RUX KEKINI VELSLASH JARAYONIDA HOSIL BО‘LADIGAN TEXNOLOGIK GAZLARNI QAYTA ISHLASH

Xoliqulov Doniyor Baxtiyorovich; Xaydaraliyev Xolbay Rustam O‘G‘Li; Munosibov Shoxruh Muxiddinovich

DOI: 10.24412/2181-144X-2022-1-66-73 Xoliqulov D.B., Xaydaraliyev X.R., Munosibov Sh.M.

RUX KEKINI VELSLASH JARAYONIDA HOSIL BO'LADIGAN TEXNOLOGIK GAZLARNI QAYTA ISHLASH

Xoliqulov Doniyor Baxtiyorovich - t.f.d. (DSc.), Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq filiali ilmiy ishlar va innovatsialar bo'yicha direktor o'rinbosari,

Xaydaraliyev Xolbay Rustam o'g'li - Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq filiali "Metallurgiya" kafedrasi assistenti, Munosibov Shoxruh Muxiddinovich - Mirzo Ulugbek nomidagi O'zbekiston Milliy universiteti doktoranti.

Annotatsiya. Metallurgiya korxonalari atrof-muxitga eng ko'p zararli chiqindilar chiqaruvchilar hisoblanadi. Bu chiqindilar qattiq, suyuq va gaz ko'rinishida bo'lib, ularni zararli ta'sirini kamaytirishning eng samarali usullaridan biri bu tozalash tizimlaridan foydalanishdir. Maqolada rux kekini velslash jarayoni gazlarini changdan tozalash tizimlari tahlil qilingan. Velslash pechlarida gazlarni tozalashning eng maqbul usuli -nam tozalash usulidan foydalanadigan texnologik sxema taklif etilgan. Kalit so'zlar: velslash jarayoni, texnologik gazlar, bug' qozoni, yengli filtr, skrubber, sanitar quvur, kuydirish pechi, chang, harorat, oltingugurt oksidi.

ПЕРЕРАБОТКА ТЕХНОЛОГИЧЕСКИХ ГАЗОВ, ОБРАЗУЮЩИХСЯ ПРИ ВЕЛЬЦЕВАНИЯ ЦИНКОВЫХ КЕКОВ

Холикулов Даниёр Бахтиёрович - д.т.н. (DSc), заместитель директора по научной работе и инновациям Алмалыкского филиала Ташкентского государственного технического университета имена Ислом Каримова, Хайдаралиев Холбай Рустам угли - ассистент кафедры "Металлургия" Алмалыкского филиала Ташкентского государственного технического университета имена Ислом Каримова,

Муносибов Шохрух Мухиддинович - докторант Национального университета Узбекистана имена Мирзо Улугбека.

Аннотация. Металлургические предприятия являются крупнейшими источниками вредных выбросов в окружающую среду. Эти отходы находятся в твердой, жидкой и газообразной форме, и одним из наиболее эффективных способов снижения их вредного воздействия является использование систем очистки. В статье анализируются системы очистки технологических газов от пыли при вельцование цинкового кека. Предложена технологическая схема, в которой используется наиболее оптимальный способ очистки газов в вельц печи - мокрая очистка.

Ключевые слова: процесс вальцевания, технологические газы, котел утилизатор, рукавный фильтр, скруббер, санитарная труба, обжиговый печь, пыль, температура, оксид серы.

