Научная статья на тему 'Ротацион ва комбинациялашган машиналарнинг ишчи органлари ишини баҳолаш.'

Ротацион ва комбинациялашган машиналарнинг ишчи органлари ишини баҳолаш. Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
41
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
экишдан аввал ишлов бериш / юмшатиш / тирмалаш / текислаш / майдалаш / солиштирма иш / янги сиртлар ҳосил қилиш / тупроқ фракциялари / тупроқ деформацияси / эластик деформация / пластик деформация / солиштирма кинетик энергия / предпосевная обработка / рыхление / боронование / планировка / крошение / удельная работа / образование новых поверхностей / почвенные фракции / деформация почвы / эластическая деформация / пластическая деформация / удельная кинетическая энергия

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Отаханов Баҳром Садирдинович, Қидиров Адхам Рустамович

Мақолада тупроққа экишдан аввал ишлов берадиган ротацион ва комбинациялашган машиналарнинг иш сифатини баҳолаш усуллари таҳлил қилинган. Қаттиқ материалларни майдалаш бўйича гипотезалар кўриб чиқилган ва бу назарияларнинг тупроққа ишлов бериш нуқтаи назаридан афзалликлари ва камчиликлари аниқланган. Таҳлил асосида ротацион ва комбинациялашган машиналарнинг иш сифатини баҳолашда солиштирма кинетик энергия усулидан фойдаланиш таклиф қилинган ва солиштирма кинетик энергияни аниқлаш методикаси баён қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Отаханов Баҳром Садирдинович, Қидиров Адхам Рустамович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Оценка качества работы рабочих органов ротационных и комбинированных машин

В статье анализированa оценка качество работы ротационных и комбинированных машин для предпосевной обработки. Рассмотрены гипотезы по дроблению твердых материалов с точки зрения обработки почвы, и определены преимущества и недостатки. На основе анализа предложен метод оценки качества работы ротационных и комбинированных машин основанный на определения удельной кинетической энергии при обработке почвы и описан метод определения.

Текст научной работы на тему «Ротацион ва комбинациялашган машиналарнинг ишчи органлари ишини баҳолаш.»

УДК 631.314

РОТАЦИОН ВА КОМБИНАЦИЯЛАШГАН МАШИНАЛАРНИНГ ИШЧИ ОРГАНЛАРИ ИШ СИФАТИНИ БА^ОЛАШ

Отаханов Барром Садирдинович НамМКИ, доцент, т.ф.н, baxromo1001@gmail.com, тел. +998903409424

Кидиров Адхам Рустамович НамМКИ "Тмж" кафедраси укитувчиси, мустакил изланувчи e-mail: aqidirov@gmail.com, тел: +998972177611

Аннотация: Маколада тупрокка экишдан аввал ишлов берадиган ротацион ва комбинациялашган машиналарнинг иш сифатини бах,олаш усуллари тах,лил килинган. Каттик материалларни майдалаш буйича гипотезалар куриб чикилган ва бу назарияларнинг тупрокка ишлов бериш нуктаи назаридан афзалликлари ва камчиликлари аникланган. Тах,лил асосида ротацион ва комбинациялашган машиналарнинг иш сифатини бах,олашда солиштирма кинетик энергия усулидан фойдаланиш таклиф килинган ва солиштирма кинетик энергияни аниклаш методикаси баён килинган.

Аннотация: В статье анализировата оценка качество работы ротационных и комбинированных машин для предпосевной обработки. Рассмотрены гипотезы по дроблению твердых материалов с точки зрения обработки почвы, и определены преимущества и недостатки. На основе анализа предложен метод оценки качества работы ротационных и комбинированных машин основанный на определения удельной кинетической энергии при обработке почвы и описан метод определения.

Annotation: The article analyzes the evaluation of the quality of work of rotary and combined machines for pre-sowing processing. Hypotheses for crushing solid materials from the point of view of tillage are considered and advantages and disadvantages are determined. Based on the analysis, a method for assessing the quality of work of rotary and combined machines based on the determination of specific kinetic energy during soil cultivation is proposed and a method for determining is described.

