Научная статья на тему 'Саноатни модернизациялаш шароитида инвестицион фаолликка эришиш сабаблари'

Саноатни модернизациялаш шароитида инвестицион фаолликка эришиш сабаблари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
173
50
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инвестицион фаолият / инвестицион фаоллик / модернизация / инвестицион сиёсат / инвестиция муҳити / investment / investment activity / modernization / investment policy / investment climate

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Темирова М. Т.

Мақолада саноатни модернизациялаш учун инвестицион фаолиятни фаоллаштиришнинг асосий сабаблари кўриб чиқилган. Мамлакат инвестицион сиёсатининг истиқболли йўналишлари белгиланган. Шунингдек, саноат соҳасида инвестицион фаолиятни фаоллаштиришнинг ички, ташқи ва стратегик сабаблари асослаб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE REASONS OF ACTIVIZATION OF INVESTMENT ACTIVITY IN THE CONDITIONS OF MODERNIZATION OF INDUSTRIAL SECTOR

In the article the basic premise of investment activity for the modernization of the industrial sector. Marked the priority areas of investment policy. Justified by the objective of internal, external and strategic reasons for increased investment in the industrial sector.

Текст научной работы на тему «Саноатни модернизациялаш шароитида инвестицион фаолликка эришиш сабаблари»

Темирова М.Т.

Навоий Давлат кончилик институти катта ук,итувчиси

САНОАТНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ШАРОИТИДА ИНВЕСТИЦИОН ФАОЛЛИККА ЭРИШИШ САБАБЛАРИ

Бугунги кунда мамлакатимизни жадал ислоц этиш ва модернизация цилишнинг янги даври - миллий тарац-циётимизнинг кейинги мантиций босцичи изчил равиш-да давом этмоцда. Мамлакатимиз ицтисодиётининг сано -ат тармомни модернизация цилиш йулида купгина ишлар амалга оширилмоцда.

Жумладан, мамлакатимиз Президенти-нинг саноатни баркарор, жадал ва мутано-сиб равишда ривожлантириш, асосий саноат тармокларини диверсификация килиш ва экспорт салох,иятини устиришга йуналтирилган таркибий узгаришларни чукурлаштириш, техник ва технологик янгилаш асосида уларнинг самарадорлиги х,амда ракобатбардошлигини янада ошириш максадида "2011-2015 йил-ларда Узбекистон Республикаси саноатини ривожлантиришнинг устувор йуналишлари туFрисида"ги ПК.-1442-сонли карори кабул килинди. Ушбу карорда саноатни ривожлантиришнинг комплекс дастури ва модернизация килиниши, техник ва технологик янги-ланиши, янгидан барпо этилиши кутилаёт-ган йирик инвестицион лойих,алар акс этган булиб, куйидаги устувор йуналишлар белги-лаб берилган:

■ таркибий тузилма х,осил килувчи тармоклар ва, умуман, саноатни ривожлантиришнинг аник, чукур ва х,ар томонлама пухта уйланган узок муддатли истикболларини иш-лаб чикиш, шу асосда иктисодиётнинг асосий тармокларини диверсификация килишга йуналтирилган таркибий узгаришларни чукурлаштириш;

■ Ватанимизда ишлаб чикарилаётган саноат мах,сулотларининг ракобатбардошлигини ошириш, миллий саноат ва, умуман, икти-содиётни ривожлантиришнинг жах,он конь-юнктурасидаги узгаришларга боFликлигини

камайтириш максадида норматив курсаткич ва тарифларнинг баркарорлигини таъминлаш;

■ Узбекистон Республикасининг жах,он мех,нат таксимотидаги роли ва урни юкса-либ боришини таъминлайдиган энергетика, нефть-газ-кимё, тукимачилик ва енгил саноат, рангли металлургия, машинасозлик ва автомобилсозлик, фармацевтика каби устувор тармокларни жадал ривожланти-ришга каратилган саноатдаги таркибий узгаришларни янада чукурлаштириш, кишлок хужалик мах,сулотларини сифатли ва чукур кайта ишлаш, курилиш материаллари ишлаб чикариш, жах,он бозорида доимий ха-ридоргир булган, кушилган киймат улуши юкори ракобатбардош мах,сулотлар ишлаб чикариш;

