Научная статья на тему 'РИЭЛТОРЛИК ФАОЛИЯТИ РИВОЖЛАНМОҚДА (МИ)?'

РИЭЛТОРЛИК ФАОЛИЯТИ РИВОЖЛАНМОҚДА (МИ)? Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
83
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
риэлтор / кўчмас мулк / пандемия / риэлторлик фаолияти / маклер. / realtor / real estate / pandemic / real estate activities / broker.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — F. Asqarov

Мақолада бугунги кунда риэлторлик соҳасига бевосита боғлиқ бўлган кўчмас мулк соҳасидаги хорижий мамлакатларнинг ижобий тажрибаси хусусида сўз боради. Маълумки Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 83-моддасида молмулк фуқаролик ҳуқуқлари объекти сифатида кўчмас мулкка ва кўчар мулкка бўлиниши, кўчмас мулк жумласига ер участкалари, ер ости бойликлари, бинолар, иншоотлар, кўп йиллик дов-дарахтлар ва ер билан узвий боғланган бошқа мол-мулк, яъни белгиланган мақсадига номутаносиб зарар етказмаган ҳолда жойини ўзгартириш мумкин бўлмайдиган объектлар кириши, қонунчиликда бошқа мол-мулк ҳам кўчмас мол-мулк қаторига киритилиши мумкинлиги ва кўчмас мол-мулкка бўлган ҳуқуқларни қўлга киритиш ва улар бекор бўлишининг хусусиятлари қонун ҳужжатлари билан белгилаб қўйилиши белгилаб ўтилган. Мақолада кўчмас мулканинг ҳолати ва тавсифи ҳақида бошқа мамлакатларда, хусусан Россия Федерацияси ва шу каби бир қатор давлатларда белгилаб ўтилган нормалар ёритилган. Мақоланинг мақсади сифатида риэлторлик фаолиятини ҳуқуқий тартибга солиш кўчмас мулк билан боғлиқ муаммоларини тадқиқ этишдан иборат бўлган. Шунингдек, кўчмас мулк соҳасида юзага келаётган муаммоларни очиб бериш ва унинг ечими ҳам муҳокама қилинган. Хулосада риэлторлик фаолиятини ривожлантиришда биринчи навбатда кўчмас мулк соҳасини тартибга солиш юзасидан ҳорижий тажрибани ўрганиш зарурлиги ҳақида хулосалар қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IS THE REAL ESTATE BUSINESS DEVELOPING (OR NOT)?

The article talks about the positive experience of foreign countries in the field of real estate, which is directly related to the real estate sector today. It is known that in Article 83 of the Civil Code of the Republic of Uzbekistan, property is divided into immovable property and movable property as an object of civil rights, including land plots, underground resources, buildings, structures, perennial trees and other property integrally connected with the land. , i.e. objects that cannot be moved without causing disproportionate damage to their intended purpose, the legislation stipulates that other property can also be included in the list of immovable property, and the features of acquisition of rights to immovable property and their cancellation shall be determined by legislation. The article describes the norms of the status and description of real estate in other countries, in particular the Russian Federation and a number of countries. The purpose of the article was to research the problems of legal regulation of real estate activity. Also, the disclosure of problems arising in the field of real estate and its solution were also discussed. In the conclusion, it was concluded that in the development of real estate activity, first of all, it is necessary to study foreign experience in the field of real estate regulation.

Текст научной работы на тему «РИЭЛТОРЛИК ФАОЛИЯТИ РИВОЖЛАНМОҚДА (МИ)?»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

РИЭЛТОРЛИК ФАОЛИЯТИ РИВОЖЛАНМОВДА (МИ)?