Калит сузлар: экишдан аввал ишлов бериш, юмшатиш, тирмалаш, текислаш, майдалаш, солиштирма иш, янги сиртлар х,осил килиш, тупрок фракциялари, тупрок деформацияси, эластик деформация, пластик деформация, солиштирма кинетик энергия.

Ключевые слова: предпосевная обработка, рыхление, боронование, планировка, крошение, удельная работа, образование новых поверхностей, почвенные фракции, деформация почвы, эластическая деформация, пластическая деформация, удельная кинетическая энергия.

Keywords: seedbed preparation, loosening, harrowing, leveling, crumbling, specific work, formation of new surfaces, soil fractions, soil deformation, elastic deformation, plastic deformation, specific kinetic energy.

Уругларнинг униб чикиши учун кулай шарт-шароитларни яратиш максадида

экишдан олдин тупрокка юза ишлов берилади, бу эса мух,им технологик жараён булиб, тупрокнинг сирт катламини юмшатиш, тупрок намлигини саклаш учун тирмалаш, тупрок юзаси нотекислигини камайтириш каби бир катор технологик операцияларни уз ичига олади. [1]. Назарий ва экспериментал тадкикотлар натижаларига кура, экиш олдидан ишлов беришнинг якуний боскичида бажариладиган тупрок юзаларини зичлаш ва текислаш жараёнларида тупрок фракциялари деформацияланиши туфайли тупрок юзаси айрим х,олларда тупрокнинг бутун чукурлиги буйича зичланиб кетиши аникланган. Тупрок катламларининг юкори даражадаги зичланиши салбий омил х,исобланади, бу эса эрозив заррачаларнинг купайишига олиб келиши мумкин, бу ГОСТ [2] талабларига тугри келмайди. Тупрокка экишдан олдинги ишлов бериш сифати ишлов берилган катламнинг чукурлигини, сиртнинг профилини, фракцияларни, тупрокнинг зичланиш даражасини, шунингдек, тупрокнинг физик ва технологик хусусиятларига таъсир килувчи кийматларини тупрок таркибининг тузилишини улчаш йули билан аникланади. Илмий-техник адабиётларни тах,лил килиш натижасида тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишини алох,ида ишчи органлар сифатида х,ам, бирлаштирилган бирликларнинг бир кисми сифатида х,ам бах,олайдиган ягона сифат мезони белгиланмаган.

Тупрок ва бошка каттик материалларни майдалаш натижаларини тавсифловчи бир катор гипотезалар мавжуд булиб, Кирпичев, Бонд, Риттингер, Ребиндер ва бошкалар томонидан таклиф килинган. Бу гипотезалар у ёки бу даражада Кулон, Навье, Мор ва бошкаларнинг каттик материалларнинг мустах,камлиги назариясига асосланган.

Материалларнинг бошлангич ва сунгги улчамларининг энергия сарфи орасида богланиш урнатиш майдалаш назариясининг асосий масаласи х,исобланади.

Риттингер гипотезаси буйича материални майдалашда бажарилган иш (А) янги х,осил булган сиртларнинг юзасига (AF) пропорционал:

А = К А, (1)

бу ерда, К1 - пропорционаллик коэффициенти.

Аммо бу назария майдалашда булак танасининг узгаришини х,исобга олмайди. Шу сабабли у майдаланган мах,сулотнинг солиштирма сирти кичик булганда майдаланиш жараёнини баён кила олмайди.

В.Л.Кирпичев ва Ф. Кикларнинг назариясида ухшаш ва ёппа жисмларнинг шаклини бир хилда узгариши учун зарур булган энергия уларнинг хджмига пропорционаллиги исботланган, ёки

А = к2 • (2)

бу ерда, к2 - пропорционаллик коэффициенти;

ёъ - майдалашдан аввал материалнинг куб шаклидаги булаги киррасининг улчами.

Уртача улчами db булган Qm (кг) материални майдалашда майдаланадиган материал булакларининг умумий сони куйидагига тенг ^ • йъ / р, тааллукли равишда майдалашда бажарилган иш

А = к2 •вт /Р, (3)

бу ерда, р - булакнинг зичлиги, кг/м3.

