CC BY
6Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -Society and innovations
Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index
The role of pencil drawing in the future career guidance of fine arts teachers
Ruslan KHALILOV1
Tashkent State Pedagogical University named after Nizami
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received March 2021 Received in revised form 20 March 2021 Accepted 15 April 2021 Available online 20 May 2021
Keywords:
art, look and genre, drawing,
painting, composition, aerial perspective, paint, color and tone, stroke, proportion, volume, layout, harmony, brushstroke, light and color ratio.
The article is devoted to the theoretical analysis of academic painting and the basics of graphic drawing in the practical studies of fine art as well as the methodology of teaching the role of drawing in painting.
2181-1415/© 2021 in Science LLC.
This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Bo'lg'usi tasviriy san'at o'qituvchilarini kasbga yo'naltirishda qalamtasvirning o'rni
ANNATATSIYA
Kalit so'zlar:
tasviriy san'at, tur va janr,
qalamtasvir, rangtasvir, kompozitsiya, fazoviy perspektiva, bo'yoq, rang va tus, shtrix, nisbat, hajm, joylashtirish, uyg'unlik, surtma, yorug' va rang munosabatlari.
Maqolada tasviriy san'atning turi bo'lgan grafika ya'ni qalamtasvirning rangtasvirda tutgan o'rni beqiyosligi haqida nazariy fikr va mulohazalar hamda amaliy qo'llanilishi tahlil etiladi.
1 Associate professor, Tashkent State Pedagogical University named after Nizami, Tashkent, Uzbekistan.
Роль карандашного рисунка в будущей профориентации учителей изобразительного искусства
живопись,
композиция,
воздушная перспектива,
краска,
свет и тон,
штрих,
пропорция,
объем,
компоновка,
гармония,
мазок, световое и цветовое отношение.
So'nggi yillarda Respublikaning turli oliy o'quv yurtlari va ilmiy tekshirish institutlarida talabalarga milliy san'at namunalarini o'qitishning ilmiy asoslangan yangi shakli, metodlari ishlab chiqilmoqda. Talabalarni badiiy jihatdan barkamol, Vatanga va milliy san'atga sadoqat ruhida tarbiyalab voyaga yetkazishda tasviriy san'at xususan, qalamtasvir, rangtasvir, kompozitsiya fanlarining o'rni alohida ahamiyat kasb etadi. Bu esa o'z navbatida oliy o'quv yurti fakuFtetlarida, ixtisoslashgan maktablarda o'qitiladigan maxsus fanlarning chuqur va asosli bo'lishini taqozo etib, pedagoglar zimmasiga yuksak vazifalarni belgilaydi.
Tasviriy san'atda rangtasvir fani ixtisoslashgan maktablarda o'qitiladigan barcha fanlar qatori muhim hisoblanadi va ular orasidagi bog'liqlikni ta'minlaydi. Tasviriy faoliyatning nazariyasini muntazam o'rganish, tasviriy san'at ta'limini muvaffaqiyatli o'zlashtirishning asosiy shartlaridandir. Rangtasvir qonun-qoidalarini puxta egallagan talabagina amaliy ijodda samarali shug'ullanishi mumkin [1, 19].
"Kimda-kim ilmni amaliyotsiz tasavvur etsa, - u bamisoli suzishga eshkaksiz chiqayotgan qayiq haydovchisidir va u hech qachon qaerga ketayotganligiga tola ishonch hosil qila olmaydi deya ta'kidlagan Leonardo da Vinchi. Ayniqsa rangtasvir sohasida amaliyot hamisha kuchli nazariyot bilan bog'liq holda amalga oshirilishi zarur va bularsiz hech narsaga erishib bo'lmaydi" [2, 124].
Rangtasvir xaqqoniy shaklning rangli tuzilishi qonuniyatlariga asoslangan. Rangtasvirni o'rganish - bu tekislikdagi rangli shaklning nisbatlari, konstruktiv qurilishi, hajmi, fazoviy tuzilishi usullarini izlash yolidir. SHularga bog'liq holda har bir talaba buyum va narsalarni perspektiva qonunlariga asoslanib konstruktiv tuzilishi, fazoviy joylashuvi, nisbat, hajmni mukammal tasvirlay olishi zarur. Qalamtasvirda rang va tusning yaxlit bir butunlikda garmonik uyg'unlashuvi bu xaqiqiy rangtasvirdir.
