Научная статья на тему 'САМБО КУРАШЧИЛАРИДА БУҒИМЛАРАРО ЭГИЛУВЧАНЛИКНИНГ РИВОЖЛАНГАНЛИК ДАРАЖАСИ ВА УНИНГ АҲАМИЯТИ'

САМБО КУРАШЧИЛАРИДА БУҒИМЛАРАРО ЭГИЛУВЧАНЛИКНИНГ РИВОЖЛАНГАНЛИК ДАРАЖАСИ ВА УНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
21
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЁШ САМБОЧИЛАР / САМБОЧИ ТАЛАБАЛАР / ЭГИЛУВЧАНЛИК / ҲАРАКАТ АМПЛИТУДАСИ / ТЕХНИК ТАКТИК УСУЛЛАР

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Байтўраев Э.И.

Мазкур мақолада самбо билан шуғулланишни бошлаган 9-10 ёшли болалар ва 19-20 ёшли малакали самбочи талабалар мисолида бўғимлараро эгилувчанликнинг ривожланганлик даражаси ва уни анъанавий машғулотлар давомида ўсиш динамикаси қиёсий таҳлил қилинган. Натижалардан маълум бўлдики, ёш самбочиларда қайд этилган эгилувчанлик даражаси ёш улғайиши билан ва спорт малакаси ортиб борганига қарамай нафақат ўсиб бормаганлиги, балки уни тушиб кетганлиги кузатилган. Бундай ҳолат ушбу сифатни эрта ёшликдан бошлаб мунтазам шакллантириб бориш зарурлигига эътибор қаратади.В статье на примере юных начинающих самбистов 9-10 лет и квалифицированных самбистов студентов 19-20 лет анализированы показатели уровня и динамики развития межсуставной гибкости в ходе традиционных занятий. Установлено, что уровень развития гибкости, отмеченные у юных самбистов, не только последовательно снижается по мере их возрастного становления и несмотря на повышение спортивной квалификации, но и она изменяется в регрессивном напрвалении, что ориентирует на необходимость развития этого качества с самого раннего этапа возрастного развития организма.The article analyzes the indicators of the level and dynamics of the development of inter articular flexibility during traditional classes on the example of young novice sambo wrestlers 9-10 years old and qualified sambo students 19-20 years old. It has been established that the level of flexibility development noted in young sambo wrestlers not only consistently decreases with their age formation and despite the increase in sports qualifications, but it also changes in a regressive manner, which focuses on the need to develop this quality from the earliest stage of the age related development of the organism.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «САМБО КУРАШЧИЛАРИДА БУҒИМЛАРАРО ЭГИЛУВЧАНЛИКНИНГ РИВОЖЛАНГАНЛИК ДАРАЖАСИ ВА УНИНГ АҲАМИЯТИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Муаллиф билан ботланиш учун:

erlan.sambo_1965@mail.ru

Доцент

Э.И. БАЙТУРАЕВ

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчщ шадри, Узбекистон

САМБО КУРАШЧИЛАРИДА БУГИМЛАРАРО ЭГИЛУВЧАНЛИКНИНГ РИВОЖЛАНГАНЛИК ДАРАЖАСИ ВА УНИНГ АХДМИЯТИ

Аннотация

Annotation

В статье на примере юных начинающих самбистов 9-10 лет и квалифицированных самбистов-студентов 19-20 лет анализированы показатели уровня и динамики развития межсуставной гибкости в ходе традиционных занятий. Установлено, что уровень развития гибкости, отмеченные у юных самбистов, не только последовательно снижается по мере их возрастного становления и несмотря на повышение спортивной квалификации, но и она изменяется в регрессивном напрвалении, что ориентирует на необходимость развития этого качества с самого раннего этапа возрастного развития организма.

Ключевые слова: самбо, юные самбисты, самбисты-студенты, гибкость, амплитуда движений, технико-тактические приемы.

