Научная статья на тему 'ЎРТА АСРЛАРДАГИ ТЕЗКОР-ҚИДИРУВ ТАДБИРЛАРИНИ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ'

ЎРТА АСРЛАРДАГИ ТЕЗКОР-ҚИДИРУВ ТАДБИРЛАРИНИ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
Жиноятчиликка қарши курашиш / тезкор-қидирув фаолияти / тезкор қидирув тадбирлари / тезкор-қидирув фаолияти натижалари / қонунийлик / маълумотлартўплаш / махфийлик тартибига риоя этиш. / Crime fighting / operational investigative activities / operational investigative events / resultsof operational investigativeactivities / legality / data collection / compliance with confidentialityrules.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Қаршиев Азиз Мухторович

Мақолада жиноятчиликка қарши курашиш тарихига оид маълумотлар кўриб чиқилади. Ушбу маълумотлар асосан тезкор қидирув фаолияти ва тезкор қидирув тадбирларини ўтказишнинг турли даврларда ва турли шароитлардақўллашнинг ўзига хос жиҳатлари ҳамда уни амалга ошириш самарадорлигига оид маълумотлар қайд этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по праву , автор научной работы — Қаршиев Азиз Мухторович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOME ASPECTS OF OPERATIONAL INVESTIGATIVE EVENTS IN THE MIDDLE AGES

The article examines the history of crime fighting. These data are mainly recorded on the specific aspects of operational investigativeactivities and the implementation of operational investigativeactivities in different periods and under different conditions, as well as dataon the effectiveness of its implementation.

Текст научной работы на тему «ЎРТА АСРЛАРДАГИ ТЕЗКОР-ҚИДИРУВ ТАДБИРЛАРИНИ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ»

 /Л / SK

ъам- цц

ë ' -j à т' -M t f. L. . !1"' >■ vil

\\ ж \ * '^Ш EVÄt«i|OJ^NALaF ùW.FINÂCE.AND SCIENCES

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

SOME ASPECTS OF OPERATIONAL INVESTIGATIVE EVENTS IN THE MIDDLE AGES Karshiyev Aziz Mukhtorovich

Ministry of Internal Affairs Academy of the Republic of Uzbekistan Department of operational investigative activities senior lecturer, lieutenant colonel Email: ulugumar@mail.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.11083793

ABSTRACT

ARTICLE INFO

Received: 21th April 2024 Accepted: 28th April 2024 Online: 29th April 2024

KEYWORDS Crime fighting, operational investigative activities,

operational investigative

events, results of operational investigative activities, legality, data collection, compliance with confidentiality rules.

The article examines the history of crime fighting. These data are mainly recorded on the specific aspects of operational investigative activities and the implementation of operational investigative activities in different periods and under different conditions, as well as data on the effectiveness of its implementation.

УРТА АСРЛАРДАГИ ТЕЗКОР-КИДИРУВ ТАДБИРЛАРИНИ АИРИМ

ЖИХДТЛАРИ Каршиев Азиз Мухторович

Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси Тезкор-;идирув фаолияти кафедраси катта у;итувчиси, подполковник

E-mail: ulugumar@mail.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.11083793

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 21th April 2024 Accepted: 28th April 2024 Online: 29th April 2024 KEYWORDS

Жиноятчиликка царши

курашиш, тезкор-цидирув фаолияти, тезкор цидирув тадбирлари, тезкор-цидирув фаолияти натижалари, цонунийлик, маълумотлар туплаш, махфийлик

тартибига риоя этиш.

Тезкор-цидирув тадбирларини утказиш инсониятни цадим замонларидан бери мавжуд. Ушбу тадбирлар тезкор-цидирув, турли комбинация ва разведик

Мацолада жиноятчиликка царши курашиш тарихига оид маълумотлар куриб чицилади. Ушбу маълумотлар асосан тезкор цидирув фаолияти ва тезкор цидирув тадбирларини утказишнинг турли даврларда ва турли шароитларда цуллашнинг узига хос жщатлари уамда уни амалга ошириш самарадорлигига оид маълумотлар цайд этилган.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

имкониятлардан фойдаланган холда, давлат хамда унинг фукаролари хавфсизлигини таъминлаш, ички ва таш;и душманлардан химояланишга каратилган булиб, ушбу фаолият доимий равишда давлат бош;арувининг барча шаклларида мавжуд булган ва шахсий хамда манфаатларига хос булган.