Tasvirda qalamsurat mukammal bo'lishi lozim, aks holda turli bo'yoqlar ham oddiygina narsa va buyumning qurilishi, hajmini savodli ifodalab bermaydi. Havo perspektivasiga bog'liq holda ranglarning nozik o'zgarishini ifodalovchi, matoga berilgan rang-barang surtmalar ham, o'z-o'zidan fazoviy kenglikni ifoda eta olmaydi. Faqat perspektiva qoidalariga to'g'ri amal qilib tasvirlangan qalamtasvirgina ranglarni yanada ham jozibali ko'rsatadi [3-8].
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
изобразительное искусство, вид и жанр,
карандашный рисунок,
Статья посвящена теоретическому анализу академической живописи и основам графического рисунка в практических занятиях изобразительного искусства а также методике преподавания роли рисунка в живописи.
Agar tabiat manzarasi perspektiva qonun-qoidalariga amal qilinmay tasvirlansa, kenglikni ifodalovchi rangning o'rni ahamiyatsiz bo'lib qoladi. Rangtasvirni rassomlar shunday ta'riflaydilar: "Bu yuz foiz qalamtasvir va yuz foiz rangtasvirning bir-biriga chambarchas bogliqligidir".
Rangtasvirning jozibali chiqishida qalamtasvirning o'rni beqiyosdir. Ammo, mohir rassom, qalamdan foydalanmasdan ishni bo'yoqlar bilan tasvlrlashi ham mumkin [9-13]. Ijodkor izlanish jarayonida rangtasvirni qalamtasvir bilan bevosita bogliqligini his etadi. Ya'ni buyumlarning fazoviy joylashuvi, nisbatlarning aniqligi, ranglarning to'g'ri qo'yilishi ishni bir butunlikda yakunlanishi ko'p jihatdan ijodkorga bogliqdir. Rassom qalamtasvirni puxta o'zlashtirib olgandagina (qog'ozga to'g'ri joylashtirish, narsa va buyumlarning fazoviy joylashuvi, perspektiva qoidalariga amal qilish, nisbatlarni to'g'ri topish, metodik ketma-ketlikda ishni tuslash va h.k) rangtasvirda ko'zlangan maqsadga erishish mumkin, aks holda noaniq yechilgan qalamtasvir ishini tahlil etsak, ranglar qanchalik jozibali bo'lmasin, baribir bu ishni sifatli deb bo'lmaydi. SHuning uchun turli rassomlik maktablarining tarixiy tajribalari shundan guvohlik beradiki, ta'limning dastlabki bosqichlarida qalamtasvirni mukammal o'zlashtirish, keyingi o'rganish mashq jarayonlari uchun zamin yaratadi. Yosh rassom Eduardo Fioletti Venetsiyaga o'qishga kelganida "rangtasvirni mukammal egallash uchun nima qilish kerak", degan savoliga ustoz rassom Tintoretto: "Rasm chizish!" deb javob bergan. Rassom bolish uchun yana qo'shimcha nimalarni maslahat berar edingiz degan Fiolettining qayta savoliga Tintoretto: "Rasm chizish va yana rasm chizish!" deb javob qilgan u-rasm chizish rangtasvirga nafislik va mukammallik ato etishini xaq, deb bilgan [14-18].
Buyuk haykaltarosh Mikelanjelo qalamtasvirda (rangtasvlr, haykaltaroshlik, me'morchilikda) "har qanday ilmning ildizi va negizini ko'rgan". "Qalamtasvir doimo bizga yo'l ko'rsatib turuvchi qutb va kompas bo'lib, turli bo'yoqlar ummonlarida cho"kayotganlarga najot berish omilidir, - deya ta'kidlagan Sharl Lebren.
Engr o'z ustaxonasining eshiklariga quyidagi so'zlarni yozgan. "Bu yerga kelgan shogirdlarga qalamtasvirni o'rgataman, ketayotganda esa ular rangtasvirni ustasi bo'lib yetishadi".