Фуркат Аскаров

Узбекистан Республикаси Адлия вазирлиги Фаргона вилоят адлия бошкдрмаси бош маслахдтчиси, 1 -даражали юрист, Узбекистон Республикаси Судьялар Олий кенгаши х,узуридаги Судьялар олий мактаби мустак;ил изланувчиси (PHD) https://doi.org/10.5281/zenodo.7064223 Аннотация. Мацолада бугунги кунда риэлторлик со%асига бевосита боглиц булган кучмас мулк со%асидаги хорижий мамлакатларнинг ижобий тажрибаси хусусида суз боради. Маълумки Узбекистон Республикаси Фуцаролик кодексининг 83-моддасида мол-мулк фуцаролик %уцуцлари объекти сифатида кучмас мулкка ва кучар мулкка булиниши, кучмас мулк жумласига ер участкалари, ер ости бойликлари, бинолар, иншоотлар, куп йиллик дов-дарахтлар ва ер билан узвий богланган бошца мол-мулк, яъни белгиланган мацсадига номутаносиб зарар етказмаган %олда жойини узгартириш мумкин булмайдиган объектлар кириши, цонунчиликда бошца мол-мулк %ам кучмас мол-мулк цаторига киритилиши мумкинлиги ва кучмас мол-мулкка булган %уцуцларни цулга киритиш ва улар бекор булишининг хусусиятлари цонун %ужжатлари билан белгилаб цуйилиши белгилаб утилган. Мацолада кучмас мулканинг %олати ва тавсифи %ацида бошца мамлакатларда, хусусан Россия Федерацияси ва шу каби бир цатор давлатларда белгилаб утилган нормалар ёритилган. Мацоланинг мацсади сифатида риэлторлик фаолиятини %уцуций тартибга солиш кучмас мулк билан боглиц муаммоларини тадциц этишдан иборат булган. Шунингдек, кучмас мулк сощсида юзага келаётган муаммоларни очиб бериш ва унинг ечими %ам му%окама цилинган. Хулосада риэлторлик фаолиятини ривожлантиришда биринчи навбатда кучмас мулк со%асини тартибга солиш юзасидан %орижий тажрибани урганиш зарурлиги %ацида хулосалар цилинган.

Калит сузлар: риэлтор, кучмас мулк, пандемия, риэлторлик фаолияти, маклер.

БИЗНЕС НЕДВИЖИМОСТИ РАЗВИВАЕТСЯ (ИЛИ НЕТ)? Аннотация. В статье рассказывается о положительном опыте зарубежных стран в сфере недвижимости, которая имеет непосредственное отношение к сфере недвижимости на сегодняшний день. Известно, что в статье 83 Гражданского кодекса Республики Узбекистан имущество делится на недвижимое и движимое имущество как объект гражданских прав, в том числе земельные участки, подземные ресурсы, здания, сооружения, многолетние деревья и иное имущество в совокупности. связанных с землей., т. е. объектов, которые не могут быть перемещены без причинения несоразмерного ущерба их целевому назначению, законодательством предусмотрено, что в перечень недвижимого имущества может быть включено и иное имущество, а также особенности приобретения прав на недвижимое имущество и их отмена определяется законодательством. В статье описаны нормы статуса и описания недвижимого имущества в других странах, в частности в Российской Федерации и ряде подобных стран. Целью статьи было исследование проблем правового регулирования риэлтерской деятельности. Также обсуждалось раскрытие проблем, возникающих в сфере недвижимости и их решение. В заключении сделан вывод о том, что при развитии риэлторской деятельности в первую очередь необходимо изучение зарубежного опыта в сфере регулирования недвижимого имущества.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Ключевые слова: риэлтор, недвижимость, пандемия, риэлторская деятельность, маклер.

IS THE REAL ESTATE BUSINESS DEVELOPING (OR NOT)?

Abstract. The article talks about the positive experience of foreign countries in the field of real estate, which is directly related to the real estate sector today. It is known that in Article 83 of the Civil Code of the Republic of Uzbekistan, property is divided into immovable property and movable property as an object of civil rights, including land plots, underground resources, buildings, structures, perennial trees and other property integrally connected with the land. , i.e. objects that cannot be moved without causing disproportionate damage to their intended purpose, the legislation stipulates that other property can also be included in the list of immovable property, and the features of acquisition of rights to immovable property and their cancellation shall be determined by legislation. The article describes the norms of the status and description of real estate in other countries, in particular the Russian Federation and a number of countries. The purpose of the article was to research the problems of legal regulation of real estate activity. Also, the disclosure ofproblems arising in the field of real estate and its solution were also discussed. In the conclusion, it was concluded that in the development of real estate activity, first of all, it is necessary to study foreign experience in the field of real estate regulation.

Keywords: realtor, real estate, pandemic, real estate activities, broker.