Мазкур маколада самбо билан шугулланишни бошлаган 9-10 ёшли болалар ва 19-20 ёшли малакали самбочи-талабалар мисолида бугимлараро эгилувчанликнинг ривожланганлик да-ражаси ва уни анъанавий машгулотлар давомида усиш динамикаси киёсий та^лил килинган. Натижалардан маълум булдики, ёш самбочиларда кайд этилган эгилувчанлик даражаси ёш улгайиши билан ва спорт малакаси ортиб борганига карамай нафакат усиб бормаганлиги, балки уни тушиб кетганлиги кузатилган. Бундай ^олат ушбу сифатни эрта ёшликдан бошлаб мунтазам шакллантириб бориш зарурлигига эътибор каратади.

Калит сузлар: самбо, ёш самбочилар, самбочи-талабалар, эгилувчанлик, царакат ампли-тудаси, техник-тактик усуллар.

The article analyzes the indicators of the level and dynamics of the development of interarticular flexibility during traditional classes on the example of young novice sambo wrestlers 9-10 years old and qualified sambo students 19-20 years old. It has been established that the level of flexibility development noted in young sambo wrestlers not only consistently decreases with their age formation and despite the increase in sports qualifications, but it also changes in a regressive manner, which focuses on the need to develop this quality from the earliest stage of the age-related development of the organism.

Key words: sambo, young sambo wrestlers, sambo students, flexibility, range of movements, technical and tactical techniques.

Мавзунинг долзарблиги. Бугимлараро эгилувчанлик нафакат даёт давомида, турли касбий меднат фаолиятида, балки барча спорт турлари билан шугулланувчилар организмини тозалаш, соглигини мустадкамлаш, тана ва тана кисмларини кенг диапо-зонда (амплитудада) харакатлантириш имкониятини яратади. Сунгги йилларда утказилган тадкикотлардан маълумки, эрта ёшликдан бошлаб эгилувчанликни мунтазам шакллантириб бориш нерв-мушаклар эластиклигини оширади, бугимларда йигилиб, кат-ламлашиб колган минерал тузлар (Na, K, Mg ва х.к.) колдиклари, турли задарли моддалар (аммиак, лактат, сийдикчил, СО2 ва х.к.) сикиб чикарилишига туртки беради (М.Дж. Алтер, 2001. 424 б.; С.В. Тараканова, 2013, 124-127 б.; М.М. Киргизбаев, 2021, 28 б.).

Эгилувчанлик бошка жисмоний сифатларни, айник-са куч ва тезкорлик турларини жадал суръатлар билан ривожлантиришга туртки бериши бир катор фунда-ментал тадкикотларда хам уз ифодасини топган (В.Н. Платонов, 2014, 340-387 б.). Спортнинг кураш турлари билан шугулланувчида эгилувчанликни мунтазам риво-жлантириб бориш ракибни кутариб ташлаш усулларини ижро этиш самарадорлигини кучайтириши хам бир катор мутахассислар томонидан очиб берилган (Г.С. Туманян, С.К. Харацидис, 1998, 59-61 б.; Е.Ю. Шутъева, Г.В. Зайцева, 2016, 1-6 б.; Н.В. Черницина, 2018, 31-36 б.). Куриниб турибдики, бугимлараро эгилувчанлик сифати замонавий спорт амалиётида, айникса кураш турларида нафакат узга жисмоний сифатларни тарбия-лашда, балки ракибни кутариб ташлаш билан боглик

техник-тактик усулларни ижро этишда ута мудим адамиятга лойщ экан. Аммо, шуни таъкидлаш жоизки, самбочилар тайёрлаш буйича жорий этилган машгулот дастурларида эгилувчанлик кобилиятини мунтазам ривожлантириб бориш ва уни бадолаш масалаларига етарли адамият берилмаганлиги кузга ташланади (В.Д. Занчиев, 2018, 12 б.; П.Д. Лавочкин, 2018, 16 б.; В.В. Глебов, 2017, 2-57 б).

