CC BY
11»
ИСТОРИЯ
« «
УДК 94:6з(=174)(47б.5)"1920"
РОЛЯ ЛАТЫШОУ У СТВАРЭНН1 ПРАМЫСЛОВЫХ I СЕЛЬСКАГАСПАДАРЧЫХ АРЦЕЛЯУ НА ЛЁЗНЕНШЧЫНЕ У 1920-я гг.
К. Карпекш
г. Вгцебск, Беларусь
В статье на основе материалов из Государственного архива Витебской области изучена роль латышского населения в создании промышленных и сельскохозяйственных артелей в 1920-е гг. В данном процессе выделено два основных этапа. В начале 1920-х гг. создание кооперативных объединений шло достаточно интенсивно. Все артели, в организации которых принимали участие латыши, специализировались на производсте молочной продукции. Их состав мог быть как исключительно латышским, так и многонациональным, в одном населённом пункте могло функционировать несколько артелей, другие же объединяли жителей ряда соседних деревень. С середины 1920-х гг. процесс организации артелей замедлился, но вместе с тем расширился спектр направлений их деятельности. Среди членов зарегистрированных артелей были представители различных национальностей, а территориально они охватывали, как правило, несколько населённых пунктов.
Ключевые слова, артель, кооперация, производство.
On the basis of materials from the State Archives of Vitebsk region studied of the Latvian population in the creation of industrial and agricultural cooperatives in the 1920th. is studied in article. In this process, two main stages allocated. At the beginning of the 1920th creation of cooperative societies went quite intensively. All Artels, the organization which was attended by Latvians, specialized in manufacture dairy products. Their composition can be both exclusively Latvian and multinational, in a populated area could function a few cooperatives, while others combined number of inhabitants of neighboring villages. Since the middle 1920th. the process of organizing cooperatives has slowed down, but at the same time expanded the range of directions of their activities. Among the members of registered cooperatives were representatives of different nationalities, and geographically they cover, as a rule, several settlements.
Keywords: artel, cooperation, production.
Паводле дадзеных ператсу насельнщтва 1926 г., у Вщебсюм рэпёне найбольшая канцэнтрацыя латышскага насельнщтва назiралася на тэрыто-рьн таюх раёнау, як Лёзненсю i Высачансю (у 1931 г. ён быу далучаны да Лёзненскага раёна). Доля латышоу тут дасягала адпаведна 5,34 % i 2,99 % ад агульнай колькасщ пражываючых. У сярэдшм жа па Вщебскай акрузе прадстаунш латышскай нацыянальнасщ складаи усяго 1,18 % ад агульнага
лжу насельнщтва [1, с. 7]. У межах згаданых рaёнay найбольш бyйнымi ла-тышскiмi кaлонiямi з'яyлялiся таюя населеныя пункты, як Выдрэя, Горбава, Дабрамысл^ Касцяёва, Лашнева, Мixaлiнaвa, Стасева, Уна [2, с. 2].
Мэта дадзенага артыкула - вызначыць ролю латышскага нaсельнiцтвa y ствaрэннi прамысловых i сельскагаспадарчых aрцеляy на Лёзненшчыне y 1920-я гг.
У 1920 г. на даследуемай тэрыторьи Узшк цэлы шэраг aрцеляy, сярод aргнaзiтaрay якix былi прaдстayнiкi латышскай нацыянальнасщ. Асaблiвaсцю дадзеных aб'яднaнняy з'яyлялaся тое, што ix спецыялiзaцыяй былi збор малака i выраб з яго масла.
Таюя масларобчыя aрцелi дзейнiчaлi на аснове тыповага статута, рас-працаванага паводле рэкамендацый Савета Усерасшсюх кaaперaтыyныx з'ездay у 1919 г. Згодна з iм, зaдaчaмi aрцелi з'яyлялiся aргaнiзaцыя пера-aпрaцоyкi i збыту малочнай прaдyкцыi, атрыманай ад асабютых кaроy, сaдзейнiчaнне забеспячэнню yлaсныx сябрay фуражом i неабходным абста-ляваннем, а таксама рaспayсюджвaнне ведay пра культуру вядзення сель-скай гaспaдaркi. У арцель мог устутць любы пayнaлетнi грaмaдзянiн, якi вaлодay хаця б адной каровай (пры yстyпленнi ён пaвiнен 6ыу зрабщь пэуны грашовы yнёсaк, памер якога вызнaчayся на агульным сходзе). Уся малоч-ная прадукцыя, здадзеная кожным сябрам, yлiчвaлaся, i затым па вышках года ён aтрымлiвay ад прayлення aрцелi грашовыя выплаты. Частку малака дазвалялася выкaрыстоyвaць для yлaсныx патрэб, а астатняе неабходна было здаваць менaвiтa y арцель. Юруючым органам з'яyлялaся прayленне, якое мусша складацца не менш як з 5 асоб (3 сябрay i 2 кaндыдaтay для ix часовага замяшчэння). У сваю чаргу yœ надзённыя пытaннi aбмяркоyвaлiся на агульных сходах [3, арк. 16-25].