PROCESSING OF PROCESS GAS GENERATED IN THE PROCESS OF ZINC CAKE WALZING

Kholikulov Doniyor Bakhtiyorovich - Doctor of Technical Sciences (DSc), Deputy Director for Research and Innovation of the Almalyk branch of the Tashkent State Technical University name after Islom Karimov

Haydaraliev Kholbay Rustam ugli - assistant of the department "Metallurgy" of the Almalyk branch of the Tashkent State Technical University name after Islom Karimov

Munosibov Shohrukh Muhiddinovich - doctoral student of the National University of Uzbekistan name after Mirzo Ulugbek

Annotation. Metallurgical enterprises are the largest sources of harmful emissions into the environment. These wastes are in solid, liquid and gaseous form, and one of the most effective ways to reduce their harmful effects is through the use of treatment systems. The article analyzes the systems for cleaning process gases from dust during the zinc cake rolling. A technological scheme is proposed in which the most optimal method of gas purification in a Waelz furnace is used - wet cleaning. Key words: Walz process, process gases, waste heat boiler, bag filter, scrubber, sanitary pipe, roast furnace, dust, temperature, sulfur oxide.

Atmosferaga chiqindilarni chiqarish miqdori bo'yicha metallurgiya korxonalari barcha sanoat tarmoqlari orasida oldingi o'rinlarda turadi. Metallurgiya korxonalari - tarkibida foydali komponentlar miqdori juda kam bo'lgan rudadan foydalanadi, boyitish va eritish uchun katta hajmdagi rudalar yetkazib beriladi va bu o'z navbatida katta miqdorda chiqindilarni xususan zararli gazlarni hosil qiladi. Metallurgiya gigantlari faoliyatidan yuzaga keladigan havoning ifloslanishi aynan ekologik muammolarning asosiy sababidir. Quvurlardan chiqadigan chiqindilar atrof muhitning ifloslanishiga, o'simliklarning nobud bo'lishiga va yirik zavodlar atrofida texnogen (yaroqsiz) yerlarning paydo bo'lishiga olib keladi. Bundan tashqari, ekologik muammolari mahalliy metallurgiya korxonalari texnologiyalarini va ulardagi mavjud asbob-uskunalarning eskirganligi bilan yanada kuchaymoqda. Dunyoda milliardlab tonna mineral xom ashyo, yoqilg'i, suv, atmosfera kislorodi iste'mol qilinadi va har yili atmosferaga 1 milliard tonnaga yaqin aerozollar, gazlar (shu jumladan CO, SO2, SO, SO2, NO, NO2) va taxminan shuncha miqdordagi kul chiqariladi, Chiqindilar qayta tiklanmaydigan tabiiy resurslarni yo'qotadi va atrof-muhit va inson hayotiga zararli va ba'zan halokatli ta'sir ko'rsatadi [1].

O'zbekistondagi metallurgik korxonalar ichida rux ishlab chiqarish boshqa metallar ishlab chiqarishga qaraganda atrof muhitga ko'proq qattiq, suyuq va gaz ko'rinishidagi chiqindilarni chiqaradi. Bugungi kunda sanoat korxonalaridan ajralib chiqayotgan gazlarni ortiqcha (qattiq, suyuq va gaz holidagi) aralashmalardan xoli qilish, ya'ni gazlarni tozalash jarayoni ekologik talablarning asosiy masalalaridan biri hisoblanadi. Gazlarni tozalash natijasida qimmatli mahsulotlar ushlab qolinadi, keyingi qayta ishlash jarayoniga yomon ta'sir qiladigan yoki apparatlarni yemiradigan zararli moddalar ajratib olinadi, tashqi havoga chiqadigan iflosliklar kamaytiriladi. Gazlarni tozalashda gazlardagi qo'shimcha moddalarni suyuqliklarga yuttirish (adsorbsiya), elektrostatik kuchlar ta'sirida yoki og'irlik kuchi ta'sirida cho'ktirish, suv bilan tozalash, filtrlash usullaridan biri qo'llanilib, absorber, adsorber va boshqa uskunalar ishlatiladi [2].

Rux ishlab chiqarish korxonalarida changlar va texnologik gazlar asosan sulfidli rux konsentratlarini kuydirish va rux keklarini velslash jarayonida hosil bo'ladi (1-jadval). Texnologik gazlar changlardan tozalangandan so'ng, sulfat kislota ishlab chiqarish uchun jo'natiladi [3].