"Shunday narsa mavjudki u hamma san'at turlarining asosi hisoblanadi, bu - qalamtasvir. Kimki qalamtasvir san'atini mukammal egallasa, u rangtasvirni ham haykaltaroshlikni ham o'zlashtira oladi", - deb aytgan Karachchi. "Har qanday shaklni ajoyib nafis qiluvchi ranglar emas balki aniq chizilgan qalamtasvirdir" - degan Titsian. "Qalamtasvirga asoslanmagan rangtasvir, san'at emas, balki rangli dog'larning tartibsiz yig'indisidir", - deya doim takrorlagan V.E. Makovskiy. "Qalamtasvirni puxta bilmagan ijod ham qila olmaydi", - deb ta'lim bergan P.P. Chistyakov. I.E. Repin kunora 2-3 soat qalamtasvir bilan shug'ullangan, va uni "rangtasvirni asosi", deb hisoblagan [19-23].
A.V. Vasnetsov, P.P. CHistyakovning ta'lim berish tizimini yodga olib, "uning sevimli mashg'uloti qalamtasvir edi", deb eslaydi. A. Ashbening Myunxendagi rassom-pedagog maktabida, hattoki san'at Akademiyasini tamomlaganlar ham ta'lim olar, ta'lim berish faqat qalamtasvir bo'yicha bo'lib (shaklning konstruktiv tuzilishi,tus-soya,yorug' munosabatlari aks etgan tasvir, grizayl), u uzoq vaqt o'tkazilgan, shuning natijasidagina shaklni konstruktiv qurish va tus munosabatlarini puxta egallab olinib- so'ng ranglar bilan tasvirlashga o'tilgan [24-28].
Mashhur rassomlarning ko'pchiligi avvalambor yetuk qalamtasvir ustalaridir. Bular qatoriga K.P. Bryullov, I.I. SHishkin, V.E. Makovskiy, VA. Polenov, I.E. Repin, M.A. Vrubel, V.A. Serov, KA. Korovin, M. Nabiev, R. Ahmedov, B. Jalolov, A. Mirzaev, A. Ikromjonov kabi mohir mo'yqalam sohiblari kiradi.
D.N. Kardovskiyning fikricha, agar biz rangtasvir bu qalamtasvirning rangda davom etishi deb aytsak, shaklning rangda talqin etilishi qalamtasvirdan boshlanadi va ijod jarayonida u bir necha marotaba to'g'rilanadi, ranglar bilan sayqallanadi. Qalamtasvir mahoratini puxta egallash, betakror rangtasvir asarlari yaratish garovidir. P.P. Konchalovskiy rangtasvirda qalamtasvirning mohiyatini
ko'rib shunday yozgan: "Rangtasvirning haqiqiy usuli-bu shaklni mutlaqo aniq yetkazib berish yo'li bilan beriladigan bo'yoq surtmadir" [4, 27].
Ixtisoslashgan maktablarda tarbiyalangan o'quvchilar ham tasviriy san'atning har qaysi turi bo'yicha yaratilgan ijodiy ishning qiymatiga qarab baholanadi va qadrlanadi.
Talabalar rangtasvirda mohirona ijod qilishlari uchun quyidagi bilim va malakalarni puxta o'zlashtirmog'i lozim:
1. Kuzatuv perspektiva (ufq chizig'i, yassi jismlar va ufq chizig'i perspektivasi) elementlari. Tekisliklar bilan chegaralangan jismlarni konstruktiv va perspektiv qurilishi (kub, prizma, integer va ekster'er).
2. Tsilindr shaklidagi jismlarning perspektiv qurilishi.
3. Geometrik shakllarda soya-yorug' munosabatlari (kub, tsilindr va shardagi soya-yorug'likning taqsimlanishi, havo perspektivasining elementlari).
4. Qalamtasvlrda hajm, fazo va materiallikni tasvirlash usullari (turli materiallarni soya-yorug' xususiyati, tus munosabatlari, hajmni ko'rsatishda chiziq va «shtrix»ni o'rni fazo va moddiylik).