Сябры aрцеляy aбaвязвaлiся здаваць Вiцебскaмy губпрадкаму 2 пуды (32,6 кг) масла з кожнай дойнай каровы штогод па фiксaвaнaмy кошту (1 ООО руб. за пуд). За гэта яны цалкам вызвaлялiся ад рэ^зщый на карысць армп i aтрымлiвaлi ад Вiцебскaгa губпрадкама пэ^ную колькасць ^рмоу для жы-вёлы [4, арк. 1].
Усяго y 1920 г. на тэрыторыи Лёзненшчыны было yтворaнa 8 aрцеляy.
16 лютага 1920 г. 19 лaтышоy (17 мужчын i 2 жанчыны) з былога ма-ёнтка "Выдрэя" пaдaлi y аддзел кaaперaцыi i гандлю Вiцебскaгa губернскага савета народнай гаспадарю заяву пра рэгiстрaцыю масларобчай aрцелi '\Лягая" 13 сaкaвiкa 1920 г. дадзенае хадайнщтва было заахвочана. Арцель мела yлaснyю пячатку, у цэнтры якой змяшчалася двухрадковая легенда -"Молочн(ая). Артель / «ЛАТВИЯ»". Па перыметры было ^казана месцараз-мяшчэнне aрцелi: "Витеб(ской). губ(ернии). и уезда Высочанск(ой). вол(ости)." (гл. малюнак 1). За май - лшень 1920 г. арцеллю было здадзена 256 кг масла. Паводле стану на 22 жшуня 1920 г. у яе складзе нaлiчвaлaся 20 сябрay, пaгaлоyе жывёлы складала 43 каровы. У канцы сaкaвiкa 1921 г. у aрцелi было 22 сябры, у чэрвеш 1921 г. - 23 [5, арк. 1, 2, 15, 16; 6, арк. 3, 28].
У канцы лютага 1920 г. аналапчная заява паступiла ад 7 сялян (6 з iх был латышам^, якiя жадалi зарэгiстраваць "Першую Выдрэйскую масла-робчую арцель", i 13 сакавша 1920 г. яе статут быу зацверджаны. На пячатцы арцелi была адлюстравана галава каровы, што па усёй верагодна-сцi, шмвашзавала буйную рагатую жывёлу, з малака якой сябры арцелi вы-раблялi масла, а вакол яе - кругавая легенда: "1-я Выдрейская маслодельная). артель Высоч(анской). вол(ости). Вит(ебского). у(езда).". У сярэ-дзiне сакавка 1920 г. у арцелi наичвалася 13 сябрау, а iх статак складауся з 42 кароу. Да пачатку мая 1920 г. колькасць сябрау павялiчылася да 15, а кароу - да 50. У лютым 1921 г. пры той жа колькасщ сябрау пагалоуе дойных кароу узрасло да 57. З моманту аргашзацьи i да пачатку лшеня 1920 г. сябрамi арцелi было выраблена 370 кг масла, якое было наюравана у шпiталi i на патрэбы Чырвонай Армii. Сяброуства у арцелi давала сялянам пэуныя выгоды: у прыватнасщ, пры размеркаваннi зямельных надзелау яе прауленне заусёды хадайнiчала перад валасным выканкамам пра надзяленне сябрау арцелi лепшымi сенакосамi, а таксама пра прывоз дастатковай коль-касцi кармоу для жывёлы [7, арк. 1, 5, 6; 8, арк. 15, 30, 35, 37, 52, 57, 59, 61].