Mualliflar [4] tomonidan oltingugurt angdridini kimyo va issiqlik energetika korxonalarida hosil bo'lishi va atrof muxitga ta'siri, ekologik-iqtisodiy ko'rsatgichlari o'rganilgan. Gazlarni SO2dan tozalashni ammiakli (ammiakli-kislotali usul, ammiakli-avtoklavli usul, ammiakli-siklli usul), neytralizatsiyalash (sodali usul, oxakli va oxaktoshli usul, magnezitli usul, ruxli usul), katalitik (pirolyuzitli usul, ozonli-katalitik usul, suyuqlikli-kontaktli usul) va elektronli-yoyli usullari taqqoslanib, oxakli va oxaktoshli, hamda elektronli-yoyli usullar boshqa usullarga qaraganda samaraliroqligi aniqlangan.

1-jadval. Rux zavodlari texnologik gazlarning tasnifi va gazlar tarkibidagi chang

miqdori

Gazlar Metallurgik uskunalardan chiqayotgan gazlarni tasnifi Nozik chang yig'uvchi uskunalarga kirguncha gazlardagi changning tarkibi, g/m3 (n.) Nozik chang yig'uvchi uskunalardan olingan changdagi metallarni tarkibi, %

Haror at, °C Chang hosil bo'lishi, g/m3 (n.) Tarkibi, % umumiy miqdord an

Qaynar qatlam kuydirish pechi 850900 60-130 (siklonda n chiqishda ) SO2 914 2-5 Zn 40-45, Su 1-2, Cd 0,3-0,7, Pb 1-4, Sumumiy 10 (5 % sulfat oltingugurt)

Vels pechi 500700 100-110 SO2 1521 20-40 Zn 60-70, Su 0,20,4, Cd 0,5-1, Pb 515

Metro Ovtotec komponiyasi uzoq yillar davomida qaynar qatlam pechlari gazlarini qayta ishlash bilan shug'ullanib kelmoqda. Bu tizim universal bo'lib, qora va rangli metallurgiya korxonalarida, koks ishlab chiqarishda, ko'mirni kalsinatsiya qilishda samarali qo'llash mumkin [5].

Rux qotishmalarini eritishda ekologiya muammosiga, havoga zararli moddalarni chiqarish va havoni tozalash tizimlariga bag'ishlangan ishda [6] rux asosidagi qotishmalarni eritish jarayonida havoni zararli chiqindilardan tozalash bo'yicha tahlil va tadqiqotlar olib borildi, natijalar va xulosalar taqdim etilgan.

A.A.Atayeva [7] tomonidan rux ishlab chiqarishdagi vels pechlari texnologik gazlarni tozalash uchun changlarni ushlash texnologiyasi taklif qilingan. Bu texnologiya uchun oqimli barbater uskunasini qo'llash quyida keltirilgan omillar sababli samarali hisoblanadi:

- konstruksiyasining soddaligi va tayyorlash xarajatlarining nisbatan arzonligi;

- mayda chang va qurumni ushlashda yuqori samaradorligi;

- bir vaqtning o'zida muallaq zarralardan tozalash (changni yig'ish, ushlash), gazsimon aralashmalarni ajratib olish (absorbsiya) va gazlarni sovutish (kontaktli issiqlik almashinuvi) imkoniyati;

- gazlarni yuqori haroratlarda va yuqori namlikda, shuningdek, tozalanadigan gaz yoki ushlanadigan changni o'z-o'zidan yonishi yoki portlashi xavfi mavjud bo'lganda foydalanish imkoniyati.

Texnologik gazlari tarkibidagi changni miqdori bir qator parametrlarga bog'liq:

- uskunaga konsentratni yuklash intensivligiga, bunda yuklash tezligini ortishi, chang miqdorini ortishiga sabab bo'ladi;

- uskunada ishchi haroratni ortishi, bunda harorati ko'tarilishi, konsentrat tarkibidagi mayda zarrachalarni chang tarkibiga o'tishiga va chang miqdorini ortishiga olib keladi.

