Научная статья на тему 'ROSSIYA OLIY O‘QUV YURTLARIDA O‘ZBEK TILINI IKKINCHI CHET TILI SIFATIDA O‘QITISH'

ROSSIYA OLIY O‘QUV YURTLARIDA O‘ZBEK TILINI IKKINCHI CHET TILI SIFATIDA O‘QITISH Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

37
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
o‘qitish metodikasi / o‘zbek tili / ikkinchi chet tili / методика преподавания / узбекский язык / второй иностранный язык

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Begam Qoraeva

Maqolada Rossiya oliy o‘quv yurtlarida o‘zbek tilini o‘qitish metodikasining shakllanishi va tajribasi haqida so‘z boradi. Rus va o‘zbek tillarini birgalikda o‘qitish istiqbollari

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В статье рассматривается формирование и опыт методики преподавания узбекского языка в российских высших учебных заведениях. Перспективы совместного обучения русского и узбекского языков

Текст научной работы на тему «ROSSIYA OLIY O‘QUV YURTLARIDA O‘ZBEK TILINI IKKINCHI CHET TILI SIFATIDA O‘QITISH»

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

ROSSIYA OLIY O'QUV YURTLARIDA O'ZBEK TILINI IKKINCHI CHET

TILI SIFATIDA O'QITISH

Maqolada Rossiya oliy o'quv yurtlarida o'zbek tilini o'qitish metodikasining shakllanishi va tajribasi haqida so'z boradi. Rus va o'zbek tillarini birgalikda o'qitish istiqbollari

Kalit so'zlar: o'qitish metodikasi, o'zbek tili, ikkinchi chet tili

В статье рассматривается формирование и опыт методики преподавания узбекского языка в российских высших учебных заведениях. Перспективы совместного обучения русского и узбекского языков

Ключевые слова: методика преподавания, узбекский язык, второй иностранный язык

The article deals with the formation and experience of the methods of teaching the Uzbek language in Russian higher educational institutions. Prospects for joint teaching of Russian and Uzbek

Keywords: teaching methods, Uzbek language, second foreign language

Бугун дунёнинг куплаб мамлакатларида узбек тилига кизикиш тобора кучайиб бормокда. Бу эхдиёж, айникса А^Ш, Европа ва катор Шарк мамлакатларида кузатилмокда. Хусусан, Берлиндаги Гумбольдт номидаги университета Европадаги узбек тилини урганиш маркази булиб х,исобланади, А^Шнинг ун икки олий укув юртларида узбек тили чет тили сифатида укитилади. Улар орасида Нью-Йоркдаги Колумбия университети, Мичиган давлат университета ва Остиндаги Техас, Филадельфиядаги Пенсилвания, Лос Анжелосдаги Калифорния университети, Кембриджд Гарвард университети, Чикагодаги Чикаго университе

Begam Qoraeva

pedagogika fanlari doktori Moskva davlat lingvistik universiteti karaeva 61@mail.ru

ANNOTATSIYA

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

Tashkent Medical Academy Volume 4 | TMA Conference | 2023

Integration of Science, Education and Practice Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan,

in Modern Psychology and Pedagogy: ta'lim va amaliyot integratsiyasi:

Аризона давлат университети, Индиана давлат университетлари шулар жумласидандир.

МДХ давлатлари, шунингдек, Россия Федерациясида хам узбек тилини укитишга булган эътибор кучайиб бормокда. Москва давлат халкаро муносабатлар институти, Ломоносов номидаги Москва Давлат университети кошидаги Осиё ва Африка мамлакатлари тарихи институти, Санкт-Петербург давлат университети, Ростов Дондаги Жанубий федерал университетлари ва Москвадаги бир неча харбий олий укув юртларида хам узбек тили чет тили сифатида урганилмокда.

Москва давлат лингвистика университетида узбек тили укув дастури асосида иккинчи чет тили сифатида урганилиб, узбек тили ва маданиятини урганиш буйича 2010 йилдан бошлаб беш йиллик ва турт йиллик (бакалавриат) булимларида ва 2015 йилдан бошлаб магистратура булимида бир неча укув дастурлари ишлаб чикилган. Узбек тили иккинчи хорижий тил сифатида халкаро муносабатлар ва ижтимоий-сиёсий фанлар институтининг сиёсатшунослик, минтакашунослик буйича мутахасиссликлар йуналишларида укитилади. Шунингдек, 2012-2015 йилларда гуманитар амалий фанлар факультетида амалий ва назарий лингвистика йуналиши буйича бакалаврлар гурухи, 2015-2017 йилларда эса магистрлар гурухлари учун хам укув дастурлари ишлаб чикилган.

Олий таълим тизимида иккинчи чет тилини урганиш анъанаси бугунги МДХ, давлатлари худудида йигирманчи асрнинг 50-60 йилларидаёк бошланган. XX асрнинг охирига келиб, собик иттифок худудида янги мустакил давлатларнинг ташкил топганлиги бу давлатлар уртасида янги сиёсий-иктисодий, маданий ва дустлик алокаларининг тезкорлик билан урнатилишига олиб келди. МДХ ташкилотининг ташкил этилиши, 2002 йилда Москва давлат лингвистика университетида МДХ аъзолари булган давлатлар тиллари ва маданиятини урганиш буйича Таянч ташкилотнинг тузилиши Россия Федерациясида тил урганиш тизимида янги бир даврни бошлаб берди.

