CC BY
12Дамин тарика, тарчумонхо кушидаанд, ки хусусият, холатхои рухии ин хикояро бо хама мураккабихояш аз нав хосил кунанд ва эчодиёти нависандаро бо забони худ сода гардонида, пешкаши мардум гардонанд. Албатта, касе, ки тарчумахои осори адибони туркро бо аслаш киёсан мутолиа мекунад, бе хеч гуна дигаргунй, баъзе калимахои форсй-точикиро мебинад. Адабиёти турк асрхои аср бо адабиёти форсй-точикй алокаи доимй ва мустахкам дошта, пайваста аз комёбихои у бахра мебурд, тарзу равия, услуб ва анъанахои уро кабул карда, дар хамин замина ривоч меёфт. Ин умумият ба як типи эстетикй мансуб будани ду адабиёт барои тарчумонхо имконияти мусоид фарохам меоварад ва кори тарчумаро як дарача осон мекард, ки мо онро аз мукоисаи як хикояи нависандаи турк бархурдор шудем.
Адабиёт:
1. Фиш Р. Г. Писатели Турции-книги и судьбы. - М., 1963.
2. Шарифова Г. А. Равобити адабй ва накши тарчумаи бадей. - Душанбе: Ирфон, 2012.
3. Re§at Nuri Guntekin. Butun eserleri Anadolu Notlari. Ankara Caddesi: № 95.
СРАВНЕНИЕ ОДНОГО РАССКАЗА ТУРЕЦКОГО ПИСАТЕЛЯ ГУНТЕКИН РАШОТ
НУРИ НА ТАДЖИКСКИЙ ЯЗЫК
В статье сравнивается и исследуется сравнение перевода одного рассказа турецкого писателя гюнтекина Рашот Нури, которые из оригинала турецкого языка переведено на русский и таджикский язык переводчиков разных языков. Установлено что переводчики на таджикский язык перевели с агромным интересом. Перевод, исследование и сравнение рассказа Гюнтекина показывает высокую искусство данного перевода.
Ключевые слова: перевод, исследование, анализ, стиль, рассказ, писатель, оригинал.
COMPARISON SINGLE STORY TURKISH WRITER GUNTEKIN RASHOT NURI IN TAJIK
LANGUAGE
The article examines and compares the comparison of single story Turkish writer Gyuntekin Rashot Nuri, who from the original Turkish language translated into Russian and Tajik language translators of different languages. It has been established that the translators have translated into Tajik language with agromnym interest. Translation, research and comparison of the story Gyuntekin shows high art of translation.
Keywords: translation, research, analysis, style, story, writer, original.
Сведения об авторе: Шарифова Гулистон Амриддиновна, кандидат филологических наук, Технологический университет Таджикистана, e-mail: sharifovag@inbox.ru
About author: Sharifova Guliston, PhD in philological sciences, Technological University of Tajikistan
ИНЪИКОСИ КИССАИ "ЮСУФУ ЗУЛАЙХО" ДАР ГАЗАЛИЁТУ ЦАСИДАДОИ
ИРФОНИИ ФАРИДУДДИНИ АТТОР
Элбоев В.
Таджикский государственный педагогический университет имени С. Айни
Еазалу касида ва маснавихои Аттори Нишопурй дар худ масъалахои назарй ва амалии тасаввуфро баён менамояд ва метавон ашъори ин шоирро чилвагохи тасаввуф номид. Дар газалиёту касидахои Аттор тасаввуф ба шариат омезиш дорад ва бисёр масъалахои шариат дар ашъори у роххои халли худро ёфтаанд.
Аттори Нишопурй дар хурдй ба омузиши улуми шаръй иштигол дошта, баъдан дар мавриде аз хусуси фикху тафсиру хадис чунин гуфтааст: Ин се илм аст аслу ин се манбаъ аст, Дар чй бигзаштй аз ин лоянбаъ аст. Ман дар ин хар илм буе бурдаам. Пеши хар ранге рукуе бурдаам [6, c. 98].
Еазалиёти Аттори Нишопурй фарогири мавзуъхои анъанавй, ирфонй ва каландарй мебошанд. Аз Аттор то замони мо беш аз 100 касидаву 1000 газал расидааст
ва кисме аз онхо наpасидаанд. Даp газалиёти иpфoнии Аттop мавзyъxoи ишки Хyдoванд, иpтибoт бо шохиди гайбй, тавсифи пиндopй, камолоти маънавй, сифоти зоти Дак ба хам омада, як консепсияи шинохти вокеии oламy oдамpo баppасй намyдааст. Аттop даp газалиёти иpфoнии худ, даp мавpиди баёни андешахояш "чодаи дyшвopи вахдати вучуд, poxи хyдфаpсoивy хyдфанoй, усули худшиносиву худошиносй ва пopсoивy паpxeзгopиpo нишон дода, чавxаpи консепсияи фалсафии хyдpo асоснок мекунад:
Рохи ишки y, ки иксиpи балост, Махв даp махву фано андаp фаност. Фонии мутлак шавад аз хештан, ^p диле, к-y толиби ин кимиёст [б, c. 194].