■ саноат корхоналарини кенг микёсда модернизация килиш, техник ва технологик янгилаш, уларни энг замонавий юкори технологик ускуналар билан жих,озлаш, саноат тармокларида замонавий илмий ютуклар ва илFор инновацион технологияларни жадал татбик этиш, саноат учун юкори малакали кадрлар тайёрлашни кенгайтириш;

■ ишлаб чикаришни диверсификация килиш, мах,аллий хом ашёни чукур ва сифатли кайта ишлаш негизида экспорт салох,иятининг баркарор усиб боришини, экспортга мул-жалланган ракобатбардош саноат мах,сулоти ишлаб чикаришни купайтиришни, уларни со-тиш бозорларининг кенгайтирилишини таъ-минлаш;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 11

■ ички саноат кооперацияси ва ишлаб чикаришнинг махаллийлаштирилишини яна-да ривожлантириш, саноат тармокларида ки-чик бизнес ва хусусий тадбиркорликни жа-дал ривожлантириш учун шарт-шароитлар яратиш, саноат корхоналарини мамлакатнинг барча минтакаларида жойлаштириш ва шу асосда импорт урнини босадиган махсулот ишлаб чикарилишини, янги иш жойлари яра-тилиши хамда ахолининг иш билан бандлиги-нинг усишини, одамларнинг даромадлари ва турмуш даражасининг янада ошиб боришини таъминлаш;

■ мехнат унумдорлигини устириш, ишлаб чикариш харажатлари ва махсулот таннархи-ни изчил пасайтириш, энергия ва ресурслар-ни тежайдиган замонавий технологиялар-ни жорий этиш, ишлаб чикаришни ташкил килишни такомиллаштириш, нобудгарчилик-лар ва унумсиз сарф-харажатларни бартараф этиш хисобидан саноат ишлаб чикариши са-марадорлигини муттасил ошириб бориш;

■ саноат махсулотини ишлаб чикаришда унинг ташки бозордаги ракобатбардошлигини таъминлайдиган халкаро сифат стандартлари ва техник регламентларни тизимли тарзда татбик этиш.

Дастурда ишлаб чикилаётган янги инвес-тицион лойихалар руйхати буйича 6,03 млрд. доллар кийматга эга булган 99 та йирик тармок лойихаси, 412 млн долларлик 442 та худудий лойихани амалга ошириш назарда тутилган1.

Бундан куриниб турибдики, хар йили сано-атни ривожлантириш учун уртача 10 млрд. долларлик инвестицион маблаFлар иктисодиётга жалб килинади. Бу эса, уз навбатида, янги иш уринларини ташкил этишни ва кушимча да-ромадларнинг шаклланишини, шу билан бир-га, асосий макроиктисодий курсаткичлардан бири булган - ЯИМнинг усишини ва натижа-да ахоли фаровонлигини таъминлашга хиз-мат килади.

Ушбу дастур доирасидаги устувор вази-фаларнинг пировард ечими, авваламбор, кулай инвестицион мухитни ташкил этишга, колаверса инвестицион фаолликка эришиш-га бевосита боFлик булади. Чунки жахонда

1 "2011-2015 йилларда Узбекистон Республикаси са-ноатини ривожлантиришнинг устувор йуналишлари туFрисида"ги ПК.-1442-сонли карори. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. 2010 йил, 50-сон, 472-модда.

инвестициялар учун ракобат кучайиб бора-ётган хозирги иктисодий интеграциялашув-нинг кучайиб бориши шароитида инвестор-ларни кулай ва баркарор инвестицион мухит кизиктириши табиий холдир.

Инвестиция мухити - бу мамлакатдаги инвестиция жараёнларига таъсир курсатувчи иктисодий, сиёсий, меъёрий-хукукий, иж-тимоий ва бошка шарт-шароитлар мажмуи. Мамлакатимиз мустакилликка эришганидан буён кулай инвестиция мухитини яратиш давлатимиз иктисодий сиёсатининг марказий масалаларидан бири булиб келмокда.