Илк даврлардаги тезкор-;идирув фаолиятига оид харакатлар тугрисида мукаддас китоб - Инжилда ;айд этиб утилган. Унда: "1. Шундан сунг хал; Хазерутдан йулга чи;иб, Порон сахросига келиб кароргох курди. 2. Эгамиз Мусога деди: "Мен Исроил хал;ига бераётган Канъон юртига айго;чилар юбор. 3. Х,ар бир кабиладан биттадан йулбошчини жунат." 4. Мусо, Эгамизнинг амрига мувофик;, кабила йулбошчиларини Порон сахросидан Канъон юртига жунатди"1.

Давлатлараро муносабатларда агентлардан фойдаланилган биринчи археологик манбалардан бири, Сурия худудида топилган ва милоддан аввалги XIII асрга оид кадимий "ёзувлар"дир. Уларда бир давлат хукмдори бош;а давлат хукмдори билан шартномага асосан, хали товон туловини олмасдан, узининг "айго;чи"ларини озод килганидан шикоят килади.

Хитойнинг харбий назариётчиси Сун Цзи ("Уруш санъати" рисоласи муаллифи), узини ишида айго;чилик фаолиятига алохида ахамият берди. Унинг сузларига кура, агентлар билан ишлаш катъий махфийлик ва ноошкораликни талаб килади хамда нафа;ат уларга эга булиш, балки улардан мохирона фойдаланиш хам зарур. У тезкор ;изи;иш уйготадиган шахсларни танлаш ва маълумот туплашга катта ахамият берди. Шу муносабат билан Сун Цзи агентларни беш тоифага ажратди: махаллий, ички (агентлар уз фукаролари орасидан душман мамлакатида), айлантирилган килинган (икки томонлама ёки айлантирилган агентлар), кайтариб булмайдиган (купорувчилар) ва уюшган фитна тизимини ташкил этадиган одатланган (айго;чилар)2.

Тезкор усул (тезкор комбинация)нинг шаклланишида ;ирол Митридат Понтийский (милоддан аввалги и аср) мухим роль уйнаган, са;ланиб колган маълумотларга кура, у узи бир неча бор махфий маълумот берувчи сифатида харакат ;илган. Архивларда Митридат Понтийский шубхали, каттиккул ва айёр одам сифатида тавсифланади. Унинг хабарчилари куплаб Осиё худудларидаги Рим ва Греция ерларида доимий равишда фаол эдилар.

Файласуф Геродотнинг милоддан аввалги 480 йилга тегишли асарларининг аксарияти кадимги юнонлар томонидан кушинларнинг техникаси ва усулларидан фойдаланиш ха;ида ;айд этиб утилган. Шох Искандар Зул;арнайн ва Ганнибал хам тез-тез маълумот олиш учун тезкор ишлардан фойдаланганлар3.

Бундан таш;ари, Плутархнинг ёзувларига кура, иккинчи "Пуник уруши" пайтида (милоддан аввалги III аср) Сицилиядаги шахарга хужум цилишдан олдин, Ганнибал уз

1 Инжил, Эски ахд, "Сахрода" (13-боб) АЙFок1чилар. https://www.kitobook.com/web/INJIL/vz-004-num-muqaddas-kitob-injil.html.

2 Н.В.Румянцев, О.И.Мальчук. Развитие оперативно-розыскной деятельности с древних времен до XX века. Научная статья. https://cyberleninka.ru/article/n/razvitie-operativno-rozysknoy-deyatelnosti-s-drevnih-vremen-do-xx-veka.

3 Юдин Е. Г. Некоторые вопросы истории развития оперативно-розыскной деятельности и ее правой основы // Уголовно-исполнительная система: право, экономика, управление. - 2006. - № 5. - С. 14-21.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

агентини у ерга юборган, у Карфаген армиясига олов ва тутун билан ишора ;илган: натижада шахар катта йу;отишларсиз олинган. Кадимги тарихчи Полибиюснинг айтишича, Ганнибалнинг узи бир неча бор парик кийиб, сохта со;ол кийиб, разведка маълумотларини туплаш учун Рим лагерига кириб борган4.

Рим императорларида бутун империя буйлаб барча шубхали булган шахсларга нисбатан махфий агентларидан (хабарчи-айго;чи) иборат ;ушинларига эга булган.

