Научная статья на тему 'Сабзавотчилик сеялкалари учун уруғ қутисининг конструкцияси ва унинг геометрик параметрларин назарий асослаш'

Сабзавотчилик сеялкалари учун уруғ қутисининг конструкцияси ва унинг геометрик параметрларин назарий асослаш Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

CC BY
59
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Сеялка / уруғ қутиси / конструкция / хажм / юза / куч / параметр / лойиҳалаш / экиш аппарати. / Сеялка / семенной бункер / конструкция / объём / площадь / сила / параметр / проектирования / высевающий аппарат

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Рустамов Рахматали Мурадович, Турдалиев Вохиджон Махсудович, Юлдашев Мухсинжон Акрамжонович

Мақолада сабзавотчилик сеялкаларида қўлланиладиган уруғ қутиларининг ўрни, аҳамияти ва уларга қўйиладиган талаблар таҳлил этилган. Уларнинг конструктив хусусиятлари ва турлари келтириб ўтилган. Назарий тадқиқотлар асосида сабзавотчилик сеялкаси учун танлаб олинган пирамидасимон уруғ қутисининг шакли ва геометрик ўлчамларини аниқлашни имконини берадиган аналитик боғланишлар олинган. Бундан ташқари унинг умумий хажмини ифодалайдиган аналитик боғланиш келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Теоретическое обоснование конструкцию семенного бункера овощных сеялок и его геометрических параметров

В статье анализируются роль, значение и требования к семенным бункерам, которых применяемых в овощных сеялках. Приведены их конструктивные особенности и типы. На основе теоретических исследований получены аналитические зависимости для определения форму и геометрических размеров пирамидального семенного бункера, выбранного для овощной сеялки. Кроме того, приведена аналитическая завистимость для определения его общего объеёма

Текст научной работы на тему «Сабзавотчилик сеялкалари учун уруғ қутисининг конструкцияси ва унинг геометрик параметрларин назарий асослаш»

УДК: 635.13

САБЗАВОТЧИЛИК СЕЯЛКАЛАРИ УЧУН УРУГ ЦУТИСИНИНГ КОНСТРУКЦИЯСИ ВА УНИНГ ГЕОМЕТРИК ПАРАМЕТРЛАРИН НАЗАРИЙ

АСОСЛАШ

Рустамов Рахматали Мурадович т.ф.д., профессор, тел: +998999755057, rrustamov@gmail.com

Турдалиев Вохиджон Махсудович т.ф.д., профессор, тел: +998973359339, vox-171181@mail.ru

Юлдашев Мухсинжон Акрамжонович тел: +998939117757, ifora_2021@mail.ru

Аннотация. Маколада сабзавотчилик сеялкаларида кулланиладиган уруг кутиларининг урни, ахдмияти ва уларга куйиладиган талаблар тах,лил этилган. Уларнинг конструктив хусусиятлари ва турлари келтириб утилган. Назарий тадкикотлар асосида сабзавотчилик сеялкаси учун танлаб олинган пирамидасимон уруг кутисининг шакли ва геометрик улчамларини аниклашни имконини берадиган аналитик богланишлар олинган. Бундан ташкари унинг умумий хажмини ифодалайдиган аналитик богланиш келтирилган.

Аннотация. В статье анализируются роль, значение и требования к семенным бункерам, которых применяемых в овощных сеялках. Приведены их конструктивные особенности и типы. На основе теоретических исследований получены аналитические зависимости для определения форму и геометрических размеров пирамидального семенного бункера, выбранного для овощной сеялки. Кроме того, приведена аналитическая завистимость для определения его общего объеёма.

Annotation. The article analyzes the role, importance and requirements for seed hoppers, which are used in vegetable planters. Their design features and types are given. Because of theoretical studies, analytical dependencies were obtained to determine the shape and geometric dimensions of a pyramidal seed hopper selected for a vegetable seeder. In addition, analytical envy is given to determine its total volume.

Калит сузлар. Сеялка, уруг кутиси, конструкция, хажм, юза, куч, параметр, лойихдлаш, экиш аппарати.

