Научная статья на тему 'САБЗАВОТ (ШИРИН) МАККАЖЎХОРИ НАВ ВА ДУРАГАЙЛАРИНИ МАҚБУЛ ЭКИШ МУДДАТИ ВА МЕЪЁРЛАРИ'

САБЗАВОТ (ШИРИН) МАККАЖЎХОРИ НАВ ВА ДУРАГАЙЛАРИНИ МАҚБУЛ ЭКИШ МУДДАТИ ВА МЕЪЁРЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

52
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
сабзавот (ширин) маккажўхори / ўтлоқ бўз тупроқ / экиш муддати / экиш меъѐри / унувчанлик / ўсув даври / ўсимлик баландлиги / сўта ҳосили. / Vegetablr(sweet)corn / meadow gray soil / planting dates / planting rate / fertility / growing season / plant height / yield of corncob.

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Ҳ. Б. Юлдашева, Ш. Х. Ризаев

Илмий мақолада сабзавот маккажўхорининг Замин нави ва Мегатон F1 дурагайи Самарқанд вилоятининг ўтлоқ бўз тупроқлари шароитида 1, 10, 20 апрел муддатларда 47,6; 57,1 ва 71,4 минг/га меъѐрларида экилганда, энг юқори сабзавот сўта ҳосилдорлиги 10 апрел муддатида 71,4 минг.га (70х20 см) меъѐрида экилган вариантларидан олиниб, Замин навида ўртача -11,9 т/га, Мегатон F1 дурагайидан 12,6 т/га ни ташкил этиб, экиш 20 апрел муддатда экилган вариантларда нав ва дурагай бўйича сўта ҳосили пасайиб, 8,6-10,1 ва 9,9-10,8 т/га ни ташкил этганлиги баѐн этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The scientific article presents a study of the variety of vegetable (sweet) corn”Zamin”and hybrid “Megaton F1” were sown in the conditions of meadow-gray soil of the Samarkand region on Aprel 1,10,20 at rates of 47.6;57.1 and 71.4 thousand/ha and the greatest yield of vegetable corncob was obtained from its variants sown in the period on Aprel 10 at a rate of 71.4 thousand/ha(70*20cm),and on average -11.9t/ha for the”Zamin” variety,12.6 t/ha for the “Megaton F1”hybrid,planting is explained by the fact that in the variants sown in the period on April 20,the yield of vegetable corncob desreased to 8.6-10.1 and 9.9-10.8 t/ha

Текст научной работы на тему «САБЗАВОТ (ШИРИН) МАККАЖЎХОРИ НАВ ВА ДУРАГАЙЛАРИНИ МАҚБУЛ ЭКИШ МУДДАТИ ВА МЕЪЁРЛАРИ»

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

САБЗАВОТ (ШИРИН) МАККАЖУХОРИ НАВ ВА ДУРАГАЙЛАРИНИ МАЦБУЛ ЭКИШ МУДДАТИ ВА МЕЪЁРЛАРИ

X,. Б. Юлдашева

ТошДАУ СФ, таянч докторанти

Ш. Х. Ризаев

ТошДАУ СФ доценти, к-х.ф.д

АННОТАЦИЯ

Илмий маколада сабзавот маккажухорининг Замин нави ва Мегатон F1 дурагайи Самарканд вилоятининг утло; буз тупроклари шароитида 1, 10, 20 апрел муддатларда 47,6; 57,1 ва 71,4 минг/га меъёрларида экилганда, энг юкори сабзавот сута хрсилдорлиги 10 апрел муддатида 71,4 минг.га (70х20 см) меъёрида экилган вариантларидан олиниб, Замин навида уртача -11,9 т/га, Мегатон F1 дурагайидан 12,6 т/га ни ташкил этиб, экиш 20 апрел муддатда экилган вариантларда нав ва дурагай буйича сута хрсили пасайиб, 8,6-10,1 ва 9,9-10,8 т/га ни ташкил этганлиги баён этилган.

Калит сузлар: сабзавот (ширин) маккажухори, утло; буз тупрок, экиш муддати, экиш меъёри, унувчанлик, усув даври, усимлик баландлиги, сута хрсили.

ABSTRACT

The scientific article presents a study of the variety of vegetable (sweet) corn"Zamin"and hybrid "Megaton F1" were sown in the conditions of meadow-gray soil of the Samarkand region on Aprel 1,10,20 at rates of 47.6;57.1 and 71.4 thousand/ha and the greatest yield of vegetable corncob was obtained from its variants sown in the period on Aprel 10 at a rate of 71.4 thousand/ha(70*20cm),and on average -11.9t/ha for the"Zamin" variety,12.6 t/ha for the "Megaton F1"hybrid,planting is explained by the fact that in the variants sown in the period on April 20,the yield of vegetable corncob desreased to 8.6-10.1 and 9.9-10.8 t/ha.

