CC BY
67Разные
УДК: 371.321.5
РАЗВИТИЕ НАВЫКОВ АНАЛИЗА-СИНТЕЗА У УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ В ПРОЦЕССЕ УСТНЫХ И ПИСЬМЕННЫХ
ЗАНЯТИЙ
КАМОЛОВА ЗУЛАЙХО
учительница начальных классов средней школы № 55 Шафирканского района Бухарской области. Город Бухара Республика Узбекистан. ORCID Ю 0000-0003-4994-796X
АСЛАНОВА НОЗИМА ХАКИМОВНА преподаватель кафедры дошкольного и начального школьного образования Бухарского областного территориального центра повышения кваллификации работников народного образования. Город Бухара Республика
Узбекистан. О^С1Ю Ю 0000-0002-3240-6027. АННОТАЦИЯ
Авторы рекомендуют методы обучения по формированию необходимых навыков для повышения эффективности образования учащихся начальных классов.
DEVELOPMENT OF ANALYSIS-SYNTHESIS SKILLS IN PRIMARY SCHOOL STUDENTS DURING ORAL AND WRITTEN CLASSES
KAMOLOVA ZULAYHO
teacher of primary classes of secondary school № 55 of Shafirkan district of Bukhara region. Bukhara City of the Republic of Uzbekistan.
ORCID ID 0000-0003-4994-796X ASLANOVA NOZIMA HAKIMOVA Teacher of the Department of Preschool and Primary School
Education of the Bukhara Regional Territorial Center for Increasing the Quallification of National Education Workers. Bukhara City of the Republic of Uzbekistan. ORCID ID 0000-0002-3240-6027.
ABSTRACT
The authors recommend teaching methods to build the necessary skills to improve the educational effectiveness of primary school students.
BOSHLANG'ICH SINFLARDA SAVOD O'RGATISH DAVRIDA O'QISH VA YOZUV DARSLARINI TASHKIL ETISHDA BOLALARDA ANALIZ-SINTEZ QOBILIYATINI JADALLASHTIRISH
KAMOLOVA ZULAYXO
Buxoro viloyati, Shofirkon tumani 55-IDUM boshlang'ich sinf o'qituvchisi. Buxoro. Ozbekiston Respublikasi.
ORCID ID 0000-0003-4994-796X ASLANOVA NOZIMA HAKIMOVNA Buxoro viloyat xalq ta'limi xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish hududiy markazi "Maktabgacha, boshlang'ich va maxsus ta'lim" kafedrasi o'qituvchisi. Buxoro. Ozbekiston Respublikasi.
ORCID ID 0000-0002-3240-6027 ANNOTATSIYA
Muallif boshlang'ich sinf o'quvchilarida zarur ko'nikmalarni shakllantirish, ta'lim sifatini oshirish bo'yicha o'z tavsiyalarini berib o'tgan.
Bizning havas qilsa arziydigan buyuk tariximiz bor. Havas qilsa arziydigan ulugл ajdodlarimiz bor. Havas qilsa arziydigan beqiyos boyliklarimiz bor. Va men ishonaman, Xudo xohlasa, havas qilsa arziydigan buyuk kelajagimiz ham albatta boladi.
Ozbekiston Respublikasi Prezidenti
Shavkat Mirziyoyev
Mamlakatimiz и^ип bugungi kunda iqtidorli va iste'dodli уовИ!агп1 тадва<ЗП 1аууог!аЬ, и!агп1 ]аИоп ]аИоп в1а^агй 1а!аЬ!аг1да ]ауоЬ ЬегиусИ1, уидог1 та!акаИ ка<г!агп1 уе11зИ11г1зИ епд тиЫт vazifalardan вапа!а<1. ОИипк Иаг Ыг <ау!а1п1пд 1агадд1уоИп1 ип1пд 1]Ито1у - iqtisodiy ravnaqi hamda kelajagini ta'minlovchi asosiy omil -uпiпg iпte!ektua! ваЬЫуаМг. 11т fan, ta'lim-taгbiya tizimiпi, уовЫагда oid dav!at siyosatiпi takomillashtirish уо'^а ijtimoiy sohani rivojlantirish.