Ключевые слова. Сеялка, семенной бункер, конструкция, объём, площадь, сила, параметр, проектирования, высевающий аппарат.

Keywords. Seeder, seed hopper, design, volume, area, strength, parameter, design, sowing machine.

Сабзавот экинлари уругларини экишда кулланиладиган техник воситаларни такомиллаштириш ва янги турларини яратиш технологик жараёнларни тараккий этиши хдмда экиш усулларининг узгариши билан узвий богликдир. Сабзавотчилик сеялкаларини такомиллаштиришда уругларни дала юзаси, экиш чукурлиги ва озикланиш майдони буйича тенг таксимланишига эътибор каратиш катта ахдмиятга эга. Шу билан бирга уругларни экиш аппаратига узлуксиз ва баркарор етказиб бериш мух,им х,исобланади. Экинлар уругларини экишда кулланиладиган барча сеялкаларда уруг кутиси алох,ида урин тутади. Чунки, уруг кутиси экиладиган уругларни ташиш, саклаш ва экиш аппаратига узлуксиз етказиб бериш учун хизмат килади. Шунинг учун улар оптимал хажмга, экиш аппаратига бир текис ва узлуксиз равишда етказиб берадиган конструкцияга эга булиши

талаб этилади [1].

[2] да келтирилишича, сеялкаларнинг уруг кутиларини лойихалашда куйидаги талабларни куйиш мумкин:

- уруг кутисининг геометрик хажми экин турига мос равишда экиш меъёрига мувофик булиши;

- уруг кутисининг ички ён деворлари ва асосида уругларни тухтаб колиш юзаларини булмаслиги;

- экиш жараёнида уруг кутисидаги уругларни экиш аппаратига узлуксиз утиши;

- уруг кутисининг констукцияси мураккаб булмаслиги лозим.

Х,озирги кунда сеялкаларда белгиланган иш курсаткичларини таъминлай оладиган асосан 3 турдаги уруг кутилари куллланилади. Ушбу уруг кутиларининг куринишлари 1 -расмда келтирилган [3].

а б в

а-кесик конуссимон; б-прзимасимон; в-параболасимон 1-расм. Сеялкалар ypyF кутиларининг куринишлари

Тахлиллар асосида шуни айтиш мумкинки, сеялкаларнинг уруг кутиларини лойихалашда албатта экиш меъёри ва уруг турини инобатга олиш лозим экан. Бундан ташкари сабзавотчилик сеялкаларида тайёрланиши технологик жихатдан содда булган пирамидасимон куринишдаги кутилардан фойдаланиш максадга мувофик булар экан.

Сабзавотчилик сеялкаси учун пирамидасимон куринишдаги уруг кутиси конструкциясини танлаб олиб, унинг параметрларини назарий асослаймиз.

Уруг кутисининг гоят мухим курсаткичларидан бири унинг сигими (хажми) саналади. [4] да келтирилишича сеялка уруг кутисининг умумий хажмини куйидагича аниклиш мумкин, яъни

QLB

Vy к =■

y ■ 10000ус

(1)

бунда Q-экиш меъёри, kg/ga; L-уруг кутисини тулдиришларсиз сеялкани босиб утиш масофаси, m; 5-сеялкани камраш кенглиги, m; ус-уругнинг хажмий массаси, kg/m3.

Республикамиз шароитида фермер ва дехкон хужаликларида сабзавот экинлари сифатида сабзи ва пиёз экинлари нисбатан куп етиштирилганлиги хамда экиш меъёри юкори булганлиги сабабли, уруг кутисининг хажмини шартли равишда сабзи ва пиёз уруглари учун аниклаймиз. Сеялка уруг кутисининг умумий хажмини (2.1) ифодани сонли ечимини амалга ошириб аниклаш мумкин.