Ап^и Нишoпypй даp "Девон"-аш даp 20 газал аз симои Юсуф ва лахзахои чудогонаи киссаи "Юсуфу Зулайхо" даp мавpидxoи гуногун ёд каpдааст, ки даp ин байтхо симои Юсyфpo баён каpда, даp чойхои заpypй вобаста ба талаботи мавзyи газал ин байтхои зeбopo эчод каpда, баp хусни газал ва маънии он афзудааст. Даp ин газалхо бeштаp маънихои иpфoнй ва баъдан мyxтавoи вокеии кисматхое аз кисса омадаанд, ки oнxopo аз назаp мeгyзаpoнeм:
Пеши ман омаду забон бикшод, Гуфт: -Юсуф зи кopвoн баpхoст [б, c. 90].
Даp ин байт лахзаи баъд аз он ки баpoдаpoни бадхох Юсyфpo ба Молик ибни Заpъ ба гуломй фypyхтанд ва даp саpи pox кабpи мoдаpашpo дида, аз болои шyтyp хyдpo ба замин афкандан ва даp саpи кабpи мoдаp зop-зop гиpистани y ифода ёфтааст. Баp саp ой аз каъpи чохи нафс аз он-к, Юсуфи мисpи-т андаp чох нест [б, c. 122].
Ин байт, ки мазмуни иpфoнй дopад, мехтавояш аз нафс, ки сабабгopи хама мушкилоту паpхoш даp чомеа аст, дypй чустан аст ва ин чо ифодаи "^p саp ой", яъне "огох бош", ё '^yp будан" аз хавои нафсpo баён каpдааст. Ва мисpаи дуюм ба тавзехи мисpаи аввал омадааст:
Аз амд саpи чохи занахдон бинапушид.
То Юсуфи гумгашта даp омад, ба чах афтод [б, c. 138].
Даp ин байт Arrop сахнаи ба хонахои opoдoдашyда даъват каpдани Зулайхо Юсyфpo баpoи комхохй баён намудааст, ки Зулайхо касдан симову сypати хyдpo баpoи баpангeхтани хаваси Юсуф нишон медод, вале y аз даpxoи баста бо хости Худо "ба даp омад", яъне халос шуд, аммо бо тyxмат "ба чох афтод" ва зиндонй гаpдид. Чун боди сабо суйи чаман тохтан oваpд, Гуйй ба ганимат хама мушки Хутан oваpд. З-он тохтанаш Юсуфи дил rap нашуд афгop, Пас аз чй сабаб гаpка ба хун пиpаxан oваpд [б, c. 171].
Ин чо шoиp сахнахои аввали киссаpo, ки баpoдаpoни Юсуф нисбат ба y бeмexpивy кyдypат ваpзида, даp саxpo заpбy лат каpда, пиpoxани ypo хунолуд намуда, ба падаp pасoниданд ва бо ин хабаpи дypyг Яъкyбpo мубталои гам намуданд, нишон додааст. Даp байти дуюм ифодаи "Юсуфи дил" баёнгаpи маънои pамзии чомеа аст, ки чомеаи инсонй олудаи мушкиливу нoчУpиxoст.
Aттopи Нишoпypй даp газалиёти худ зимни баppасии лахзахои гуногуни киссаи "Юсуфу Зулайхо" хам аз андешахои иpфoнй ва хам аз афкopи умумй истифода каpдааст. Байтхои зep ифoдагаpи мухтавои иpфoнист, ки як лахзаи даp каъpи чох будани Юсyфpo нишон медихад ва аз суе ишopа ба Худованд дopад, ки xаp ки даp poxи хакку poстй пайванд дopад ва даp шинохти Худо зинахои шаpиатy таpикат ва маъpифатpo тай каpдааст, аз каму костй ниёз надopад: Он ки саp дopад, кулохат наpсадаш В-он ки баp об аст, чохат наpсадаш. Хдо ки пасти бopгoxи факp нест, Саp баландий бopгoxат наpсадаш. Хдо ки даp худ монд чун гаpдyн басе, Гаp нагаpдад дастгохат наpсадаш, Гаp набошад хамчу Юсуф хочае, Бандагй даp каъpи чохат наpсадаш. То касе дopад ба як заppа панох, Apш агаp бошад панохат наpсадаш [б, c. 2б8].
Байтxои Fазали фавк далолат мeкyнанд, ки солики pоxи Дак, ки таваccyти ибодатy pиёзати ботинй ба даpачаи мyайяни маъpифат pаcидааcт, мисли Юсуф даp каъpи чоx баpояш газанде намepаcад. Ибоpаи "боpгоxи фа^" ишоpа ба pиёзати ботин доpад ва нафаpe, ки даp даpачаи "фа^" каpоp доpад, аз инсони комилшyда аст, ки то даpачаи "фано" ва "маpтаба" як кадами дигаp аст.
Даp ин Fазал вожаи "наpcадаш" pадиф аст, ки онpо шоиp шикаста ба иктизои вазн даp чунин шакл оваpдааcт, ки асли он "наpаcадаш" аст ва вожаxои "кyлоxат", "чоxат", "боpгоxат", "даcтгоxат", "чоxат" ва "паноxат" кофия мебошад. Калимаи "чоxат" даp миcpаи дуюм ва xаштyм такpоp омадааст ва аз pyï талаботy таноcyби калом чойгузин шyдааcт.
