CC BY
0RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITIDA STATISTIK TAHLILLARGA ASOSLANIB BIZNESNI RIVOJLANTIRISH
Bobojonov Oybek Qahramon o'g'li
BMA magistranti
Annotatsiya. Ushbu maqolada statistik tahlil raqamli iqtisodiyotda biznes rivojlanishini qanday oshirishi, YaIM, biznes yuritish qulayligi va internetga kirish kabi asosiy omillar tadqiq qilingan. Shuningdek, mamlakatlarning qiyosiy tahlili raqobatbardosh raqamli sharoitda biznes natijalarini yaxshilashda statistik vositalarning roli ham yoritib berilgan.
Kalit so'zlar: Raqamli iqtisodiyot, biznesni rivojlantirish, statistik tahlil, ma'lumotlarga asoslangan strategiya, bozorni kengaytirish, bashoratli tahlil, innovatsion salohiyat.
Annotation. This article examines how statistical analysis can accelerate business growth in the digital economy, including key factors such as GDP, ease of doing business, and internet access. A comparative analysis of countries also highlights the role of statistical tools in improving business performance in a competitive digital environment.
Key words: Digital Economy, Business Development, Statistical Analysis, Data-Driven Strategy, Market Expansion, Predictive Analytics, Innovation Potential.
Bugungi jadal rivojlanayotgan raqamli iqtisodiyotda korxonalar raqobatbardoshligini saqlab qolish uchun yangi texnologiyalar va metodologiyalarga moslashishi kerak. IDC hisobotiga ko'ra, 2026 yilga borib raqamli transformatsiyalar bo'yicha global xarajatlar 3,4 trillion dollarga yetishi kutilmoqda, bu raqamli vositalar va ma'lumotlarga asoslangan strategiyalarga tobora ortib borayotgan bog'liqlikni aks ettiradi. Bundan tashqari, NewVantage Partners xabariga ko'ra, korxonalarning 94 foizi ma'lumotlar va tahlillar ularning o'sishi va raqamli transformatsiya tashabbuslari uchun juda muhim deb hisoblaydi. Kompaniyalar uchun mavjud bo'lgan eng kuchli vositalardan biri bu statistik tahlil bo'lib, u qarorlar qabul qilish, operatsiyalarni optimallashtirish va o'sishni rag'batlantirish uchun amaliy tushunchalarni beradi.
Ma'lumotlarga asoslangan yondashuvlardan foydalangan holda, korxonalar o'zlarining rivojlanish strategiyalarini takomillashtirishlari, samaradorlikni oshirishlari va dinamik bozor talablarini yaxshiroq qondirishlari mumkin.
Raqamli iqtisodiyot internet, bulutli hisoblash, sun'iy intellekt (AI) va katta ma'lumotlar kabi raqamli texnologiyalar yordamida amalga oshiriladigan iqtisodiy faoliyatni nazarda tutadi. U o'sish uchun yangi yo'llarni ochish, mijozlar tajribasini o'zgartirish va bozorga kirish imkoniyatini oshirish orqali an'anaviy biznes modellarida inqilob qildi. Raqamli iqtisodiyotda faoliyat yuritayotgan korxonalar uchun texnologik taraqqiyotga doimiy moslashish omon qolish va o'sish uchun zarur.
Shu nuqtai nazardan, biznesni rivojlantirish kengayish imkoniyatlarini aniqlash, mahsulot va xizmatlarni yaxshilash, mijozlar va hamkorlar bilan munosabatlarni o'rnatishga
qaratilgan. Statistik tahlilning biznesni rivojlantirish jarayonlariga integratsiyalashuvi kompaniyalarga ko'proq ongli qarorlar qabul qilish imkonini beradi, xavflarni kamaytiradi va muvaffaqiyatga erishish ehtimolini oshiradi.
Statistik tahlil naqsh va tendentsiyalarni aniqlash uchun ma'lumotlarni to'plash, qayta ishlash va talqin qilishni o'z ichiga oladi. Ushbu tahlil korxonalarga bir nechta asosiy sohalarda yordam beradi:
Bozor tadqiqoti: Bozor ma'lumotlarini tahlil qilish orqali kompaniyalar tendentsiyalarni, mijozlarning afzalliklarini va mahsulot yoki xizmatlarga bo'lgan talabni aniqlashlari mumkin. Bu korxonalarga o'z takliflarini bozor ehtiyojlarini samarali qondirish uchun moslashtirish imkonini beradi.
