CC BY
7Адабиёт:
1. Лоик Ш. Сохилхо - Душанбе, Ирфон -1972.с [1,18].
2. Мастон Ш. Борони сабз // Садои шарк.-1982.-№3. с [2-4].
3. Сатторов А. Нуктаи пайванд-Душанбе, Ирфон.-1982.-240 с.
4. Солехов Ш. Адабиёт ва истиклол-Душанбе, Ирфон.-2008
5. Саидмурод Ф, Кароматуллохи М. Ру ба офтоб.Мачмуа,Адиб,2002,216с
6. Шакурй М. Нигохе ба адабиёти точики садаи бист.- Душанбе: Пайванд, 2006. 434 с.
ВЫРАЖЕНИЕ НАЦИОНАЛЬНОГО САМОЗНАНИЯ В МАСНАВИ «ШАХРИЁРНАМЕ» С. АЮБИ
Автор в своей статье отмечает, что в данном произведении показана судьба славных сынов нации, их достижения и неудачи в рассматриваемый исторический период. Через зеркало современности анализируются исторический путь и миролюбивые традиции народа, которые должны обеспечить преемственность поколений и оставить после себя целеустремленную молодежь. Молодежь, которая поведет мир в нужном направлении, повернет его в нужное русло и оградит от всевозможных бед и катаклизмов, от которых так устало человечество.
Ключевые слова: Сафармухаммад Аюби, национальная идентичность, стихотворная форма с парной рифмовкой полустиший, современная литература, единство, независимость, стихотворение.
AN EXPRESSION OF NATIONAL SELF-KNOWLEDGE IN THE MASNAVI OF "SHAHRIYORNAMA" OF S. AYUBI
The author shows the destiny of famous sons of the nation, their achievements and failures during the historical period. He analyzes the historical path of peaceful traditions of the people to ensure the succession of generations and leave behind a purposeful youth through the mirror of the modernity. Young people, who lead the world in the right direction, turn it back on outlet and to protect against all kinds of disasters catastrophe from which humanity so tired.
Keywords: national identity, poetic form with the pair rhyme hemistiches, modern literature, unity, independence, a poem.
Сведения об авторе: Хафизов Темур, соискатель кафедры таджикской литературы Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: baqoi@mail.ru
About author: Hafizov Temur, applicant of Department of Tajik Literature of Tajik State Pedagogical University named after S. Aini
Х,АЧ,ВУ ТАНЗ ДАР ТАФАККУРИ БАДЕИИ У. КУ^ЗОД
Асоева П.
Донишгоуи миллии Тоцикистон
Дачву танз аз чумлаи шаклхои хоси тасвири вокеияти зиндагй мебошад, ки он дар адабиёти точикй суннатхои пургановати кадима дорад. Зухури ин падидаи хунарии адабиётро аксари мухаккикон марбути эчодиёти шифохии халк ё фолклор донистаанд, ки ин бесабаб нест. Зеро латифа, ривоят ва киссахои хачвию танзомезро дар фолклори аксари халкхои чахон пайдо кардан мумкин аст.
Дар адабиёти точикии замони мо шевахои тасвири хачвию танзомез дар осори С. Айнй, А. Дехотй, С. Чдвхаризода, М. Аминзода, Р.Чдлил ва дигарон ривоч дошт. Киссаи танзомези устод Айнй «Марги судхур» хамчун шохкории ин навъи адабй эътироф шудааст. Дар инкишофи шевахои хачвнависй дар адабиёти точикй накши мачаллахои «Мулло Мушфикй», «Калтак» ва махсусан «Хорпуштак» хеле калон аст. Аз хачвнигорони баъдй Ф.Мухаммадиев, Д.Содик, С.Еанй, Б.Еанй, Б.Расо ва дигарон махз аз дастпарварони хамин мачаллаи як замон хеле баэътибори кишвар буданд.
Чунонки ишора гардид, У. Кухзод хам як муддат дар хамин мачалла кор карда, аз устодоне мисли Ф.Мухаммадиев махорати хачвнигорй омухта аст. Бехуда нест, ки асархои аввалини нависанда бештар иборат аз хикояхои хурди хачвй буданд. Ба андешаи мо назари танкидии Кухзод хам махз дар хамон давра ва дар колабй асархои
xачвию танзомез ба шакл даpoмад 6уд, ки он то имpyз даp эчодиёти нависанда накши хyдpo мегyзopад.
