Научная статья на тему 'ЎРТА ТОЛАЛИ ҒЎЗАНИНГ АТМ-1 НАВИГА ХОС АЙРИМ ХЎЖАЛИК КЎРСАТКИЧЛАРИНИНГ ФЕНОТИПДА НАМОЁН БЎЛИШИ'

ЎРТА ТОЛАЛИ ҒЎЗАНИНГ АТМ-1 НАВИГА ХОС АЙРИМ ХЎЖАЛИК КЎРСАТКИЧЛАРИНИНГ ФЕНОТИПДА НАМОЁН БЎЛИШИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
18
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўрта толали ғўза / АТМ-1 нави / умумий пахта ҳосили / тола чиқими / тола ҳосили / популяциялар / уч авлод / фенотип / кўрсаткичлар / маълумотлар / таҳлиллар

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Б.А. Сеитмусаев, О.Р. Эргашев

Мақолада ўрта толали ғўзанинг АТМ-1 навининг умумий пахта ҳосили, тола чиқими ва тола ҳосилининг 2006-2008 йилларда парваришланган популяцияларида намоён бўлиши тўғрисидаги таҳлилий маълумотлар келтирилади. Маълум бўлишича, ўрганилган барча белгиларининг кўрсаткичлари бўйича андозага нисбатан ижобий фарқланиш мавжудлиги аниқланган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎРТА ТОЛАЛИ ҒЎЗАНИНГ АТМ-1 НАВИГА ХОС АЙРИМ ХЎЖАЛИК КЎРСАТКИЧЛАРИНИНГ ФЕНОТИПДА НАМОЁН БЎЛИШИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

УРТА ТОЛАЛИ ГУЗАНИНГ АТМ-1 НАВИГА ХОС АЙРИМ ХУЖАЛИК КУРСАТКИЧЛАРИНИНГ ФЕНОТИПДА НАМОЁН БУЛИШИ.

1Б.А. Сеитмусаев, 2О.Р. Эргашев.

1Тошкент давлат аграр университети 2УзР ФА Генетика ва усимликлар экспериментал биологияси институти

тел/факс 8371264-23-90, е.таП: igebr anruz@genetika.uz, Веб сайт: www.genetika.uz

https://doi.org/10.5281/zenodo.7998871

Аннотация. Мацолада урта толали гузанинг АТМ-1 навининг умумий пахта %осили, тола чицими ва тола %осилининг 2006-2008 йилларда парваришланган популяцияларида намоён булиши тугрисидаги таулилий маълумотлар келтирилади. Маълум булишича, урганилган барча белгиларининг курсаткичлари буйича андозага нисбатан ижобий фарцланиш мавжудлиги аницланган.

Калит сузлар: Урта толали гуза, АТМ-1 нави, умумий пахта уосили, тола чицими, тола уосили, популяциялар, уч авлод, фенотип, курсаткичлар, маълумотлар, таулиллар.

Пахтачилик сохасида гузанинг янги дурагайларини ажратиб олиш максадида амалга ошириладиган илмий тадкикотларда янги ажратиб олиниши кутилаётган дурагай авлодларга хос булган умумий пахта хосили, тола чикими ва хосили белгиларини юкори курсаткичларда шакллантиришга генетик-селекцион тадкикотларда соха мутахассислари томонидан алохида ахамият каратилади. Мавзу юзасидан тахлил этилган тегишли адабиётларда хам бу тугрисида атрофлича тухталиб утилган[1-15].

Мамлакатимизда хозирги кунгача дехконларимиз томонидан етиштирилаётган пахта хосилини сотишда умумий килограммга маблаг туланишини инобатга олган холда улар аксарият холларда узларининг гуза майдонларига экиш учун пахта хосилини андоза ва бошка навларга нисбатан купрок берадиган навларни танлашга харакат киладилар.

Гуза навларининг саноат учун мухим кисми унинг толаси хисобланади. Чунки ушбу экинни экиб етиштиришдан келадиган даромаднинг катта кисми унинг толаси хисобига тугри келади. Гуза усимлигининг толасини кай даражада куп ёки кам бериши эса унинг тола чикими ва тола хосили курсаткичларининг намоён булишини аниклаш оркали белгиланади.