Милодий 1-Ш асрлардаги ;адимги хиндларнинг адабий ёдгорлиги хисобланган "Артхашастра" асари, ;адимги Х,инд жамияти махсус хизматларининг тузилиши ва тамойиллари тугрисидаги маълумотлар манбаи булиб хизмат ;илади. Унда судъялар ва шубха остида ;олган бош;а органлар масъулларини назорат ;илиш хамда уларга но;онуний ;арорлар учун пора беришга ихтисослашган махсус агентлар ха;ида ха;ида гап боради. Худди шу агентлар,

- жиноятчиларни олдиндан тайёрланган гувохлар билан маълум уйлардан олдиндан режалаштирилган буюмлар ва ;имматбахо нарсаларни угирлашга мажбур ;илишлари;

- жиноий гурухлар орасига кириб фаолият олиб бориши;

- жиноий гурух аъзолари уртасида нифо; солиш ва уларни зарарсизлантириш каби вазифалар юклатилган5.

Милодий VI асрга келиб Византия империясининг разведка хизмати давлат бош;арувида устунликка эга булди ва давлат тузумига реал хавф соладиган душманларнинг режалари тугрисида маълумот олиш учун агентлар хорижий мамлакатларга савдогарлар ни;оби остида юбориш амалиётидан кенг фойдаланди.

Мусулмон давлатлари, хусусан, Африка, Осиё ва Шар;ий Европадаги харбий рейдлардан фаол фойдаланган холда, ю;ори даражада ташкил этилган махфий агентура аппаратини яратдилар.

XI асрнинг яна бир манбасида - Низом-ул-Мулкнинг "Сиёсатнома" рисоласида -элчихона фаолиятига багишланган "Элчилар ва уларнинг иш тартиби" номли йигирма биринчи фаслида куйидагилар келтирилган. Рисолада элчилар чегара худудига келганида, уларнинг ;анчаси ва ;анча одам борлиги тугрисида дархол хабарчилар томонидан маълумот юборилиши талаб ;илинган. Уларни кузатиб бориш ва йулда бошпана ва ози;-ов;ат бериш лозим булган. Элчилар, агар улар душман куч вакиллари булса хам, ха;орат ;илинмаслиги кераклиги, Куръони каримда курсатиб утилган: "Пайгамбар зиммасида фа;ат етказиш бор, холос. Аллох ошкор этган нарсангизни хам, яширган нарсангизни хам билур"6.

"Низом-ул-Мулк" асарида давлатлар бир-бирларига элчилар юбориб, нафа;ат ани;, балки махфий ва яширин ма;садларни хам кузлаганлар. "Улар йуллар, утиш жойлари, дарёлар, ари;лар, ичимлик сувларининг холати ;андай, ;ушинлар утиши мумкинми ёки йу;ми, ;аерда ем-хашак бор, ;аерда йу;, у ёки бу жойнинг ;айси

4 Н.В.Румянцев, О.И.Мальчук. Развитие оперативно-розыскной деятельности с древних времен до XX века. Научная статья. https://cyberlemnka.ш/artide/n/razvitie-operativno-rozysknoy-deyatelnosti-s-drevnih-vremen-do-xx-veka.

5 Курс лекции. Понятие, виды и формы ОРД. Краткая история и назначение оперативно-розыскной деятельности. Цели, задачи и принципы ОРД Раздел 3. https://pandia.ru/text/78/010/75130.php

6 Моида сураси, 99-оят. Шайх Мухаммад Содик Мухаммад Юсуф. «К,уръони Карим» ва узбек тилидаги маънолари таржимаси.; «НИОЬ NASHR»; 2017 й. 628 б.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

