CC BY
11№ 1 (33) 2014 ж. Цазацстан Республикасы Зац шыгару институтыныц жаршысы
Бекен Аяна Тоцсанбайцызы,
ЦР Зац шыгару институты Лингвистика орталыгы НЦА жэне халыцаралъщ шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыц сараптама секторыныц кшг гылыми цызметкерг
РЕАДМИССИЯ ТУРАЛЫ КЕЛ1С1МДЕРД1 1СКЕ АСЫРУДАГЫ
КЕЙБ1Р МЭСЕЛЕЛЕР
БYгiнгi кещнен етек альт жатцан
царцынды иммиграциялыц процестер мемлекет-тiк жэне цогамдыц цаушсiздiктi цамтамасыз ету мэселесшщ взектiлiгiн ныцтай тYсуде. Зацсыз миграциямен кYрестщ басым багыттарыныц бiрi ретшде осы саладагы, эсiресе, Тэуелсiз Мемле-кеттер Достастыгыныц мYше мемлекеттерiмен (ТМД) ынтымацтастыцтыц, реадмиссия туралы келiсiмдердi эзiрлеу мен жасасуды цоса алганда, халыцаралыц-цуцыцтыц базасын жетiлдiру бо-луы цажет.
Соцгы жылдары Казахстан Республикасыныц цатысуымен реадмиссия туралы келiсiмдердi жасасу процесш жандандыруга багытталган бiрцатар халыцаралыц актшер эзiрленгендi. Осы-лайша, ТМД мYше мемлекеттершщ 2009-2011 жылдарга арналган зацсыз миграциямен курес саласындагы ынтымацтастыц багдарламасыныц 1.1.3-тармагына сэйкес ТМД мYше мемлекеттершщ реадмиссия туралы еюжацты келюм-дердi жасасуы процесiн 2011 жылга дейiн аяцтау усынылган [1]. Реадмиссия туралы келiсiмдердi жасасу ТМД мYше мемлекеттершщ цуцыц цоргау органдары мен миграциялыц цызметтершщ миграциямен кYрес саласындагы ынтымацтастыгыныц басты багыттарыныц бiрi ретшде айцындалган. 1998 жылгы 6 наурыздагы ТМД мYше мемлекеттерiнiц зацсыз миграциямен кYрес саласындагы ынтымацтастыц туралы келюмге мYше мемлекеттердiц бiрлескен комиссиясы да зацсыз миграциямен курес iсiндегi жогары практикалыц тиiмдiлiгi бар халыцаралыц-цуцыцтыц цурал болып табыла-тын реадмиссия туралы келiсiмдердi екiжацты непзде жасасу жумысыныц iске асуына ерекше назар аударган болатын [2].
Реадмиссия туралы келiсiмдердi жасасу процесiн жылдамдатуга жанама багытталган цадамдардыц тагы бiрi ретiнде 2008 жылгы 14 царашадагы ТМД мYше мемлекеттерiнiц ецбекшi мигранттары мен олардыц отбасы
мYшелерiнiц цуцыцтыц мэртебесi туралы кон-венцияны атап втуге болады. Аталган актiнiц 16-бабына сэйкес ецбекшi мигранттардыц цабылдаушы тарапта болу мерзiмi аяцталганнан кейiн жэне ацылы ецбек цызметiн кврсеткеннен кешн, сондай-ац цабылдаушы тараптыц миграциялыц зацнамасын бузган жагдайда, цабылдаушы тарап пен ецбекшi мигранттар турацты туратын тарап оларды керi цайтару мэселесiн шешуге цатысты барлыц цолда бар шараларды, оныц iшiнде реадмиссия туралы келiсiмдердi жасасу арцылы да цолданады [3].