КИРИШ

2019 йилнинг охири 2020 йилнинг бошига келиб коронавирус ва пандемия.сузлари бугун жахон оммавий ахборот воситаларининг асосий мавзусига, замонавий тилда айтсак, трендига айланди. Америка ^ушма Штатлари, Бразилия ва Х,индистон COVID-19 таркалиши ва улим курсаткичи буйича биринчи уринда турган булса, Европа буйича Буюк Британияда вазият жудям калтис булди. Узбекистоннинг асосий иктисодий хамкори булган Россия Федерациясида хам касалланганлар ва вафот этганлар сони кескинлик билан ошиб борди.

Коронавирус пандемияси согликни саклаш тизимига таъсир курсатиб колмай, иктисодиётга хам катта зарба берди, айрим сохалар эса таъбир жоиз булса, фалажланди. ^ийинчилик даврида кучмас мулк бозорида хам тургунлик юзага келди. Бу эса конуний равишда давлат руйхатидан утиб, кучмас мулк олди-сотдиси билан шугулланувчи риэлторларнинг фаолиятига жиддий таъсир курсатди.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Маълумки, дунё давлатлари каби Узбекистонда хам коронавирус таркалиши олдини олиш максадида карантин тартиби жорий этилди. 2020 йил 16 мартдан барча таълим муассасалари, ишлаб чикариш корхоналари, ноозик-овкат савдоси билан шугулланувчи тадбиркорлик субъектлари, ташкилотлар ва офислар фаолияти тухтатилди. 30 мартдан эса жисмоний ва юридик шахсларни шахсий ва хизмат автомобиллардан фойдаланиши чекланди. Мазкур чекловларни тугри тушуниш лозим. Сабаби - куринмас дарднинг деярли давоси йук эди. Бинобарин, хукумат томонидан кабул килинган бирдан-бир тугри карор куплаб сохалар фаолияти чекланиши эди.

Ахолининг озик-овкат истеъмолига булган талаби кескин ортиб, иктисодиётнинг ушбу сектори инкирозли холатда сезиларли йукотишга учрамади. Бирок, ноозиковкат

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

сохасида бундай дея олмаймиз. Чунки, ахолининг асосий катлами аксарият холларда озик-овкат ва дори воситалари сотиб олишга купрок эътибор каратди.

Пандемия давригача юртимиз кучмас мулк бозори иктисодиётимизнинг жадал ривожланаётган тармокларидан бири эди. Мулкни давлат тасарруфидан чикариш ва хусусийлаштириш, янги уй-жойлар куриш, ижтимоий объектлар барпо этиш ва реконструкция килиш билан боглик жараёнлар риэлторлик хизмати куламини хам кенгайтиришга хизмат килаётган эди.

Шу уринда риэлторлик хусусида хукукий тушунча бериб утмокчиман. Риэлторлик - юридик ва жисмоний шахсларнинг кучмас мулк объектларига ва уларга булган хукукларга доир битимлар тузиш билан боглик хизматларни шартнома асосида курсатиш буйича тадбиркорлик фаолиятидир.

Риэлторлик фаолияти сохага масъул ваколатли давлат органи томонидан бериладиган лицензия асосида амалга оширилади. Ушбу фаолият турини лицензиялаш тартиби Вазирлар Махкамаси томонидан белгиланади.

Узбекистон Республикаси Фукаролик кодексининг 40-моддасида риэлторлик муассасаси конун хужжатларида назарда тутилган хар кандай ташкилий -хукукий шаклда ташкил этилиши ва уз фаолиятини амалга ошириши мумкинлиги кайд этилган.

Риэлторлик хизмати кучмас мулк объектларига ва уларга булган хукукларга доир битимларни, жумладан, кучмас мулк объектлари ва уларга булган савдо хукукларини, кучмас мулк объектларини ишончли бошкаришни, кучмас мулк бозорида ахборот ва маслахат хизматлари курсатишни амалга оширади.

Риэлтор эса малака сертификати ва лицензияга эга булган, якка тартибдаги тадбиркорлик фаолиятини амалга оширувчи жисмоний шахсдир. Лицензия кучмас мулк бозорида факат ахборот ва маслахат хизматлари курсатиш учун берилади. ^онунчиликда риэлтор уз фукаролик жавобгарлигини сугурта килиши лозимлиги белгиланган.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Мустакиллик йилларида риэлторлик фаолияти уй-жой бозори бугинида кенг ривожланди. 2010 йил 22 декабрда кабул килинган УР^-269-сонли "Риэлторлик фаолияти тугрисида"ги конун иктисодиётимизнинг ушбу сектори учун мухим асос булиб хизмат килмокда.