сафлари, нима эканлигини билишни хохлашган. уша давлат рахбарининг цушинлари ва унинг йигинлари, илтифотлари циролнинг муносабати ва учрашувлари цандай утганлиги, унвон цоидалари, утириш ва туриш, туп уйнаш, ов цилиш, унинг феъл-атвори, хаёти, хайрия фаолияти, куз-цулоцлари, одатлари ва ишлари, мукофотлари, адолатли ёки адолатсизлиги каби масалаларга эътибор царатилган. Шу билан бирга, унинг цари ёки ёшлиги, маърифатпарвар ёки жохил эканлиги, унинг ерлари гулаб-яшнаётганлиги ёки таназзулга юз тутаётганлиги хацида маълумотларни олиши? Унинг харбий цушинлари ундан розими ёки йуцлиги? Унинг халци бой ёки камбагал эканлиги? У узини фаолиятида хушёр ёки бефарц эканлиги? Унинг вазирлари лавозимга муносибми ёки йуцми, диндан хабари борми ёки йуцми? Унинг бош цумондонлари тажрибали ва инсонларга муносабати цандай эканлиги? Давлат рахбарини атрофидаги ишончли одамлари уцимишлими, ицтидорлими ёки йуцми? Улар нимадан нафратланишади ва нимани севадилар? Подшох, шароб ичаётганида, хушчацчац ва цувноцми ёки йуцми? У хамдардми ёки бефарцми? Жиддийми ёки цувноц холатда буладими? У купроц жангчилар ёки аёллар орасида булишни афзал курадими?" каби саволларга жавоб олиб келиши лозим булган7.

Агентларни цадрлаган ва фаол ишлатган Чингизхон махфий хизматни ташкил етишга ва агентура ишининг тактикасига жуда куп фойдали нарсаларни олиб келди ва шу билан бирга у душман айгоцчилари билан шафцатсизларча муносабатда булган. Хусусан, унинг харбий цумондони Субудай томонидан турли хийлалар, цайта узгариш каби ишончли одам сифатида ишлайдиган техникалардан фойдаланган. Субудай -Чингизхон ва унинг угли Уцтойнинг бош харбий стратег булиб, 20 дан ортиц харбий компанияларни бошцарган ва умумий жангда 65 маротаба галаба цозонган, бу даврда у тарихдаги бошца цумондонларга цараганда, купроц худудларни забт етган. У тарихдаги энг буюк харбий рахбарлар ва стратеглардан бири сифатида танилган8.

Япония халци, хусусан самурайларнинг ахлоц ва кундалик хаёт кодекси хисобланган "Бусидо" цоидаларида монарх ёки давлатнинг фойдасига айгоцчилик ва жосусликни амалга оширишни юклаган. Хусусан, Мэцукэ - самурайлар орасида офицер унвонидир. Токугава даврида вазифалари тулиц аниц булмаган амалдорларга шундай ном берилган. Уруш вацтида улар айгоцчи зобитлар сифатида харакат цилишган. Тинчлик даврида эса, мэцукэлар даймё (хужайин)ларига вассалларнинг хатти-харакатларини назорат цилиш асосий вазифа сифатида юклатилган. Мэцукэ атамаси "жосус" ёки "инспектор" деб таржима цилинади9.

Урта асрларда хам давлат, хукумат ва сиёсий тузум ва хавфсизликни таъминлаш мацсадида, тезкор комбинация куринишидаги турли усуллардан самарали фойдаланиб келишган. Бу даврда нафацат Европанинг аксарият давлатлари тезкор-цидирув ишнинг ташкилий шаклини узлаштирдилар, балки черков хам Европа буйлаб узининг агентура тармогига эга булган. Бундай маълумотларни олишнинг энг самарали

7 В.П.Потемкин Дипломатия с древних веков до 1872 гг. Том. 1. Дипломатия арабов https: //history .wikireading.ru/159253

8 https://ru.wikipedia.org/wiki/Субэдэй.

9 Ю.Дайдодзи. "Будосёсинсю". Бусидо. Военный канон самурая с комментариями. Я.Цунэтомо https://kartaslov.ru. (Мурожаат вак,ти: 12.12.2023 й.)

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

усулларидан бири фукароларнинг содир этган гунохлари буйича килган тавбалари хисобланарди. Уйгониш даврига кадар Рим империяси хокимияти дунёнинг бош;а мамлакатларидаги вазият ха;ида энг куп маълумотларга эга давлатлардан бири эди.

Францияда кардинал Ришелье душманларига ;арши махфий урушни уюштирар эди. Унга ноошкора маълумотлар х,ар куни агентлардан, шу жумладан Шарль Д.Артатьян (машхур "Уч мушкетёр" романи прототипи) исмли махфий ходимдан етказилиб турарди.

Машхур ёзувчи Даниэль Дефо хам узок; ва;т давомида агент сифатида фаолият юритиб, кейин эса Британия кироллиги махфий хизматининг рахбари булган. Шунингдек, Карон Де Бомарше ("Фигаронинг никохи" пьесаси муаллифи) ва Уолт Дисней каби машхур шахслар хам бир ва;тлар суперагентлар булишган.