Kypиб yтилгaн мaйдaлaш гипoтeзaлapи мaйдaлaшдa aмaлгa oшaдигaн мypaккaб жapaённинг фaкaт б^ к^мини aкc эттиpaди. Kиpпичeв-Kик нaзapияcи мaтepиaлни дeфopмaциялaшгa capфлaнaдигaн энepгияни бaхoлaйди Ba янги cиpтлap хocил бyлишигa capфлapни хишбга oлмaйди. Бу нaзapияни йиpик Ba Уpтaчa мaйдaлaшдa, ёки янги x,ocra бyлгaн cиpтлap тaъcиpи кaм бyлгaндa кУллaш мaкcaдгa мyвoфик. Pиттингep нaзapияcи бyлaкнинг элacтик дeфopмaцияcини хишбга oлмaйди.

Aмaлдa мaйдaлaш жapaёнидa бyлaклapнинг дeфopмaцияcи Ba янги OTpxnap хocил 6УЛИШИ биp вaктнинг yзидa coдиp бyлaди. Бyндaн тaшкapи х^ил бyлгaн бyлaклapнинг Улчaмлapи тypличa 6УЛИ6 хиcoб-китoблapни мypaккaблaштиpaди.

Шу мyнocaбaт билaн кyплaб oлимлap бу хoдиcaлapни ^мплсте бaхoлaшгa хapaкaт килдилap. П.A.Peбиндep (1940) Ba Ф.Бoндлap (1951) мaйдaлaшдaги энepгия capфлapини бyлaклap дeфopмaцияcидa хaм, янги OTpraap хocил бyлишидa хaм бaжapилгaн ишни aниклaшни тaклиф килдилap.

Б^ кaтop oлимлap ишчи opгaнлapнинг caмapaдopлигини бaхoлaш бyйичa тaдкикoтлap oлиб бopгaнлap. Ушбу тaдкикoтчилap тoмoнидaн oлиб бopилгaн тaдкикoтлap ишчи opгaннинг пapaмeтpлapини тypли бaхoлaш мeзoнлapи билaн acocлaш учун хизмaт килaди. Бaжapилгaн ишлap opacидa P.И.Бaймeтoв тoмoнидaн oлиб бopилгaн тaжpибaлapгa aлoхидa эътибop кapaтиш лoзим, y мaйдaлaш cифaтини coлиштиpмa иш бyйичa aниклaшни тaклиф килгaн [3]. Aммo бу ycyл мaйдaлaш жapaёнини aмaлгa oшиpaётгaн ишчи opгaнлapнинг иш cифaтини кaндaй дapaжaдa мaкбyл экaнлигини aниклaб бepa oлмaйди, чунки ишчи opгaннинг ишчи тсзлигининг opтишидa бaжapилгaн coлиштиpмa иш дoимий кaмaйиб бopaди. Бизга мaълyмки, ишчи тсзликнинг opтиши билaн capфлaнaётгaн энepгия унинг квaдpaтигa пpoпopциoнaл paвишдa opтaди.

M.B.Иикифopoв, B.B.Гoлyбeвлap [4] тyпpoк фpaкциялapининг мaйдaлaниш дapaжacини ypтaчa кaттaлик бyйичa бaхoлaш тyпpoкни тeкиcлaшдaн oлдин Ba ксйинги Улчaми хaкидaги мaълyмoтлapни coлиштиpиш ЙУЛИ билaн aмaлгa oшиpишни тaклиф килишгaн.

Tyпpoкни экишдaн oлдин ишлoв бepиш учун ишчи opraanap Ba мaшинaлapнинг ишлaшини бaхoлaш ycyли, шунингдск, тyпpoк фpaкциялapи пapaмeтpлapини aниклaшдa capaлaш ycyли кУллaнилди. Бyндaн тaшкapи, тyпpoк хaжмидa тyпpoк фpaкцияcининг Уpтaчa диaмeтpи Vn.a. ифoдa билaн aниклaнaди

h0(dTM) = f (DTM), мм. (4)

бу epдa, h0 - тyпpoк хaжмининг бeлгилoвчи хycycияти Vт.a. мм;

dT.a. = (dlTM,d2Ta,d^a..., dma) - crpy^ypaOT бyзилмaгaн тyпpoк нaмyнacидaги тyпpoк хйжми (Vr.a) фpaкциялapининг пapaмeтpлapи, мм;

d„.a. = (dlT,a, d2Ta,d3Ta..., dnTa) - тyпpoкнинг Уpтaчa фpaкциялapи пapaмeтpлapи (Vт.a),

мм.