Дегенмен, реадмиссия туралы келiсiмдердi жасауга кедергi келтiретiн бiрцатар факторлар да орын алады. Олардыц iшiндегi ец непзпс - елеулi царжылай шыгындар. Мемлекеттiк мэжбYрлеу шарасы ретiндегi реадмиссияны iске асыру реадмиссиялауга жататын тулгаларды айцындаумен, оларды устаумен, цужаттамалыц цамсыздандырумен, арнайы мекемелерде устау-мен, оларды цабылдаушы мемлекетке берумен байланысты айтарлыцтай шыгындарды цажет ететш белгiлi.
Осыган орай, реадмиссия туралы эрбiр жеке алынган келiсiмдi жасасуды экономикалыц тургыдан егжей-тегжейлi негiздеу цажеттшш ту-ындайды. Осылайша, Казацстан мен еуропалыц елдер арасындагы реадмиссия туралы келiсiмдi жасасудыц элеуметтiк-экономикалыц салдарын багалау циынга согады. Оныц цазацстандыц тараппен орындалуы бiрцатар элеуметпк-экономикалыц проблемалардыц пайда болуымен гана емес, сонымен цатар, цуцыцтыц сипаттагы мэселелермен де уштасатын болады. Квптеген мигранттар Yшiн транзиттi мемлекет болып та-былатын Казацстан зацсыз мигранттардыц «до-норлары» саналатын квршiлес мемлекеттер-мен тшсп келiсiмдерге элi де отырмаган. Сол себепт мундай азаматтарды одан эрi вткiзудiц айтарлыцтай циындыцтар тугызатыны аныц.
Зацсыз мигранттармен цамсыздандырушы
мемлекеттердщ реадмиссия туралы келiсiмдердi жасасуга ниет бiлдiрмейтiндерi тYсiнiктi де. Б^л орайда «донор» мемлекеттердi осындай келiсiмдердi жасасуга ынталандыратын ша-раларды ^олдану практикасы айтарлыщтай ^ызыгушылыщ тугызады. Б^ган кврнекi мы-сал ретiнде аумагы ар^ылы Еуропага зацсыз мигранттардыц непзп агыны келiп тYсетiн Украинага ^атысты ЕО-тыц саясатын атап кврсетуге болады. Атап айщанда, «Миграциялыщ процестердi бас^ару саласындагы элеуеттi ныгайту» жобасы шепнде ЕО Волын жэне Чер-ниговск облыстарында зацсыз мигранттарды уа^ытша ^стауга арналган екi пунктiнi салуга ^аражат бвлген болатын. Ынталандыру саяси К¥ралдар ар^ылы да iске асуы мYмкiн. Мэселен, ЕО-тыц Ресей Федерациясына ^атысты ынталандыру шарасы калининградтыщ транзит бой-ынша дауларды реттеу болып табылды.
Реадмиссия туралы келiсiмдердi жаса-су кезiнде с^рау салынатын мемлекеттщ осы келiсiмдер шецберiндегi мiндеттемелерiн орын-дау бойынша ^аржы-экономикалыщ мYмкiн-дштерш багалау мацызды орынга ие, соны-мен ^оса, ^ажет болган жагдайда, аталмыш келiсiмдер шецберiндегi мiндеттемелердi орын-дамау салдарынан туындаган ^арызды втеудщ балама эдiстерiн ^осымша квздеген жвн.
Реадмиссия шыгындарын втеу тетiгiнiц жеткшкп децгейде ойластырылмагандыгы мэселесi де ерекше квцiл аударарлыщ. Осылай-ша, бYгiнгi танда м^ндай механизм Казахстан Республикасыныц ^атысуымен жасалган кел> сiмдерде непзшен реттелмеген.
Б^л саланы зерттеушiлердiц пшршше, ре-адмиссияны iске асыруга мемлекет тарапы-нан ж^мсалган айтарлыщтай ^аржылай жэне материалдыщ шыгындар мэселесiн тшсп шыгындарды реадмиссиялауга жататын т^лгалар есебшен втеу жвнiндегi механизмдi эзiрлеу мен енпзу жолымен iшiнара шешуге болады. Айта кетерлш жайт, шыгындар взге субъектшер ^аржысы есебiнен де втеле алады.