Mijozlarning fikrlari: Ma'lumotlarni tahlil qilish orqali mijozlar xatti-harakatlarini tushunish korxonalarga marketing strategiyalarini optimallashtirish, mijozlar bilan o'zaro munosabatlarini shaxsiylashtirish va mijozlarni ushlab turishni yaxshilashga yordam beradi.
Operatsion samaradorlik: Ichki ma'lumotlarni tahlil qilish jarayonlardagi samarasizlikni aniqlashi mumkin, bu esa korxonalarga operatsiyalarni soddalashtirish, xarajatlarni kamaytirish va umumiy ish faoliyatini yaxshilash imkonini beradi.
Xatarlarni boshqarish: Statistik modellar potentsial xavflarni bashorat qilishi va biznesga ularni kamaytirish strategiyalarini taqdim etishi mumkin. Ushbu proaktiv yondashuv biznes operatsiyalaridagi noaniqliklarni kamaytiradi.
Ishlash ko'rsatkichlari: Statistik ma'lumotlardan olingan asosiy samaradorlik ko'rsatkichlari (KPI) korxonalarga ularning strategiyalari qanchalik yaxshi ishlayotgani haqida aniq tushuncha beradi, bu esa doimiy takomillashtirish imkonini beradi.
Biznesni rivojlantirish uchun asosiy statistik vositalar
Raqamli iqtisodiyotda korxonalar yaxshi qarorlar qabul qilishni osonlashtiradigan keng ko'lamli statistik vositalar va metodologiyalardan foydalanish imkoniyatiga ega. Eng ko'p ishlatiladigan vositalardan ba'zilari:
Ta'riflovchi statistik ma'lumotlar: Bular o'rtacha, foizlar va taqsimotlar kabi ma'lumotlarning asosiy xulosalarini beradi. Bu ko'pincha ma'lumotlarning xususiyatlarini tushunishda birinchi qadamdir.
Bashoratli tahlillar: Bashoratli modellar kelajakdagi tendentsiyalar va xatti-harakatlarni bashorat qilish uchun tarixiy ma'lumotlardan foydalanadi. Misol uchun, korxonalar mijozlarning ishlamay qolishi stavkalari yoki potentsial sotuv hajmini o'tmish namunalari asosida bashorat qilishlari mumkin.
Regressiya tahlili: Regressiya usullari korxonalarga turli o'zgaruvchilar o'rtasidagi munosabatlarni tushunishga imkon beradi. Masalan, kompaniya narxlarning o'zgarishi savdoga qanday ta'sir qilishini aniqlash uchun regressiya tahlilidan foydalanishi mumkin.
Klaster tahlili: Ushbu uslub mijozlar yoki bozorlarni umumiy xususiyatlar asosida alohida guruhlarga ajratishga yordam beradi va ko'proq maqsadli marketing harakatlariga imkon beradi.
Vaqt seriyasining tahlili: Vaqt seriyasining modellari vaqt o'tishi bilan o'zgarib turadigan ma'lumotlarni tahlil qilish uchun zarurdir, masalan, savdo tendentsiyalari yoki veb-saytlar trafigining naqshlari. Korxonalar ushbu tahlildan tarixiy ma'lumotlarga asoslanib kelajakdagi ish faoliyatini bashorat qilish uchun foydalanishlari mumkin.
Statistik tahlil uchun raqamli vositalar
Raqamli iqtisodiyotda statistik tahlil qilish uchun ko'plab dasturiy vositalar mavjud bo'lib, bu korxonalarga katta ma'lumotlar to'plamini qayta ishlash va tushunchalarni olishni osonlashtiradi. Ba'zi mashhur vositalar quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Google Analytics: veb-saytlar trafigini va foydalanuvchi xatti-harakatlari haqida batafsil ma'lumot beradi, bu esa biznesga onlayn mavjudligini optimallashtirishga yordam beradi.
Tableau: korxonalarga interaktiv boshqaruv paneli yaratish va ularning ma'lumotlarini chuqurroq tushunish imkonini beruvchi ma'lumotlarni vizualizatsiya qilish vositasi.
R va Python: statistik hisoblash va ma'lumotlarni tahlil qilish uchun keng qo'llaniladigan dasturlash tillari, bashoratli modellashtirish va mashinani o'rganish uchun ilg'or imkoniyatlarni taklif etadi.