24 сакавша 1920 г. жыхары сяла Уна Лёзненскай воласщ падай заяву пра рэпстрацыю масларобчай арцелi "Вiдзэмэ". У якасщ арганiзатарау вы-ступiлi 7 асоб (5 мужчын i 2 жанчыны). 5 красавiка 1920 г. дадзеная арцель была зарэпстравана Вiцебскiм губернсюм саветам народнай гаспадаркi. Ар-цель мела уласную пячатку, у цэнтры якой размяшчалася выява галавы ка-ровы, па краi была размешчана легенда: "Видземская маслодельная артель Лиознянской вол(ости). Витебского у(езда)." (гл. малюнак 2). Першапачат-кова арцель налiчвала 13 работшкау, у распараджэннi якiх знаходзшася 39 галоу жывёлы (з iх дойных кароу - 29). Аб'ём вытворчасщ арцелi складау амаль 40 кг масла штомесяц. Да пачатку красавка 1921 г. лк сябрау арцелi узрос да 22 чалавек (гэта былi сяляне з вёсак Мiхалiнава, Свiстава, Уна), статак складауся з 44 кароу [3, арк. 1, 2, 14, 15 адв.; 9, арк 1].
Малюнак 1 Пячатка масларобчай арцелi "Латвiя", 1920 г.
Малюнак 2 Пячатка масларобчай арцелi "Вiдземе", 1920 г.
Малюнак 3 Пячатка праулення Жылiшчынскай малочнай арцел^ 1921 г.
25 сакавка 1920 г. зарэпстраваць масларобчую арцель пад назвай "Кар-тыба" пажадалi жыхары сяла Уна, заснавальнiкамi выступш 7 чалавек. 5 красавка 1920 г. дадзенае хадайнiцтва было ухвалена [10, арк. 1, 2].
31 сакавка 1920 г. 7 жыхароу сяла Матушова падалi хадайнщтва пра рэгiстрацыю масларобчай арцелi "Латя" У далейшым яна карысталася крыху iншай назвай, што знайшло адлюстраванне на яе пячатцы. Вакол вы-явы галавы каровы было пазначана: "2-я Латвийская маслодельная артель Лиознянской вол(ости)." Паводле стану на 1 мая 1920 г. у арцелi наичва-лася 16 сябрау i 65 кароу, i на працягу згаданага месяца было выраблена 26 кг масла. Прауленне арцелi клапацшася пра забеспячэнне сялян неабходным абсталяваннем. У прыватнасцi, на працягу мая - чэрвеня 1921 г. для патрэб арцелi бььи замоулены конныя малацiлка, сенакасiлка i граблi, 2 веялю, се-паратар, 3 маслабойю, 5 плугоу, 3 бараны, 18 кос, 12 вш, 18 тачыльных брус-коу, 23 ланцугi, 12 вёдзер, 6 смятанных бакау, цвш [11, арк. 1, 21, 24; 12, арк. 2-14].
17 красавка 1920 г. была зарэпстравана Мiхалiнауская масларобчая ар-цель. Iнщыятарамi яе стварэння з'яулялюя сяляне з в. Мiхалiнава (5 асоб), в. 2-1 Ляхавiк i былога фальварка Мядзвежая Яма (па 1 асобе). На пячатцы арцелi мелася выява галавы каровы i кругавая легенда: "Михалиновская Маслодельн(ая). артель Веляшковичск(ая). вол(ость). Вит(ебская). губ(ер-ния).". Напачатку у складзе арцелi налiчвалася 15 сябрау, у яюх было 49 дойных кароу. За перыяд з 13 сакавiка да 16 чэрвеня 1920 г. сябрамi арцелi было здадзена 144 кг масла [13, арк. 1, 2; 14, арк. 1, 5, 7, 18 адв.].
У маi 1920 г. таксама дзейшчала Старынская масларобчая арцель, сябрамi якой былi 9 чалавек, а пагалоуе кароу дасягала 27 жывёл. За перыяд з 4 чэрвеня да 1 лшеня 1920 г. iмi было выраблена 32 кг масла [4, арк. 1, 5].
15 жшуня 1920 г. адбыуся аргашзацыйны сход Жылшчынскай масларобчай арцелi. Яна мела пячатку, на якой у цэнтры быу змешчаны надпiс "Правление", а па перыметры - кругавая легенда "Жилищинская Молочная Артель" (гл. малюнак 3). У студзенi 1921 г. Жылшчынская малочная арцель налiчвала 13 сябрау, у маi гэтага ж года - 17 (пагалоуе iх статка - 49 дойных кароу). Яны пражываи у вёсках Жылшшчына, Карлугi, Мятлi, Навасёлкi, Стажарышча, Цюхава, Чарнышы [15, арк. 3, 5, 17 адв.; 16, арк. 4].
У далейшым працэс стварэння прамысловых i сельскагаспадарчых ар-целяу працягвауся. У сярэдзiне - другой палове 1920-х гг. ён быу не таюм iнтэнсiуным, як у пачатку 1920-х гг., затое арцел^ яюя узнiклi у згаданы пра-межак часу, характарызавалюя большай разнастайнасцю наюрункау дзей-насцi.