Tynpo; фpaкциялapининг Уpтaчa хaжмини тyFpидaн-тyFpи хиcoблaш, yлapнинг

шaклини шap шaклидa oлиш учун xap биp тyпpoк фpaкцияcининг зappaчa хйжми, микдopи Ba мaccacи хaкидaги мaълyмoтлapдaн фoйдaлaнилгaн. Бу кypcaткич бeлгилoвчи

xycycra^^. Х,ар бир тупрок фракциясининг yлчамини аниклаш жyда машаккатли бyлганлиги сабабли, тупрокни, структуравий коэффициентни аниклаш учун тавсиялар кУлланилади [5-8]. Бундан ташкари, агар грунт ва торф учун тегишли стандартлар ва тавсиялар мавжуд бyлсада, тупроклар учун ушбу кyрсаткичларни аниклашнинг ягона методологияси мавжуд эмас.

Tyпрок фракцияларининг куп кисми шар шаклига эга ёки унга иложи борича якинрок деб олинса, Уртача yлчам Dп.аср Уртача тупрок фракциялари ифода билан аникланади

Nm

аФ

2•У" (d2 +d2)• (d. „ + d )

/ t=i\ ф та; V /т.а.+l та/

бу ерда, m¿ - тупрок фракцияларининг i-чи кисмининг массаси, г; - тупрок фракцияларининг хдкикий диаметри, мм;

dna - бузилмаган тузилишга эга бyлган тупрок намунаси кyринишидаги Vm тупрок хджмининг тупрок фракцияларининг диаметри, мм.

Функцияни аникловчи xyсyсият сифатида белгилаб олинса

f = У"=1 dt ■ m, мм. (6)

бу ерда, dt - тупрок агрегатларининг t -чи кисмининг Уртача диаметри, мм, d = dt™+1 + dna ифода бyйича Уртача диаметрнинг кийматини олади

ZN

i=1 d

Dу =-г-—-, мм. (5)

т. а А х-" s 2 ^^

У" dt • m =У" А а • m, (7)

ва куйидаги формула бyйича аникланадиган тупрок фракцияларининг Уртача OFирликдаги катталиги олинди

DУР = — У" dt • mt, мм, (8)

■ур m 1=1

бу ерда, d? - тупрок; агрегатларининг t -чи кисмининг уртача диаметри, мм m - тажрибадаги тупрок намунасининг массаси, г, тупрок намунасининг

массасига тенг.

Фаол ишчи органлар - фрезалар, культиваторлар yтгандан кейин тупрокда бегона утлар, сомонлар, Усимлик илдизлари мавжудлигини х,исобга олган х,олда тупрокнинг деформацияланиши пайтида тегишли шаклдаги тупрок фракциялари х,осил булиши билан

тупрок фракцияларининг уртача киймати куйидаги формула оркали ифодалаш мумкин,

m

Dф=^^Г, мм, (9)

ф v^n m,.

Jt=1

dt

Шундай килиб уртача диаметрни х,исоблашда тупрок фракцияси хджмининг уртача йетиндиси Vта тулик ёки маълум чегараларда Vта xyсyсиятларини саклаб туриши керак.

Tyпрок фракцияси катталигининг натижавий уртача киймати ишлов бериш

машиналарининг технологик режимлари ва конструктив параметрларининг билвосита характеристикаси булиб хизмат килади, шунингдек, аник иш шароитида тупрок майдаланишининг сифатини бахолаш учун ишлатилиши мумкин. Ишчи органлар томонидан тупрок намунасининг сикилиш даражасини белгилашда, тупрок фракцияларининг хажмини узгартириш учун мажбурий эхтимоллик билан бахолаб олинган тажриба маълумотларининг кийматларидан фойдаланиш керак. Шунинг учун тупрок фракциялари хажмининг узгариш даражасининг талаб килинадиган ва хакикий натижалари уртасидаги фарк Стюдент мезонлари буйича эхтимолликни бахолаш хусусиятларидан фойдаланган холда аникланади [9, 10].