Тадкикотнинг максади. 9-10 ва 19-20 ёшли самбочилар билан утказиладиган анъанавий машгу-лотларда эгилувчанликни ривожланиш суръатини аниклаш ва бадолашга багишланган.

Тадкикотнинг объекти сифатида спорт тугараги-да шугулланувчи 9-10 ёшли ва УзДЖТСУда таълим олувчи 19-20 ёшли самбочи-талабалар билан олиб бориладиган укув-машгулот жараёни танланди.

Тадкикот натижалари ва уларнинг киёсий тахлили. Бугимлараро эгилувчанлик сифатини эрта ёшликдан бошлаб ривожлантириш ёки уни зарур ихтисослик йуналишларида тарбиялаш мудимлигини исботлаш максадида кичик ва катта ёшли самбочилар мисолида утказилган тадкикот натижалари шуни курсатдики, дакикатдан дам ушбу сифатни болалик давридан бошлаб шакллантириш самарали кечиши мумкин экан. Жумладан, самбо кураши билан энди шугулланишни бошлаган 9-10 ёшли болаларда "ку-прик" долатида кул-оёкларга таяниш оралиги дастлаб (2020 йил, сентябрь) 41,5±5,23 см ни ташкил этган булса, 10 ойлик анъанавий машгулотлар якунига келиб ушбу курсаткич 36,2±4,17 см.га тенг булди

см о см 00

го та t

0 Q. W

1

с го

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

ёки тос-сон ва умуртка бугимларидаги эгилувчанлик нисбатан жадал усган, деб эътироф этиш мумкин (1-жадвалга каранг).

1-жадвал

9-10 ёшли самбочи болаларда бугимлараро эгилувчанликни йиллик уцув-машгулот давомида ривожланиш суръати (п=18 - *±о)

Диагностик тестлар номи 2020 йил, сентябрь 2021 йил, июнь Курсаткичлар фарки

"Куприк" холатида кул-оёкларни жойлашиш оралиги (см) 41,5±5,23 36,2±4,17 +5,3

"Куприк" холатида умуртка-гилам баландлиги (см) 37,3±3,15 39,5±2,98 +2,2

Утирган холатда олдинга эгилишда пешона-тизза оралиги (см) 5,2±0,94 3,9±0,52 +1,2

Тик турган холатда оркага эги-лишда бош-гилам баландлиги (см) 49,7±7,44 43,3±5,72 +6,4

Кундаланг "шпагат" холатида тос-гилам баландлиги (см) 17,5±2,07 14,1±1,67 +3,1

Унг оёкни олдинга чузиб, "шпагат" холатида тос-гилам баландлиги (см) 15,3±1,96 12,2±1,37 +3,1

Чап оёкни олдинга чузиб, "шпагат" холатида тос-гилам баландлиги (см) 18,8±7,13 15,5±1,86 +3,3

СМ

о

см оо

го га

0

ю

1

"Куприк" холатида умуртка-гилам оралиги балан-длиги хам 10 ойдан сунг 37,3±3,15 см.дан 39,5±2,98 см гача кутарилди ёки ушбу бугимлар эгилувчанли-гининг бундай куринишдаги усиш суръати 2,2 см ни ташкил этди. утирган холатда олдинга эгилишда пешона-тизза оралиги 10 ой давомида 3,2±0,94 см дан 3,9±0,52 см гача яхшиланди. Лекин, тик туриб оркага эгилган холатда бош-гилам баландлиги нисбатан катта курсаткичлар билан намойиш этилди: 2020 йил сентябрда - 49,7±7,4 см, 2021 йил июнда - 43,3±5,72 см. Демак, тадкикотда иштирок этган ёш самбочилар-да тос-сон ва умуртка бугимларининг эгилувчанлиги оркага букилиш учун анча чегараланган экан. Шун-дай булса-да, ушбу бугимларнинг оркага эгилиш курсаткичи 10 ойда 6,4 см гача усганлиги кузатилди.