10 мая 1925 г. у будынку латышскай вучэльш адбыуся арганiзацыйны сход сябрау Лёзненскага насеннага сельскагаспадарчага таварыства "Культурны насенневод". Яно было зарэгiстравана у зямельным аддзеле Вщеб-скага акрвыканкама 18 лiстапада 1925 г. Паводле статута, таварыства мела
на мэце "садзейшчаць развщцю i паляпшэнню вырошчвання насеннага i па-садкавага матэрыялу, а таксама павышэнню вытворчасщ i агульнаму паляпшэнню гаспадарак сваiх сябрау". Усяго у склад аб'яднання уваходзша 48 сялян з м. Лёзна i вёсак Бржазова, Бу^ Гарэлш, Грышчонкi, Дуброука, Жу-кава, Зубкi, Казлоушчына, Куляцiна, 1-ы Ляхавiк, Матушова, Сасонне, Сла-бада, Старыны, Уна, Цiтавiчы, Шахi [18, арк. 3, 5-8, 10, 15 адв.].
25 лютага 1927 г. адбыуся аргашзацыйны сход сябрау таварыства во-гнетрывалага будаунщтва "Яунаю Акмшс" ("Новы Камень"). Статут быу зарэпстраваны зямельным аддзелам Вiцебскага акрвыканкама 1 сакавка 1927 г. Па сутнасщ, гэта быу тыповы статут для таварыствау вогнетрывалага будаунщтва, зацверджаны эканашчнай нарадай пры СНК БССР у лшеш 1926 г. Падобныя аб'яднанш ставiлi перад сабой такiя мэты, як узвядзенне новых будынкау з вогнетрывалых матэрыялау (цэглы, цэменту, бетону, да-хоукi), удасканаленне ужо юнуючых збудаванняу, выраб бетонных кало-дзежных кольцау i да т.п. Сярод сябрау таварыства бым 14 жыхароу м. Лёзна, сяла Уна, вёсак Грышчоню, Мiхалiнава i Нова-Клшына, прауленне таварыства размяшчалася у сяле Уна. З красавка 1927 г. таварыства аранда-вала у м. Лёзна будынак старога млына i наладзша там майстэрню па вырабу бетону [19, арк. 2, 3, 27, 35].
3 студзеня 1928 г. адбыуся аргашзацыйны сход сельскагаспадарчага ка-аператыунага перасяленчага таварыства "Пугачова". Iнiцыятарамi яго стварэння выступiлi 18 сялян з вёсак Багуцюя, Завольша, Загарадна, Нiканаушчына, Нiкiценкi, Нова-Сямёнава, Старыню, Сухлава i былога ма-ёнтка Мiхалова, якiя планавалi перасялiцца у Томскую губерню РСФСР для заняцця земляробствам. Агульная колькасць сябрау таварыства (заснаваль-шкау з членамi iх сямей) дасягала 101 асобы, з якiх латышамi былi 7 чалавек (з в. Нканаушчына), беларусамi - 90, лiтоуцамi - 3, немцамi - 1 [20, арк. 8, 15, 19].
17 мая 1928 г. 6 жыхароу вёсю Глоданк на сваiм сходзе пастанавш стварыць прамысловую кааператыуную арцель "Праца". Прычынай яе утварэння стала тое, што гаспадар млына - Я.М. Прэйс - не меу дастаткова сродкау, каб замянщь абсталяванне для яго паунацэннага функцыянавання. Сябры арцелi апроч памолу зерня узялi на сябе абавязкi па стварэнню май-стэрнi для рамонту сельскагаспадарчых прылад i наладжвання электрычнага асвятлення будынкау сельсавета, школы, хаты-чытальш i прылеглых да млына сялянсюх двароу. На чарговым сходзе - 8 кастрычшка 1928 г. - ар-целi было вырашана даць назву "Млынар", тады ж быу прыняты яе статут. 23 кастрычшка 1928 г. ён быу зарэпстраваны Лёзненсюм райвыканкамам [21, арк. 2, 5, 7, 10].
14 лютага 1929 г. адбыуся сход сялян, на яюм было вырашана стварыць таварыства па вогнетрываламу будаунщтву i па вырабе цэглы "Сяброуства" (акрамя таго у дакументах ужывалася назва "Чарнщкае "Сяброуства").