Хозирги пайтда, Навоий вилояти худудий жихатдан республиканинг 25% ини ва ахоли-нинг бандлиги буйича 3,8% ини эгаллаган булса-да, ЯИМнинг атиги 5,2% ини ва уму-мий саноат махсулотининг 15% ини ишлаб чикаради2. Ушбу худуд сармоявий имконият-ларнинг кенглиги, худудда ташкил топ-ган юкори интеллектуал, инженер-техник салохият, унинг табиий ресурс салохияти, ажойиб ер ости ва ер усти бойликлари, хусу-сан, Мурунтау, Даугызтау, Кокпатас, Амантай-тау, Кизилкумдаги фосфорит ва бошка хом ашё конлари улкан сармоявий имкониятлар-ни яратади.

"Навоий вилояти Узбекистоннинг бетак-рор марварид улкасидир. Замонавий аэро-космик ва геодезик тадкикотларига таянган холда ушбу вилоятнинг ресурс салохиятига бахо берар эканмиз, унинг каърида хали очилмаган бойликлар бекиёсдир. Уларнинг хажми ва улчамлари стратегик нуктаи на-зардан саноатни ривожлантириш, унга йирик сармоя окимини кабул килиш имкониятини яратади"3. Ушбу вилоят шундай улкан хом ашё ресурсларига эга булса-да, замонавий техника-технологияларсиз уларни хужалик айланмасига хали киритила олинмаганли-ги айни хакикатдир. Колаверса, киритилган инвестициялардан хам унумли фойдаланиб, инвестиция жараёнларини фаоллаштирувчи асосий катализатор хисобланувчи бошкарув стратегияси зарур булади.

2 Статистическое обозрение Узбекистана за 2012 г. -С. 16.

3 Заботиться о людях, думать о перспективах - долг каждого руководителя // Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Навоий вилояти халк депутатлари кенгаши йиFилишидаги маърузаси, 2008 йил. Манба: www.gov.uz.

4 Муаллиф томонидан тузилган

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 11

1-расм.

Хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналарни ташкил этишнинг ички, ташк,и ва стратегик сабаблари1

Хорижий инвестициялар иштирокидаги корхонани ташкил этиш сабаблари

яратилгаи инвестиция м\ \ 11111: м н фойдаланиш

оошк;арувнинг янги усулларини узлаштириш

замонавнпва энг кулай тартиога эришиш

\1П\!| I 11111 ишчи кучи ресурсларндан самарали

■ | - -11.1; кI и111IIп11 1_-цI;111111|'111II

хориж оозорига кпрно оорншнн тезлаштириш

ижтимоии, мадании ва сиесии бплнмларнп кенгайтириш

ходимлар малакасини ошнрнш

жа^он оозорига чик;иш

согломва самарали ракооат му'чнтн

сиесии кескинликнинг юмшаши

мах, а л л и и х о кимиятн ин г талаблари

мамлакатда замонавии иш юритиш усулларидан ф он д а л а и 11Ш и мко и 11Ят и

муста^кам хомаше оазасига эга булиш

технологнялар тра нсфертп

ншлао чнь^арпшнп кенгаптпрнш

Тахлилларимизга асосланиб инвестиция фаоллиги тушунчасига таъриф берамиз: инвестиция фаоллиги — бу иктисодий усишни таъминлаш максадида самарали инвестицион харакатга эришиш деганидир. Бу инве-стицияларни жалб этиш, фаолиятни ташкил этиш, самарали натижага эришишда стратегик бошкарув кобилиятига эга булган шах-снинг фаол харакати асосида барча имкони-ятлардан тулик, самарали фойдаланиш эва-зига юритилган фаолият натижасидир.

Келтирилган асос ва тахлиллардан шундай хулосага келдик:

■ «инвестицион фаоллик» шунчаки бир ту-шунча эмас, айни пайтда иктисодий муно-сабатлар ривожланиб боришида иктисодий атама сифатида намоён булади;

■ инвестицион фаоллик иктисодиётни ри-вожлантиришда реал иктисодий вокеликни ифода этади;

■ инвестицион фаоллик инвесторнинг барча имкониятларини тулик намоён этиб, ушбу фаолиятни харакатга келтирувчи дастак ва-зифасини бажаради;

■ инвестицион фаоллик инвестиция фаоли-яти самарадорлигини белгиловчи механизм-ни "харакатлантирувчи" асосий омилдир.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 11

Шунингдек, хорижий инвестициялар иш-тирокидаги корхоналарни ташкил этишнинг ички, ташки ва стратегик сабаблари бор-ки, уларнинг таркибини 1-расмда келтириб утамиз.