Маълумки, самбода оёкларнинг эркин харакати ёки харакат амплитудаси канча катта булса, хужум ва химоя усуллари шунчалик енгил ёки катта куч билан ижро этилиши мумкин. Лекин, мазкур ёш самбочи-ларда оёкларни икки томонга максимал ёзиш билан боглик эгилувчанлик нисбатан суст ривож-ланганли-ги аникланди. Масалан, кундаланг "шпагат" ушлашда тос-гилам баландлиги дастлаб катта булган (17,5±2,07 см), 10 ойдан сунг эса ушбу курсаткич 14,1±1,67 см билан ифодаланган ёки бундай эгилувчанлик 3,1 см га усган, холос. Унг оёкни олдинга ёзиб, "шпагат" ушлаш холатида кайд этилган тос-сон эгилувчанлиги чап оёкни олдинга ёзиб, "шпагат" ушлаш холатидаги эгилувчанлик даражасига нисбатан яхширок бул-ган. Демак, бундай эгилув-чанлик курсаткичлари уртасида яккол кузга ташланувчи фарк хам бир хил нисбатда кулланиладиган мувофик машклар ёрда-мида симметризацияланиши самбо курашида амалга ошириладиган техник-тактик усуллар самарадорлигини оширишда мухим роль уйнаши мумкин.

19-20 ёшли самбочи-талабаларда кайд этилган бугимлараро эгилувчанлик курсаткичлари вакт утиши ва ёш улгайиши билан ушбу жисмоний сифат то-бора сусайиб борганлигини исботлаб берди. Масалан, тос-сон ва умуртка бугимларининг эгилувчанлиги мазкур самбочиларда усиш урнига борган сари ре-

грессив томонга узгарган. Масалан, "куприк" холати-да оёк-кулларнинг жойлашиши уртасидаги курсаткич дастлаб 65,6±5,72 см ни, 10 ойдан сунг 64,7±5,68 см ни ташкил этган (2-жадвалга каранг). Мазкур курсаткичлар 9-10 ёшли самбочиларда, юкорида кайд этил-ганидек, мувофик равишда 41,5±5,23 ва 36,2±4,17 см билан ифодаланган. Тугри, ушбу курсаткичлар уртасида кузатилган бундай фарк ёш самбочилар-нинг тана ва кул-оёклар узунлиги билан асосланиши мумкин. Аммо, тос-сон ва умуртка бугимларининг эгилувчанлиги ёш самбочиларда 10 ой давомида 5,3 см га усган булса, 19-20 ёшли самбочиларда бу курсаткич 0,9 см ни ташкил этган. Боз устига, "утирган холатда олдинга эгилишда пешона-тизза оралиги" буйича эгилувчанлик катта ёшли самбочиларда 0,2 см га, "турган холатда оркага эгилишда бош-гилам баландлиги" 0,6 см га, кундаланг "шпагат" холатида тос-гилам баландлиги 0,3 см гача салбий томонга уз-гарган. Демак, самбочи-талабалар билан узок муддат давомида утказиб келинган анъанавий машгулотлар бугимлараро эгилувчан-ликни устириш урнига, уни нафакат чегаралаб куйган, балки ушбу сифатни сал-бий томонга узгаришига олиб келган.

2-жадвал

19-20 ёшли самбочи-талабаларда бугимлараро эгилувчанликни йиллик уцув-машгулот давомида ривожланиш суръати (п=18 - *±с)

Диагностик тестлар номи 2020 йил, сентябрь 2021 йил, июнь Курсаткичлар фарки

"Куприк" холатида кул-оёкларни жойлашиш оралиги (см) 65,6±5,72 64,7±5,68 +0,9

"Куприк" холатида умуртка-гилам баландлиги (см) 53,8±4,95 53,3±4,92 +0,5

Утирган холатда олдинга эги-лишда пешона-тизза оралиги (см) 9,7±2,05 9,9±2,07 - 0,2