(2.1) ифодани сонли ечимини параметрларнинг куйидаги кийматларида амалга оширамиз: пиёз уругининг экиш меъёри [5] га кура 18 кг, шунинг учун Q=18 kg/ga, уруг кутисини тулдиришларсиз сеялкани босиб утиш масофасини 1 ga га нисбатан олиб хдмда сеялканинг камраш кенглиги В=2,8 т эканлигини инобатга олсак £=3571,5 т, пиёз уругининг хажмий массаси [6] га кура ус=500 §/1.

Юкоридаги кийматларни инобатга олиб, сеялка уруг кутисининг умумий хажми Уу.к=0,036 т3 эканлигини аниклаймиз. Тавсия этилаётган сабзавотчилик сеялкасида уруг кутилари х,ар бир эгат учун алох,ида-алох,ида булганлиги ва сеялка бир вактда туртта эгатга экишга мулжалланганлиги сабабли битта уруг кутисининг хажмини куйидагича аниклаймиз

V

V (2)

^к 1 М ' (2)

бунда М-сеялкадаги уруг кутилари сони, дона.

Сеялкада уруг кутилари сони туртта булганлиги учун х,ар бир уруг кутисининг хажми (2) га кура 0,009 м3 га тенг булади.

Лекин [4] да келтирилган маълумотларга кура, уруг кутисида экиш меъёридан ортикча 10-15 % микдорда уруг булиши лозим. Шунинг учун тавсия этилаётган сабзавотчилик сеялкаси х,ар бир уруг кутисининг хажми 0,0099-0,01035 м3 оралигида булиши лозим экан.

Адабиётлар тах,лилида таъкидлаганимиздек, тайёрланиши технологик жихдтдан содда булган пирамидасимон куринишдаги уруг кутисини схемасини 2-расмда келтирилганидек лойихдлаймиз.

а б

а-уруг кутисининг олд томондан куриниши; б-уруг кутисининг ён томондан

куриниши 2-расм. УруF кутисининг схемаси

2-расмда келтирилган уруг кутисини кесик пирамида деб караб, унинг хажмини куйидагича ифодалаймиз [7]

Vк = 1К +^), (3)

бунда Ик-уруг кутисининг баландлиги, м; 82 -уруг кутиси юкори ва пастки

асосларининг юзалари, м2.

Тажрибаларимизда аникланишича х,ар бир уруг кутисида иккитадан экиш аппарати булиши лозим экан. Бундан ташкари уруг кутисидаги уруглар экиш аппаратига узлуксиз ва тенг микдорда етказиб берилиши таъминланиши лозим. Агар уруг кутисининг туби текис юзали булса, у х,олда уруглар экиш аппаратига тулик узатилмай колиши мумкин, яъни хдракатсиз х,олатда булиш эхтимоли юкори булади. Шунинг учун уруг кутисини куйидаги куринишда тасвирлаймиз (3-расм).

1 -уруг кутиси; 2-экиш аппарати 3-расм. УруF кутисининг умумий куриниши

Юкоридагилардан келиб чикиб, лойихдланган уруг кутисининг хажмини 3-расмга биноан аниклаймиз. Уруг кутисининг тузилишига узгартиришлар киритилганлиги сабабли, унинг тубини инобатга олган х,олда (3) ифодага куйидагича узгартириш киритамиз

К = 1К (у, + 5 2)-

(4)

(5)

бунда Ут-уруг кутсидан чикариб ташланадиган хажм, м3.

(2.4) ифодадан фойдаланиб уруг кутисинининг баландлигини аниш мумкин

А _ - Кт )

+ у15 2 + 5 2

Уруг кутиси юкори ва пастки асослари тугри туртбурчак шаклида булганлиги учун уларнинг юзаларини куйидагича ифодалаймиз

у, = Ъкок , (6)

= акСк , (7)

бунда ¿к-уруг кутисининг кенглиги, м; Ск-уруг кутисининг пастки эни, м; ок-уруг кутисининг юкориги эни, м.