Бояд гуфт, ки замоне ки яке аз xикoяxoи нахустини xачвии Кyxзoд «Pox» аз чоп баpoмад, устод Ф.Мyxаммадиев ба ин xикoяи y ва xикoяи «Аз таъpих»-и Б.Fанй, ки вай xам он сoлxo нависандаи хеле чавон буд та^из навишта камбyдиxoи ин асаpxopo нишон медиxанд. . Даp як та^изи нисбатан хypд Ф.Мyxаммадиев аксаp камбyдиxoи публисистикаи xачвии xамoн сoлxopo нишон дода таъкид мекунад, ки нависанда бояд дypандеш бошад, xoдисаxoи ичтимой, типxo, вoкеаxopo аз дидгoxи илмй ва хиpад, хусусан аз назаpи таъpих ва фалсафа мyлoxиза ва даpк каpда тавонад, ба ощо баxoи аз xаp ч^ат саxеx бидиxад. Нависандаи тавоно ин сyханxopo бо камоли масъулият менигopад ва даp навбати худ камбудии шoгиpдoнаш Б.Fанй ва У.Кyxзoдpo камбудии худ мешyмopад.
«Бо вучуди ин, ман баpoи мисол аз эчодиёти Б.Fанй ва У.Кyxзoд истифода мебаpам, ки баpoи ман шахсони наздиканд ва ба таълифоти ощо эpoд гиpифтан баpoи ман баpoбаpи худтанкидкунист» [3, с. 54]. Даp идомаи ин фи^ муаллифи та^из зи^ менамояд, ки Кyxзoд масъалаxoи чиддиpo ба миён мегyзopад ва маxopати баланди публисистй дopад, аз баxсy мyнoзиpа атpoфии мавзyxoи доги зиндагй хyдpo канop намегиpад. Ф. Мyxаммадиев бо як зиpакии хос аз ибтидои эчодиёти У. Кyxзoд маxopати даp xачвнигopй доштаи ypo даpк намуда, даp такpизи нoмбypда ба он ишopа мекунад, ки «аз нависандаxoи умедбахше, ки бо xачв, аз чумла бо публисистикаи xачвй машгуланд, эчоди xамин ду нафаp (манзyp У.Кyxзoд ва Б^анй) ба назаp намoёнтаp аст» [3, с. 56].
Чунонки мебинем, диди бадеии xачвию танзомез аз ибтидои масиpи эчодии Кyxзoд даp зеpи таъсиpи Ф. Мyxаммадиев баpин устодон, омузиши oсopи xачвии адабиёти гузаштаи фopсии точикй, эчодиёти адибони xачвнигopи чаxoн инкишоф ёфта, айни замон ба яке аз хyсyсиятxoи мyxимy асосй ва yстyвopи сабки адабии y табдил ёфтааст.
Махсусан таpчимаи асаpxoи адиби маъpyфи тypк Азиз Hесинpo даp pyшди тафаккypи xачвнигopии Кyxзoд метавон ба xаёси як мактаби мyxими адабй ба шyмop oваpд. Агаp ба тавpи умумй ба асаpxoи нависанда назаp андозем, аз лщози xyнаpи xачвнигopй метавон o^opo ба ду бахш таксим намуд. Бахши аввал асаpxoи сиpф xачвй xастанд, ки oнxo даp заминаи xавoдиси pyзмаppаи зиндагй даp шакли xикoяxoи хypди xачвй, латифа ва памфлет таълиф гаpдидаанд.