Москва давлат лингвистика университетида арман, грузин, озарбайжон, KирFиз, козок, украин, румин, тожик ва узбек тиллари урганилади, бу эса янгича ёндашувларнинг зарурлиги, янги укув дастурлари, дарсликлар, укув-методик кулланмаларнинг яратилишига асос булди.

Тиллар буйича укув дарсликлари, укув-услубий мажмуалари, укув кулланмалари, тестлар тупламлари, укитувчилар учун услубий тавсиялар ишлаб чикилди. Шу жумладан, «Узбекский язык для стран СНГ» дарслиги, укув дастурлари, тест мажмуалари яратилди.

Жахон мамлакатларида узбек тилининг хорижий тил сифатида укитилиши бу борада килинадиган ишлар улкан

May 6

20

Tashkent Medical Academy Volume 4 | TMA Conference | 2023

Integration of Science, Education and Practice Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan,

in Modern Psychology and Pedagogy: ta'lim va amaliyot integratsiyasi:

йуналишнинг тизими, дастурлари, кулланмалари, турли мавзуларда луFатларнинг ишлаб чикилишини такозо этади ва хозирги долзарб вазифа бажарилиши лозимлигини кун тартибига чикаради.

Иккинчи чет тилини танлашда куйидаги асосий омиллар хисобга олинади:

- чет тилининг бутун дунёда таркалганлиги ва оммабоплиги даражаси;

- жамиятнинг ижтимоий буюртмаси;

- минтакага доир шарт-шароитлар ва эхтиёжлар;

- мутахассисларни тайёрлаш;

- талабаларда коммуникативлик ва англаш эхтиёжи хамда кизикишларнингмавжудлиги.

Чет тилини ургатишнинг бош максади - тил тизимини урганишдан хам кура (лингвистик лаёкатлар), балки купрок мулокот лаёкатига эга булишдир, яъни инсоннинг урганилаётган тил воситалари асосида у ёки бу фаолият доирасида нуткий мулокотни олиб боришга тайёрлигидир. Мулокотга кириша олиш лаёкати асосида тилга доир билимлар, нуткий куникма ва малакалар йетиндиси туради, буларнинг барчаси дарслар жараёнида шакллантирилади ва урганилади.

Узбек тилини иккинчи чет тили сифатида урганишда куйидаги омилларни хисобга олиш керак:

- иккинчи чет тилига укитишнинг психолингвистик конуниятлари;

- иккинчи чет тилига укитишнинг дидактик-услубий асослари.

Илмий тадкикотлар шуни курсатдики, куп тилли укитиш нихоятда мураккаб, шунингдек, иккинчи чет тилини укитишнинг бир катор узига хос кийинчиликлари бор, иккинчи чет тилини эгаллаш энг камида икки конуниятни юзага келтиради:

а) интерференция муаммолари нафакат она тили, балки биринчи чет тили томонидан хам юзага келади;

б) шу билан бир каторда,айтилаётган фикр ёки жумлаларни бир тилдан иккинчи чет тилига ижобий кучириш учун хам катта имкониятлар очилади.

Шу сабабли иккинчи чет тилига ургатишда самарадорликка эришиш учун зарур булган талаблардан бири киёсий жихатдан ёндашувни амалга ошириш хисобланади.

Узбек тилини иккинчи чет тили сифатида урганиш жараёнида унинг узига хос томонлари, кийинчиликлари борлигини хам хисобга олиш зарур булади:

- яъни асосий укув материалидан ташкари у ёки бу

May 6

21

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va vechimlar

топширикларни бажара олиш;

- луFат ва маълумотномалар билан ишлай олиш;

- чет тилида кушимча адабиётлар, жадваллар, статистик маълумотлар ва кургазмали материаллар билан ишлай олиш.

^иёслаш, тахлил килиш ва фикрларни умумлаштириш талабага узбек тили грамматикасига оид материални эгаллашида катта ёрдам беради. Узбек тилини чет тили сифатида урганиш махсус яратилган дарсликлар, укув кулланмаларининг танкислиги холатида «Узбекский язык для стран СНГ» дарслиги ва укув-методик мажмуаларининг борлиги бу жараёндаги кийинчиликларни енгишда самарали манба булиб хизмат килади.

Укув жараёни адабий тил меъёрларини эгаллаш, яъни нутк маданиятини эгаллашга йуналтирилган булиши шарт. Агар талабалар урганилаётган тилнинг нутк маданиятидан хабардор булсалар, иккинчи чет тилини эгаллаш жараёни анча интенсивлашган холатда амалга оширилиши мумкин.

Узбек тилини иккинчи чет тили сифатида укитиш методикасини янгилаш, укув машFулотларида илFор педагогик технологиялар ва ахборот информацион воситаларнинг тулик татбик этилишига эришиш зарур. Шунингдек, янги типдаги мукобил дарсликлар ва укув кулланмалари, аудио ва видеодискли дарсликлар, услубий кулланмалар, дидактик таълимий воситалар, мультимедиа иловалари мажмуаларини яратиш ва уларни таълим жараёнига татбик этиш керак.

REFERENCES

1.Бакиева Г. Х., Караева Б. Х., Коршунова Е. Н., Краева И. А, Тешабаева Д. М., Фролова Г. М. «Узбекский язык для стран СНГ».Учебник . -М.: «Рема»ФГБОУ ВПО МГЛУ, 2012 - 331с.

2.Щукин Н.А. Методика обучения речевому общению на иностранном языке. -М.: Икар, 2011. - С. 154-157.

3.Щепилова А.В. Концепция обучения второму иностранному языку (французскому на базе английского). - М.: МИПКРО, 1999.

May 6

22

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.