Гуза усимлигининг пахта ва тола хосилдорлиги курсаткичларини намоён булишида бу икки хусусият бир-бирига карама-карши богланган булиб, уларнинг бирини кутарилиши иккинчисининг пасайишига сабаб булади. Мазкур холат табиий конуният булиб, генетик-селекцион тадкикотларда соха изланувчилари ушбу конуниятни кисман булсада бузишга, яъни пахта ва тола хосилини бир хил кутаришга ёки бирини кутариш пайтида иккинчисини тушириб юбормасликка харакат киладилар.

Тадкикот ашёси: АТМ-1 гуза навининг умумий пахта ва тола хосили хамда чикими белгилари курсаткичларининг 2006-2008 йилларда парваришланган уч авлод популяциялари усимликларида намоён булишини урганиш ушбу тадкикотнинг максади хисобланади.

Тадкикотни утказиш услублари: Мазкур тадкикотларни олиб боришда генетиканинг популяцион тахлил ва киёслаш, таккослаш услубларидан фойдаланилди. Маълумотларга математик статистик ишлов бериш Б.А. Доспехов услуби буйича (М. 1985) амалга оширилди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

HaTH^a^ap: TagKHKOT gaBOMuga ypraHugraH Fy3a HaBHHHHr Taxguggaru Gegrugapu KypcaTKungapu KyMugarH ^agBagga KegTupugraH:

1-^agBag

АТМ-1 гуза навининг айрим хужалик курсаткичлари

Хужалик белгилар

№ Йиллар Навлар Умумий пахта хосили, ц/га Тола чикими, % Тола хосили, ц/га

1 2 3 4 5 6

2 2006 Андоза 35,5 34,0 11, 9

АТМ-1 35,5 36,0 12,8

3 2007 Андоза 36,5 35,0 12,8

АТМ-1 37,0 36,0 13,3

4 2008 Андоза 37,5 35,0 12,0

АТМ-1 37,5 36,0 13,5

5 Уртача Андоза 36,5 34,6 12,5

уч АТМ-1 36,6 36,0 13,2

йиллик

Жадвалдан маълум булишича умумий пахта косили буйича таджик; этилаётган ва андозадаги нав курсаткичларида урганилган уч йиллик маълумотлари буйича сезиларли фаркланиш кузатилмаган. Тола чикими белгиси буйича АТМ-1 навида тадкикотнинг биринчи йилида андозага нисбатан 2 % га, иккинчи йили 1 % га ва учинчи йилида хам ижобий фаркланиш акс этган булиб, умумий уч йилликнинг уртача курсаткичлари 1,4 % да устунликни намоён этгани аникланган. Тола хосили белгисининг урганилишига кура биринчи тадкикот йилида урганилаётган нав усимликларининг курсаткичлари андозага нисбатан 0,9 ц/га, иккинчи йилида 0,5 ва учинчи йилда 0,5 ц/га устунликни намоён этгани маълум булган. Умумий уртача маълумотлар эса андозага киёслаганда 0,7 ц/га ижобий фаркланган.

Жадвал маълумотлари тахлилларидан келиб чикиб, фикр юритадиган булсак, гуза навларининг айни дамда пахта толасини кайта ишлаш саноати учун мухим булган жихатларидан бири хисбланадиган тола хосилининг андозага нисбатан 0,7 ц/га юкори курсаткичларда фаркланиши иктисодий самарадорликнинг сезиларли даражада оширилишига олиб келади. Агар ушбу фаркланишни яъни хар бир гектар майдондан андозага нисбатан ортикча олинадиган 0,7 ц/га микдордаги тола хосилини 1000 гектарга купайтириб хисоблаб курилса ушбу курсаткич 700 ц/га ни ташкил этар экан.

Юкоридагилардан келиб чиккан холда шундай хулоса килишимиз мумкинки, АТМ-1 гуза нави тола хосили ижобий тусланувчи гуза навларидан бири булиб, ушбу гуза навининг кенг майдонларда экилиши текстил саноати учун мухим ахамият касб этади. ^олаверса мазкур навнинг тахлил этилган белгилари курсаткичлари буйича популяцион таркиби имкониятларидан фойдаланилган холда бир неча авлод усимликлари доирасида якка танлов услубларини куллаш асосида хосилдорлигини янада оширишга эришиш мумкин булади.