Тик турган холатда оркага эгилишда бош-гилам баландлиги (см) 73,3±7,16 73,9±7,09 -0,6

Кундаланг "шпагат" холатида тос-гилам баландлиги (см) 28,4±5,03 28,1±4,67 -0,3

Унг оёкни олдинга чузиб, "шпагат" холатида тос-гилам баландлиги (см) 19,5±3,27 18,7±3,06 +0,8

Чап оёкни олдинга чузиб, "шпагат" холатида тос-гилам баландлиги (см) 25,2±3,63 25,6±3,44 -0,4

Ушбу спорт турида тана ва тана кисмларининг (кул-оёк, тизза, гавда, тос-сон ва х.к.) куп йуналиш-ли, эркин хамда шиддатли харакатланиши билан боглик техник элементлар самбочиларда бугимлараро эгилувчанликни максимал диапозонда (кенгликда) шаклланган булишини такозо этади. Лекин, кичик ва катта ёшли самбочилар мисолида утказилган тадкикот натижаларига асосан аникландики, бугунги кунда самбо буйича олиб борилаётган анъанавий машгулотлар давомида бугимлараро эгилувчанлик даражаси боскичма-боскич усиб бориш урнига, ак-синча, салбий томонга, яъни регрессив йуналишда узгариб борган. Демак, бундай холат самбочиларда бугимлараро эгилув-чанликни дастлабки спорт тайёргарлиги боскичидан бошлаб, токи куп йиллик спорт тренировкасининг барча боскичларида самара-ли машклар ёрдамида мунтазам шакллантириб бориш ута мухим амалий ахамиятга лойикдир.

Хулоса. Самбо барча кураш турлари ичида уз тар-кибига энг куп техник-тактик усулларни киритувчи ва ракибларнинг узаро беллашувлари давомида энг куп марталаб такрорланувчи "контактлар" билан

58

www.fansports.uz

№8-2021

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

фаркланувчи спорт турига мансубдир. Эгилувчанлик машкларини бажаришдан олдин мускулларда енгил тер пайдо булгунча чигал ёзиш машкларини бажариш зарур. Бу машклар дисобига эришилган даракатчан-ликнинг ортиши нисбатан узок давом этмайди - хона температурасида 10 дак. сакланади. Иссиклик тарка-лишини камайтириш (иссик кийим кийиш) билан, бу вактни маълум даражада ошириш мумкин. Болалик ва усмирлик ёшида эгилувчанликни ривожлантириш осон булгани сабабли 10-15 ёшдагилардан бошлаб бу сифат-ни ривожлантиришни режалаштириш самара беради.

Адабиётлар:

1. Платонов В.Н. Двигательные качества и физиологическая подготовка спорсменов. М., Спорт, 2019, 615 с.

2. Глебов В.В. Программа спортивной подготовки по виду спорта

самбо. Составлена на основе федерального стандарта спортивной подготовки. Россия, Севастополь, 2017, 57 с.

3. Зангиев В.Д. Дополнительная общеобразовательная общеразви-вающая программа по борьбе самбо. Россия, 2018, 12 с.

4. Алтер Майк Дж. Наука о гибкости. Киев, Олимпийская литература, 2001, 424 с.

5. Туманян Г.С., Харацидис С.К. Совершенствование гибкости дзюдоистов и самбистов: многолетнее - в течение дня и занятия. Ж: ТиМФК. Россия, № 4, 1998, с. 53-61.

6. Шутъева Е.Ю., Зайцева Т.В. Развитие гибкости у студентов посредством физических упражнений. Ж: Концепт, № 1, 2016, с. 1-7.

7. Черницина Н.В. Влияние занятий самбо и дзюдо на показатели гибкости спортсменов в подростковом возрасте. Международный журнал экспериментального образования, № 1, 2018, с. 31-36.