Прayлeннe тaвaрыcтвa рaзмяшчaлacя y пaмяшкaннi вдгельш y в. Bara-payшчынa. Пeршaпaчaтковa y cклaд тaвaрыcтвa yвaйшло 5 acоб (cярод ix 6ыу 1 лaтыш - Дaрзiн Ятау Якayлeвiч з в. Baгaрayшчынa). Згоднa ca cпicaм, cклaдзeным 16 крacaвiкa 1929 г., cябрaмi тaвaрыcтвa з'яyлялicя 10 acоб з м. Лёзнa, вёcaк Baгaрayшчынa, Зaвольшa, 3yi, Рaзyмовa, ^aphi^i, Чaрнiцa. Пaводлe нaцыянaльнaй пpынaлeжнacцi, 1 з ix 6ыу лaтышом, 8 - бeлapycaмi i 1 - яypэeм. 18 кpacaвiкa 1929 г. cтaтyт тaвapыcтвa 6ыу зapэгicтpaвaны y зямeльным aддзeлe Biцeбcкaгa aкpвыкaнкaмa. [22, ap^ 2, 4, 5, 30, 35 aдв.].
14 caкaвiкa 1929 г. aд 10 cялян (y тым лiкy 6 лaтышоy) вё^ Гpышчонкi y Biцeбcкi aкpyговы caюз ceльcкaгacпaдapчыx кaлeктывay пacтyпiлa зaявa пpa pэгicтpaцыю ceльcкaгacпaдapчaй apцeлi "Пapыжcкaя Kaмyнa". АГУЛЬНЫ лiк члeнay ix cямeй дacягay 37 acоб. У pacпapaджэннi cябpay apцeлi мeлacя 72 га зямлi, 18 кapоy i 6 котей (ycяго нa той чac у Гpышчонкax нaлiчвaлacя 18 двapоy з 156 гa зямлi). Пpayдa, ужо 19 caкaвiкa 1929 г. 7 acоб з лiкy iнiцыятapay cтвapэння пaдaлi зaявy пpa cвой выxaд, тлyмaчaчы гэтa ^нфлш-тaмi, якiя пaчaлicя y apцeлi. У cyвязi з гэтым у pэгicтpaцыi apцeлi было aдмоyлeнa [23, ap^ 2-4, б, 9, 27].
Heaбxоднa aдзнaчыць, што дa кaнцa 1920-x гг. тaкiя формы дзяpжayнaй ^a^pa^ii, як raa^me^aa, кpэдытнaя, пpaмыcловaя, дacягнyлi дacтaтковa выcокaгa Узроуню: яны aб'ядноyвaлi больш зa 55% cялянcкix гacпaдapaк. Aднaк, пaчынaючы з 1929 г. ypaдaм БССР быу узяты кypc нa кaлeктывiзa-цыю, у cyвязi з чым у ceльcкaй мяcцовacцi cтымyлявaлacя cтвapэннe кaлгa-cay. Ужо y 1930 г. aпошнiя axоплiвaлi 58% гacпaдapaк [24, c. 154, 277].
Тaкiм чынaм, лaтышы Лёзнeншчыны пpымaлi aктыyны yдзeл у cтвapэннi пpaмыcловыx i ceльcкaгacпaдapчыx apцeляy. У дaдзeным пpaцэce мaгчымa вылучыць 2 ac^ymm этaпы. У пaчaткy 1920-x гг. cтвapэннe raa-пepaтыyныx aб'яднaнняy iшло дacтaтковa iнтэнciyнa, i yce apцeлi, у ap-гaнiзaцыi я^ бpaлi yдзeл лaтышы, cпeцыялiзaвaлicя та выpaбe мaлочнaй пpaдyкцыi. Склaд apцeляy мог быць як выключнa лaтышcкiм, тaк i шмaтнa-цыянaльным. Пaводлe axопy тэpытоpыi яны тaкcaмa былi paзнacтaйнымi: у aдным нaceлeным пунк^ мaгло фyнкцыянaвaць нeкaлькi apцeляy, шшыя ж aб'ядноyвaлi жы^роу шэpaгy cyceднix вёcaк. Пpa пacпяxовae функцы-янaвaннe тaвapыcтвay cвeдчылa пaвeлiчэннe колькacцi ix cябpay i pоcт пaгa-лоуя жывёлы. З cяpэдзiны 1920-x гг. ^a^c apгaнiзaцыi apцeляy зaмapyд-зiycя, ane paзaм з тым пaшыpыycя cпeктp ix дзeйнacцi: у гэты чac yзнiклi нaceннeводчыя, бyдayнiчыя, пepacялeнчыя i iнш. тaвapыcтвы. Сярод cябpay зapэгicтpaвaныx apцeляy былi пpaдcтayнiкi розньк нaцыянaльнacцeй, a тэpытapыяльнa яны axоплiвaлi, як пpaвiлa, нeкaлькi нaceлeныx пункту.