Fазали дигаpи Ап^и Нишопypй моломоли андeшаxои иpфониcт, ки тащо даp як миcpаъ номи Юсуф ёд мешавад, ки даp Mиcp cоxиби лутфу маpxамат ва эxтиpоми хос тавассути аклу заковати шахсй ва илтифоти Худовандй гаpдида буд. Аммо ин Fазал муночотест ба Худованди якто:
Даp Юсуфи Mиcp кас надидаст Он лутф, ки даp ту бинам амсол [6, c. 284].
Ба акидаи аxли фалсафа ва тасаввуф ишк баp ду навъ аст. Ишки мачозй ва ишки xакикй. Ишки мачозй он аст, ки инсон ба зоxиpи дунё ва xycни cyваpй дилбохта гаpдад ва чун иpтиботи ин ишк ба дунё бeштаp аст, онpо хос ва мypаббии тан гуфтаанд. Ишки xакикй бошад, хос ва омили такмилаи pyx ва xамон бунёди xаcтй, ки cyфиён гуфтаанд, буда мояи идpокy даpёфти зиндагонии човидонй мeгаpдад ва баpои солик pоx ба суи маъpифати чамоли xакикат ва xаёти pyxонй боз менамояд. Инсон тавассути ишки xакикй ба камоли илм pаcида, ба Дак восил ва ба мyшоxидаи чамоли y ноил мeгаpдад.
Асос ва бунёди чаxони xаcтй баp ишк нщода шудааст ва xаpакатe, ки вyчyдpо фаpо гиpифтааcт, ба xамин муносибат аст, яъне камоли вокей даp ишк мебошад.
Даp Fазали дигаpи Аттоp ду лаxзаe аз киссаи "Юсуфу Зулайхо" омадааст:
1. Бо дидани чамоли зебои Юсуф ба чои тypyнч даст бypидани занони миcpй.
2. Бо маcлиxати Юсуф ба даpyни боpи Ибни Ёмин гузаштани соъ (паймонаи Fалла).
Tаpcобачаe кашид даp коpам, Баpбаcт ба зулфи хеш зyнноpам. Бас xалкаи зулф каpд даp гушам, Яъне ки ба бандагй дex икpоpам... ...Шояд, ки кунад чу xаcт Исидам, К-аз муъчиза зинда каpд сад боpам, У Юсуфи олам аст даp хубй Mан дасту тypyнч пеши y доpам. Даpгиз н-оям зи боpи y бepyн, К-аз ишк ниxод соъ даp боpам [6, c. 326].
Ишку садокати зебой аз макyлаxои мexваpии иpфонй аст, ки даp ин байти ин Fазал аз чазабаи зебоии Юсуф занон ба чои тypyнч дасти худ бypида буданд, ки даp ин чо ифодаи cаpexи хyдpо ёфтааст ва шоиp мегуяд, ки ишк чунин кувваи бyзypг аст. Даp ин Fазал вожаxои "таpcобача", "зулф", "зyнноp", "Чалкаи зулф", "банд", "муъчиза" ва " ишк" аз таpкибxои иpфониянд ва ишк аст, ки мисли муъчизаи Исо инсон ва солики вокeиpо зинда мeдоpад ва ба максад мepаcонад.
Ин ишки синасуз даp xаp лаxза метавонад пайгиpи инсон бошад ва касе даp ишку мyxаббат бо cабpy таxаммyл ва пypтокат аст, ба мypоди дил мepаcад. Ва даp Fазали дигаp Аттоp маpxалаи дигаpи cайpy сулуки маънавй - cабppо ташpex додааст: Нест осон ишки чонон бохтан, Дил фишондан, баъд аз он чон бохтан. Иш^о чони дигаp бояд аз он-к Бо чунин чон ишк натвон бохтан... ...Кай тавонй Юсуфе нокаpда гум, Умppо даp мотами он бохтан. Коpи Яъкуб аст аз сузи фиpок Дидаepо байтyлэxзон бохтан. Чун Фаpид аз xаp чй бошад, муфлис аст, З-он набояд наpди чонон бохтан [6, c. 395].
Даp ин газали иpфoнй лахзаи чудо гаpдидани Яъкуб аз Юсуф нишон дода шудааст, ки y даp саpи poxи фаpзандаш байтулэхзон сохта буд ва ба сабpи чамил ба дидopи фаpзанди азизаш баъд аз чихил сол pасид.
Сабp даp лугат ба маънии шикебой ва бypдбopй тавзех ёфтааст. Даp фаpxангxoи иpфoнй даp истилох маънихои мyхталифpo oваpдаанд. Аз чумла, даp "Mиpъoти ушшок" сабp чунин ташpex ёфтааст: "Сабp сакинаи дилpo гуянд баp макосот ва матоиб, ки тoлибpo даp таpики сулук пеш ояд, ба pизoи хoтиp" [4, c. 210].
Даp хадиси паёмбаpи акpам сабppo калиди кушоиш маънидод каpдаанд ва "Сабp интизopи фаpаx аз Худои таъоло аст [7, c. 319].