Talabalar qalamtasvirda faqat nazariy bilimlarni mustahkamlab qolmay, balki amaliy jihatdan ham katta tajribaga ega bo'lmog'i lozim: qo'yilmadagi nisbatlarni aniq topish, nozik perspektiv o'zgarishlarni seza bilish, tasvirni qog'oz yuzasida asosli-konstruktiv qurish va joylashtirish shakl hajmini tushayotgan soya-yorug' orqali mohirona ifoda etish hamda ishni tus jihatidan yaxlit bir butunlikda yakunlashi zarur. Qo'yilmani turli ranglarda bajarish ham mas'uliyatli vazifadir, chunki rangtasvirda rang va tus munosabatlari yaxlit bir butunlikka asoslanadi. SHakl hajmini tasvirlashda tus o'rnini mohiyatini to'g'ri tushunmaslik turli chalkashliklarga olib keladi. Demak eng muhimi talabalarning qalamtasvirda ishni tus jihatdan yaxlit bir butunlikka erishib yakunlashi hisoblanadi. Bu esa o'z navbatida talabalarni rangtasvirda samarali ijod qilishlariga qulay imkon yaratadi.
Talabalarning uzluksiz mashqlari natijasida ranglardagi nozik o'zgarishlarni farqlashga, kuzatuvchanlikni rivojlanishiga rang-baranglikni sezishga, hamda tasviriy vositalarni mohirona egallashlariga zamin yaratiladi [29-34]. Tajribali rassomlarning ranglavhalarini kuzatganlarida ularning nihoyatda nafis va jozibali tasvirlanganiga havas bilan qaraydilar. SHuning uchun talabalar mohirona tasvirlash malakasiga ega bo'lishlari uchun doimo tinmay mashq qilishlari natijasida ko'zlangan maqsadga erishadilar.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI:
1. Abdirasilov S., Tolipov N., Oripova N., "Rangtasvir". - T.: O'zbekiston, 2006, - B. 19.
2. Мастера искусства об искусстве M.,1966. - Т. 1. - C. 124.
3. Мастера искусства об искусстве M.,1968. - Т. 2. - C. 257.
4. Кончаловский П.П. Мысли o художественном творчестве. M., 1984. - С. 27.
5. Djumaevich Khudoykulov Khol, Ergashevich Parmanov Aliboy, Ismailovich Avazbaev Atazhon, Juraevich Mirzaev Mutalib. The book of principle of human specialist. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. 2020, Volume: 10, Issue: 7, ISSN: 2249-7137. - PP. 637-648. http://dx.doi.org/10.5958/2249-7137. 2020.00837.X.
6. Ruslan K. (2021). The creative technologies for teaching students to work in short-term colors. Academicia: An international multidisciplinary research journal, 11(2). http://dx.doi.org/10.5958/2249-7137.2021.00448.!.
7. Авазбаев А.И., Худайберганова М.Э. Формирование необычного или креативного мышления у учащихся в процессе обучения. Международный научный журнал «Вестник науки» № 5 (26) Т. 3 Май 2020 г.
8. Talipov K.N. (2021). Is graphics important in painting? Academicia: An international multidisciplinary research journal, 11(1), 984-990. DOI: http://dx.doi.org/ 10.5958/2249-7137.2021.00117.8.
9. Talipov N.X., & Aliev N.S. (2021). The importance of perspective in teaching art to future fine arts teachers. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 10(2). -PP. 97-103. DOI: http://dx.doi.org/10.5958/2278-4853.2021.00051.3.
10. Amirqulov K., & Abdumutalibova S. (2019). Heuristic Teaching Technology and Its Practical Application Which in Teaching of Draftsmanship. International Journal of Progressive Sciences and Technologies, 17(1). - PP. 281-284. https://ijpsat.ijsht-journals. org/index.php/ijpsat/article/view/1308.
11. Расулов Мурад Абсаматович; Маликов Козим Гафурович; Жаббаров Рустам Равшанович. «Прикладное искусство и художественно декоративное искусство». 2020/4/24. № DGU 08072, DGU 2020 0409.
12. Valiev A. (2021). About the features of the perspective of simple geometric shapes and problems in its training. Збiрник наукових праць scientia. https://ojs.ukrlogos.in.ua/index.php/scientia/article/view/10540,
13. Халимов М.К., & Жабборов Р.Р. (2018). Сравнение продуктивности учебной доски и проектора в преподавании предметов, входящих в цикл инженерной графики. Молодой ученый, (6), - С. 203-205.