Тарихга назар ташлайдиган булсак, тезкор комбинация усулларидан Наполеон хукмронлик килган даврнинг иккинчи ярмида урушлар туфайли барча ижтимоий ало;алар сусайиб, жиноятчилик тул;ини Франция шахарлари ва айни;са Парижни ;амраб олиши хавфи юзага келган. Францияда тезкор-;идирув ва разведка ишларини ташкил этишдаги улкан муваффа;иятлар Наполеонга тегишли булиб, унинг "махфий бюроси" нафа;ат душманга ;арши, балки фукаролар орасида хам фаолият юритган. Агентлар томонидан берилган маълумотлар учун ушбу фаолият моддий томондан яхши маблаглар билан таъминланган.

Буни натижасида огир жиноятчиликка ;арши кураш учун махсус булинма - Сюрте ташкил килинди. Маълумот урнида, Сюрте насионал (la Sûreté nationale) - Франция ички ишлар вазирлигининг миллий хавфсизлик бош бош;армаси булиб, мамлакатнинг асосий контрразведка ва полиция органи сифатида куйидаги вазифаларни амалга оширган:

> чет эл разведкалари ва уларнинг агентуралари фаолиятини ани;лаш ва чек куйиш;

> Франция, Германия ва Гарбий Берлин худудидан СССР ва бош;а социалистик мамлакатларга ;арши купорувчилик ишларини олиб бориш;

> Франция коммунистик партияси ва бош;а илгор ташкилотларга агентларни киритиш;

> сиёсий партиялар, касаба уюшмалари, эмигрант ташкилотларини кузатувини амалга ошириш;

> соби; мустамлакалар ва карам мамлакатлардан келган мухожирларни бирлаштирган турли ташкилотлар хамда уз ватандошларига нисбатан контрразведка фаолиятини амалга ошириш;

> миллий озодлик харакати ташкилотларига агентларнинг киритиш;

> Франция чегараларини мухофазасини амалга ошириш;

> чет элликларнинг Франция худудида кириш-чи;иш, яшаш ва харакатланиш режимига риоя этилишини назорат ;илиш;

> хукумат фаолиятини химоя ;илиш;

> жамоат тартибини са;лаш; жиноятчиликка ;арши курашиш;

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

> хукумат ва махаллий хокимият органларининг ички сиёсий вазиятдан хабардор ;илиб туриш10.

Сюрте ходимлари бор-йуги бир йил ишлаш жараёнида 812 нафар ;отил, угри, бос;инчи ва фирибгарларни ;улга олиб фош этдилар, жиноятчилар маконларини йу; ;илдилар. Огир жиноятларга ;арши кураш буйича хуфия чораларнинг бутун бир тизими ташкил этилди. Сюрте ходимлари ало;асида хабарчилар - илгари судланган шахслар турган, уларнинг хизматлари учун махсус махфий жамгармадан ха; туланган. У замонларда айго;чилардан фойдаланиш кенг ;улланилган, тезкор кузатув амалга оширилган, тезкор комбинациялар утказилган (айни;са тезкор киритиш ёки ни;обланган операцияларда), камера типидаги хоналарда тезкор-;идирув фаолияти жадал юритилган. Жиноятчиларнинг таш;и белгилари, судланганлиги хамда жиноятларни содир этиш усуллари буйича хисоби ташкил ;илинган. Уларнинг умумий сони деярли 5 млн. карточкани ташкил ;илганп.

Немис разведка хизматининг асосчиси полиция маслахатчиси В.Штибер хисобланиб, унда бутун дунёдаги ю;ори лавозимдаги амалдорлар ва сиёсатчилар, шунингдек, махфий хизматга жалб ;илиниши мумкин булган фаол агентлар ва фу;аролар руйхати шакллантирилган эди.

Пруссия ;ироли Фридрих II хам уз даврида айго;чилар имкониятларидан кенг фойдаланган. Фридрих II нинг атрофида юздан оши; агентлар фаолият олиб борган ва улар ;уйидаги тоифаларга: 1) мухим (ю;ори мартабали); 2) оддий (камбагаллар); 3) мажбурланган; 4) иккиюзламачи агентлар (фош эилган айго;чилар)га булинган. У агентларни рагбатлантириш ва мажбурлаш методларини узида мужассамлаштирган йури;нома ва психологик жихатдан тайёрлаш лозимлигини талаб ;илган. Бу келгусида умумий характердаги иш усулига айланди.