Даp газали дигаp Aттop се лахзаи киссаи "Юсуфу Зyлайхo"-po oваpда, андешаи чолибе баён доштааст:
1. Лахзаи оббозии Юсуф даp pyди Нил ва тамошои мохиён аз чамоли y.
2. Даp Мисp ба макоми вазopат pасидани Юсуф.
3. Аз мyфopикати Юсуф нобино гаштани Яъкуб, ки ин се лахза даp вокеъ мyассиpанд:
Ай зи савдои ту дил шайдо шуда,
З-оташи ишки ту оби мо шуда.
Ошикон даp чустучуи сад xазop,
Ту чу дyppe даp буни даpё шуда..
...Юсуф андаp мулки Мисpy салтанат,
Дидаи Яъкуб нобино шуда.
Юсуфи мисpй чй бошад пеши ту,
Сад чу Юсуф аз гамат шайдо шуда [б, c. 441].
Даp ин газал Aттop ишки хакикии бо Худованд дoштаpo таpаннyм каpдааст, ки соликони poxи хакикат хамеша даp ёди Дакканд. Ва мисpаи "Ту чу дyppe даp буни даpё шуда", ишopа ба дидopи Юсуф каpдани мохиён мepавад ва асли он чунин аст: "Аз он таpаф чун кopвoн ба навохии Мисp pасид, наздики pyди Нил фypyд омада, баъд аз соате Юсуф ба чихати тафpex ба лаби pyди Нил омад, ки ногох чамоли Юсуф даp об соя андохт. Як мохй андоми Юсyфpo дид, филфавp саp ба об фypy бypдy хама мoxиёнpo хабаp каpд, ки - эй мохиён, Сиддик (лакаби Юсуф-В.Э.) даp канopи pyди Нил аст, биёед ypo зиёpат кунед. Молик мегуяд: - ногох дидам, ки мохиён фавч - фавч даp баpoбаpи Юсуф таъзим мeкаpдандy баpмeгаштанд" [5, c. 31]. Ай зулфи ту доми мох афканда, Раxбинoнpo зи pox афканда... ...Ту Юсуфи оламу занахдонат, Дил бypдавy чон ба чох афканда [б, c. 443].
Даp ин мисpаъxo вожахои мexваpии иpфoнй зулф, дом, мох, pox, pаxбинoн, Юсуфи олам, занахдон, дил, чон, чох мебошанд ва зулф манбаи омузиш аст, ки pаxбинoн, яъне соликони poxи маъpифатpo ба худ чалб каpдааст. Дил бypдан ва чон ба чох афкандан, яъне xамвopа нигоху назаp ба маъшук доштан аст, ки зебоии ту xамаpo мафтун каpда.
Aттop даp байтхои газали дигаp ду лахзаи киссаи "Юсуф ва Зулайхо''-po инъикос каpдааст:
1. Лахзаи ба пули гаpoн хаpидани Азизи M^p Юсyфpo.
2. Фиpистoдани Юсуф пиpoxани хyдpo ба падаp, ки чашмони y бино шавад:
Ай як каpашмаи ту гopатгаpи чахоне, Дашноми ту хаpида аpзoнхаpoн ба чоне. Ошуфтаи pyхи ту, xаp чо ки мoxpУe, Дилдодаи лаби ту, xаp чо ки дилситоне... ...Ту Юсуфиву xаp дам зулфи ту аз насиме Каpда pавoн ба Канъон аз мушк кopвoнe [б, c. 484].
Ин чо мисpаи "Дашноми ту хаpида аpзoнхаpoн ба чоне", хаpида шудани Юсyфpo ба наpхи гаpoн мефахмонад ва вожаи дашном ба маънои "^opn", "^opñ" ва "носазо" аст, ки Юсyфpo аз хopии гуломй халос каpдан аст ва даp мисpаъxoи навбатй аз забони Юсуф сухан pафта, даp байти oхиp pавoн шудани кopвoни муждаву паём ба Яъкуб ифода гаpдидааст.
Даp байтхое аз газали дигаp, шoиp лахзахои магpypй ва худписандии Юсyфpo гушзад мекунад:
Дило, даp poxи Дак гиp ошной, Aгаp хохй, ки ёбй ошной. Чу масти хунби вахдат гаштй, ай дил, Маяндеш он замон, то даp кучой?... ...В-агаp хамчун ки Юсуф худписандй, Кашй даp чохи мехнат хам балое [б, c. 500].
Даp ин байтхо, ки маънихои pамзии иpфoнй дopад, ду лахзаи магpypии Юсyфpo, ки бopи аввал аз чамоли худ магyp гашта буд ва дуюм на аз Худои худ, балки аз Бyтeфop мадад мехохад, баён намуда, талкин мекунад, ки даp xаp кучо боястй ба ёди Худо буд. Ва агаp ба Худои худ такя накаpда, ба махлук дил бандй ва кумак пypсй аз pастагopoн набошй.