Shimoliy kavkaz kon-metallurgiya institutining tadqiqotchilari A.A.Ladik va T.YE.Gerasimenkolarga [8] ko'ra, vels pechlarining texnologik gazlarini oxirgi bosqichda tozalash uchun nam chang yig'uvchi vositadan foydalanish maqsadga muvofiqdir, masalan, bo'sh nasadkali skrubber SO2 kabi zararli gazlarni 90% gacha tozalashga imkon beradi. Bundan tashqari, SO2 kabi gazlarni tutib qolish samaradorligi tozalash usuli va jarayonda qo'llaniladigan reagentga bog'liq. Bu yerda oltingugurt dioksidining yutuvchisi sifatida rux oksidining suvli eritmasidan foydalaniladi (ZnO+H2O). Yutish jarayonida erimaydigan birikmalar (rux bisulfat, rux sulfit va rux sulfat) hosil bo'ladi va ular osonlikcha

J^-fc——I— I .¿fgP^--k__MiSiSi INDEX (^COPERNICUS (j^ST.^^N 68

cho'kadi. Shundan so'ng tuzlar dastgohdan (cho'ktiruvchi) ajratib olinib, qayta ishlashga yuboriladi va tozalangan eritma rux konsentratsiyasi rostlanib, pulpaning yangi partiyasini tayyorlash uchun ishlatiladi.

Texnologik gazlarni tarkibiga qarab tozalash sxemalari tanlanadi, agar gazlar tarkibida aralashmalar miqdori kam bo'lsa oddiy tozalash sxemalari (sovutish va yakuniy tozalash), aralashmalar miqdori yuqori bo'lsa murakkab tozalash sxemalaridan foydalaniladi. Havo havzasiga sanoat chiqindilarini chiqarishni kamaytirishning eng muhim yo'nalishi ishlab chiqarishda qo'llanilayotgan texnologiyalarni va asosiy texnologik jihozlarni takomillashtirishdir. Gazni tozalash tizimlarida o'rnatilgan qurilmalar texnologiyasi va dizaynini takomillashtirish metallurgik zavodlardan chiqadigan chiqindilarni kamaytirishning eng samarali usullaridan biri hisoblanadi. Metallurgik pechlarning chiqindi gazlarida changdan tashqari, ko'pincha zararli gazsimon moddalar mavjud.

Jarayon gazlarini ushbu moddalardan tozalash usullarining ko'pligiga qaramay, ularning sanoat shaharlaridagi atmosfera havosidagi miqdori ruxsat etilgan maksimal konsentratsiya meyorlaridan ancha yuqori. Shu munosabat bilan, metall ishlab chiqaradigan korxonalar chiqindi gazlaridan atmosfera uchun zararli moddalarni kamaytirish hozirgi paytda dolzarb vazifa bo'lib, atmosfera havosining sifatini va sanoat shaharlari aholisining turmushini yaxshilaydi.

Rux kekini velslash jarayoni aylanma quvurli pechlarda amalga oshiriladi. Bunday holda, "tayyor mahsulot" ZnO gaz holatiga o'tadi, keyinchalik u gazni tozalash tizimida ushlab qolinadi. Vels pechlarining texnologik gazlari qimmatli komponentlarni ushlab qolish uchun maksimal tozalash darajasi bilan ajralib turadigan chang ushlash tizimidan foydalanish kerak, shundan so'ng olingan rux tarkibli chang (Vels oksidi) rux olish jarayoniga yuboriladi [9-10].