Эагв - ta'limning asosiy shakli hisoblanadi. Savod o'rgatish darslari xi!ma-xil bo'lishiga qaramay o'qish yoki yozuv darslari va ularning ayrim turlari uchun umumiy Ьо'1дап asosiy talablar mayjud. O'qish va yozuv daгs!aгi biг-biri ЬИап uzyiy bog'lanib, o'qish darsi о^иу^Иагт yozuy darsiga tayyorlaydi, yozuy darsi oldingi o'qish darsining dayomi sifatida xizmat qi!adi.
Ma'lumki, sayod о'гда^ dayrida o'quychilar bilimi dars jarayonidagi baгcha yaziyatlarga Ьод'1аЬ aniqlanadi. Bog'lanishli nutqni o'stirish ham o'qish va yozuy darslariga uzyiy bog'lanib kеtadi, sayod o'rgatish dayrida asosiy usuli aпa!iz-siпtez уа'п tah!i!-taгkib tovush usulidir.
Savod o'rgatish mashqlarining asosiy turlari
Savod o'rgatishning asosi
Umuman, savod o'rgatish jarayonida analitik-sintetik ishlar sistemasi bolaning aktiv fikrlashini ta'minlaydi. Analitik-sintetik ishlar usuligina o'quvchilarning bilish mustaqilligini ta'minlaydi, «muammoli» vaziyat yaratadi, bolalarda kuzatuvchanlikni, ziyraklikni o'stiradi. Maktabga qadam qo'ygan har bir o'quvchi u yoki bu harfning shaklini tushunib, yozilishini, ularning bir-biriga bog'lanishini, kichik va bosh harflarning bir-biriga nisbatini, balandligini, qiyaligini, ruchkani ushlash va to'g'ri o'tirish qoidalarini yaxshi bilishi lozim. Bu davrda olingan bilimva malakalar o'quvchilar uchun doimiy qoida bo'lib qolishi kerak. Masalan, o'quvchilarning o'qituvchi bayon qilayotgan harflar shaklini qanday yozayotganliklarini tahlil qilib ko'raylik. Bu jarayonni uning asosiy xarakteriga ko'ra, idrok etish jarayoni deb atash mumkin. Biroq bu idrokning aniq va ravshan bo'lishi uchun o'quvchi o'z irodasini ishga soladi, diqqatini harflarning shaklini to'g'ri ifodalashga jalb qiladi. Yozayotgan so'z yoki gapning mazmunini tushunmasdan, harflarning shaklini bilmasdan ularni idrok etib bo'lmaydi. Yozish jarayoni ko'rish va eshitish sezgilari orqali idrok qilinadi.Idrok etilishi lozim bo'lgan materialni tartibga solish, o'rganiladigan manba yoki uning tasvirini yaqqol ko'rsatish, bayonning
ravshan va izchil bo'lishi, sinf doskasiga hamma o'quvchi ko'ra oladigan qilib chiroyli yozish idrok etishning muvaffaqiyatli chiqishini ta'minlaydigan omillardandir. Har bir o'qish va yozuv darsida "Alifbe"dagi matnlar bilan bir qatorda Q.Muxammadiy, P.Mo'min, A.Obidjon kabi sevimli bolalar shoiri va yozuvchilari asarlaridan namunalar tanlab foydalaniladi. Shunday qilib, o'qish, sinfdan tashqari o'qish, o'qib berilgan matnni eshitish bilan bog'lanadi. O'qish va yozuv darslari bir - biri bilan uzviy bog'lanib, o'qish darsi o'quvchilarni yozuv darsiga tayyorlaydi, yozuv darsi oldingi o'qish darsining davomi sifatida xizmat qiladi.Savod o'rgatish davrida o'quvchilar bilimi dars jarayonida barcha ishlarga bog'lab aniqlanadi. Bog'lanishli nutqni o'stirish ham o'qish va yozuv darslariga uzviy bog'lanib ketadi.Savod o'rgatish darslarida vaqti-vaqti bilan dam olish daqiqalari o'tkaziladi. Bu jarayon sistemali bog'lanib olib boriladi. Darslar sistemasi deyilganda o'quv vaqtini mavzularga nazariy va amaliy jihatdan rejali taqsimlanganligi, darslarning mantiqiyligi va istiqboli bir-biri bilan bog'langan dars turlari va unda o'qituvchi bilan o'quvchilar foydalaniladigan asosiy metodik vositalar xilma-xil bo'lgan izchillik nazarda tutiladi.