Выкарыстаныя крышцы:
1. Яpycaвa. Hacялeньнe Biцeбшчыны / Яpycaвa // Biu^mHMna. Hero-рыядычны збортк Biцeбcкaгa Aкpyговaгa Тaвapыcтвa Kpaязнaycтвa. Т. 2. - Biu,e-6CR, 1928.
2. Бондарева, Е. Латыши Лиозненщины / Е. Бондарева // Сцяг перамоп. -2004. - 2 тст.
3. Дзяржауны арх1у Вщебскай вобласщ (ДАВВ). Ф. 2209. Воп. 1. Спр. 107.
4. ДАВВ. Ф. 172. Воп. 1. Спр. 155.
5. ДАВВ. Ф. 2209. Воп. 1. Спр. 126.
6. ДАВВ. Ф. 172. Воп. 1. Спр. 414.
7. ДАВВ. Ф. 2209. Воп. 1. Спр. 125.
8. ДАВВ. Ф. 172. Воп. 1. Спр. 148.
9. ДАВВ. Ф. 172. Воп. 1. Спр. 402.
10. ДАВВ. Ф. 2209. Воп. 1. Спр. 149.
11. ДАВВ. Ф. 2209. Воп. 1. Спр. 154.
12. ДАВВ. Ф. 172. Воп. 1. Спр. 415.
13. ДАВВ. Ф. 2209. Воп. 1. Спр. 157.
14. ДАВВ. Ф. 172. Воп. 1. Спр. 154.
15. ДАВВ. Ф. 172. Воп. 1. Спр. 405.
16. ДАВВ. Ф. 172. Воп. 3. Спр. 1.
17. ДАВВ. Ф. 172. Воп. 1. Спр. 436.
18. ДАВВ. Ф. 160. Воп. 13. Спр. 16.
19. ДАВВ. Ф. 160. Воп. 13. Спр. 20.
20. ДАВВ. Ф. 160. Воп. 13. Спр. 38.
21. ДАВВ. Ф. 160. Воп. 13. Спр. 40.
22. ДАВВ. Ф. 160. Воп. 13. Спр. 57.
23. ДАВВ. Ф. 160. Воп. 13. Спр. 54.
24. Псторыя Беларуси У 6 т. Т. 5. Беларусь у 1917 - 1945 гг. / А. Ваб1шчэв1ч [1 шш.]; рэдкал. М. Касцюк (гал. рэд.) 1 шш. - Мшск: Экаперспектыва, 2006. - 613 с.
Дадатак
Стс сябрау масларобчай арцел1 "Латвия" (в. Выдрэя), 1920 г.
[5, арк. 1; 6, арк. 3]
Азол 1ван Георпев1ч, Альсм1к Аляксандр 1ванав1ч, Альсмш 1ван Ягорав1ч, Анж'ян Аляксандр Раманав1ч, Анж'ян 1ван Раманав1ч, Анж'ян Раман 1ванав1ч, Аузын Мшалай, Аузын Раман Хрыстафорав1ч, Берзш Ева, Берзш Пётр Аугустав1ч, Боксберг 1ван, Донстэр Аляксандр Якаулев1ч, Кают 1ван 1ванав1ч, Кают Ева, Кают Пётр 1ванав1ч, Кусэ-Кюз Юрыл 1ванав1ч, Прэйс 1ван Карлав1ч, Прэйс Мшалай, Прэйс Пётр 1ванав1ч, Прэйс Хрысцша, Род Лата, Род Пётр Янав1ч, Сшщкая Марыя Пятроуна, Скрытул Марыя, Скрытул Уладз1м1р, Скрытул Хрыстафор 1ванав1ч, Узан Мада Карлауна.
Стс заснавальшкау / сябрау 1-й Выдрэйскай масларобчай арцел1, 1920 г.
[7, арк. 1; 8, арк. 2-16, 30, 57]
Апман 1ван Антонав1ч, Брэд Берта Андрэеуна, Вепер Пётр Давыдав1ч (заснавальшк), Донстэр Андрэй Якаулев1ч (заснавальн1к), Донстэр Уладз1м1р Андрэев1ч, Зарын 1ван, 1сш 1ван, Как1т 1ван Пятров1ч, Лазарэнка Павел Апанасав1ч, Л1ндэнберг 1ван Марцшав1ч (зас-навальн1к), М1ллер Пётр Марцшав1ч (заснавальн1к), Петэрсон 1ван Пятров1ч (заснавальшк), Рот Павел Хрыстафорав1ч (заснавальшк), Сщэр Лота М1хайлауна, Сокалау Мацвей Васшьев1ч (заснавальн1к).
