD G 30402: Stacje tankowania pojazdow silnikowych spr?zonym gazem ziemnym, 2006 (ISBN 978-80-7328-0895). Tlumaczenie z: Plnici stanice stlaceneho zemmho plynu pro motorova vozidla. TDG G 304 02, 2006
19. Biuletyn techniczny Niemieckiego Stowarzyszenia Bran-zy Gazowej i Wodnej G651/VdTUV M 510, Stacje paliw gazu ziemnego. DVGW, Bonn i VDTUV, Berlin, lipiec 2009 (ISSN 0176-3490). Tlumaczenie z: Erdgastankstellen. Tech-nische regel. Arbeistblatt G651/VdTUV M 510/07.2009 DVGW, Bonn i VDTUV, Berlin, Juli 2009
20. Regulamin Nr 110 Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ (EKG/ONZ). Jednolite przepisy dotyczqce Homo-logacji. (Dziennik Urz?dowy Komisji Europejskiej L.120 z dn. 7.05.2011)
21. prEN 13638 NGV filling stations (projekt normy europe-jskiej)
22. Protokol z Kioto do Ramowej Konwencji Narodow Zjed-noczonych w sprawie zmian klimatu, sporzqdzony w Kioto dnia 11 grudnia 1997 r. (Dz.U. 2005 nr 203 poz. 1684)
23. Sas J., Kwasniewski K.: Gaz ziemny do pojazddw. Ocena techniczna i modelowanie finansowe projektdw NGV, Wy-dawnictwa AGH, Krakow 2006
DOI:10.12845/bitp.33.1.2014.10
dr inz. Jan Sas jest zatrudniony na stanowisku adiunkta w Katedrze Zarzqdzania w Energetyce na Wydziale Za-rzqdzania Akademii Gorniczo-Hutniczej w Krakowie. Po ukonczeniu studiow technicznych w AGH, doktorat w za-kresie nauk o organizacji i zarzqdzania obronil w Uniwer-sytecie Ekonomicznym we Wroclawiu. Od kilkunastu lat zajmuje si? problematykq wykorzystania gazu ziemnego jako paliwa w pojazdach. Jest wspolautorem dwoch mo-nografii z tego zakresu, licznych artykulow dotyczqcych CNG/NGV publikowanych w czasopismach branzowych oraz wystqpien na konferencjach - w tym swiatowych kongresach NGV w Waszyngtonie, Buenos Aires i Ka-irze. Jest organizatorem cyklicznych „Warsztatow CNG” odbywajqcych si? w AGH. Kierowany przez niego zespol roboczy w Izbie Gospodarczej Gazownictwa opracowal przyj?te w 2012 roku, dwa - pierwsze w Polsce z tego za-kresu, standardy techniczne dotyczqce projektowania, bu-dowy i eksploatacji stacji tankowania CNG oraz urzqdzen do tankowania CNG (ST IGG 1601 oraz 1602).
bryg. dr inz. Pawel Janik - absolwent Szkoly Glow-nej Sluzby Pozarniczej oraz Akademii Ekonomicznej w Poznaniu (studia doktoranckie w zakresie ubezpieczen w latach 1995 - 2000). Ponadto absolwent studiow pody-plomowych w Politechnice Lodzkiej (1994 - 1995) oraz Szkole Glownej Sluzby Pozarniczej (2001 - 2002) w za-kresie informatyki oraz zarzqdzania kryzysowego.
Od 1993 w sluzbie stalej w Panstwowej Strazy Pozarnej. Od 1 wrzesnia 2007 r. dyrektor Biura Rozpoznawania Za-grozen Komendy Glownej PSP
Specjalista w zakresie rozpoznawania i analizowania za-grozen, w tym zwiqzanych z kontrolq dzialan w obsza-rze przeciwdzialania powaznym awariom przemyslo-wym (Dyrektywa SEVESO II). Od 2006 r. przedstawi-ciel KGPSP w dzialajqcym przy Komisji Europejskiej Komitecie Kompetentnych Wladz ds. Wdrazania Dyrek-tywy SEVESO II. Autor kilkudziesi?ciu publikacji doty-czqcych rozpoznawania, analizowania, oceny i zapobie-gania zagrozeniom.