Реадмиссия туралы келiсiмдердi орындау ^иындыщтары мемлекетаралыщ взара ю-^имыл тетштерш эзiрлеу ^ажеттшшмен де етене байланысты. Себебi реадмиссия бойынша ю-шараларды iске асыруга бiрнеше мемлекеттiц мемлекетпк билiк органдары ^атысады. Одан бас^а, реадмиссияныц жекелеген сатыларын iске асыру кезiнде мемлекетiшiлiк децгейде ведомствоаралыщ взара ю-^имылды барынша тиiмдi тYрде ретке келирген мацызды. ЭртYрлi мемлекеттердiц мемлекетпк билiк органдары-ныц взара ю-^имылын айтарлыщтай циындататын мэн-жайлардыц бiрi реннде реадмиссия мэселе-
лерiнiц мемлекеттiк билштщ эртYрлi органдары к^зыретше кiретiндiгiн атап втуге болады. Б^л мэселенi миграция саласындагы органдардыц, ^оргау органдарыныц взара ю-^имыл туралы келiсiмдерге отыруы ар^ылы шешуге бола-ды деп пайымдаймыз.
Реадмиссия туралы келiсiм мэтiндерiн эзiрлеу мен оларды одан эрi iске асыру барысында ба-сты назар ^лттьщ жэне халыщаралыщ актiлер ережелерiн ескере отырып, адам жэне азаматтыц к^ыктары мен бостанды^тарыныц ^амтамасыз етiлуiне аударылуы тиiс. Реадмиссия туралы келiсiмдi юке асыру кезiнде адам жэне азаматтыц к^ыктары мен бостанды^тарын са^тау мэселес Казахстан Республикасына гана тэн емес екенш атап вткен жвн. Осылайша, 2009 жылгы ^ацтарда ^ызмен адамныц (оныц iшiнде, мигранттардыц да) к^ыщтары мен бостанды^тарын ^оргаумен тiкелей не жанама байланысты 20-дан астам халыщаралыщ ^йым реадмиссия туралы келiсiмдерге ^атысты ашыщ хат жариялады. Онда аталмыш келiсiмдердi iске асыру барысында жол бершген негiзгi б^зушылыщтар жайында баяндалган [4].
Еркiн жYрiп-т¥ру, мекендейтш жердi жэне т^ргылыщты мекенжайды вз ^алауынша тацдау ^^^ыгы кез келген санаттагы мигранттардыц к^ыктык; мэртебесiнiц ажырамас бвлiгi болып табылады, ол адам к¥^ыщтары жвнiндегi квптеген iргелi халыщаралыщ актiлерде эмбебап, т^лгалар шецберi бойынша шектелмеген ретiнде бектлген. Б^л ретте айта кетерлiк жайт, еркш жYрiп-т¥ру ^^^ыгы абсолюттi сипаща ие емес.
Халыщаралыщ нормалар жYрш-т¥Pу бостан-дыгын шектеу мYмкiндiгiн де квздейдк еркiн жYрiп-т¥ру ^¥^ыгы жэне т^ргылыщты мекенжайды вз ^алауынша тацдау бостандыгы, сондай-а^ взiнiц туган елш тастап шыгуга мемлекеттiк ^аушшзд^^ ^огамдыщ тэртiптi, халыщтыц денсаулыгы мен имандылыгын немесе бас^а адамдардыц к¥^ыщтары мен бостанды^тарын ^оргау Yшiн ^ажет болган жагдайда жэне тек зацда квзделген шектеулердiц объектiсi бола алады[5].
ЖYрiп-т¥ру бостандыгына кдоык; бiр мемлекет аумагы шегшде болсын, халыщтыц халыщаралыщ ^озгалысы шегiнде болсын шектеуаз болып табылмайды, ^ос жагдайда да халыщаралыщ нормалары мемлекет-
терге вз азаматтарыныц, шетел азаматтары мен азаматтыгы жо^ адамдардыц журш-т^ру ерюцщктерш шектеуiне мYмкiндiк бередi, алай-да, бул ретте мундай шектеулердiц ма^саттары мен шарттары мiндеттi тYPде ескерiлуi керек [6; 70 б.].