SPSS: Turli sohalarda, shu jumladan biznesni rivojlantirishda ma'lumotlarni boshqarish va tahlil qilish uchun ishlatiladigan statistik dasturiy ta'minot to'plami.
Ushbu vositalar korxonalarga ma'lumotlarga asoslangan qarorlarni tezda qabul qilish imkonini beradi, an'anaviy bozor tadqiqotlari va tahlillari bilan bog'liq vaqt va xarajatlarni kamaytiradi.
Statistik tahlilni amalga oshirishdagi muammolar va yechimlar
Biznesni rivojlantirish uchun statistik tahlildan foydalanishning aniq afzalliklariga qaramay, kompaniyalar hal qilishi kerak bo'lgan bir qator muammolar mavjud:
Ma'lumotlar sifati: sifatsiz ma'lumotlar noto'g'ri xulosalarga olib kelishi mumkin. Korxonalar tahlil qilingan ma'lumotlar ishonchli bo'lishini ta'minlash uchun ma'lumotlarni to'g'ri yig'ish, tozalash va boshqarish usullariga sarmoya kiritishlari kerak.
Tahlilning murakkabligi: ilg'or statistik usullar maxsus bilimlarni talab qiladi. Kompaniyalar o'z xodimlarini o'qitishga yoki statistik tahlil kuchidan to'liq foydalanish uchun ma'lumotlar bo'yicha mutaxassislarni yollashga sarmoya kiritishlari kerak bo'lishi mumkin.
Mavjud tizimlar bilan integratsiya: Ko'pgina korxonalar statistik tahlil vositalarini mavjud biznes jarayonlari bilan integratsiyalash uchun kurashadilar. Mavjud platformalar bilan muammosiz integratsiyalashgan vositalarni tanlash muvaffaqiyatli amalga oshirishning kalitidir.
Xavfsizlik va maxfiylik: Katta hajmdagi ma'lumotlar, ayniqsa shaxsiy yoki maxfiy ma'lumotlar bilan ishlash korxonalardan xavfsizlik va maxfiylik standartlariga qat'iy rioya qilishni talab qiladi. Kiberxavfsizlik bo'yicha qat'iy choralarni qo'llash ma'lumotlarni himoya qilish uchun juda muhimdir.
Biznesni rivojlantirish uchun statistik tahlilning kelajakdagi tendentsiyalari
Raqamli iqtisodiyotda biznes rivojlanishining kelajagi AI, mashinani o'rganish va katta ma'lumotlar sohasidagi yutuqlar bilan chambarchas bog'liq. Ushbu texnologiyalar rivojlanishda davom etar ekan, biznes o'sish uchun ma'lumotlardan foydalanish uchun yanada keng imkoniyatlarga ega bo'ladi. Ba'zi rivojlanayotgan tendentsiyalarga quyidagilar kiradi:
Haqiqiy vaqtda tahlil: Korxonalar zudlik bilan qarorlar qabul qilish uchun real vaqt ma'lumotlaridan tobora ko'proq foydalanadi, ta'minot zanjirini boshqarishdan tortib mijozlar bilan o'zaro munosabatlargacha bo'lgan hamma narsani optimallashtiradi.
AI-quvvatlangan tushunchalar: Mashinani o'rganish algoritmlari an'anaviy statistik usullar uchun juda murakkab bo'lgan naqshlarni ochib, katta hajmdagi ma'lumotlarni qayta ishlashga qodir. Bu korxonalarga mijozlar xatti-harakati, bozor tendentsiyalari va operatsion samaradorlik haqida chuqurroq ma'lumot beradi.
Miqyosda shaxsiylashtirish: Ma'lumotlardan foydalangan holda, korxonalar kattaroq mijozlar bazasiga yuqori darajada moslashtirilgan mahsulot va xizmatlarni taklif qilishlari mumkin, bu esa qoniqish va sodiqlikni oshiradi.
Raqamli iqtisodiyotda statistik tahlil biznesni rivojlantirish tizimlarini takomillashtirishning muhim vositasi hisoblanadi. Ma'lumotlarga asoslangan tushunchalardan foydalanish orqali korxonalar o'z bozorlarini yaxshiroq tushunishlari, operatsiyalarini optimallashtirishlari va kelajakdagi tendentsiyalarni taxmin qilishlari mumkin. Biroq, statistik tahlildan to'liq foyda olish uchun korxonalar o'z ma'lumotlarining sifatini ta'minlashi, amalga oshirishdagi qiyinchiliklarni yengib o'tishlari va raqamli texnologiyalarning rivojlanayotgan tendentsiyalaridan oldinda bo'lishlari kerak.