Keywords: Vegetablr(sweet)corn, meadow gray soil, planting dates, planting rate, fertility, growing season, plant height, yield of corncob.

Кириш. Хрзирги кунда Узбекистонда бир кдтор янги турдаги сабзавот экинлари - артишок, бамия, батат, брюссел

May 12-13

993

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

карами, доривор мелисса, сабзавот (ширин) маккажухори каби экинлар етиштириш йулга куйиб борилмокда. Янги турдаги сабзавот экинлари орасида сабзавот (ширин) маккажухори (Zea mays saccharata Strurt.) майдонларини кенгайтириш, тупрок ва иклим шароитларига мос нав ва дурагайларини танлаш, уларни етиштиришда илмий асосланган агротехнологик тадбирларни ишлаб чикиш мухим хисобланади [4,12,14,15,16].

Маълумотларга кура [11,16], маккажухорининг ёруглик даври, нав ва дурагайларнинг хусусиятига 30-40 кун давом этади. Ёругликнинг давомийлиги 9-10 соат булганда маккажухори тез гуллайди, 12-14 соатдан ошганда эса унинг усув даври анча чузилиб кетади. Албатта, бу макбул кучат калинлиги, экин экиладиган даланинг сув билан таъминланганлиги ва навнинг хужалик, биологик хусусиятларига боглик. Уруглар сийрак экилса, 1 туп усимликнинг махсулдорлик курсаткичларини ошишига олиб келади, лекин, олинадиган хосил майдон бирлигидаги кучат сонинг кам булиши хисобига кам булишига, экиш меъёрини маълум даражага ошириш хосилдорликни хам оширади, аммо, юкори меъёрда ошириш хосилдорликни камайишига олиб келади. Майдон бирлигида туп сонини ошган сайин, 1 туп усимлик махсулдорлиги камайиб, махсулот сифатининг пасайишига олиб келиши кайд этилган

Материаллар ва методлар. Илмий тадкикотлар Тошкент давлат аграр университети Самарканд филиалининг Ахборот маслахат маркази тажриба хужалигининг утлок - буз тупроклари шароитида Сабзавот (ширин) маккажухорининг "Замин" нави ва Мегатон F1 дурагайини асосий экин сифатида экиш муддати ва меъёрларини урганиш буйича олиб борилмокда.

Тадкикот объекти сифатида - сугориладиган утлок буз тупроклар, сабзавот маккажухорининг "Замин" нави ва Мегатон F1 дурагайлари олинди.

Тажрибада фенологик кузатувлар ва биометрик улчовлар хар бир вариант ва такрорликларда белгилаб куйилган (1 м2) модел усимликларда «Дала тажрибаларини утказиш услублари» [9] буйича утказилган. Тупрокнинг агрофизик ва агрокимёвий хоссалари «Методы агрохимических, агрофизических и микробиологических исследований в поливных хлопковых районах» [8] услубида бажарилди.

Дала тажрибаларида асосий экин сифатида сабзавот (ширин) маккажухорини экиш муддатлари 1, 10, 20 апрел ва экиш меъёрлари 47,6 минг/га (70х30), 57,1 минг/га (70х25), 71,4

[1,2,3,4,5,6,7,10,13].

May 12-13

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

г

минг/га (70х20 схемалари) хисобида экилиб, 18 та вариантда, 3 такрорликда жойлаштириб утказилди.

Сабзавот (ширин) маккажухорида фенологик кузатишлар куйидаги ривожланиш фазаларида олиб борилди: экиш, униб чиккиш, 1, 2, 3 - чинбарг, руваклаш, рувакни гуллаши, суталаш, сут, мум пишишлар бошланиши (10 %) хамда тулик (75 %) фазага утиши. Биометрик улчашларда: усимлик буйи, биринчи (дастлабки) сутанинг жойлашиш баландлиги, тупланганлик, бош поядаги барглар сони ва сатхи, бугим ораликдар сони, суталар сони аникданиб борилди.