Зеро, иктисодиётнинг глобаллашуви шаро-итида ва бозор муносабатлари талабларидан келиб чикиб, жах,онда инвестициялар учун катъий ракобатли кураш изчил давом этаёт-ган бир пайтда, миллий иктисодиётимизнинг негизини ташкил этувчи саноат тармокларида инвестиция жараёнларини фаоллаштириш объектив зарурият х,исобланади. Ушбу зару-риятни куйидагича изох,лаш мумкин:

■ биринчидан, мамлакат ишлаб чикариш кувватининг юкори даражада усиши, ишлаб чикарилган мах,сулотлар х,ажми ва си-фатининг ортиши, моддий ва маънавий эх,тиёжнинг кондирилиши х,амда мамлакат инфратузилмасининг ривожланишини таъ-минлаш инвестиция жараёнларини фаоллаш-тиришни такозо килади. Зеро, саноатда инвестиция жараёнларини фаоллаштириш ушбу тармокни замонавийлаштиришга, табиий ре-сурсларни узлаштиришга, фан-техникани ри-вожлантириш, экологик муаммоларни барта-раф этишга кумаклашади;

■ иккинчидан, инвестицияларни кенг жалб этмай туриб, иктисодиётда таркибий узгаришларни амалга ошириш ва уни модернизация килиш, корхоналарни замона-вий техника билан кайта жих,озлаш х,амда ракобатбардош мах,сулот ишлаб чикаришни йулга куйиш мумкин эмас;

■ учинчидан, саноат тармоFида инвестиция жараёнларини фаоллаштириш ёрдамида янги ишлаб чикариш кувватлари бунёдга кела-ди, ишлаб чикариш ривожланиб, иктисодий усиш юксалади;

■ туртинчидан, инвестицияларга булган талаб ва таклиф уртасидаги тафовутнинг юкорилиги сабабли, инвестиция жараёнла-ри, яъни жалб этиш ва самарадорликни ошириш фаоллиги зарур х,исобланади;

■ бешинчидан, инвестицияни жалб этиш фаолияти саноат мажмуи ривожланишининг мух,им асосларидан бири экан, у кенгайти-рилган такрор ишлаб чикариш, илмий-техник тараккиётнинг усиш суръатлари ва куламига фаол таъсир курсатади, ах,олининг салмокли кисмининг бандлигини таъминлашга шарт-шароит яратади;

■ олтинчидан, саноат тармокларидаги таркибий узгаришлар, ишлаб чикариш куч-ларининг окилона жойлаштирилиши ва ри-вожланиши купчилик х,олларда инвестиция фаолиятининг даражасига боFлик булади;

■ еттинчидан, хорижий инвестиция -халкаро глобаллашув ва иктисодий интеграция жараёнининг асосий воситаси си-фатида Узбекистон иктисодиётининг халкаро иктисодий тизимга интеграцияла-шувини таъминлайди, мамлакатнинг дунё иктисодиётидаги урнини белгилайди.

Корхонанинг инвестицион фаоллиги таш-каридан келадиган пул тушумлари ва даро-мадларига нисбатан самаралирок булиши шартдир. Чунки иш жойлари ва уларнинг си-фати корхона ишчиларининг даромадлари даражасини белгилайдиган ва уларнинг тур-муш тарзига жиддий таъсир курсатадиган бош омилдир. Бозор иктисодиётида ишчи ку-чининг киймати ме^натни катта унумдорлик билан ишлатиладиган жойга кучириш имко-нини берадиган «куринмас кулга» айланади. Зеро, турмушимизнинг обод булишида хам инвестициялар алох,ида а^амиятга эга.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси конун ^ужжатлари туплами. 2010 йил, 50-сон, 472-модда.

2. Статистическое обозрение Узбекистана за 2012 г.

3. Заботиться о людях, думать о перспективах - долг каждого руководителя // Президент Ислом Каримовнинг Навоий вилояти халк депутатлари кенгаши йиFилишидаги маърузаси, 2008 йил. www.gov.uz.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 11

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.