CC BY
302INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
SANOAT CHIQINDILARI ASOSIDA QURILISH MATERIALLARI OLISH
Yo'ldasheva Muhayyo Alisher qizi
Fargona politexnika instituti Qurilish fakulteti talabasi Ohunova Gulhayo Faxriddin qizi
Fargona politexnika instituti Qurilish fakulteti talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.7192430
Annotatsiya. Mazkur maqolada, sanoat chiqindilari asosida qurilish materiallari ishlab chiqarish jarayonlari, sanoat korxonalari tomonidan yillik sanoat chiqindilarining miqdorlari va ikkilamchi resurslarni qayta ishlash natijasida yillik iqtisodiy o sish haqida ma lumot berilgan.
Kalit so^zlar: qurilish materiallari, sanoat chiqindilari, korxona, iqtisod, algoporit, beton, pishgan gisht, zichlik, issiqlik.
ПОЛУЧЕНИЕ СТРОИТЕЛЬНЫХ МАТЕРИАЛОВ НА ОСНОВЕ ПРОМЫШЛЕННЫХ ОТХОДОВ
Аннотация. В данной статье представлена информация о процессах производства строительных материалов на основе промышленных отходов, годовых объемах промышленных отходов промышленными предприятиями и годовом экономическом росте в результате вторичной переработки ресурсов.
Ключевые слова: строительные материалы, промышленные отходы, предприятие, экономика, альгопорит, бетон, жженый кирпич, плотность, теплоемкость.
OBTAINING BUILDING MATERIALS BASED ON INDUSTRIAL WASTE
Abstract. This article provides information on production processes of building materials based on industrial waste, annual amounts of industrial waste by industrial enterprises, and annual economic growth as a result of secondary resource processing.
Keywords: building materials, industrial waste, enterprise, economy, algoporite, concrete, baked brick, density, heat.
KIRISH
Bugungi kunda dunyo bo'ylab bino va inshoatlarning qurilish jarayonlari jadal suratlar bilan rivojlanib borayotgani sababli qurilish materiallariga bo'lgan talab tobora ortib bormoqda. Shuningdek, talab yuqori bo lgan mahsulot tan narxining ortib borishi barchamizga ma lum. Bunday salbiy omillarning oldini olish maqsadida sanoat korxonalarining ish jarayonlari natijasida hosil bo'luvchi ikkilamchi resurslardan oqilona foydalanish tabiiy qazilma boyliklaridan uzoq muddatli va samarali foydalanish imkonini beradi. Yana bir muhim jihati, ikkilamchi resurslardan samarali foydalanish yer sharida yuzaga kelayotgan ekologik muammolarni bartaraf etishda yuqori natijalarni aks ettirib kelmoqda.
TADQIQOT MATERIALLARI VA METODOLOGIYASI
"Qattiq chiqindilarning yillik toplanish hajmi juda tez kopayib bormoqda. AQSH da qattiq chiqindilarning yillik chiqarib tashlanish miqdori 4.5 mlrd tonnaga yetmoqda, shu jumladan, sanoat chiqindilari lmlrd. tonna, YeES mamalakatlarida 7.2 mlrd. tonna, Yaponiyada 1.3 mlrd. tonna, Rossiya va MDH mamlakatlari bilan qo shib hisoblaganda 1990 - yilda 100 mln. tonna, 2000- yilda esa 140-150 mln. tonnadan oshib ketdi."
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
Shuningdek, yurtimiz hududlarida sanoat korxonalarini ko'pligi va aholi sonining ortishi natijasida ko'plab chiqindi mahsulotlarini uchratishimiz mumkin. Atrof muhitga salbiy tasir qiliuvchi omillarni kamaytirish uchun O'zbekistonda chiqindilar tashlanadigan 230 dan ortiq shahar va qishloq axlatxonalar shakillantirilgan. Shuningdek, mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar tomonidan turli xildagi chiqindi mahsulotlari ajralib chiqadi va ularning aksariyat qismidan qurilish materiallari ishlab chiqarish xom-ashyosi sifatida foydalanib kelinmoqda.