Бахши дуюм асаpxoи бyзypгxачми насpие, ки даp таpкиби накл ва фазои умумии бадеии oнxo аз тасвиpxoи xачвй ва баёни чyзъиётxoи танзомез фаpoвoн истифода мешавад. Даp мавpиди дуюм нуфузи хyсyсиятxoи xачвнигopии сабки баёни Кyxзoд pавшан ба назаp меpасад, ки он бештаp чанбаи ичтимой касб намуда, назаpи танкидии нависандаpo ба вокеияти зиндагй ба чилва меopад. Ин хусусияти танзомези_саки бадеии Кyxзoдpo ба андеша гиpифта, А. Саъдуллоев ба чунин хулоса pасидааст: «Уpyн Кyxзoд усули ачиби мутоиба дopад. Одамони тасвиp мекаpдааш гуё бо xам сyxбат мекунанд: rox бисёp самимию маxpамoна, чун устоду шoгиpд, падаpy писаp, xамсoл баpин, вале суханашон андаpзе, заpoфате, нyшдopyе дopад... Ч,олиб аст, ки ин гуна pишхандxo аз нигoxи сохт, таpзи баён, усули муколама, якнавохт нестанд, яке даp колаби мyсoxиба, дигаp бо истифодаи pемаpкаxoи муаллифй ё эссеи балег, бо истифода аз сoхтopи oсopи мyxташам (пpoлoгy эпилог ва г.) таълиф шуда ва хонданбоб xастанд» [2, с. 35]. Ин чо манзypи мyxаккик асаpxoе xастанд, мисли «Мyсoфиp», «Вoхypдан», «Мyхбиp», «Атлас», «Дуст», «Вакти киммат» ва гайpа. Даp ин бахши xачвияxoи нависанда масъалаxo ба таpики суолу чавоб ва ё диалог ба миён гузошта мешаванд ва ин пypсишy пoсyхxo аксаpан oxанги танзомез дopанд, ки он хусусияти асосии асаppo бозтоб месозад. Масалан, xикoяи «Вoхypдан» бо чунин пypсишy пoсyхxo огоз мегаpдад:
- Ин ту?
- Ман, чй шудааст?
- Куча меpyбй?
- Меpyбам, ба ту чй?
- Деч, xайpoнам.
- Ба чй xайpoнй?
- Ба кyчаpyбии ту [4, с. 18].
Ин чо нависанда аз таpики муколама пypсишxoи бемаънои ашхоси xангoмачУpo xачв намудааст. Ва ё даp xикoяи «Сypyд» муаллими нав ба мактаб омада бopи нахуст
дарси сурудро мегузаронад, ки аз садои сурудхонию FавFои хонандагон мактаб ба бозор табдил меëбад. Ин чо мавзyъ аз тарики муколамаи маъмурияти мактаб ва муаллими суруд баррасй мегардад.
Яке аз мyxаккикони маъруфи осори xачвии адабиëти рус И.Ю.Роготнев ду сифати асосии осори xачвиро ба мyшоxида гирифта навиштааст: «Дачв xамчyн шакли махсуси адабй дар созмони асари бадей накди объекти тасвир ва рyxи танзомезро дар таносуби устувор ифода мекунад» [2, с. 226]. Ин ду сифати мyxими асари xачвй ва иртиботи доимии ощоро дар xикояxои xачвии Kyxзод xам ба таври равшан ба мyшоxида гирифтан мумкин аст. Намунаи ин кабил xачвияxои нависанда xикояxои «Cазо» ва «Инсоф» мебошанд. Дар xикояи «Cазо» амали ду муаллим, ду xамкасбе тасвир мешавад, ки «як хел либос мепушанд, аз як фан дарс медщанд. Як хел маош мегирифтанд ва дар каду маълумот аз якдигар фарки казоие надоштанд. Факат кирдорашон фарк дошт. Mасъyлиятро xар кас xар хел мефаxмид [2, с. 227]. Бо тасвири манзараи умумии зоxирии ин ду муаллим нависанда таваччyxи хонандаро ба ботин, ба сифати инсонй ва масъулиятшиносии инсон чалб мекунад. Mаъмyрияти институт ба муаллиме, ки масъулиятшинос буд, хона медщад ва аризаи Уро дар бораи ба сабаби бехонагй аз кор рафтан рад менамояд. Вале вакте ки муаллими бемасъулият амали xамкорашро такрор мекунад, ректор дар xошияи аризаи y менависад, ки «конеъ карда шавад» [5, с. 384]. Ин чо xадафи нависанда таъкиди он аст, ки чомеа ба ашхоси масъулиятшинос ндаз дорад, вале шахси бемасъулият ба касе лозим нест.