Ушбу конунни ишлаб чикишда халкаро хукукий стандартлар, шунингдек, куплаб хорижий мамлакатлар тажрибаси урганилди. Бундан ташкари, мамлакатимиз кучмас мулк бозорида тадкикотлар утказилди. Тадкикотлар давомида риэлторлик фаолияти, риэлторлар хамда улар хизматидан фойдаланувчиларнинг хукук-мажбуриятлари ва жавобгарлигини аник белгилайдиган меъёрларга эхтиёж мавжудлиги аникланди. Шу тарика кучмас мулк бозори иштирокчилари ва давлат манфаатлари мос келадиган, риэлторлик фаолиятини боскичма-боскич ривожлантиришга каратилган ягона тизимни яратишга хизмат килувчи хужжат кабул килинди.

^онун кабул килингунига кадар мамлакатимиз кучмас мулк бозорида воситачилик (риэлторлик) фаолиятини тартибга соладиган меъёрий-хукукий база етарли даражада ривожланмаган эди. Бу эса кучмас мулк бозори иштирокчиларига курсатилаётган хизматлар куламини кенгайтириш, бу борада тегишли тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришга тускинлик киларди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Мавжуд х,укукий бушлик истаган юридик ва жисмоний шахсга касбий тайёргарликсиз риэлторлик билан шугулланиш, уз реал даромадини яшириб, давлат бюджетига соли; туламаслик имконини колдирарди. Масалан, маълумотларга кура, 2010 йил бошида биргина Тошкент шахрида мингдан зиёд киши якка тартибдаги маклерлик фаолияти билан шугулланган.

Риэлторлик - мух,им ижтимоий масъулиятли бизнесдир. Кучмас мулк бозори ах,оли турмуш даражаси ва сифати, шунингдек, барча мулкчилик шаклидаги корхона ва ташкилотларни ривожлантириш курсаткичларини ифода этадиган мезонлардан биридир.

Мамлакатимизни иктисодий ривожлантиришнинг асосий вазифа хдмда устувор йуналишларидан келиб чиккан х,олда кабул килинган конунда риэлторлик фаолиятини давлат томонидан лицензиялаш йули билан тартибга солиш, сох,а вакилларига куйилган малака талабларига риоя этиш, уларнинг фукаролик жавобгарлигини мажбурий сугурта килиш ва фаолият турларини белгилаш кузда тутилган. Шу билан бирга, ушбу х,ужжатда риэлторлик фаолиятини амалга оширишнинг асосий талаблари, хизматлар сифатини таъминлаш механизмлари ва уларни амалга оширишнинг х,укукий нормалари, тегишли конунчиликни бузганлик учун жавобгарлик белгиланди.

Бозор муносабатларини ривожлантиришга каратилган Узбекистон иктисодиётининг негизини хилма-хил шакллардаги мулк ташкил этади. Давлат истеъмолчиларнинг х,укуки устунлигини х,исобга олиб, иктисодий фаолият, тадбиркорлик ва мех,нат килиш эркинлигини, барча мулк шаклларининг тенг х,укуклилигини ва х,укукий жихдтдан баб-баравар х,имоя этилишини кафолатлайди. МУ^ОКАМА

Хусусий мулк бошка мулк шакллари каби дахлсиз ва давлат х,имоясидадир. Мулкдор факат конунда назарда тутилган лолларда ва тартибдагина мулкидан махрум этилиши мумкин.

Ушбу конституциявий норма республикамизда бозор иктисодиётининг ривожланиши турли мулкчилик шаклларига асосланиши, айникса, киймати жихдтидан анча юкори турувчи кучмас мулкларга булган х,укукларни кафолатланишида намоён булади.

Узбекистон Республикаси конун хужжатлари ва конун ости х,ужжатларининг Конституцияга мувофик холда булиши юкорида зикр этилган норманинг мустахкам асосга эга эканини курсатади. Демак, кучмас мулк билан боглик жараёнлар давлат ахамиятига молик булиб, унда риэлтор иштирокини таъминлаш долзарб масаладир.