14. Tashimov N., & Samandar Z. (2021). Improving the quality and efficiency of teaching descriptive geometry in a credit-modular system. Academicia: An international multidisciplinary research journal, 11(2), 730-733. DOI: 10.5958/2249-7137.2021.00398.0.
15. Jabbarov R. (2021, March). Priorities for the development of painting. In Конференции. https://doi.org/10.47100/conferences.v1i1.952.
16. Мансуров Н., & Жалилова В. (2021). Методика профессионального обучения-научная отрасль профессиональной педагогики. Збiрник наукових праць SCIENTIA. https://ojs.ukrlogos.in.ua/index.php/scientia/article/view/10515.
17. Talipov N., & Talipov N. (2021). Creative technologies for the development of students'creative activity through art education. Збiрник наукових праць Л'ОГО£. https://doi.org/10.36074/logos-19.03.2021.v3.12.
18. Jabbarov R. (2021, April). Developing students'creative abilities through teaching "landscape color picture" in higher education system. In Конференции. https://doi.org/10.47100/conferences.v1i1.1088.
19. Malikov K.G. (2020). Theory and practice of construction of axonomertic projects. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 8(9). http://www.idpublications.org/ejrres-vol-8-no-9-2020/.
20. Hasanov A.A. (2020). Peculiarities of preparing teachers for the development and use of e-learning resources. Theoretical & Applied Science, (9). - PP. 15-17.
21. Khalimov M., & Soliddinova S. (2021). The knowledge gained by students in engineering graphics and its transformation to experience and skill. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 10(1). - PP 260-264: http://dx.doi.org/10.5958/2278-4853.2021.00040.9
22. Расулов М. (2021). Научить студентов во внешкольных учереждениях составлять композиции на уроках резьбы по дереву. Збiрник наукових праць Л'ОГО£. https://doi.org/10.36074/logos-09.04.2021.v2.44.
23. Akhmedov M.U., & Kholmatova F. (2021). Formation of creative processes in students through teaching composition in fine arts. 36ipHHK HayrcoBHX npa^ A'OrOS. https://doi.org/10.36074/logos-09.04.2021.v2.03.
24. Jabbarov R., & Rasulov M. (2021). Further formation of students'creative abilities by drawing landscapes in painting. 36ipHHK HayKOBHX npa^ A'OTO£. https://doi.org/10.36074/logos-30.04.2021.v2.09
25. Xalilov R. (2021). Important factors for teaching students to work on landscape composition. 36ipHHK HayKOBHX npa^ A'OTOS. https://doi.org/10.36074/logos-30.04.2021.v2.10.
26. Ne'mat A.M., & Ankabaev R.T. (2018). Methodological Principles of Training Fine Arts. Eastern European Scientific Journal, (6).
27. Xasanov A.A., & Mirjamolova F.N. (2019). Access to electronic educational resources in the education system. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 7(12). - PP. 442-445.
28. Urokova S.B. (2020). Advantages and disadvantages of online education. ISJ Theoretical & Applied Science, 09(89). - PP. 34-37.
29. Urokova Sh., & Tuhtashev U. (2019). Trends of electronic education development. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, Vol. 7 No. 12.
30. D. Sharipov, A. Abdukadirov, A. Khasanov and O. Khafizov, "Mathematical model for optimal siting of the industrial plants", 2020 International Conference on Information Science and Communications Technologies (ICISCT), Tashkent, Uzbekistan, 2020, PP. 1-3, doi: 10.1109/ICISCT50599.2020.9351476.
31. Hasanov A.A. (2020). Peculiarities of preparing teachers for the development and use of e-learning resources. Theoretical & Applied Science, (9). - PP. 15-17.
32. Saodat B. Maxkamova, Sunatulla F. Abdirasilov. Fine Arts Value in Patriotic School Education. Eastern European Scientific Journal. Ausgabe 5-2018. pp-70-74. ISSN 2199-7977. DOI 10.12851/EESJ201805 www.auris-verlag.de.
33. Bulatov S. (2021). Principles of Using Scientific Discoveries in Modernization of The Art Education System. Psychology and Education Journal, 58(2). - PP. 1221-1225. www.psychologyandeducation.net.
34. Nurtoev, S. Makhkamova Issues of preparing students for artistic and creative activity Russia, Kazan Young scientist 2016/7 687 st http://www.moluch.ru/.