Куйидаги ифодадан талаб килинадиган ва хакикий натижалари уртасидаги фарк аникланади,

О

Ваник , (10)

2

бу ерда, Dаник - тупрок хажмининг аникланган киймати бирлиги, мм;

1 - ^ - талаб килинадиган натижалар учун Стюдент мезонинг жадвалли киймати, а

га тенг;

OD - стандарт огиш, мм;

П - кесма шаклига караб тупрок фракцияларининг характеристикаси, мм.

П - курсаткичининг киймати олдинги ишлов беришни хисобга олган холда, шунингдек, хосил булган тупрок фракциялари кесимининг шаклини аниклаш оркали экспериментал тарзда аникланиши мумкин. Шар шаклига эга булган тупрок фракцияларининг купчилиги учун бу курсаткич куйидаги формула буйича хисобланади,

24 ^ N т. пп

П =--/ ,-Ч-;—, (11)

' л-р + й )• (й2 , + й2 )

г \ ф гт.а/ \ /т.а.+1 1т.а./

бу ерда, р - тупрок зичлиги, г/см3;

Овалсимон шаклига эга булган тупрок фракциялари учун п киймати куйидагича аникланади,

П = - -т-, (12)

' р У1 Б • (й1ф+ й1ТМ), ( )

бу ерда, S - овалсимон тупрок фракциясининг кундаланг кесими, м2, ва куб шаклидаги тупрок фракциялари учун п курсаткичи куйидаги ифода билан хисобланади,

П =--У,-4-5—, (13)

' л-р У,=1(йЛ + й )-(й2 , + й2 )

V гф гт.а; V /т.а.+1 гт.а. /

Тупрокнинг дастлабки донадорлиги, шунингдек, тупрок турини хисобга олган холда узгарувчан тупрок тузилишининг бир нечта курсаткичлари унинг физик-механик ва технологик хоссалари экишдан олдинги ишлов бериш турли технологик жараёнлар ва ва ишчи органларининг констркуцияларини солиштирилганда текислаш технологик жараёнининг сифат мезонини аниклаш учун асос булиб хизмат килади. Ушбу мезон сифатида нисбатдан аникланган курсаткичдан фойдаланиш таклиф этилади,

-ср

Ксиф = -р, (14)

—св

Аникланган Ксиф курсаткичи 0 дан 1,0 гача узгариб туради ва тупрок профилининг деформацияси канчалик бир хил булса, Ксиф курсаткичи бирга якинрок булади. Тажриба шароитида фаол, пассив ва комбинацияланган харакатларнинг замонавий тупрокка ишлов берувчи ишчи органларини бахолашда курсатилган мезон 0,80 ... 0,90 оралигида, аммо дала шароитида сифат мезони 0,40 дан 0,50 гача оралигида эканлиги аникланган [11].

Агротехник талабларни тахлил килиш асосида тупрок фракцияларининг агротехник жихатдан асосий улчов кийматларининг чегаралари белгиланди, бу эса турли ишчи органлар томонидан ишлов бериш машиналари таркибида экишдан олдинги ишлов бериш сифатини бахолаш методологиясини таклиф килиш имконини берди [2]. Буни эса амалга ошириш функциясининг назарий богликлигини куйидагича ёзиш мумкин:

у(й) = а-й■ е р , мм, (15)

Г 1 1^0

бу ерда, а = — е 0 ; й 0

у = й0--р нинг мусбат киймати билан;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2 ■й 0

do - тупрок фракцияларининг диаметри Vт.а, агротехник талабдаги киймати, яъни

У К) = у(К.а) = 1,0;

Уга - йигиндининг хоссасини аникловчи у(й) функцияни куриб чиксак, бундан тупрок фракцияларининг уртача диаметрини аниклаш мумкин,

у (-) = — ^ у(й ) ■ т(, мм, (16)

т ='

бу ерда, dt - тупрок фракцияларининг ^-чи кисмининг уртача катталиги, мм. Узгарувчи р ни куйидаги ифода ёрдамида хисоблаш мумкин,

р= 1 1 * р ■ ^ • (17)

-+ — ■ 1п(--)

й0 А й ± А

бу ерда, А - ^0 кийматидан рухсат этилган огиш, мм;

Р - улчамлари й0 ± А оралигида булган тупрок наъмунасини амалга ошириш даражаси.