№ 1 (33) 2014 ж. Цазацстан Республикасы Зац шыгару институтыныц жаршысы
Жалгыз ерекше жагдай ретвде азаматтьщ ез елiне цайту цуцыгын атап керсетуге болады. Азаматтыц тиесiлiгi бойынша ез елiне цайту цуцыгына халыцаралыц актшердщ кепiл бо-луы мемлекеттщ ез азаматтарын керi цабылдау мшдепмен цамтамасыз етiлуi тиiс. Осы ереже негiзiнде реадмиссия туралы еюжацты жэне кепжацты келiсiмдер жасалады.
Реадмиссиямен байланысты негiзгi мэселе-лердщ бiрi 1951 жылгы 28 шшдедеп босцындар мэртебес туралы конвенцияга сэйке с цайту елiнде цауш тенетiн жагдайда мэжбYрлеп цайтарылуга жатпайтын тулгалардыц цуцыцтарын мемле-кеттердщ сацтауы болып табылады [7].
Одан басца, 1984 жылгы 10 желтоцсандагы азаптауларга жэне басца да цатыгез, адам-гершiлiкке жатпайтын жэне ар-намысты цор-лайтын iс-эрекеттер мен жазалау тYрлерiне царсы конвенция сэйкес (3-бап), егер оган азап-тауларды цолдануга цауiп келтiретiнiн болжауга айтарлыцтай непз болса цандайда бiр адамды басца мемлекетке ж1беруге, цайтаруга немесе бе-руге жол берiлмейдi [8]. Бул норманыц цолданысы тулгалар шецберi бойынша шектелмегендiктен, азаптауларды цолдануга цауш келтiрiлген кез келген адам реадмиссиялануга жатпайды. Осы саладагы жагдай мигранттар тарапынан ба-спана беру немесе босцын ретiнде тану туралы етшш беру белiгiндегi цуцыцтарын асы-ра пайдалануларыныц кептеген фактiлерiмен курделенуде. Мемлекеттiк билiк органдары Yшiн олардыц шшен босцын деп тану немесе баспа-на алу талаптарына шынайы сай келетiндерiн iрiктеп алу циынга согуда. Тиiстi рэсiмдер тексерiстер етюзу мен елеулi уацыт шыгынын талап етедг
Сонымен цатар, назар аударарлыц жагдай, Казацстан тарапымен жасалган реадмиссия ту-
ралы келiсiмдерде де, реадмиссиямен байланысты мэселелердi реттейтiн езге де нормативтш цуцыцтыц актiлерде де реадмиссиялауга жататын тулга туралы тшсп ацапаратты оныц туыстары мен жацындарына беру мYмкiндiгi кезделмеген. Осы орайда ацпаратты цоргау мэселесi туындай-ды.
Ауыр науцастанган тулгалардыц реадмиссия-лануы туралы мэселе де цосымша реттеудi цажет етедь АКТК инфекцияланган шетел азаматтарын елдерше цайтару женiндегi ютерде Адам цуцыцтары женiнде еуропалыц сот (АКЕС) етiнiш берушi азаматы болып табылатын елдегi денсаулыц сацтау жYЙесiнiц мYмкiндiктерi мен ауру дамуыныц кезецдерш ескере отырып, эрбiр iстi жеке-дара эрi икемдi тэртiпте царайды (АКЕС-тыц 1997 жылгы 21 сэуiрдегi Д. Мен ¥лыбритания iсi бойынша цаулысы).