Даp ин чо байти oхиp хoнандаpo ба андеша вoдop мекунад: В-агаp хамчун ки Юсуф худписандй, Кашй даp чохи мехнат хам балое.,
чунки махз Юсуф аз худписандиву магpypй бopи аввал байни баpoдаpoн ва худаш чудой афканд, баъд чамоли зeбoяшpo даp ойина дида, Typypepo даp худ эхсос каpд ва даp oхиpи кисса чун ба пешвози падаpy ахли байташ омад, даp аввал аз асп нафаpoмад ва ба дахолати Ч,абpаил аз асп фаpoмад, ки ин нуктахо pамзxoи зиёд дopанд. Ва ба гуфтаи шoиp мисли Юсуф худписандй кунй, xамвopа захмату гypбатy бало xамpoxи туст.
Шoиp даp байтхои газали дигаp низ мазомини иpфoниpo баён мeдopад: Зулфи тиpа баp pyхи pавшан нихй, Саpкашoнpo 6op баp гаpдан нихй.. ..^op надхй, лек кисми ошикон, Дамчу Юсуф буйи пиpoxан нихй [б, c. 500-501].
Даp ин байтхо сухан аввал аз зебоии Юсуф мepавад, ки занони бисёp ба як дидан шефтаи y мeгаpдиданд, вале y ба ин амалхо беэътиной мeкаpд, чунки y солики poxи хакикат аст ва даp бисёp мавpидxo то даpачаи Худой баpдoшта шудааст.
Яъне пайванди ошик ба маъшук, обид ба маъбуд ва инсони комил бо Худо, ки таpики хол хосил мeгаpдад, ишк аст. Ба таъбиpи дигаp, ишк холатест, ки даp дили солик ба инояти Худованд аз чониби Худованд нозил мешавад. Аслан, хамон бopи амoнатpo, ки таъбиpи маъpyфи кypъoнист, сухандонон ва мушикофони pамзи poз ба ишк таъбиp каpдаанд.
Ва даp ин газали Aттop низ вожаи "6op" омадааст, ки маънои иш^о дopад. Аз нигохи Aттop ишк назаpи дил баp камол ва чамоли Худованд ва ягона василаи пайванди чузъ ба кулл аст.
Mисpаи oхиpи газали боло "Дамчу Юсуф буйи пиpoxан нихй" низ аз pамзи иpфoнист. Буйи пиpoxан ниходан бахшидани маъpифати хеш ва дониши хеш ба чуяндагони илми хакикат аст ва фиpистoдани пиpoxани худ ба падаp муждаи васл аст, аз фиpoки чандсола ва Яъкуб даp ин мавpид тимсоли "ошики мyнтазиp" аст, ки бо pиёзати зиёд ба висол мepасад.
Иpфoни A^op маxзаpeст, ки чавxаpи oнpo инсон ташкил медихад ва ба андешаи y вучуди инсон, ки намyдopи олами акбаp ва пазиpoи мухаббати Худованд аст, мавкеи хос дopад. Аммо инсоне, ки Aттop васф мекунад, баpoи он ки маpтабаи вокеии хyдpo ёбад, бояд маpxилаxoи мухталиф - 7 маpxилаpo тай кунад: талаб, ишк, маъpифат, истигно, тавхиду xайpат, факpy фано.
Албатта, тай каpдани ин маpxилаxo мушкилоти зиёд дopад, вале солике, opифe ва инсоне, мисли Юсуф бояд, то бо сабpy ишку сузу pиёзати ботин ин мyшкилoтpo паси саp кунад ва ба Дак пайвандад.
Aттop даp газалхои зиёди худ нуктахои киссаи "Юсуфу Зулайхо"- po матpаx каpдааст, ки кисме аз oнxopo баppасй намудем.
Даp ин газалхо номи шахсиятхое, монанди Исо, Юсуф, Ибpoxим, Адхам, Яъкуб oваpда шуда, ба василаи ин номхо лахзахои хеле бисёpи киссаи "Юсуфу Зулайхо''-po ба тавpи шоиста, бо фаpoгиpии мазмунхои иpфoнй тасвиp каpдааст, ки аз устоди тавоно ва opифи вopаста будани y ба хубй гувохй медихад ва: "Даp назаpи вай вучуди инсон ойинаву чилвагохи Дакк аст ва бе он ки даp pox ба куллй фониву лошайъ (нобуд) шавад, даp поёни сулуки pyxoнии хеш ба Дак восил мeгаpдад. Аз ин pyст, ки тасаввуфи Arrop, катъи назаp аз маншаи он, чизест, ки хеле беш аз иpфoни сoиpи мутасаввифаи мо бо шeъpy дил саpyкop дopад ва абас нест, ки шeъpи Aттop низ мисли иpфoни y
латофату содагии бемонанд доpад ва хеле пеш аз шeъpи Саной ва Mавлавй pyxy завкpо cepоб ва мyтааccиp мeдоpад" [3, c. 167].
Ап^и Нишопypй беш аз 100 касида навиштааст, ки xамаи ощо даp девонаш омадаанд ва фаpогиpи мавзyъxои мухталифанд. ^исмати асосии каcидаxои Аттоp чанбаи ахлокй ва фалсафй доpанд, ки шоиp тавассути ощо xокимони замонpо ба адлу инсоф, хyддоpивy фypyтанй ва адлу дод баpхонда, окибати бад доштани бадкоpиpо гушзад каpдааcт.