Уруг кутисини пастки кисмига галтакли механик экиш аппарати урталишини инобатга олиб, унинг пастки энини галтакли механик экиш аппарати узунлигига тенг килиб кабул киламиз. Шунинг учун Ск=15,6 см булади. Уруг кутисининг кенглигини эса, пуштанинг уруг экилиш зонаси кенглигига тенг килиб кабул киламиз, яъни ¿к=40 см. Уруг кутиси ён деворларнинг киялик бурчаги ни эса, [4] да келтирилган маълумотларга асосланиб Дк=600 кабул киламиз.

Уруг кутисининг юкориги эни эса, 2б-расмдан фойдаланиб, куйидагича ифодалаймиз

2К (8)

ак = Ск +

tgPк '

Демак, (6), (7) ва (8) тенгликларни инобатга олсак, у х,олда (3) ифода куйидагича куриниш олади

V =- hKeK

( h f 2h > 2h 1

к +, с Н--^ + с + '

1' и K Г tgPK j K tgVK j

(9)

Уруг кутисида уруглар экиш жараёнида тухтаб колмаслик шартини аниклаш учун уруг кутиси тубининг киялик бурчакларини 4-расмда келтирилган схема ёрдамида тадкик этамиз.

4-расм. YpyF кутиси тубининг киялик бурчакларини аниклашга доир схема

Уруг кутисининг тубини кия текислик деб караб, уругнинг хдракатини тадкик этамиз. Бунда уруг кутисида уруглар устма-уст жойлашганлиги сабабли думалаб хдракатланиши кузатилмайди. Шунинг учун 4-расмда келтирилган схема буйича уругнинг сирпаниб хдракатланишини куриб чикамиз. Ушбу схемадан кучлар орасидаги муносабати куйидагича куринишда ёзамиз

Кш = G sinaK, (10)

N = G cosaK, (11)

бунда G-огирлик кучи, Н; #-нормал реакция кучи, Н; £Нш-ишкаланиш кучи, Н; ак-уруг кутиси тубининг киялик бурчаги, град.

Тадкик этилаётган х,олатда уруг х уки буйича хдракатланганлиги сабабли (10) ва (11) тенгликлардан ак ни аниклаймиз. Бунда огирлик кучи ва ишкаланиш кучини [8] га кура куйидагича ифодалаймиз

G = mg, (12)

F = fN, (13)

бунда да-уруг массаси, kg; g-эркин тушиш тезланиши, m/s2; /-сирпанишдаги ишкаланиш коэффициенти.

(11), (12) ва (13) тенгликларни инобатга олиб, (10) тенгликни куйидагича ёзамиз

fmg cosaK = mg sin ак. (14)

Агар уруг массаси ва эркин тушиш тезланишни кискартириб хдмда [9] га кура f=tgac (ас-уругнинг сирпанишдаги ишкаланиш бурчаги, град) эканлигини инобатга олсак, (14) тенглама куйидаги куриниш олади

tgae = Шак . (15)

Демак, уруг кия текисликда тухтаб колмасдан, уз огирлиги билан эркин хдракатланиши учун текисликнинг киялик бурчаги сирпанишдаги ишкаланиш бурчагидан катта булиши керак, яъни куйидаги шарт бажарилиши лозим

ас <ак . (16)

(16) да келтирилган шартдан куринадики, уруг кутисининг тубининг киялик бурчаги ак уругларнинг сирпанишдаги ишкаланиш бурчагидан катта булиши лозим экан.

[6] да келтирилишича, сабзавот экинлари уругларининг орасида сабзи энг катта ишкаланиш бурчагига эга экан (300 атрофида) лигини инобатга олсак, у х,олда уруг кутиси туби ва ён деворларининг киялик бурчаги 300 дан кам булмаслиги лозим экан. Уруглар жадал хдракатланиши ва экиш аппаратига узлуксиз узатилишини таъминлаш максадида уруг кутиси тубининг киялик бурчакларини 300 деб кабул килиб оламиз.

3-расмга кура уруг кутисидан чикариб ташланадиган хажмни куйидагича ифодалаймиз

V, = 1 ^ (2^3 + ^ ) , (17)

бунда Ик1- уруг кутисидан чикариб ташланадиган хажм шаклининг баландлиги, м; &-уруг кутисидан чикариб ташланадиган икки четки кисмлар асосининг юзаси, м2; &-уруг кутисидан чикариб ташланадиган урта кисм асосининг юзаси, м2.