«Olmaliq KMK» AJ Rux ishlab chiqarish zavodining rux kekini velslash jarayonidagi texnologik gazlar misolida turli xil gaz tozalash tizimlarining samaradorligini qiyosiy tahlilini o'tkazamiz:

- ikkita pechdan chiqadigan gaz hajmi 18-20 ming Nm3/soat;

- harorat 600-700 0C; chang miqdori-100-110 g/Nm3;

- chang zichligi-2500-2800 kg/m3;

- vels oksidining kimyoviy tarkibi (chang), %: Zn 50-58, Pb 2,8-3,2, Cd 0,1-0,13, Cu-0,4-0,5 va boshqalar.

Chang yig'uvchini tanlashda chiqindi gazlar tarkibidagi chang konsentratsiyasini, shuningdek, gazni tozalash apparati samaradorligiga ta'sir qiluvchi va ularning tanlovini belgilaydigan changning fizik-kimyoviy xususiyatlarini hisobga olish kerak.

Hozirgi vaqtda «Olmaliq kMk» AJ ning Rux zavodida vels pechlaridan chiqadigan gazlarni tozalash uchun chang kamerasi, quvurli sovutish tizimi (kuller) va yengli filtrdan iborat chang yig'ish tizimi qo'llaniladi. Biroq, bunday tozalash tizimidan foydalanganda chiqindi gazlarning issiqlik energiyasi atrof muhitga tarqaladi va oltingugurt dioksidi atmosferaga chiqindi gazlarining bir qismi sifatida chiqadi. Chang kamerasidan keyin bug' qozoni(kotyol utilizator)ni o'rnatish orqali chiqindi gazlarning issiqligidan foydalangan holda bug' ishlab chiqarish va shu orqali gazlar haroratini tushirishga erishish mumkin. Bu esa gazlarning haroratini taxminan 180-250 oC gacha pasaytiradi va harorati 450-600 oC bo'lgan qizigan bug' qo'shimcha mahsulot sifatida olinadi. Velslash jarayonidan chiqayotgan gazlarni tozalashning bir necha hil sxemalari mavjud (1, 2-rasm).

Gazlarning issiqligidan foydalanish muammosidan tashqari, oltingugurt dioksidini tutib qolish kabi yanada murakkab muammosi mavjud bo'lib, u kimyoviy faolligi tufayli atmosferaga chiqishi natijasida yaqin atrofdagi aholi orasida ko'z va nafas yo'llarining shilliq pardalarida tirnash xususiyatini keltirib chiqaradi. Rux kekini Velslash jarayonining texnologik gazlarini chang ushlash sistemasi va Venturi skrubberdan iborat tozalash tizimi mavjud bo'lib, u SO2 dan foydalanishga imkon beradi. Bu o'z navbatida qo'lga kiritilgan changni gidravlik qayta ishlashda qo'llanilishi mumkin. Biroq, ushbu sxema keng

^AnnlM I JPÜ^__MiSíSí INDEX (^COPERNICUS (j^ST.^^N 69

qo'llanilmadi. Burring sababi, Venturi skrubberlarida tozalash natijasida apparatda chang loy shaklida ushlanib qoladi, bu esa uni qayta ishlash uchun qo'shimcha xarajatlarni talab qiladi. Bundan tashqari, Venturi trubasining yuqori gidravlik qarshiligini engib о'tish uchun (taxminan 2-13 kPa), tortish moslamasining ishlashi uchun katta energiya sarfi talab qilinadi.

Yuqoridagilarni tahlil qilib shuni xulosa qilishimiz mumkinki, Vels pechlaridagi texnologik gazlarni tozalash uchun hozirda ishlatilayotgan barcha tizimlarning kamchiliklari bor. Biroq, nam tozalash usulidan foydalanish bu muammoning eng maqbul ekologik yechimi hisoblanadi.