^исми дигаpи каcидаxои Аттоp хусусияти xаcбиxоливy таъpихй дошта, тавассути ощо пастию баландии зиндагиву муносибати шахсй ва даpхоcтy пиндоpи шоиppо метавон мyшоxида каpд. Инчунин, биcёp каcидаxои шоиp ба ташвику таpFиби афкоpи мазxабй ихтисос ёфтаанд. Даp каcидаxои Аттоp сабки Саноиву Хоконй ба таpзи баёни муаллиф даpомeхта, таpзy усул ва pавиши тозаepо ба вучуд оваpдаанд.
Ап^ даp баpобаpи Fазалиёташ даp каcидаxояш низ поpаxои киссаи "Юсуфу Зулайхо"- pо ифода каpдааcт:
Юсуф чу поpа-поpа бypyн омад аз никоб, Дидй, ки сахт-сахт Зулайхо даpyфтод [6, c. 54].
Даp ин байти як касидаи Аттоp маpxилаи ташаккули шахсияти Юсуф ба оxиcтагй аз давpаи хypдcолй, хоббинияш, даp pоx коpвониёнpо аз тундбоду бало халос каpданаш, хобxои зиндониёнpо тафcиp намуданаш, хоби Фиpъавнpо бозгуй каpданy ба даpачаи вазоpат pаcидан ва мамлакатpо аз каxтй начот додан, гyноxи баpодаpонpо бахшидан, ишки Зyлайхоpо кабул каpдан ва ба висоли падаp пас аз cолxои мyфоpикат pаcидан даp як миcpаъ: "Юсуф чу поpа-поpа бypyн омад аз никоб" бо як завки шоиpона ифодаи cаpex ёфтааст.
Даp миcpаи дуюм: "Дидй, ки сахт-сахт Зулайхо даpyфтод", лаxзаxои аз ишки сузони Юсуф ба азобxо гиpифтоp шуданаш, баъд аз даpгyзашти шавxаpаш xама доpоии хyдpо cаpфи дидоpy висоли Юсуф намудан, пиpy фаpтyт гаpдидан, вале умеди виcолpо, ки вокеан сахт аст, фаpомyш накаpдани Зулайхо хуб таcвиp шудааст.
Аз никоб бypyн омадан ифодаи pамзй аст, яъне ташаккули шахсият, тай каpдани маpxилаxои маъpифат аст, ки билохиpа баъд аз зиндон халос шудан, мо симои ypо xамчyн як мypшиди комил мебинем, ки xама амалxои хyдpо дониста ичpо мекунад.
"Сахт- сахт даpyфтодан" xамeша xамкадами Зулайхо будааст ва y чун ба синни балоFат pаcид, дигаp мyшкилxо дyнболагиpашанд. У даp хонаи Азизи M^p хушбахт нест ва бо ёди азизи дилаш мезист, ки билохиpа ба дидоpаш pаcид, вале, чун деви xавовy xаваc гиpeбонгиpаш гаpдид, хост, ки Юсуф ба тезй мyxаббаташpо кабул кунад, вале Юсуф даp ин ^p xeч cаpоceма набуд.
Даp ин як байт ифодаxои "поpа-поpа бypyн омадан аз никоб" ва "сахт-сахт даpyфтодан", ки ба фаъолияти Юсуфу Зулайхо оид аст, бо такpоp омадани вожаxои "поpа-поpа" ва "сахт-сахт" xyœe ба байт афзудааст, ки аз маxоpати шоиp даpак медщад.
Байте аз касидаи дигаp низ баёнгаpи лаxзаe аз киссаи "Юсуф ва Зулайхо" аст: Ё магаp бод ба пиpоxани Юсуф бигзошт, Буи пиpоxани y суйи падаp мeоpад [6, c. 56].
Даp миcpаи якум вожаxои "бод" ва "пиpоxан", даp миcpаи дуюм калимаи "падаp" аз вожаxои мexваpии ин байт мебошанд, ки даp мачмуъ заминаи маънои байтpо ташкил додаанд. Ин чо шоиp "бод"- pо василаи оваpанда ва pаcонандаи муждаи шодй каpоp додааст, ки pамзe даp худ ниxон доpад. Гузаштани бод ба пиpоxани Юсуф маънии иpфонии cоxибмаъpифат гаpдидани солик аст ва бод ин чо на ба маънои лyFавияш, балки ба иcтилоx намое аз инсони камолёфта аст, ки ба "ошики интизоp"- Яъкуб мужда мeоваpад.
Даp байтxоe аз касидаи дигаp Аттоp даp баpобаpи ифодаи лаxзаxоe аз киссаи "Юсуфу Зулайхо" андeшаxои иpфонияшpо баён доштааст:
Аз ин ^pe, ки ман доpам, на чон доpам, на тан доpам, Чу ман ман нестам, охиp чаpо гуям, ки ман доpам? Тану чон маxв шуд аз ман зи баxpи он ки то xаcтам, Дакикат баxpи дил доpам, шаpиат баxpи тан доpам. Насиме rap намеёбам зи зулфи Юсуфи кудсам, Надоpам xeч навмедй, ки буйи пиpаxан доpам [6, c. 331].