Олинган натижалар ва уларнинг та^лили. Утказилган дала тажрибаларимизда асосий экин сифатида Сабзавот (ширин) маккажухорининг усиши, ривожланиши ва сабзавот дон хосилига экиш муддати ва меъёрларини самарадорлигини аниклаш максадида, сабзавот маккажухорининг Замин ва Мегатон F1 дурагайлари 1 апрелда (назорат), 47,6 т^/га (70x30 sm), 57,1 минг/га (70x25 sm), 71,4 минг/га (70x20 sm) меъёрларида экилганда, Замин навида уругларнинг униб чикиши 10 кунда (10 апрел), Мегатон F1 дурагайида эса 11 кунда (11 апрел) униб чикканлиги кузатилди. Сабзавот маккажухори Замин навида руваклаш фазасига келиб, экиш 47,6 минг/га меъёрда экилган вариантда 1 кунга узайиб, ушбу вариантда кейинги ривожланиш фазаларига хам бу конуният кузатилиб, 57,1-71,4 минг/га экилган вариантларга нисбатан усув даври 3-4 кунга узайиб, 89 кунни ташкил этди. Мегатон F1 дурагайида хам 1 апрел (назорат) да экилган вариантларда усув даври 89-94 кунни ташкил этиб, экиш меъёри 47,6 минг/га дан 71,4 минг/га меъёрда ошириб экилган вариантда усув даври 2-5 кунга узайганлиги кайд этилди. Сабзавот маккажухори нав ва дурагайларида экиш 10 апрелда экилган вариантларда униб чикиш Замин навида 8 кунни, усув даври 79-84 кунни ташкил этиб, экиш меъёри 71,4 минг/га экилганда усув даври 47,6 - 57,1 ming/га меъёрда экилган вариантга нисбатан, 2-5 кунга тез пишганлиги кузатилди. Мегатон F1 дурагайида хам ушбу конуниятлар кузатилиб, 10 апрелда экилган вариантларда униб чикиш 9 кунни (19 апрел), усув даври 85-90 кунни ташкил этди.

Экиш муддати ва меъёрлари сабзавот маккажухори нав ва дурагайида усув даври давомийлигига сезиларли таъсир этиб, 20 апрел муддатда экилганда, униб чикишдан - мум пишиш давригача усув даврини 1 -10 апрелда экилган вариантларга нисбатан киска булиб, экиш меъёрлари буйича Замин навида 75-80 кунни, Мегатон F1 дурагайида 83-88

May 12-13

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

KyHHH TamKug этнS, экнm Metëpu 47,6 ming/ra экнgгaн HaB Ba gyparafiga ycyB gaBpuHu 2-5 KyHra y3afiraHguru Kafig этнggн.

^aga Ta^puSagapuMroga yTKa3ugraH ^eHogoruK Ky3arum Harn^agapu acocuga caS3aBoT MaKKa^yxopu 3aMuH HaBu Ba MeraTOH F1 gyparafiuga 1 anpeg (Ha3opaT) ga экнgгaнga ycyB gaBpu (3aMuH HaBH Ba MeraTOH F1 gyparafiuga moc paBHrnga - 85-89; 89-94 KyH) 20 anpegga (75-80; 83-88 KyH) экнgгaн BapuaHTgapra HucSaraH y3yH Sygumura oguS Keggu. fflyHHHrgeK, экнm 47,6 MHHr/ra gaH 71,4 ming/ra Metëpuga omuS Sopumu SugaH ycyB gaBpu HaB Ba gyparafi Syfiuna 2-5 KyHra y3afiraHguru Ky3araggu.

Ta^puSagapuMroga caS3aBOT MaKKa^yxopu HaB Ba gyparafiuga ycuMguK Syfiu, SupuHHu cyTaHuHr ^ofigamum SagaHgguru, TyngaHraHguru, Som noagaru Saprgap cohu, Som noagaru SyruM opaguKgapu cohu, Sup Tyngaru cyTagap cohu KaSu SuoMeTpuK ygnoBgap yTKa3uggu.

CaS3aBoT MaKKa^yxopu HaB Ba gyparafiuga SuoMeTpuK KypcaTKungap Taxgugura Kypa, ycuMguKgap Syfiu экнm Myggaraapu Ba Metëpgapu Syfiuna Typguna SygraHguru aHu^naHgu. 3Hr SagaHg ycuMguKgap 1 Ba 10 anpegga 71,4 ming/ra Metëpuga экнgгaн BapuaHTgapga 3aMuH HaBuga 162,3-164,7 cm, MeraroH F1 gyparafiuga 170,6-178,7 cm hu TamKug этgн. ^aga Ta^puSagapuMroga экнm MyggaTuHuHr KenuKumu (20 anpeg) Ba экнm MetëpgapuHuHr KaMafiumu (47,6-57,1 ming/ra) ycuMguKgap SyfiuHuHr nacT Sygumura oguS KeguS, 3aMuH HaBuga 147,1152,6 cm, MeraToH F1 gyparafiuga 164,1-166,4 cm hu TamKug этgн.