Корытындылай келе, белгiлi болгандай, реадмиссия туралы келiсiмдердi жасасу мен оларды iске асырудыц циындыгы реадмиссия туралы келiсiмдердi iске асыру мацсатында туындайтын мiндеттемелердi орындауга жумсалатын елеут царжылай шыгындармен, миграция мэселесiн реттеу мен миграциялыц саясатты жYргiзуде тYрлi эдiстердi цолданумен, миграциялыц зацнаманы гармонизациялаудагы циындыцтармен, улттыц цуцыцтыц жYЙелердiц ерекшелiктерiмен, сондай-ац ведомствоаралыц езара ю-цимыл тетiктерiн жетiлдiру цажеттiлiгiмен уштасады. Бул орайда, келюмдер нацты алынган мемлекетпен арадагы миграциялыц процестер ерекшелiктерi мен сипа-ты ескерiле отырып эзiрленуi тиiс деп санаймыз. Ал келюм мэтiндерiнiц мазмунына келер болсац, оны реадмиссиялауга жататын тулгалардыц цуцыцтары мен бостандыцтарын сацтау кепiлдiктерiн цамтамасыз етуге багытталган ережелердi енгiзу арцылы жетiлдiруге болады.
ПайдаланылFан эдебиеттер TÏ3ÏMi
1. Программа сотрудничества государств-участников Содружества Независимых Государств в противодействии незаконной миграции на 2009-2011 годы // http://cis.minsk.by/page.php?id=18807
2. Решение Совета глав правительств СНГ «Об Отчете Совместной комиссии государств-участников Соглашения о сотрудничестве государств-участников Содружества Независимых Государств в борьбе с незаконной миграцией от 6 марта 1998 года»// http://cis.minsk.by/reestr/ru/ printPreview/text?id=2538&serverUrl=http://cis.minsk.by/reestr/ru
3. Конвенция о правовом статусе трудящихся-мигрантов и членов их семей государств-участников СНГ от 14 ноября 2008 // http://adilet.zan.kz/rus/docs/Z090000235
4. Open letter about readmission agreements send to the Union Council and European Commission // www.migreurop.org/article1350.html
5. Международный пакт о гражданских и политических правах от 16 декабря 1966 г. (ст. 12) // http://www.un.org/ru/documents/decl_conv/conventions/pactpol.shtml
6. Подшивалов В.Е. Незаконная миграция: международно-правовые проблемы. Иркутск, 2006. С. 70.
7. Конвенция о статусе беженцев от 28 июля 1951 г. // http://www.un.org/ru/documents/decl_conv/ conventions/refugees.shtml
8. Конвенция против пыток и других жестоких, бесчеловечных или унижающих достоинство видов обращения и наказания от 10 декабря 1984 г. // http://www.un.org/ru/documents/decl_conv/ conventions/torture.shtml
9. Постановление ЕСПЧ от 21 апреля 1997 г. по делу Д. против Великобритании// http:// europeancourt.ru/uploads/ECHR_D_v_the_United_Kingdom_02_05_1997.pdf
Мацалада реадмиссия туралы келгсгмдердг жасасу жэне \ске асыру кезгндегг мэселелер царастырылады.
Tymh свздер: реадмиссия туралы келтмдер, миграциялыц процестер.
В статье рассматриваются вопросы при заключении и реализации реадмиссионных соглашений. Ключевые слова: реадмиссионные соглашения, миграционные процессы.
Issues of the conclusion and implementation of readmission agreements are mentioned in the artide. Keywords: readmission agreements, migration process.
Аяна Ток;санбайк;ызы Бекен,
КР Зац шыгару институты Лингвистика орталыгы НК^А жэне хальщаральщ шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыщ сараптама секторыныц Krni гылыми ^^MeTOepi
Реадмиссия туралы келiсiмдердi кке acbipygaFbi кейбiр мэселелер
Бекен Аяна Токсанбаевна,
младший научный сотрудник сектора научно-лингвистической экспертизы проектов НПА и международных договоров Центра лингвистики Института законодательства РК
Некоторые вопросы реализации соглашений о реадмиссии
Beken Ayana Toksanbayevna,
junior Researcher fellow of the sedtor of sсientifiс-Пnguistiс expertise of legd асз 8nd ^етайопа1 аgreements of the Linguist^ Center of the Institute of Legisktion of the Republk of Kаzаkhstаn
Some issues of implementation of readmission agreements