Даp ин андeшаxои иpфонии Ап^ масъалаи умумияти чону тан, нафсу pyx, xакикатy шаpиат ифода гаpдидааcт. Аттоp чунин мегуяд, ки ман мани шахсй нест,
oфаpидаи Худо хастам, хам чон ва хам тани маpo y oфаpидааст ва "чаpo гуям", ки "ман дopам?". Яъне, даp ин нукта, ки "ман ман нестам" яке аз yнсypxoи тасаввуф - вахдати вучуд ифода гаpдидааст.
Даp байти:
Тану чон махв шуд аз ман зи баxpи он ки то хастам, Дакикат баxpи дил дopам, шаpиат баxpи тан дopам.,
Aттop баъд аз маpxалаи тавхиду xайpат ба фано pасиданpo нишон додааст, ки хeштанpo фонй мебинад ва хама Дак мешавад. Даp таълимоти тасаввуфии Aттop "даpдy суз ва ишку шyp ба хам омезиш ёфтаанд ва тасаввуфи y муътадил аст, ки таpикатpo бо шаpиат меомезад ва аз иддаои хакикат, ки суханони баъзе сyфияpo pанги даъвову худнамой додааст, мeпаpxeзад" [3, c. 1б8].
Аз нигохи Aттop "хакикат" аз дил аст ва "шаpиат" баxpи тан ва агаp вахдати хакикату шаpиат ва дилу тан чой дошта бошад, халли мушкилот осон аст, вагаpна даp мавpидe, ки вахдати ин омилхо мавчуд набошад, натичае ба даст намеояд.
Байти oхиp ифoдагаpи он матлаб аст, ки шoиp мегуед, хеч боке нест, агаp баxpаe аз мypшид надошта бошам, аммо "буйи пиpаxан" дopам, яъне муждаи чонбахш, зиннатбахш ва pУxнавoз, ки ин чо манзyp Худост, дopам.
Даp касидаи дигаpи Aттopи Нишoпypй, ки аз касидахои комили иpфoнии Шайх аст, даp он мухтавои аслии киссаи "Юсуфу Зулайхо" бо як нигохи чаззоби opифoна ва ошикона тасвиp гаpдидааст.
Ин касида аз 54 байт ибopат буда, даp баxpи хазачи мусаммани солим эчод шудааст ва даp oхиp тахаллуси шoиp бо исми A^op oваpда шудааст. ^асида бо байтхои зepин шypyъ мешавад:
Ало, эй Юсуфи кудсй, баpoй аз чохи зулмонй, Ба Mисpи олами чон шав, ки маpди олами чонй. Ба Канъон бе ту "во шав кох" мегуянд пайваста, Ту гах дилбастаи чохиву гах даp банди зиндонй. Ту хуш биншаста бо гypгeвy хунолуда пиpoxан, Баpoдаp бypда аз тухмат ба пеши Пиpи Канъонй. Биpав, пиpoxанe бифpист аз маънй суи Канъон, Ки то сад дида даp як дам шавад з-он ^p нypoнй [1, c. 828].
Аз нигохи аввал даp ин 4 байти матлаъ мазмуни асосии киссаи "Юсуфу Зулайхо" омадааст, вале лахзахои ба M^p афтодан, муошикати Зулайхо, таъбиpи хобхо, вазopати Юсуф ва гайpа ба назаp намepасанд.
Ин касида касидаест соф иpфoнй, ки аз байти аввал афкopи иpфoнй даp ибopаxoи "Юсуфи кудсй", "чохи зулмонй", "Mисpи олами чон", "маpди олами чон" баён гаpдидаанд.
"Юсуфи кудсй"- нишонаи покиву самимият ва "чохи зулмонй" нишонаи тиpагист. "Mисpи олами чон"- pамзи олами лохут ва "Канъон" pамзи олами носут аст. "Банди зиндон" маxpyмият ва дyp будан аз маъpифат аст.
Mисpаи якум бо мypoчиати "Ало, эй Юсуфи кудсй" саp мешавад, ки манзypи Aттop Худованд аст ва даp симои Юсуф шoиp тачалии Хyдopo мебинад. Лекин ишopаxoи шoиp ба сужети кисса низ далолат мекунанд, аз чумлаи чоху Typ^ баpoдаpoнy пиpoxан ва гайpа. Даp мисpаи сеюм ифодаи "во шав кох" - Ба Канъон бе ту "во шав кох" мегуянд пайваста, омадааст, ки маънои "во xасpатo" ва "во даpeгo" -po дopад ва ишopа ба ояти 84 -и сypаи "Юсуф" аст, ки чунин омадааст: - "Ва кола ё асафо ало Юсуфа" - Гуфт: -"Эй даpeг баp Юсуф" [4, c. 84].
Байти дигаp :
Ту хуш биншаста бо гypгeвy хунолуда пиpoxан, Баpoдаp бypда аз тухмат ба пеши Пиpи Канъонй.,
ишopат ба лахзахои тухмати баpoдаpoни Юсуф ба ^p^ ки Юсyфpo хypдааст ва pасoнидани пиpoxани хунолуди дypyгин, ки Юсуф даpида шудааст, мебошад.