CaS3aBoT MaKKa^yxopuHuHr HaB Ba gyparafiuga acocufi noagaru maKggaHraH SupuHnu cyTaHuHr ^ofinamam SagaHgguru ypraHugraHga энг w^opu KypcaTKu^nap 1 anpeg (Ha3opar)ga экнgгaнga Ky3araguS, 3aMuH HaBuga 25,6-29,4 cm, MeraToH F1 gyparafiuga 28,3-32,1 cm, 10 Ba 20 anpegga эca moc paBumga 24,328,3; 23,9-26,6 cm Ba 27,1-31,4; 26,3-30,8 cm hu TamKug этнS, экнm MetëpuHu omupugumu (71,4 MuHr/ra) SugaH HaB Ba gyparafiga SupuHnu cyTaHuHr ^ofigamum SagaHgguru xaM w^opu SyguS SopraHguru Kafig этнggн.

^aga Ta^puSagapuga экнm Myggaru Ba Metëpgapu Syfiuna ycuMguK Syfiu Ba SupuHHu cyTaHuHr ^ofigamum SagaHgguru Syfiuna Kafig этнgгaн KoHyHuaTgap, KefiuHru SuoMeTpuK KypcaTKu^gapga xaM Ky3araguS, ypraHugraH HaB Ba gyparafiga 1 Ta ycuMguKHuHr 0,7-2,7 Tarana TyngaHraHguru aHuKgaHgu. Bom noagaru Saprgap cohu экнm Myggargapu Ba Metëpgapura Sofhuk xpgga, 10,4

May 12-13

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

г

донадан 12,4 донагача, бош поядаги бугим ораликлари 10,8-12,7 дона, бир тупдаги суталар сони 1,8-3,1 дона хосил булганлиги кузатилди.

Олинган тахлилларга кура, сабзавот маккажухорининг Замин нави ва Мегатон F1 дурагайи Самарканд вилоятининг утлок буз тупроклари шароитида экиш муддатлари ва меъёрлари буйича энг юкори сабзавот сута хосилдорлиги 10 апрел муддатида 71,4 минг.га (70х20 см) меъёрида экилган вариантларидан олиниб, Замин навида уртача -11,9 т/га, Мегатон F1 дурагайидан 12,6 т/га ни ташкил этди. Экиш 20 апрел кеч бахорда экилган вариантларда хаво хароратининг ортиши билан усимликларнинг яхши чангланмаслиги сабабли, тула шаклланмаган суталар сони ортиб кетиши натижасида, энг паст сута дон хосили олиниб, нав ва дурагайда мос равишда экиш меъёрлари буйича - 8,610,1 ва 9,9-10,8 т/га ни ташкил этди.

Тажрибаларимизда сабзавот маккажухори нав ва дурагайи 1 апрел (назорат)да, турли экиш меъёрларида экилганда усимликлар усиши, ривожланиши юкори курсаткичларни таъминлаган булсада, бу вактда атмосфера ёгинлари, хаво харорати, тупрок намлигининг узгариб туриши, уруг унувчанлигининг паст булишига ва урганилган вариантларда туп сониннинг камайишига олиб келди, натижада, сута дон хосилининг экиш меъёрлари буйича 10 апрелга нисбатан Замин навида 0,3-1,2 т/га, Мегатон F1 дурагайида

0.7-1,4 т/га кам булганлиги кайд этилди.

Хулосалар. Утказилган дала тажрибаларимиз асосида, Зарафшон вохасининг утлок буз тупроклари шароитида сабзавот (ширин) маккажухорининг Замин нави ва Мегатон F1 дурагайидан юкори сута дон хосили олишда 10 апрелда 71,4 минг.га меъёрида 70х20 см экиш схемасида экилганда юкори уруг унувчанлигини (90,3-91,7 %) таъминлаб, усимлик усиши, ривожланиши учун кулай шароит яратилиб, гектаридан Замин нави ва Мегатон F1 дурагайидан 11,9-12,6 т/га сифатли сабзавот маккажухори сута дон хосили олишни таъминлайди.

REFERENCES

1. Дияров Г.К., Ризаев Ш.Х. Влияние сроков посева и норм удобрений на рост, развитие и урожайность кунжута в центральной зоне Узбекистана. Современные научные исследования: Актуальные вопросы, достижения и

May 12-13

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

инновации: сборник статей XXX Межд. научнопрактической конф. - Пенза: МЦНС «Наука и Просвещение». - 2022. - 70-73 с.