У маълум тоифа (дех;он, савдогар, князь ва х.к.)ларга ;араб ахборот манбаларини олиш ва улардан фойдаланиш буйича узини тавсияларини ишлаб чи;ди. Унинг "Дех;ондан тортиб то биринчи вазиргача хамма жосуслик ;илишга мажбур булиши керак. Шундагина давлат узини нисбатан хавфсиз хис ;ила олади"12 деган сузлари унинг тарихда "Буюк Фридрих" ("Фридрих Великий" М.И.) унвонига сазовор булишида муносиб хиссасини ;ушди.

АКШда хатто Шимолий ва жанубдаги фу;аролар уруши пайтида хам, контрразведка вазифаларини хал ;илиш учун хусусий из;уварларни жалб ;илиш кенг ;улланилган. Улардан бири Аллан Пинкертон булиб, у кейинчалик Шимолий Америка кушма штатлари контрразведка хизматини бош;арган. АКШнинг биринчи президенти Жорж Вашингтон хам тезкор-;идирув фаолияти усулларидан жуда самарали фойдаланган.

Учинчи боскич - Янги давр тезкор-кидирув ишлари. Чор Россиясини Марказий Осиёга бос;ини даврида хам, дипломатик, савдо ва бош;а муносабатлари даврида

10 Контрразведывательный словарь. Главное управление национальной безопасности министерства внутренних дел Франции. https://counterintelligence.academic.ru/

11 А.А.Хамдамов, Т.Р.Саитбаев ва бошк. Тезкор-кидирув хукуки: Дарслик. - Т.: Узбекистан Республикаси ИИВ Академияси, 2022.- 120 б. 14-бет.

12 Г.Федоров. Как Фридрих Великий создавал супершпионов? https://armflot.ru/index.php/razvedka/738-kak-fridrikh-velikij-sozdaval-supershpionov

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

айгоцчилар ёрдамида тезкор-цидирув ишини айрим элементларидан, хусусан, маълумотларни туплаш, тезкор аницлов ва тезкор киритиш каби тадбирлардан фойдаланишган. Масалан, Бугунги кунда Россия архивида сацланиб цолган 1853 йил 30 апрелда рус хукуматига берилган агентура хабарлари орцали Урта Осиё хонликлари уртасидаги муносабатлар хацидаги расмий баёнот билан танишиш мумкин. У ерда келтирилишича, цуцонликлар руслар томонидан цурилаётган кемалар хацида хабар топгач, бахорда узларининг цалъаларига русларнинг хужум уюштириши мумкинлигидан хавотирга тушиб цолишган. Шу боис Хива ва Куцон хонлари тинимсиз равишда бир-бирларига элчи юбориб, рус цушинларига царши иттифоц булиб курашиш мацсадида дустона алоцаларни мустахкамлашга интилаётганликлари цайд этилган хужжатда 1853 йил 30 апрелда рус хукуматига цозоц овулларидан етказилган агентура хабарида келтирилишича, рус цушинларининг Урта Осиё чегараларида фаоллашганлигидан хавотирга тушган Хива хони узининг айгоцчиларини хар томонга юборган. «Юрган миш-мишларга кура, айни вацтда бир цанча хиваликлар цозоц ботирлари Жонхужа Нурмухаммедов ва Исет Котибаровларнинг хузуридадирлар» деб маълум цилинган хужжатда13.

Мазкур даврларда тезкор-цидирув фаолиятидаги суров, маълумотларни туплаш, тезкор кузатув, шахснинг айнанлигини аницлаш, турар жойларни ва бошца жойларни, биноларни, иншоотларни, жойнинг участкаларини, техник ва транспорт воситаларини текшириш, тезкор киритиш, назорат остида етказиб бериш ва ницобланган операция каби тезкор-цидирув тадбирлардан унумли фойдаланилган.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, цуйидаги омиллар урта асрларда тезкор-цидирув тадбирлари ва тезкор комбинацияларни утказишга асосий сабаб булган:

- Кушни ёки душман давлатнинг ижтимоий, ицтисодий ва харбий салохияти хацида маълумотга эга булиш;

- Кирол (монарх) томонидан хокимиятни уз цулида сацлаб цолиш;

- Хукмдор томонидан уз халцини куч ва босимда ушлаб туриш;

- Тадбирларни утказиш орцали ахолини "элита"си булган зодагонлар, князлар, хокимлар, беклар ва х.к. манфаатларига хизмат цилиш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- Давлатлар уртасидаги уруш ва цуролли можаролар даврида махсус тактика ва стратегияларни цуллаш;

Уша даврларнинг монархларига хос булган босцинчилик харакатлари,, хукмронлик ва машхурлик каби харакатларни самарали амалга ошириш.