Bugungi kunda velslash jarayonidan chiqayotgan gazlarni tozalashda noananaviy sxemadan foydalanish samarali hisoblanadi (3-rasm). Bu texnologik sxemada, Vels jarayonidagi gazlarni dag'al changdan tozalash (o'lchamlari 40 mikrondan ortiq) chang kamerasida amalga oshiriladi, bu yesa pechning shixta yuklovchi tomoni bilan tizimli ravishda bog'langan. Keyin gazlar chiqindilarni bug' qozoniga sovutish uchun yuboriladi, bu yesa bug' ishlab chiqarish bilan issiqlikni suvga o'tkazish orqali gazlarning haroratini sezilarli darajada pasaytirishga imkon beradi. Chiqindilarni isitish qozonidan keyin gazlarning harorati 120 oC dan yuqori bo'lsa, gazlar qo'shimcha ravishda sovuq atmosfera havosi yordamida kerakli haroratgacha sovutiladi. Yengli filtrlardagi mayda changdan tozalagandan so'ng, gazlar SO2 dan tozlash uchun skrubberdan foydalaniladi.

1-rasm. Velslash jarayonidan chiqayotgan gazlarni tozalashning 1-tur sxemasi: 1-chang kamerasi; 2-quvurli sovitgich (kullera); 3-engli filtr (URFM); 4-sanitar quvur

2-rasm. Velslash jarayonidan chiqayotgan gazlarni tozalashning 2-tur sxemasi: 1-chang kamerasi; 2-bug' qozoni (kotyol utilizator); 3-yengli filtr (URFM); 4- sanitar

quvur

Rux keklarini velslash jarayonida hosil bo'ladigan texnologik gazlarni changdan tozalashdan maqsad, atmosferaga chiqarib yuboriladigan gazda, chang konsentratsiyasi ruxsat etilgan konsentratsiyasi (REK)dan oshib ketmasligini ta'minlashdir. Chang tutgichlarning samaradorligi quyidagi ko'rsatkichlar bilan belgilanadi: havoni tozalash darajasi, uskunaning ishlash samaradorligi, solishtirma yuklanish, chang sig'imi, aerodinamik qarshiligi va solishtirma energiya sarfi. Uskunaning ishlash samaradorligi havodagi changning qancha miqdori ushlab qolinganligi bilan belgilanadi. Atmosferaga

chiqarilayotgan texnologik gazlarni tarkibidagi zararli moddalarning ruxsat etilgan konsentratsiyagacha tozalash talab qilinadi. Bu moddalarning inson organizimiga ta'siri o'ta zararli bo'lib, o'limga olib keluvchi kasalliklarni keltirib chiqaradi (2-jadval).

Taklif qilinayotgan nizimda dastlab, kek va koks ishtirokida shixta tayyorlanib bunker (2) orqali pech (1) ning yuqori tomonidan yuklanadi. Pechning aylanma harakati natijasida shixta yuqori tomondan pastki tomonga harakatlanadi. Gorelka (11) orqali tabiiy gaz va havo beriladi. Pechda chang va klinker hosil bo'ladi. Klinker pechning pastki tomonidan bo'shatib olinadi. Changlar esa texnologik gazlar bilan birga pechning yuqori tomonidan avval chang kamerasiga, so'ngra undan gaz chang ushlash tizimiga chiqib ketadi. Dastavval, chang kamerasi (3) da dag'al changlar tutib qolinib jarayon boshiga qaytariladi. So'ngra bug' qozoni (4) da haroratni tushirish orqali o'rtacha yiriklikdagi changlar, yengli filtr (5) yordamida esa mayin changlar ushlab qolinadi va keyingi jarayonga yuboriladi. Changdan tozalangan gaz esa skrubber(6)ga yo'naltiriladi. Gaz skrubberning paski tomonida yuqoriga harakatlanadi, uning yuqori qismidan qarama-qarshi yo'nlishda oltingugurt dioksidining yutuvchisi sifatida rux oksidining suvli eritmasi nasos (9) yordamida yuqori bosimda purkab beriladi. Yutish jarayonida erimaydigan birikmalar (rux bisulfat, rux sulfit va rux sulfat) hosil bo'ladi va ular osonlikcha cho'kadi. Cho'kma alohida tindirgich (8)ga yig'iladi Shundan so'ng tuzlar tindirgichdan ajratib olinib, qayta ishlashga va tozalangan eritma rux konsentratsiyasi rostlanib, pulpaning yangi partiyasini tayyorlash uchun mexanik aralashtirgichga, tozalangan texnologik gazlar esa tutun quvurlaridan atmosferaga chiqarib yuboriladi [11,12].