2. Дияров Г.К., Ризаев Ш.Х. Влияние сроков посева и норм минеральных удобрений на продолжительность вегетационного периода кунжута. Ж. Актуальные проблемы современной науки. Россия. № 1, 2023.28-34 с.

3. Djuraeva S.F., Sh.X.Rizayev. Sug'oriladigan yerlarda tarqalgan begona o'tlar va ularning keltiradigan zararlari. Theoretical and Practical Principles of Innovative Development of the Agricultural Sector in Uzbekistan, SB TSAU Conference. 2022. Pp. 646-651.

4. Djuraeva S.F., Rizaev Sh.Kh. Influence of Weed Control Measures on Soil Fertility and Microflora in Cereal Fields. International Journal of Biological Engineering and Agriculture. USA. ISSN: 2833-5376. Volume 1. No 3. Sep-2022. P. 5-7.

5. Бобомирзаев П.Х., Рахимов А.Р. (2017). Фотосинтетическая активность твердой пшеницы в зависимости от сроков и норм посева. Аграрная наука, (7), 12-14.

6. Машрабов М. И., Normamatov Sh. Shirin qalampirdan yuqori hosil yetishtirish imkoniyati. O'zbekistonda agrar sohani innovatsion rivojlantirishning nazariy va amaliy asoslari. Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi. 5-6 oktabr, 2022 yil. Academic research in educational sciences (ARES). Volume 3. -P. 290-293.

7. Mampa6oB M. H., Maxmatmurodov A. The bioenergy efficiency of the application of various forms and different dose of phosphorus fertilizers (In the example of cotton, corn and vegetable crops). Jilin Daxue Xuebao (Gongxueban)/Journal of Jilin University (Engineering and Technology Edition) ISSN:1671-5497 Open Access. Vol: 41 Issue: 2022. -P. 36-46.

8. Методы агрохимических, агрофизических и микробиологических исследований в полевных хлопковых районах. -Ташкент: 1963. -440 б.

9. Нурматов Ш. ва бошкалар. Дала тажрибаларини утказиш услублари. УзПИТИ, Т. 2007 .Б. 1-131.

10. Ризаев Ш.Х. Влияние ресурсосберегающих технологий обработки почвы на сорные растения и урожайность озимой пшеницы. Современное состояние, традиции и инновационные технологии в развитии АПК: Матер. Межд. научно-прак. конф. Башкирский ГАУ.-2020,-с. 295-299.

11. Йулдошев Маккажухори. "Узбекистон", Тошкент, 1984. 116 бет.

12. K.Sharifov., Sh. Rizayev. Types of weeds scattered in onion fields and indicators of their damage. Jilin Daxue Xuebao

May 12-13

998

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

iy

(Gongxueban)/Journal of Jilin University (Engineering and Technology Edition) ISSN : 1671-5497 E-Publication Online Open Access Vol: 41 Issue: 10-2022. DOI 10.17605/OSF.IO/7ARXV. -P. 79-87.

13. Шарифов К.Ф., Джураев А.М., Ризаев Ш. Влияние глубины впахи на водные и физические свойства почвы при борьбе с сорняками на пшеничных полях. - Мировая наука: Проблемы и инновации, 2016. С. 124.

14. Sharifov K., Rizayev Sh. Tuproqqa turli ishlov berishning tuproq agrofizikaviy xossalariga ta'siri. Theoretical and Practical Principles of Innovative Development of the Agricultural Sector in Uzbekistan, SB TSAU Conference. 2022. Pp. 591-597.

15. Sharifov K., Rizayev Sh.X. The effects of different soil processing depths on the distribution of weeds through soil layers in irrigated land. 1st International Forum on Bioeconomy for Sustainable Development of Countries and Regions (IFBSDCR). Multidisciplinary Scientific Journal. SAM TSAU jointly with Latvia University of Life Science and Technology (LLU) 27th & 28th April 2022, Samarkand, Uzbekistan. 2022. P. 78-84.

16. H.B.Yuldasheva., Rizayev Sh.X. Optimal times and norms of planting Vegetable (Sweet) corn in the conditions of the Zarafshan oasis. Jilin Daxue Xuebao (Gongxueban)/Journal of Jilin University (Engineering and Technology Edition) ISSN: 1671-5497 E-Publication: Online Open Access Vol: 41 Issue: 2022. Pp. 362368.

May 12-13

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.