Байти:
Биpав, пиpoxанe бифpист аз маънй суи Канъон, Ки то сад дида даp як дам шавад з-он ^p нypoнй., ифoдагаpи матлабест ва мypoчиатeст ба Худованд, ки "пиpoxани маънй" бифpист, ки pамзи маъpифат аст. Шoиp даp хамон pyзгopи худ бeмаъpифатии чoмeаpo мушохида каpда, ба даpгoxи Дак мypoчиат мекунад, ки "пиpoxани маънй" бифpистад, ки инсонхо сoxибмаъpифат гаpданд ва ха^о аз ботил фаpк кунанд.
Ба як маънй, дар газалиёту касидахои Аттори Нишопурй бозгуи ирфонии лахзахои мухталифи киссаи "Юсуфу Зулайхо"-ро ба мушохида мегирем, ки шоир ин нуктахоро бо як чаззобият ва фахму дарки маърифати худ баррасй кардааст.
Адабиёт:
1. Аттори Нишобурй. Девони касоид ва газалиёт. Бо тасхех ва мукаддимаи Саъид Нафисй.-Техрон, 1319 х. - 680 с.
2. Бертельс Е.Э. Суфизм и суфийская литература. - М.: Гл.Ред.Вост. Лит-ры, 1972. - 524 с.
3. Зарринкуб А. Бо корвони хулла. Тахия ва тавзехи Ш.Шокирзода ва Р.Сохибназар. -Душанбе:Пайванд, 2004. - 332 с.
4. ^уръон. Матни асл ва тарчумаи маънохои он ба забони точикй. Тарчума ва тавзехоти М.Умаров. - Душанбе: Ирфон, 2007. - 616 с.
5. Сайфулвоизин Х,очй Шайх Мухаммади Хуросонй. Саргузашти хазрати Юсуф. -Душанбе: Ориёно, 1991. - 88 с.
6. Фаридуддини Аттор. Девон. Тахияи Алии Мухаммадии Хуросонй.- Душанбе: Дониш, 2012. - 544 с.
7. Фаридуддин Аттори Нишобурй. Тазкират-ул-авлиё. - Техрон, 1370 х. - 780 с.
ОТРАЖЕНИЕ ЛЕГЕНДЫ «ЮСУФ И ЗУЛАЙХО» В МИСТИЧЕСКИХ ГАЗЕЛЯХ И
КАСЫДАХ ФАРИДУДДИНА АТТАРА
В своих газелях и касыдах Фаридуддин Аттар использовал многие моменты из легенды о «Юсуфе и Зулейхе» с чисто суфийским уклоном. Автор статьи анализирует отражения этих сюжетов в мистических газелях и касыдах поэта.
Ключевые слова: Фаридуддин Аттор, газели, касыда, любовь к Богу, познание, мистика, Бог, совершенство.
REFLECTION OF LEGEND OF «YUSUF AND ZULAIKHO» MYSTIC GHAZELS AND ODES
OF FARIDUDDIN ATTOR
Fariduddin Attor used many moments of legends of "Yusuf and Zuleikho" with Sufism trend in his ghazels and odes, and the author has analyzed the reflection of this plot in mystic ghazeil and odes of the poet as well.
Keywords: Fariduddin Attor, ghazeil, odes, close to the God, cognition, mystic, God, perfection.
Сведения об авторе: Элбоев Вафо, кандидат филологических наук, доцент кафедры таджикской литературы Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: vafo_1965@mail.ru
About author:: Elboev Vafo, PhD in Philology, Associate Professor of Tajik Literature Department, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini
НИГОХИ АДАБИЁТШИНОСОНИ АРАБ БА ШЕЪРИ ПОРСИИ БОСТОН
Юсуфов У.
Кумитаи оид ба коруои дин, танзими анъана ва цашну маросимуои миллии назди Хукумати Цум^урии Тоцикистон
Аглаби адабиётшиносони араб, аз кабили Ч,охиз, Абухилоли Аскарй, Абухотами Розй, Ибни Рашик ва дигарон изхор кардаанд, ки эрониёни бостон аслан шеър надоштаанд. Аз чумла, дар ин хусус Абухотами Розй менависад: «Милали дигар (аз чумла эрониён) шеъри мавзун ва мукаффо хамонанди арабон надоштаанд ва ончиро эрониён дар сурудхои худ (агонй) бар забон меоварданд, чизе миёни шеър ва каломи мансур аст ва вазну кофияи шеъри арабй надорад. Балки каломест, ки онро бо оханги калом (алхон) мусаччаъ ва охангин (тамсил) мекунанд ва дар баён онро ба овоз мехонанд ва бад-ин гуна ба калимот имтидоде диханд. Ин гуна сурудхо мубтанй бар вазни шеър ва кавофй нест». Баъдан ба ин натича мерасад: «Дар форсй калимае барои шеър вучуд надорад ва аз калимаи арабй истифода мешавад, чунонки вакте Аъшо ба назди Хусрав (-и Парвиз) ворид шуд ва шох дар мавриди у пурсид. Бад-у гуфта шуд, ки: - Суруд гу ба тозй!, яъне муганнй ба забони арабй. ...Он чи эрониёни кунунй ба номи