Amaldagi "Alifbe" darsliklari va ularga yozilgan qollanmalarga asosan savod o'rgatishda tayyorgarlik davri uchun 5 dars, alifbedan so'nggi davrga ham 5 dars ajratiladi. Oraliq davr alifbe davri hisoblanadi. Maktablarda o'quvchilarning mustaqil ishlariga alohida ahamiyat berilib, mustaqil ishlar tizimi ishlab chiqilishi zarur. Chunonchi, harf terish kartoni va abak yordamida turli xil analitik-sintetik ishlar, rasm asosida suhbat yoki hikoyaga tayyorlanish, ovoz chiqarib o'qish yoki hikoya qilishga tayyorlanish, texnika vositalaridan foydalanish va ta'lim-tarbiya berish, darslarni tashkil etish va olib borishda o'qituvchidan katta mahorat va izlanuvchanlik talab etiladi. Savod o'rgatish jarayonida qo'llaniladigan "Alifbe" darsligi o'quvchilarning o'g'zaki va yozma nutqlarining to'g'ri sakllantirishni ta'minlaydi. Bu darslik savod o'rgatish davridagi
o'quvchining asosiy qo'llanmasi hisoblanib, quyidagi talablarga javob berishi kerak:
Alifbe" tuzilishida tovush-ha rf I a mi tez va ko'p E№tSsti t№»qilídan foy da I a ni I ¡s Ы
"Alifbe"nirig tashqí ko'nnishi chiroyPí, bofalar díqqatrnr o'zíga tortadígan bo'írshr.
O'qituvchi, avvalo, alifbening mazmunini, tuzilishini yaxshi bilib olib, undagi materialdan pedagogik jarayonni tashkil etishda foydalanadi. Shundagina o'qituvchi kitobga ijodiy yondashishi, undan metodika talablari va o'zining pedagogik tajribasidan kelib chiqib foydalangan bo'ladi. O'qish mashg'ulotlarini o'tkazish jarayonida o'quvchilarda nutq faoliyatining asosiy ko'rinishi bo'lgan ko'nikmalari, matn va kitob ustida ishlash, o'quvchilarning bog'lanishli nutqini o'stirish, nutq madaniyatini rivojlantirish nazarda tutiladi.
1-sinfda o'quvchilar matnni ongli, to'g'ri va bo'g'inlab sidirg'a o'qishni o'rganadilar. Olti-yetti yoshli bolalarning nutqini takomillashtirish uchun uning nutqidagi kamchiliklarni o'qish darslaridagina emas, balki barcha fan yuzasidan o'tkaziladigan darslarda hamda darsdan va maktabdan tashqari o'tkazilgan mashg'ulotlar jarayonida ham tuzatib borishga alohida ahamiyat berish zarur. O'qish darslarida to'g'ri, tez o'qish, ongli, ifodali o'qish ko'nikmalarini o'stirish va takomillashtirish zarur. Bunga o'quvchilarga bir necha marta qayta o'qitish va ularning qobiliyatiga qarab
mustaqil ishlar olib borish bilangina erishish mumkin.O'qish darslarida Ьо1а1аттд matn mazmunini o'zlashtirish ustida mustaqil ishlashlari, hikoyadagi voqea-hodisalarning izchilligini belgilashlariga, o'zaro bog'lanish sabab-пatija!aгiпi aпiq!ash!aгiga a!ohida ahamiyat beriladi. O'quychilarni o'z nutqlarida maqollardan, hikmatli so'z ya iboralardan foydalanishga, so'zlami to'g'ri tanlashga, дар qurilishidan ^'д'п foydalanishga o'rgatish talab etiladi. O'qish darslarida О^У^^Ш^ so'zlami adabiy qoidalarga muvofiq ta!affuz etish!aгi ta!ab etiladi. БИипда ko'ra, darsning samaradorligini yanada oshirish, о^У^^Г^ bilim olishga qiziqtirish maqsadida qo'llaniladigan ta'limiy-didaktik o'yinlar ham shu usullarga asoslangan bo'lishi, maqsadga muyofiq bo'ladi.