References:

1. Инжил, Эски ахд, "Сахрода" (13-боб) Айгоцчилар. https://www.kitobook.com/web/INJIL/vz-004-num-muqaddas-kitob-injil.html.

2. Н.В.Румянцев, О.И.Мальчук. Развитие оперативно-розыскной деятельности с древних времен до XX века. Научная статья. https://cyberleninka.ru/article/n/razvitie-operativno-rozysknoy-deyatelnosti-s-drevnih-vremen-do-xx-veka.

13 А.Х.Камилов (масъул мухаррир) Узбекистон дипломатияси тарихи (К,адимги замонлардан хозирги кунгача); 6-жилд. Жахон ик,тисодиёти ва дипломатия университети. Тошкент. «O'zbekiston». 2019. 508 б. 240-бет.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

3. Юдин Е. Г. Некоторые вопросы истории развития оперативно-розыскной деятельности и ее правой основы // Уголовно-исполнительная система: право, экономика, управление. - 2006. - № 5. - С. 14-21.

4. Н.В.Румянцев, О.И.Мальчук. Развитие оперативно-розыскной деятельности с древних времен до XX века. Научная статья. https://cyberleninka.ru/article/n/razvitie-operativno-rozysknoy-deyatelnosti-s-drevnih-vremen-do-xx-veka.

5. Курс лекции. Понятие, виды и формы ОРД. Краткая история и назначение оперативно-розыскной деятельности. Цели, задачи и принципы ОРД Раздел. 6. Моида сураси, 99-оят. Шайх Мухаммад Соди; Мухаммад Юсуф. «Куръони Карим» ва узбек тилидаги маънолари таржимаси.; «HILOL NASHR»; 2017 й. 628 б.

6. В.П.Потемкин Дипломатия с древних веков до 1872 гг. Том. 1. Дипломатия арабов https://history.wikireading.ru/159253

7. https://ru.wikipedia.org/wiki/Субэдэй.

8. Ю.Дайдодзи. "Будосёсинсю". Бусидо. Военный канон самурая с комментариями. Я.Цунэтомо https://kartaslov.ru. (Мурожаат ва;ти: 12.12.2023 й.)

9. Контрразведывательный словарь. Главное управление национальной безопасности министерства внутренних дел Франции. https://counterintelligence.academic.ru/

10. А.А.Хамдамов, Т.Р.Саитбаев ва бош;. Тезкор-;идирув ху;у;и: Дарслик. - Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2022.- 120 б. 14-бет.

11. Г.Федоров. Как Фридрих Великий создавал супершпионов? https://armflot.ru/index.php/razvedka/738-kak-fridrikh-velikij-sozdaval-supershpionov

12. А.Х.Камилов (масъул мух,аррир) Узбекистон дипломатияси тарихи (Кадимги замонлардан хозирги кунгача);6-жилд. Жахон и;тисодиёти ва дипломатия университети. Тошкент. «O'zbekiston». 2019. 508 б. 240-бет.

13. Каршиев А. М. К вопросу о понятии «Оперативная комбинация» //Образование наука и инновационные идеи в мире. - 2023. - Т. 25. - №. 1. - С. 68-71.

14. Каршиев А. М. и др. Нормативно-правовая регламентация обеспечения компьютерной безопасности информационных систем в Республики Узбекистан //образование наука и инновационные идеи в мире. - 2023. - Т. 25. - №. 1. - С. 77-82.

15. . Tashtemirov А., Ро!аО А. Ayollar jinoyatchiligining oldini olish chora-tadbirlari //Инновационные исследования в науке. - 2024. - Т. 3. - №. 1. - С. 75-78.

16. Таштемиров А. А. и др. Ижтимоий профилактика объекти сифатида алкоголизм таъсиридаги шахслар билан ишлаш фаолиятини такомиллаштириш /^о 'ngi ilmiy tadqiqotlar nazariyasi. - 2023. - Т. 6. - №. 12. - С. 552-558.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.