8. Тараканова С.В. Развитие статодинамической силы и гибкости студенток, занимающихся аэробикой // Состояние и перспективы1 развития массовых видов спорта и туризма / Сб. Материал научн. конф. Якутск, 2013, с. 124-127,

9. Киргизбаев М.М. БелбоFли курашда бутмлараро эгилувчанлик-нинг устуворлиги ва уни ихтисослаштирилган тартибда ривожлантириш методикаси. Фалсафа доктори (PhD) дисс. автореф. Чирчи^, 2021, 60 б.

Укитувчи Ф.Ч. ЗИЯЕВ1

1 Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шадри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

farruxziyayev89@mail.ru

БОСТОН УЛОЦТИРУВЧИЛАРНИ МАХСУС КУЧ СИФАТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ САМАРАДОРЛИГИ

Аннотация

Annotation

В данной статье даны практические рекомендации по повышению качества специальной силы и улучшения спортивной результативности метателей в тренировочной группе.

Ключевые слова: спецальная сила, статика, сила мышц, перенагрузка мышц, сила, качество, генофонд, взрывная сила, продолжительность, кора головного мозга.

Ушбу маколада укув машгулот гуру^ида шугулланувчи боскон улоктирувчиларнинг боскон улоктиришда махсус куч сифатини ривожлантириш ва спорт натижаларини ошириш учун амалий тавсиялар берилган.

Калит сузлар: махсус куч, статик, мушаклар кучи, мушак зурицишларининг, куч, сифатини яхшилаш, генофонд, портловчи куч, давомийлиги, бош мия цобиги.

This article provides practical recommendations for improving the quality of special strength and improving the sports performance of throwers in the training group.

Key words: special strength, statics, muscle strength, muscle overload, strength, improve quality, gene pool, explosive strength, duration, cerebral cortex.

Долзарблиги. Жисмоний тарбия ва спорт сода-сида замонавий енгил атлетика турларининг мам-лакатимизда ривожланиши учун шарт шариотлар яратиш, айникса уларни максадли тайёрлаш бугунги кундаги вазифалардан саналади. Узбекистонлик спортчиларининг халкаро мусобакалардаги иштиро-кини тадлил натижалари шуни курсатадики, уларда уртача натижа 60-70 метрни ташкил этса халкаро мусобака натижалари 82-86 метрни ташкил этади. Шулардан куриниб турибдики, улоктириш буйича натижаларнинг пастлиги улоктирувчиларнинг махсус куч тайёргарлигининг ривожланиши анча вактлардан буён бир жойда котиб колганлигини курсатмокда. Укув машгулот гуруди боскон улоктирувчиларининг махсус куч тайёргарликларини куп йиллик истик-болли режаси асосида боскичма -боскич бошкариш дастурини такомиллаштиришни талаб этмокда. Бунда, боскон улоктирувчиларнинг нафакат техник тактик тайёргарлиги яхши булиши керак, колаверса махсус жисмоний тайёргарлигига дам такомиллашган

булиши лозим. Шундагина, боскон улоктирувчилар юкори спорт натижаларини кайд этишади. Бу эса, содада дам назарий дам амалий адамиятга эга булган долзарб масалалардан саналади.

Тадкикот максади. Боскон улоктирувчиларда махсус куч сифатини янги технологиялар асосида ривожлантириш самарадорлиги .

Вазифалари.

1. Боскон улоктирувчиларни жисмоний тайёр-гарлигини ривожлантиришга каратилган илмий-ус-лубий адабиётларни урганиш ва тадлили асосида умумлаштириш.

2. Боскон улоктирувчиларни тайёргарлик дав-рида махсус куч сифатларини ривожлантиришга каратилган мезоциклни ишлаб чикиш ва педагогик тажрибада самарадорлигини аниклаш.

Биз укув машгулот гуруди боскон улоктирувчи-ларнинг куч сифатини ривожланганлигини тадкикот-дан олдин махсус тестлар оркали аниклаб олдик, дамда боскон улоктирувчиларни тайёргарлик даврида

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.