Тупрок фракциясининг уртача хажмини аниклаш усули масаланинг мохиятини очиб бермайди, у факат урганилаётган ишчи органларнинг иш сифатларини солиштириш учун ишлатилиши мумкин, чунки тупрокнинг майдалаш даражаси тезлик ошишига боглик холда тупрок булакларини майдалаш учун сарфланадиган энергия микдори ортиб боради. Шунинг учун бу усул билан майдалашнинг оптимал параметрларини аниклаб булмайди. Бундан ташкари, тупрок булакларининг улчамлари, намлиги ва ишчи орган шаклининг таъсир килиши хисобга олинмаган.

(й-У)2

Юкоридаги хисобга олган холда эластик деформацияга хам, янги хосил булган сиртга сарфланган энергияни аниклашга асосланган метод ишлаб чикилган [12]. Бу методда тупрок булакларининг катталигига, намлигига боглик равишда майдаланиш бошланадиган чегаравий тезлик ва энергия сарфи майдаланган тупрок булакларининг янги хосил булган сиртларига нисбатан оптимал майдалаш тезлигини аникланади Каттик жисмни майдалашнинг умумий схемаси кетма-кет эластик ва пластик деформациялар ва унинг ёрилишидан иборат эканлиги аникланган.

Тупрокни майдалашда хосил булган сикиш кучи жисмни эластик, пластик деформацияларига ва майдаланишига сарфланади. Майдаланишнинг умумий ишини куйидагича ифодалаш мумкин

Ат = А + Ар , (18)

бу ерда, Ае - жисмнинг эластик деформациясига сарфланган иш;

Ар - пластик деформация билан янги сиртларни хосил килишга сарфланган иш.

Эластик деформациянинг иши жисмнинг деформацияланган хажмига пропорционалдир, яъни

2

О

А =—р--АУ = к• АУ, (19)

е 200-Е

бу ерда, Ор - тупрок мустахкамлигининг чегаравий кучланиши, Па;

Е - эластиклик модули, Па;

АУ - деформацияланган жисм хажми, м3.

Пластик деформациялар ва янги сиртларни хосил килиш учун сарфланган ишни иккинчисини куйидагича хисоблаймиз

Ар = а - АБ, (20)

бу ерда, АБ - материални майдалаш жараёнида янги хосил булган сирт, уни фарк сифатида аниклаш мумкин,

АБ = Б - Б, (21)

бу ерда, Sl - парчаланишдан аввалги булакнинг умумий юзаси, м2;

Б2 - майдалангандан кейинги барча заррачаларнинг умумий юзаси, м2.

ва Б2 кийматларини аниклаш учун биз [13, 14, 15] таклиф килганидек, майдалашдан олдин ва кейин хосил булган булакларнинг улчамлари уртача диаметрга тенг булган шарлардан иборат деб кабул киламиз. D намуна диаметри ва майдаланган махсулот булаклари диаметри d.

Намунанинг майдаланиши натижасида хосил булган булаклар сони (п)

д й3

бу ерда, Q ва q - майдалашдан олдинги ва кейинги булакларнинг массаси.

Агар майдалаш натижасида бир хил улчамдаги булаклар олинади деб фараз килсак, у холда

Б = 6Б2, ва Б2 = впй2, (23)

п = ^ = ^, (22)

(3.6) га нисбатан п, Sl ва S2 кийматларини алмаштириб, оламиз

А5 = 6—2(— -1), (24)

й

ёки, г = — ни белгилаб, ёзишимиз мумкин

А? = ад -1) , (25)

Юкоридагилардан, куриниб турибдики, намуналарни майдалашда хосил булган янги сиртлар бирликсиз майдалаш даражасига купайтирилган дастлабки намунанинг юзасига тенг.