2-jadval. Atmosferaga chiqarilayotgan texnologik gazlarni tarkibidagi zararli moddalarning ruxsat etilgan konsentratsiyasi

Modda Havfli-lik sinfi Axoli punkidagi atmosfera havosidagi ruxsat etilgan konsentratsiya, mg/m3 Inson organizimiga ta'siri

Bir martalik maksimal ko'rsatgich Sutka bo'yicha o'rtacha ko'rsatgich

Uglerod oksidi 4 5,0 3,0 O'ta zaharli, qonni tarkibini va xususiyatini o'zgartiruvchi zahar, nafas olish buziladi, kislorod yetishmovchiligi yuzaga keladi, talvasaga soladi, tirishtiradi

Qurum 4 0,15 0,05 Rak va teri kasalliklarini keltirib chiqaradi

Oltingugurt oksidi 3 0,5 0,06 Zararli, g'ashni keltiradi, homilaga o'ta zararli

Vodorod sulfidi 2 0,008 0,008 O'ta zaharli, bosh aylanishini, ko'zdan yosh chiqishini, yurak-qontomir tizimini buzilishini keltirib chiqaradi

Qo'rg'oshin 1 - 0,0003 O'ta zaharli, rak kasalliklarini, mutagen ta'sirni, nerv, qon va tomir tizimini buzilishini keltirib chiqaradi

Ftor 2 0,02 0,005 G'ashni keltiruvchi, kuydiruvchi ta'sirni, ko'zni qichishini, o'pkani kengayishini, flyuoroz (jag'ni qiyshayishi, tishlarni yemirilishi)ni keltirib chiqaradi

3-rasm. Velslash jarayonldan chlqayotgan gazlarnl tozalashnlng noananavly sxemasi: 1-vels pechl; 2-bunker; 3-chang kamerasl; 4- bug' qozoni (kotyol utilizator) 5-yengll flltr (URFM); 6-skrubber; 7- mexanlk aralashtlrglch; 8- tlndlrglch; 9-nasos;

10-dlmosos; 11-gorelka; 12-shnek.

Bu tizim yordamida tozalangan gazlarning chang miqdori eng past bо'IganIigi aniqlandi, bu kо'rsatgich 0,2 g/m3 ni tashkil qiladi. Shu bilan birga, SO2 tarkibi 0,08 % gacha kamayadi va changni tozalash tizimining umumiy samaradorligi 99,8 %, SO2 uchun - 90% ni tashkil qiladi. Shuning uchun taklif etilayotgan tizim ushbu ishlab chiqarish uchun eng maqbul, aholi sog'lig'i va atrof-muhit uchun xavfsiz hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Большина Е.П. Экология металлургического производства: Курс лекций. -Новотроицк: НФ НИТУ «МИСиС», 2012. - 155 с.

2. https://qomus.info/encyclopedia/cat-g/gazlarni-tozalash-uz/

3. Романтеев Ю.П. Металлургия цинка и кадмия: учебное пособие / Романтеев Ю.П., Федоров А.Н., Быстров С.В. -Москва : Издательский Дом МИСиС, 2006. -193 c.

4. Бубнов, В.П. Исследование эколого-экономических показателей систем очистки газовых выбросов от диоксида серы / В. П. Бубнов, Д. А. Довнар // Известия высших учебных заведений и энергетических объединений СНГ - Энергетика: международный научно-технический журнал. - 2013. - № 1. - c.65-72

5. Нургалиева Д., Хаммершмидт Й., Даум К.-Х., Бройнер С., Зейдель П., Гюнтер Й., Чаритос А. Разработки Metso Outotec в области технологий обжига и газоочистки. Outotec GmbH Ludwig-Erhard-Straße 21 б 61440 Оберурзель, Германия. https://www.mogroup.com/ru/insights/blog/mining-and-metals/roasting-and-gas-cleaning-technology.