Бояд гуфт, ки шеваxои баëни xачвию танзомез дар xикояxои калонxачми Kyxзод низ ба хотири бозтоб намудани моxияти xодисаю вокеаxои рузгор, нишон додани ахлоку рафтор ва кирдори афроди алоxида фаровон ба кор рафтааст. Нависанда аз тарики тасвири лаxзаxои мазxакаомези рузгори шахсиятxои достонй ва бо истифодаи ибораю ифодаxои хандаовар зоxирy ботини афроди мавриди назарашро ба хонанда нишон медщад. Намунаи ин бахши осори Kyxзод xикояxои «Хеши дур», «Mаърака», «Kонспект», «Такмили ихтисос», «Туи арусй» ва Fайра мебошад. Дар ин кабил асарxо баëни танзомез тадричан ба бофти бадеии xикоя ворид гардида, дар натича ба як унсури шаклсоз табдил меëбад. Ба ибораи дигар шеваxои баëни xачвомез дар созмони бадеии xикоя нуфуз карда, хусусияти xачвии асарxои нависандаро пуркувват месозанд.
Дар асарxои бyзyргxачми нависанда тасвирxои танзомез бештар дар кушодани моxияти тазодxои ичтимой истифода мешаванд, ки ощо поэтикаи киссаю романxои нависандаро чолиби диккат гардонидаанд. Дар ин маврид метавон xачви ичтимоии Kyxзодро ба xайси омили сохторию композитсионии асарxои у тафсир намуд. Аз чумла дар романи «Бандии озод» («Дам кyxи баланд, xам шаxри азим»), ки аз нахустин асари бузурщачми нависанда аст, масъалаxои масъулияти инсонию ичтимой, одамгарй ва инсофу вичдони одамй ба миëн гузошта мешавад. Нависанда шахси боинсофу бовичдон ва xалолкорy xалолхyр Баxромро дар мyxити ичтимоие ба калам медиxад, ки атрофжн бо xар роx обро лой карда моxй мегиранд, вале аз ин амалу рафтори ощо Баxрои азоби рyxй ва вичдонй мекашад.
Cабки тасвири танзомези Kyxзод дар маърифати бадеии xодисаxо ва шахсиятxои таърихй хyсyсиятxои тоза касб менамояд. Дар ин маврид вобаста ба моxият ва мубрамияти маводи таърихй xачв ë тасвирxои xачвомези у дар баробари доштани аxдофи амики танкидй характери тарбиятй ва омузандагй пайдо мекунад. Нависанда бо баëни xачвомези xаводиси таърихй хонандаро xyшдор медиxад, уро водор месозад, ки аз ин таърих ибрат гирад ва иштибоxе, ки дар гузашта рух дод, оянда такрор нашавад. Дар романи «Дайчо маxз xамин нияти эчодиро нависанда аз 0F0з то анчоми асар пайгирй менамояд. Дангоми тасвири манзараxои чанг бо рyсxо, мулокоту сyxбатxои амиру амалдоронаш бо намояндагони сафорати Россия, мунокишаю мyборизаxои байни амалдорони аморат ва Fайра тасвирxои xачвии Kyxзод характери маърифатй доранд.
Дар романи «Дайчо» xачвy танз танxо вазифаи хандаю мазxака надоранд, балки дар зери ин тасвирxои мyзxик фочеаxое xастанд, ки аслан барои онxо бояд гирист. Вакте ки кас дар саxифаxои роман вазъи зиндагии мардуми кишвар, тарзи давлатдории X0кимон, xолати мактабу маориф ва аxволи беxдошти мардумро ба мyшоxида мегирад, вокеан хеле риккатовар мебошад. Ин гуна xолатxоро нависанда ба фолбинию Fайбдониxои Бибисочида танз намуда, ба хонанда пешкаш менамояд. Яъне дар замоне, ки чомеаро бесарусомонй фаро мегирад, бозори фолбину Fайбдонxо гарм мешавад. Бибисочида низ аз чумла Fайбдонxои навбаромад буд, ки xатто уро Бибисочидаи Валй
меномиданд. Чунонки дидем, дар асархои бузургхдчми Кухзод фазой бадеии тасвирхои танзомез фарохтару фарогиртар буда, хадафу мак;сади нешханду ришхандхои у ба хаводиси зиндагй низ амик;у хадафмандона мебошад. Дар насри Кухзод чунонки ба мушохида расид, хачву танз на танхо василаи ороиши сухан ва чолиби таваччухи хонанда гардонидани вок;еаю ходисахо ва холатхои мавриди тасвир аст, балки он дар матни асари адабии у кдбатхои дигари маъной пайдо мекунад, ки он ба таври табий хонандаро ба андеша кардан во медорад.