(17) тенгламадаги АS кийматини (20) га алмаштириб, хосил булади

Ар = 6а ■ —2(1 -1), (26)

Намуналарни майдалашда майдаланган булаклар одатда турли улчамли хусусиятларга эга булиб, бу уларнинг уртача кийматида катта хатоларга олиб келади. Махсулотда катта булаклар булса, бу айникса сезилади. Майдаланган булакларнинг таркибини бир хил эмаслиги хисобга олиб майдалаш жараёнида улардан янги хосил булган сиртлар куйидагича аникланган:

А5 = 52 - 5 =-^Ц- ■ й2 +-^Ц- ■ й22 +... + -^Ц- ■ й2 - 6—2 =

2 1 л3 1 т3 2 т3 п

У ■ й1 У ■ й2 У ■ йп

6—2

— (* + ^ + ...+ ^ - 1) 0 й1 й2 йп

= 6—2(— ■У ^- -1), (27)

(0 У йг ), ( )

бу ерда, 0 - тупрок булагининг массаси, кг; - алохида фракцияларнинг массаси, кг;

Уо - фракцияларнинг зичлиги, кг/м3;

di = (dy+dq)/2 - алохида фракцияларнинг уртача диаметрлари, м;

dy - катта фракция диаметри, яъни, материал ушланиб колган элак тешигининг улчами;

dq - кичик фракция диаметри, яъни, материал утган элак тешигининг улчами.

Худди шу тарзда, бошлангич улчами Бур булган бир хил булаклардан ташкил топган q' материални майдалашда янги хосил булган сиртларни осонгина курсатиш мумкин.

А5 = - £-) , (28)

У0 йг —

Бундан ташкари, агар биз & = ёур деб фараз килсак, у холда Едг=д' булиши аник

А5= -(^"ТТ") ■ (2®)

У а. — .

/0 ур ур

Агар майдалашдан олдин ва кейин материалнинг булаклари шар шаклида олинадиган булса, унда янги хосил булган сиртлар куйидагига тенг булади

л

АБш =-АБг, (30)

6

бу ерда, АБш, - сферик ва куб шаклидаги намуналарни майдалашда янги хосил булган сиртлар.

Тупрок наъмуналари майдалангандан кейин унинг шакли куйидаги сабабларга кура куб сифатида олинган:

а) хакикий шарсимон сиртли намуналарни олинмаганлиги учун;

б) майдалангандан кейин намуна ва булаклар юзасида доимо носимметрикликлар мавжуд булиб, бу умумий нотекисликни оширади;

в) майдалангандан кейин зарралар ихтиёрий шаклга эга булади.

Энди (22) формуладан (20) га битта булакни булишда АS кийматларини урнига куйиб, куйидаги хосил киламиз:

А = 6аБ 2(Б У д -1) , (31)

Умумий майдалаш иши куйидаги формуладан аникланадиган намунанинг кинетик энергиясига тенг

АИт = в^2, (32)

2 £

бу ерда, 0 - намунанинг массаси, кг;

3; - ишчи органнинг чизикли тезлиги.

(18) формулани куйидагича ифодалаш мумкин,

Ар = Ат - Ае, (33)

Агар уларнинг таркибий кисмларини кийматларини охирги тенгликка алмаштирсак, куйидагича булади:

а • АБ = в3- - к • АУ, (34)

2

Ушбу ифодадан тупрокни майдалашда янги хосил булган сиртлар бирлигига тугри келган солиштирма ишнинг кийматини аниклаш мумкин

в 32 к' АУ 1 в 33 , ^з

а = ——г---ёки а = — (-—'--к^Б3, (35)

2АБ АБ АБ 2

Майдалаш учун сарфланган кинетик энергия куйидаги формула билан аникланади

2

АГ = Т - Г = т1т' 3 , (36)

2(т + т)

бу ерда, т1 - ишчи орган массаси, кг; т2 - майдаланган тупрок булагининг массаси. Бу форуладан куриниб турибдики, ишчи органнинг массаси ва ишчи тезлиги канча катта булса сарфланаётган кинетик энергия шунчалик катта микдорда булади.