TADQQIOT NATIJALARI
"2011- yilda jami ishlab chiqarish taxminan 9,2 milliard tonnani (shu jumladan qurilish chiqindilari) tashkil etdi va dunyo aholi jon boshiga sanoat chiqindilari yiliga 1,74 tonnani tashkil qiladi." Sanoat chiqindilaridan maqsadli foydalanish yo'lga qo'yilgani bilan chiqindi mahsulotlaridan atrof- muhitni ekologik toza holatga keltirish masalasi o'z yechimini topgani yo'q. Jumladan, butun dunyo mamalakatlarini misol qiladigan bo'lsak, har yili hosil bo'lgan chiqindining 20% dan kamrog'i ikkilamchi resurs sifatida ishlatiladi holos. Chiqindilarning katta miqdori hamon poligonlarga yuboriladi. Shuningdek, sanoat chiqindilari qurilish materiallari uchun yetarlicha xom-ashyo bazasi bo'lib xizmat qilib kelmoqda. Qurilish materiallar ishlab chiqarish uchun sifatli chiqindi xom-ashyo sifatida kul va shlaklardan foydalanish mumkin. Issiqlik elektr stansiyalarining kul va shlaklari bu qattiq yoqilg'ining yonishida hosil bo'ladigan sanoat chiqindisi hisoblanadi. O'rtacha hisobda yiliga issiqlik elektr stansiyalarida bir milliongacha chiqindi chiqadi. Bu chqindilarni 3-4 % dangina foydalaniladi. Shu turdagi sanoat chiqindilari asososida hozirda beton uchun hom ashyolar ishlab chiqarilmoqda. Shlaklardan yuqori mustahkamlikka ega beton uchun bog'lovchi modda shlakaportlansement ishlab chiqariladi. Kullardan esa asosan beton uchun to'ldiruvchi hisoblangan algoporit ishlab chiqarish mumkinligi ilmiy asoslangandir.Agloporit bu yengil betonlar uchun suniy govak toldiruvchi hisoblanadi. Agloporit asosan gil hom ashyosiga komir qoshib pishirish orqali olinadi. Bu jarayonda komir maydalari pishish jarayonida yonib oz ornida govak hosil qilish uchun xizmat qiladi. Agloporit kopchuvchi material hisoblanadi. Pishirish jarayonida u oz masasini ortiradi. Agloporitni sanoat chiqindilari asosida ham ishlab chiqarish mumkin. Bunda asosan issiqlik elektr stansiyalaridan chiqayotgan kullardan foydalaniladi. "Yoqilg'i shlaklari, kul, slanets va ko'mir chiqindilari asosida agloporit ishlab chiqarish ilmiy asoslangan. Bunday sanoat chiqindilarida mavjud yoqilg'i aglomeratsiya jarayonining borishi uchun etarli hisoblanadi. Faqat xomashyoni yoqilg'i bo'yicha me'yoriga olib kelish kerak, agar xomashyoda yoqilg'i kam bo'lsa, u holda shixta tayyorlashda qo'shish kerak, agar xomashyoda yoqilg'i ko'p bo'lsa, u holda gilni qo'shish zarur. Agloporit ishlab chiqarishni ko'mir qazish va ko'mirni boyitishda chiqadigan chiqindilar asosida kengaytirish mumkin. Ularda ko'mir miqdori o'rtacha 20% ni tashkil etadi. Bu yoqilg'ilarni qo'llab agloporit tanarxini 30% ga kamaytirish mumkin.
MUHOKAMA
Dunyo statistik malumotlariga ko'ra Polshada ko'mir chiqindilaridan eng ko'p foydalanilar ekan, bunda ko'mir qazish chiqindilarining 17% va ko'mir boyitish chiqindilarining 95% dan ko'pi ishlatiladi." Shunay ekan agloporit mahaliy homashyolardan ham ishlab chiqariladi lekin sanoat chqindulari asosida ham ishlab chiqarishni yo'lga qoyish zarur. Negaki bu ancha iqtsodiy samaradorlikka erishishga yordam beradi. Mahsulot tannarxini pasayishiga olib keladi. Bundan tashqari chiqindilardan foydalanish ekologik jihatdan ham
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
foydalidir. Yana bir avfzallik tarafi shundaki hozirda sanoat chiqindilari egallab turgan yerlardan boshqa foydaliroq maqsadda foydalana olish imkoniyatini yaratadi. Misol uchun agloporitni mahaliy hom ashyolar asosida ishlab chiqarish ham mumkin lekin sanoat chqindisi asosida ishlab chiqarilsa ancha samaradorlikka erishish mumkin. Bu ayniqsa mahaliy hom ashyolarni tejash imkonini ham beradi. XULOSA
Hozirgi kunda mahaliy hom ashyolarni tejab ishlatish ham davr talabiga aylanmoqda. Agloporitga bo'lgan ehtiyoj masalasiga etibir qaratadigon bólsak hozirgi kunda issqlik izolyatsiya materiallariga bólgan talab tobora ortmoqda. Algoporitdan tayyorlangan beton issiqlik izolyatsiyasi yuqori hisoblanadi . Chunki agloporit g'ovakdor tuzilishga ega. Materil qancha govakdor bolsa shuncha izolyatsion hisoblanadi. Bino va inshootlar qurilishida issiqlik izolyatsion materiallardan foydalanish bu energiyani tejalishiga olib keladi. Bundan kórinib turibdiki sanoat chiqindilari asosida aglopotit iahlab chiqarishni takominlashtirish natijasida hozirgi kundagi ikkita asosiy dolzarb masalalarga qisman yechim topgan bolishimiz mumkin.
REFERENCES
1. Sanoat chiqindilarini rekuperatsiya qilish texnologiyasi. S.M.Turobjonov, M.M. Niyazova, T.T.Tursunov, X.L.Pulatov. OZBEKISTON FAYLASUFLARI MILLIY JAMIYATI NASHRIYOTI TOSHKENT-2GII
2. https://www.sciencedirect.com/topics/earth-and-planetary-sciences/industrial-waste
3. Beton to'ldiruvchilar texnologiyasi. A.Xamidov. TOSHKENT-2G2G