Адабиёт:
1. Борев Ю. Комическое или о том как смех казнит несовершенство мира. - М.: Искусство, 1970.
2. Кухзод У. Як сару сад хаёл. - Душанбе, Ирфон, 1983. - 254 с.
3. ^уллапаймони сухан / мураттибон: А. Набавй, Ш. Солехов, Ш. Шучоъ. - Душанбе: Деваштич, 2009. - 178 с.
4. Роготнев И. Ю. Смех, комическое, смеховая культура в пространстве сатирического произведения // Studio cultural Вып. 12. - Спб.: Санкт-Петербургское филологическое общество. -2011. - С. 18-23.
5. Столович Л. Н. Философия. Эстетика. - Тарту: ТГУ, 1999.
САТИРА И ЮМОР В ХУДОЖЕСТВЕННОМ МЫШЛЕНИИ У. КУХЗОДА
Одной из отличительных черт художественного стиля Кухзода является его сатирическое изображение бытовых событий реальной жизни современников. Сатирическое начало в его творчестве было заложено с начала творческого пути писателя. В дальнейшем оно развивалось в художественной ткани его прозаических произведений и впоследствии оно формировало отличительную черту его художественного стиля.
Ключевые слова: художественный стиль, сатира, реальная жизнь, прозаические произведения, художественная ткань, изображение, бытовые события.
SATIRE AND HUMOR IN LITERATURE THOUGHTS OF U. KUHZOD
One of the best features literature style of Kuhzod is describing the common life of modern society. The beginner of his poems includes satire of modern beings. In the future, it has improved in his poetries especially in his prose books/ also it's shows the best style formation of his best characters of the prose.
Keywords: literature style, stire, real life, prose books, literature materials ткань, the discussion of being occasions.
Сведения об авторе: Асоева Парвина, соискатель Таджикского национального университета, e-mail: soleh59@mail.ru
About author: Asoeva Parvina, researcher of the Tajik National University
Х,АКИМ ФИРДАВСИ ВА "ШО^НОМА"-И У ДАР ОСОРИ ШОИРОНИ ТО^ИК
(СОЛ^ОИ 30-40-УМИ АСРИ XX)
Шозиёева Г.
Институти забон, адабиёт, шарцшиносй ва мероси хаттии ба номи А. Рудакии Академияи илмуои Цум^урии Тоцикистон
"Шохнома"-и Хдким Фирдавсй дар остонаи баргузории хазораи шоир на танхо таваччухи мухак;к;ик;ону донишмандонро ба худ чалб кард, балки шоирон ва нависандагон низ дар таълифи осори худ аз ин асар фаровон истифода бурдаанд. Аз Фирдавсй илхом гирифтану ба "Шохнома" пайравй кардани ахли адаб дар нимаи аввали асри XX боз хам густариш пайдо кард. Устод Садриддин Айнй ба гайр аз омузиш ва тахдикд "Шохнома" дар зери таъсири он шеъру достонхое низ меофарад, ки "Достони сайри Ширбадан" ва "Чднги одаму об" исботи ин гуфтахоянд. Устод Айнй дар пайравии "Шохнома" иншо шудани "Достони сайри Ширбадан"-ро дар "Ёддоштхо" чунин тавзех додааст: "Нависандаи ин сатрхо дар аввал бор диданам он сайру сайргохро таассуроти худро дар шакли достон ба назм дароварда будам ва