Масса ва янги хосил булган сиртлар бирлигига тугри келадиган кинетик энергия микдорлари куйидаги формулалар ёрдамида аникланади,

ъ- АТ ъ- АТ шл

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

«m = kn -, = , (37)

m2 AS

бу ерда kn = kopt / khaq - тупрок намлиги коэффициенти, бу ерда kopt -тупрокнинг оптимал намлиги, kh - тупрокнинг хакикий намлиги

Янги сиртларни хосил килиш учун сарфланган энергияни аниклашда намунани майдалаш пайтида олинган барча тупрок булакларини тупланади ва хисобга олинади. Шу максадда майдаланган тупрок булакалари 10, 25, 50, 100 мм гача булган улчамдаги элакларда фракцияларга ажратилади. Тажриба маълумотларини кайта ишлашда AS - янги хосил булган сиртларнинг киймати (27) формула буйича аникланди.

Шундай килиб, фракциялар буйича янги хосил булган сиртлар бирликларига тугри келган энергия микдорларини куйидаги формула билан аниклаш мумкин,

as = « + « +... + « , (38)

бу ерда, aSi ,..., aS - майдаланган тупрок фракциялари бирлигига сарфланган

кинетик энергия микдори.

Тупрокка ишлов берадиган ишчи органларни синашда янги хосил булган сиртларга сарфланган энергия микдорини аниклаш усули, тажриба ва дала тадкикотлари пайтида олинган натижаларни энергетик хамда сифат нуктаи назаридан туликрок бахолаш ва агротехник талабларга кай даражада жавоб беришини аниклаш имконини беради.

АДАБИЁТЛАР

1. ГОСТ 16265-89 Земледелие. Термины и определения. М.: Издательство стандартов, 1991. 23 с.

2. ГОСТ 26244-84 Обработка почвы предпосевная. Требования к качеству и методы определения. М.: Издательство стандартов, 1984. 5 с.

3. Байметов Р.И. О крошении почвы комбинированными орудиями предпосевной обработки // Механизация хлопководства. 1972, № 10. с. 4-5.

4. Никифоров М.В., Голубев В.В. Определение критерия качества предпосевной обработки почвы при использовании различных почвообрабатывающих машин // Вестник ФГОУ ВПО «МГАУ имени В.П. Горячкина». 2018. N 6(88). С. 11-16. DOI 10.26897/17287936-2018-6-11-16.

5. ГОСТ 10650-2013 Торф. Методы определения степени разложения. М.: Стандартинформ, 2014. 13 с.

6. Вадюнина А.Ф., Корчагина З.А. Методы исследования физических свойств почв. М.: Агропромиздат, 1986. 416 с.

7. Вадюнина А.Ф., Корчагина З.А. Методы определения физических свойств почв и грунтов (в поле и лаборатории). М.: Высшая школа, 1961. 344 с.

8. Голубев В.В. Обоснование коэффициента структурности почвы при возделывании мелкосеменных культур // Проблемы аграрной науки и образования: Сб. науч. тр. Тверь: Тверская ГСХА, 2008. С. 63-65.

9. Карманов Ф.И., Острейковский В.А. Статистические методы обработки

экспериментальных данных с использованием пакета Mathcad: Учебное пособие. М.: КУРС: ИНФРА-М, 2015. 207 с.

10. Хайлис Г.А., Ковалев М.М. Исследование сельскохозяйственной техники и обработка опытных данных. М.: Колос, 1994. 169 с.

11. Никифоров М.В., Туманов И.В., Черненко Я.В. Методика и результаты лабораторных исследований выравнивателя почвы // Сб. тр. студентов и молодых ученых «Проблемы и направления развития предприятий АПК: взгляд молодых ученых». Тверь: ТГСХА, 2018. С. 148-150.

12 Отаханов Б.С. Обоснование параметров ведомого ротора ротационного бесприводного рыхлителя: дис. ...канд. техн. наук. - Ташкент, 2007. - с. 38-58.

13. Отаханов Б.С. Определение скоростного режима // Научное обозрение теория и практика, 2013, №2, с. 61-62.

14. Отаханов Б.С., Г.К. Пайзиев, Б.Р. Хожиев. // Варианты воздействия рабочего органа ротационной машины на почвенные глыбы и комки / Б.С.- М.: Научная жизнь, 2014. - №2. - С. 75-78.

15. Отаханов Б.С., Абдуманнопов Н.А., Жураев Ж.А., Гиёсов К.А. // Работа на дробления почвенных глыб и комков. Интерактивная наука. №2 (36), 2019 г. с. 39-42, DOI 10.21661/r-475586.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.