Уруг кутисидан чикариб ташланадиган икки четки ва урта кисмларнинг асослари тугри туртбурчак булганлиги учун уларнинг юзаларини куйидагича ифодалаймиз

^ = АССк = МКСк, (18)

^ = ОБск, (19)

бунда АС ва МК-экиш аппаратидан уруг кутисининг четки деворигача булган масофалар (бунда АС=МК), м; БЕ- экиш аппаратлари орасидаги масофа, м.

3-расмдан куриш мумкинки,

АС = МК = Ьк1 -

Ь

_а_

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2 '

ЯЕ = Ьк 2 - Ьа

/

Ак! =

Ь

\

Ь —-

Ьк 2 9

V 2 У

tga,

(20) (21) (22)

бунда Ък1-экиш аппарати марказидан уруг кутисининг четки деворигача булган масофалар (бунда Ък1=10 см), м; Ъа-экиш аппаратининг кенглиги (бунда ЪК1=5,6 см), м.

(18), (19), (20), (21) ва (22) тенгликларни хдмда Ък2=2Ък1 эканлигини инобатга олиб, (17) тенгликни кайтадан ёзамиз

V, = 1 ^ (Ьк! - у№1 - 2Ьа ^а

(23)

Демак, якунда (23) тенгликни инобатга олиб, (17) ифодани кайтадан ёзиб, уруг кутисининг умумий хажмини куйидагича аниклаймиз

V = ! с

к 3 к

А с Ьк ( 2А > 2А Л

Ьк +, с +—— + с, + к -

V к У tgPк у

ГЬА - ^"1(4Ьк1 - 2Ьа ^а

(24)

Хулоса. Уруг кутисида экиш меъёридан ортикча 10-15 % микдорда уруг булишини инобатга олган х,олда тадкикотлар утказилди, бунинг натижасида тавсия этилаётган сабзавотчилик сеялкаси х,ар бир уруг кутисининг хажми 0,0099-0,01035 м3 оралигида булиши лозимлиги аникланди. Шу билан бирга экиш жараёнида уруглар кутидан экиш аппаратига узлуксиз етказиб берилишини таъминлайдиган конструкция таклиф этилди ва

унинг геометрик параметрларини аниклашни имконини берадиган аналитик богланишлар олинди. Тадкикот якунида уруг кутисининг умумий хджмини аниклаш имконини берадиган ифода таклиф этилди.

АДАБИЁТЛАР

1. Юлдашев. М.А. Сабзавотчилик сеялкаси уруг кутисининг хажмини аниклашни назарий тадкик этиш.

2. Дёмин С.Б., Синёнков Д.В. Моделирование влияния параметров бункера и транспортных окон на производительность бункера сеялок // Вестник Дагестанского государственного технического университета. - Россия, 2015. - №4 (39). - С. 46-53.

3. Зенков, Р. Л., Гриневич Г.П., Исаев В.С. Бункерные устройства. - М.: Машиностроение, 1966. - 224 с.

4. Трубилин Е.И., Абликов В.А., Соломатина Л.П., Лютый А.Н. Сельскохозяйственные машины. - Краснодар: КГАУ, 2008. - 200 с.

5. Каримов А. Сабзавот ва полиз экинлари агротехникаси. - Тошкент: Узбекистон, 1985. - 268 б.

6. https://sejalki.ru/articles/fizikotehnologicheskie-svoystva/absolyutnaya-i-obemnaya-massa-semyan.html.

7. Выгодский М.Я. Справочник по элементарной математике. -_М.: Наука, 1975. -

416 с.

8. Яворский Б.М., Детлаф А.А. Справочник по физике. - М.: Наука, 1979. - 942 с.

9. Шоумарова М.Ш., Абдуллаев Т.А. Кишлок хужалик машиналари: -Т.: Укитувчи, 2002. -424 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.