6. https://knowledge.allbest.ru/manufacture/3c0a65635b3bd78a4d53b8852 1316d36_0.html

7. Атаева А.Ю. Разработка технологии и техники мокрого пылеулавливания для очистки отходящих газов вельц-печей цинкового производстватема.

Диссертация на соискание степени кандидат наук, диссертации и автореферата по ВАК РФ 05.16.02. 2018.

8. Ладик А.А., Герасименко Т.Е. Применение мокрого метода очистки технологических газов процесса вельцевания цинковых кеков. Техника и технологии машиностроения : материалы V Междунар. студ. науч.-практ. конф. (Омск, 4-10 апреля 2016 г.) / Минобрнауки России, ОмГТУ; [редкол.: Е. Н. Еремин (отв. ред.) и др.]. - Омск : Изд-во ОмГТУ, 2016. - 441 с. 187-189

9. Xoliqulov D.B., Xaydaraliev X.R., Qarshiev H.K. "Olmaliq KMK" AJ Rux ishlab chiqarish zavodi sharoitida rux keklarini gidrometallurgik qayta ishlash imkoniyatlarini tahlil qilish. Journal of advances in metallurgy and Engineering Technology Vol.2(2) 2020, Dec, doi: 10.24412/2181 -1431 -2020-2-54-58

10. Холикулов Д.Б., Якубов М.М., Расулова С.Н., Гуро В.П. Эффективный способ переработки цинкового кека. Узбекский химический журнал. -2018. -№4. -С.25-30. https://assets.uzsci.uz/edition/file/5dc53dccea841.pdf#page=22.

11. Xoliqulov D.B., Munosibov Sh.M., Xaydaraliev X.R., Shamsiddinov A.X., Abdullayev D.U. "Olmaliq KMK" AJ rux zavodi sharoitida rux kekini velslash jarayoni texnologik gazlarini tozalash tizimining tahlili. "Амалий ва инновацион илмий тадк;ик;отлар: долзарб муаммолар, юту^лар ва янгиликлар (профессор А.А. Юсупходжаевнинг хотирасига багишланган)" мавзусидаги хал^аро ми^иёсидаги илмий ва илмий-техник анжуман материалари туплами. «Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи» босмахонаси, Тошкент шахри, 360-362 б.

12. X.R. Xaydaraliyev, A.X. Shamsiddinov. // "Olmaliq KMK" Rux zavodi sharoitida rux kelini velslash jarayonini takomillashtirish. // "Проблемы перспектиы и инновавационный подход эффективной переработки минерального сырья и техногенных отходов" международная научно-практичаская конференция. г. Алмалык, 27 мая 2021 года, -361 с.164-165

RUX KEKINI VELSLASH JARAYONIDA HOSIL BО‘LADIGAN TEXNOLOGIK GAZLARNI QAYTA ISHLASH Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Xoliqulov Doniyor Baxtiyorovich, Xaydaraliyev Xolbay Rustam O‘G‘Li, Munosibov Shoxruh Muxiddinovich

Похожие темы научных работ по энергетике и рациональному природопользованию , автор научной работы — Xoliqulov Doniyor Baxtiyorovich, Xaydaraliyev Xolbay Rustam O‘G‘Li, Munosibov Shoxruh Muxiddinovich

PROCESSING OF PROCESS GAS GENERATED IN THE PROCESS OF ZINC CAKE WALZING

Текст научной работы на тему «RUX KEKINI VELSLASH JARAYONIDA HOSIL BО‘LADIGAN TEXNOLOGIK GAZLARNI QAYTA ISHLASH»