Бугунги кунда риэлторлик фаолияти билан шугулланувчи шахсларга куплаб кулайлик ва имкониятлар яратилмокда. Илгари ортикча когозбозлик, бюрократик тусиклар хамда лицензия олишнинг марказлаштирилгани булажак тадбиркорлар фаолиятига гов булган. Янги норматив-хукукий хужжатларга асосан эндиликда риэлторлик фаолияти билан шугулланмокчи булган шахс лицензия учун узи яшаётган манзилдаги давлат хизматлари марказига мурожаат килади. ХУЛОСА

Х,озирги пайтда фукароларнинг озик-овкатга эхтиёжи ошгани холда, кучмас мулкка булган талаб кескин тушганини кузатиш мумкин. Фукароларнинг ойлик маоши камлиги, таклиф этилаётган ипотека кредитлари хам маълум маънода риэлторлик фаолияти ривожига тусик булмокда. Бундан ташкари, кучмас мулк бозорида хали-хамон ноконуний

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

фаолият билан шугулланиб келаётган маклерлар мавжуд. Бу хам соха тараккиётига соя солмокда. Мавжуд вазиятдан келиб чикиб, соха янада ривожланиши учун айрим жихатларга эътибор каратиш максадга мувофикдир.

Аввало, риэлторлик фаолияти тугрисидаги конун кенг жамоатчиликка таргиб этилиши лозим. ^онун билан кучмас мулк, айникса, уй-жой бозорида расмий руйхатдан утмай ишлаётган воситачилар фаолиятини давлат томонидан лицензия оркали тартибга солиш ва назорат килиш механизми йулга куйилади; истеъмолчиларнинг конуний хукук ва манфаатлари химоя килиниши таъминланади; норасмий воситачиларнинг ноконуний даромад орттиришларига чек куйилади, уларнинг олаётган даромадидан солик тулаши таъминланиб, давлат бюджетига тушум купаяди. Бир суз билан айтганда, мазкур конун кучмас мулк бозори тараккиёти учун пухта замин яратади.

Иккинчидан, сохада ишлашни максад килган тадбиркорларга лицензия беришни катъий назорат килиш керак. Факат юкори малакага эга булган ва миллий конунчиликни теран узлаштирган номзодларгина лицензия олишига эришиш мухимдир. Норасмий фаолият юритаётган воситачилар расман руйхатдан утиб иш юритиши натижасида улар давлат ижтимоий таъминотидан фойдаланиш имкониятига эга булади; шу билан бирга, битимлар тузиш жараёнида тегишли лицензияга эга, фукаролик жавобгарлиги сугурталанган ишончли воситачиларнинг иштирок этиши томонларнинг мулкий ва молиявий таваккалчилиги хавфини камайтиради.

Учинчидан, кучмас мулк бозорида ноконуний маклерларнинг фаолиятига тулик бархам бериш лозим. Ноконуний фаолият миллий кучмас мулк тизимида курсатиладиган хизматларнинг замонавий асосларда йулга куйилиши ва бозор ривожига тусик булмокда. Ушбу фаолиятни назорат килиш ва мувофиклаштириш етарлича йулга куйилмагани сабаб, битимларнинг хатарлилик даражаси юкорилигича колмокда.

Хулоса килиб айтганда, риэлторлик фаолиятини замон талаби, конун устуворлиги ва мижозлар манфаати нуктаи назаридан мувофиклаштириш, хозиргидек инкирозли холатлардаги сохани хар жихатдан куллаб-кувватлаш устувор вазифа булмоги лозим.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси 36 Моддаси.

2. Http://Www.Realestate.Uz - Узбекистон Кучмас Мулк Бозори Портали.

3. Azimovna M. S., Shokhrukhovich U. F. Development Prospects Of Business Subjects In The Republic Of Uzbekistan //Web Of Scholars: Multidimensional Research Journal. -2022. - Т. 1. - №. 4. - С. 13-19.

4. "Риэлторлик Фаолияти Тугрисида'Ти Урк-269-Сонли ^онуни.

5. Lex.Uz

6. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2011 Йил 10 Майдаги 129-Сонли ^арори Билан Тасдикланган «Риэлторлик Фаолиятини Лицензиялаш Тугрисида»Ги Низом.

7. Azimovna M. S. Improving The Study Of Consumer Behavior //Gospodarka I Innowacje. -2022. - С. 109-112.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.