REFERENCES

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

1. Автномов В.А., Кимсанбаев М.Х. "Наследование числа коробочек и продуктивности хлопкосырца одного растения у гиогра-фически отдаленных гибридов F1 - F2 G. barbadense L.". Ж. Аграрной Науки Узбекистана. №2 (24), Ташкент, 2005, с.31-37.

2. Автномов В.А., Кимсанбаев М.Х. "Продуктивность волокна, его изменчивость и наследуемость". Ж. Сельское хозяйство Узбекистана. Тошкент - 2005. №3. с. 13-14.

3. Автномов В.А., Тангиров З., Каюмов У. "Изменчивость и наследуемость прадуктивности хлопка - сырца одного растения у межлинейных гибридов F1 - F2 хлопчатника". // «Теоритические и практические аспекты развития селекции и семеноводства хлопчатника и люцерны». // Мат.Респ.научно-практ.конф. Ташкент -2010. с. 123-128.

4. Б. Мамарахимов 'Туза селекцияси ва уругчилигида айрим хужалик белгиларининг узаро богликлиги". AGRO ILM журнали, 3[23]-сон, 2012. 8-9-б.

5. Гесос К.Ф., Аширкулов А. "Комбинационная способность сортов по выходу волокна". // Ж. Хлопководства, 1986, №11, С. 29-30.

6. Дадажонов Ж.Р., Аликулов Э.О., Эргашев О.Р. G.hirsutum L. турига мансуб тизма ва навларда айрим хужалик белгилари курсаткичларининг тахлиллари. // Узбекистон аграр фани хабарномаси 5 (83) 2020. 64-65 б.

7. З.Б. Курязов "Геномлараро дурагайлаш ва F1 усимликларининг хосилдорлиги". // Академик С.С. Содиков таваллудининг 95 йиллигига багишланган "Туза ва бошка кишлок хужалик усимликларида тез пишарликни хамда мослашувчанликни эволюцион ва селекцион кирралари" мавзусидаги Халкаро илмий конференция материаллари туплами. "ФАН". Тошкент - 2005. 139-141 б.

8. О.Р. Эргашев "Тузанинг янги УзФА-710 нави популяциясида тола чикими белгиси курсаткичлари буйича уч йиллик тахлилий натижалар". Агро Илм - Узбекистон кишлок хужалиги журнали 2019 йил, 3 сон, 8-9 б.

9. О.Р. Эргашев "G.hirsutum L. турига мансуб янги гуза навида айрим хужалик белгиларининг бир неча авлодларда фенотипик намоён булиши". Агро илм. Тошкент, 2020. 2 (65) сон, 7-8 бет.

10. О.Р. Эргашев G. hirsutum L. тури янги навида хужалик белгиларининг шаклланиши ва баркарорлашуви. // Узбекистон аграр фани хабарномаси 5 (83) 2020. 73-55 б.

11. Симонгулян Н.Г., Ибрагимов П.Ш. «Наследование качества и выходо волокна». // Ж. Хлопководство, 1985, №10, с. 22-24.

12. Т.Э. Яминов, С.М. Набиев, Э.Ё. Каримов, О.Ж. Жалилов "Янги истикболли гуза навлари ва уларнинг самарадорлиги". Пахта-чилик ва дончилик илмий техника журнали 2001 йил, 2 сон, 5-6 б.

13. Усманов С.А., Алиходжаева С.С., Хударганов К.О., Абдиев Ф.Р. «Создание доноров G.barbadense L. с высоким выходом волокна и массой хлопка сырца одной коробочки». // Материалы международной научнопрактическая конференция «Современное состояние селекции и семеноводства хлопчатника, проблемы и пути их решение». Ташкент - 2007. с. 157-159.

14. ^аххров И.Т., Эргашев О.Р., Х,акимов А.Э. "Янги нав - янги хусусиятлар". AGRO ILM журнали, 4[48]-сон, 2017. 8-9 б.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

15. ^аххров И.Т., Эргашев О.Р., Дадажонов Ж.Р., Х,акимов А.Э., ^одирова М.Р. 'Тузанинг янги УзФА-707 нави ва унинг хусусиятлари". AGRO ILM журнали, 3[47]-сон, 2017. 10-11 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.