Стс заснавальшкау I сябрау масларобчай арцел1 "В1дземе", 1920-1921 гг.
[3, арк. 1; 9, арк. 1, 2, 4]
Азол Альма (с. Уна), Баяр Аляксандр Якаулев1ч (с. Уна, заснавальшк), Бейзат Ягор (с. Уна), Брыльянт Марыя Карлауна (с. Уна, заснавальшк), Брыльянт Мшалай (с. Уна), Драбанская Магдалша (в. М1халшава), Зэберг Ганна (в. М1халшава), Канеп Эмшя (с. Уна), Люукова Наталля (в. М1халшава), Мшлер Ота Пятров1ч (в. Свютава), Рымш Альма 1ва-науна (с. Уна, заснавальшк), Сщэр 1ван 1ванав1ч (с. Уна, заснавальшк), Туроусю Мшалай Пятров1ч (с. Уна, заснавальшк), Туроусю Пётр (с. Уна), Утт Аляксандр (в. М1халшава), Чандэр Аляксандр (с. Уна), Чандэр Андрэй М1хайлав1ч (с. Уна, заснавальшк), Чандэр Ан-тонш (с. Уна), Чандэр Канстанцш Якаулев1ч (с. Уна, заснавальшк), Чандэр Мшалай (с. Уна), Чандэр Якау (с. Уна), Эмсш Аугусцш (в. М1халшава).
Стс заснавальшкау масларобчай арцел1 "Картыба" (с. Уна), 1920 г. [10, арк. 1]
Калнш Аляксандр Андрэев1ч, Калнш Андрэй 1ванав1ч, Лазарэнка Георгш Стафа-нав1ч, Ласман 1ван Давыдав1ч, Рэнзнок Андрэй Якаулев1ч, Цал1т 1ван 1ванав1ч, Янсан 1ван Пятров1ч.
Стс заснавальшкау "2-й Латвтскай " масларобчай арцел1 (в. Матушова), 1920 г.
[11, арк. 2]
Баяр Эдуард Крышав1ч, Брэд Пётр Пятров1ч, Данцыт Адам Паулав1ч, Мезайс Пётр Раманав1ч, Сшабрэд 1ван 1ванав1ч, Стырно 1ван 1ванав1ч, Цал1т Пётр 1ванав1ч.
Стс заснавальшкау I сябрау М1халтаускай масларобчай арцел1, 1920 г.
[13, арк. 1; 14, арк. 1, 18]
Авшава Эма 1ванауна (в. М1халшава), Балш 1ван I (в. М1халшава), Балш 1ван 1ванав1ч II (в. М1халшава, заснавальшк), Балш Фрыц 1ванав1ч (в. М1халшава), Берзш Аугуст 1ва-нав1ч (в. М1халшава, заснавальшк), Вепрыт Юрый Карлав1ч (в. М1халшава), Калнш 1ван 1ванав1ч (в. М1халшава, заснавальшк), Лазов1к Дзямщ Самуйлав1ч (в. М1халшава), Лазовш Канстанцш Самуйлав1ч (в. М1халшава, заснавальшк), Страздзш Пётр Пятров1ч (в. М1халшава), Стырно Карл Пятров1ч (в. М1халшава, заснавальшк), Сцшшк Аляксандр (в. М1халшава), Хадоранка Сямён (в. Новая Дуброука), Шлюхта Пракофш 1ванав1ч (в. 2-1 Ля-хавш, заснавальшк), Янсан 1ван Пятров1ч (в. Мядзвежая Яма, заснавальшк).
Стс сябрау Старынскай масларобчай арцел1, 1920 г. [4, арк. 5]
Аболш Раман Раманав1ч, Аболша Алена Якаулеуна, В1тол Мша Марцшав1ч, Дзеду-лёу Дзм1трый Тарасав1ч, Дзядкоу Ичыпар Патапав1ч, Карклша Ева Рыгорауна, Сокалау Вштар, Фогель Пётр 1ванав1ч, Янсан Пётр Рыгорав1ч.
Стс сябрау Жылшчынскай малочнай арцел1, 1921 г. [15, арк. 5]
Андруп Антон Васшьев1ч (в. Жылшшчына), Астроусю М1хаш Щтав1ч (в. Чарнышы), Барбенка Сяргей Сцяпанав1ч (в. Навасёлю), Б1ркан Аугуст Марцшав1ч (в. Стажарышча), Гапееу Пракофш Венядз1ктав1ч (в. Мятл1), Дуброусю Фёдар Дзяшсав1ч (в. Цюхава), Ена-хов1ч Сяргей Яфрэмав1ч (в. Карлуп), 1саеу Гераам Сцяпанав1ч (в. Карлуп), Кажуноу Васшь Лявонав1ч (в. Навасёлю), Канавалау Аляксей Фядосав1ч (в. Мятл1), Конюхау Емяльян Рыгорав1ч (в. Навасёлю), Лус Альвша Якаулеуна (в. Жылшшчына), Лус Бярнард 1ванав1ч (в. Жылшшчына), Лус 1ван Андрэев1ч (в. Жылшшчына), Лус Карл Андрэев1ч (в. Жылшшчына), Лус Эмш1я 1ванауна (в. Жылшшчына), Шакшка Пшп Щмафеев1ч (в. Цюхава).
Стс заснавальшкау Лёзненскага насеннага сельскагаспадарчага
таварыства "Культурны насенневод", 1925 г. [18, арк. 2, 8 адв.]
Мезайс Аляксандр Пятров1ч (в. Матушова), Мезак Вшьгельм 1ванав1ч (м. Лёзна), Оманенка 1гнацш Ак1мав1ч (в. Ц1тав1чы), Таукул Аляксандр Эмшьев1ч (в. Бржазова), Чан-дар Антон Якаулев1ч (с. Уна).
Стс заснавальшкау таварыства вогнетрывалага будаушцтва "Новы Камень", 1927г. [19, арк. 31]
Брыльян М1калай Карлав1ч (с. Уна, 35 гадоу), Веш 1ван Пятров1ч (в. Нова-Кл1шына, 26 гадоу), Вшаходау Сцяфан Сямёнав1ч (с. Уна, 45 гадоу), Калнш 1ван 1ванав1ч (в. М1хашнава, 46 гадоу), Калнш Пётр Андрэев1ч (с. Уна, 25 гадоу), Лазарэнка Марк Сцяфа-нав1ч (с. Уна, 35 гадоу), Ласман Аляксандр Андрэев1ч (с. Уна, 20 гадоу), Ласман 1ван Андр-эев1ч (с. Уна, 26 гадоу), Ласман 1ван Давыдав1ч (с. Уна, 45 гадоу), Ласман Карл Паулав1ч (с. Уна, 58 гадоу), Олш 1ван Якаулев1ч (с. Уна, 45 гадоу), Шманау Фёдар 1ванав1ч (с. Уна), Прэйс Пётр Андрэев1ч (в. Грышчоню, 18 гадоу), Туроусю 1ван Пятров1ч (с. Уна, 18 гадоу).
Стс латышоу - сябрау сельскагаспадарчага кааператыунага перасяленчага таварыства "Пугачова", 1928 г. [20, арк. 18]
Зазгг Ганна 1ванауна (45 гадоу), Заз1т Ксешя Паулауна (12 гадоу), Заз1т Мшалай Паулав1ч (16 гадоу), Заз1т Павел Крусцшав1ч (50 гадоу), Заз1т Павел Паулав1ч (14 гадоу), Зазгг Пётр Паулав1ч (10 гадоу), Зазгг Уладз1м1р Паулав1ч (19 гадоу).
Стс заснавальшкау прамысловай кааператыунай арцел1 "Праца", 1928 г.
[21, арк. 3]
Лазукоу Арцемш 1лыч, Прэйс Якау Марцшав1ч, Семянтоусю Ц1т Васшьев1ч, Сщарау Дзм1трый Васшьев1ч, Цэльмш 1ван Пятров1ч, Шайкев1ч Лейба Янкелев1ч.
Стс заснавальшкау сельскагаспадарчай арцел1 "Парыжская Камуна ", 1929 г.
[23, арк. 3]
Б1ркан Карл 1ванав1ч, Галдзш 1ван 1ванав1ч, Галдзш Карл Пятров1ч, Мурашка 1ван 1ванав1ч, Мурашка Пётр 1ванав1ч, Прэйс Пётр Андрэев1ч, Салауёу Васшь Маркав1ч, Са-лауёу Сямён Маркав1ч, Ольке Альфрэд Крыстафорав1ч, Таннэ Андрэй Барысав1ч.