Statistik tahlilni o'z strategiyalariga integratsiyalashgan holda, kompaniyalar raqobatbardosh global bozorda o'sish va muvaffaqiyatga olib keladigan yanada mustahkam biznesni rivojlantirish tizimlarini qurishiga sababchi bo'ladi.
1-jadval
Statistik tahlil asosida biznesni rivojlantirishnmg asosiy omillari va
ko'rsatkichlari
Mamlakat YaIM (Millard AQSH dollari) Biznes yuritishning qulayligi Raqamli Iqtisodiyot Hajmi (YaIMga nisbatan%) Internetga kirish (%) Innovatsiyalar indeksi
AQSh 23,000 6 10.9% 90.3% 3
Xitoy 17,700 31 7.1% 65.0% 12
Germaniya 4,300 22 6.0% 94.0% 10
Yaponiya 5,000 29 8.5% 91.8% 13
Hindiston 3,200 63 5.7% 45.0% 48
Buyuk Britaniya 3,200 8 10.4% 95.0% 4
Janubiy Koreya 1,800 5 8.9% 96.5% 5
Fransiya 3,000 32 7.2% 93.0% 15
Manba: https://data.worldbank.org/
Statistik tahlil yuqoridagi jadvalda keltirilgan ma'lumotlarni izohlashda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Ushbu ko'rsatkichlarni o'rganib chiqib, korxonalar raqamli iqtisodiyotda biznesni rivojlantirish strategiyalarini yaxshilash uchun qimmatli ma'lumotlarni ochib beradi:
1. Iqtisodiy o'sish va biznesni rivojlantirish (YaIM va raqamli iqtisodiyot hajmi). YaIM tendentsiyalarining statistik tahlili va raqamli iqtisodiyotning YaIMga foiz hissasi korxonalarga raqamli innovatsiyalar iqtisodiy o'sish qayerda turtki ekanligini aniqlashga yordam beradi. Misol uchun, Qo'shma Shtatlar va Janubiy Koreya kabi mamlakatlar yalpi ichki mahsulotining muhim qismi raqamli sektorlardan to'g'ri keladi, bu esa texnologiyaga asoslangan biznes uchun kuchli imkoniyatlardan dalolat beradi.
Kompaniyalar raqamli iqtisodiyotning o'sishi turli tarmoqlarga qanday ta'sir qilishini tushunish uchun regressiya tahlilidan foydalanishi mumkin, bu ularning raqamli mahsulot va xizmatlarini qayerda kengaytirish haqida qaror qabul qilishda yordam beradi.
2. Biznes yuritish va biznesni kengaytirish qulayligi. Statistik modellar biznes yuritish qulayligi reytingining investitsiyalar va biznes o'sishiga qanday ta'sir qilishini baholashi mumkin. Kengaytirmoqchi bo'lgan korxonalar turli omillar, masalan, tartibga solish, soliqqa tortish va infratuzilmaning biznes yuritish qulayligi reytinglari bilan qanday bog'liqligini tahlil qilishlari mumkin. Bu muayyan mamlakatlarda potentsial biznes muvaffaqiyati haqida bashoratli tahlil qilish imkonini beradi.
Masalan, Janubiy Koreya va Birlashgan Qirollik kabi mamlakatlar 10talik qatoridan joy olgan holda, korxonalar Hindiston yoki Fransiya kabi boshqa mamlakatlarga nisbatan yuqori samaradorlik va bu bozorlarga tezroq kirishni statistik prognoz qilishlari mumkin.
3.Raqamli infratuzilma va bozorga kirish (Internetga kirish).
Internetga kirish tezligining statistik tahlili raqamli infratuzilma va onlayn xizmatlar uchun potentsial mijozlar bazasi haqida aniq tasavvur beradi. Janubiy Koreya va Germaniya kabi kirish darajasi yuqori bo'lgan mamlakatlar raqamli xizmatlar, elektron tijorat va raqamli marketing strategiyalariga tayanadigan korxonalar uchun yaxshi imkoniyatlarni taklif qiladi.
Klaster tahlilidan foydalanib, kompaniyalar internetga kirish asosida bozorlarni segmentlashlari va muayyan hududlarga qaratilgan yanada samarali raqamli marketing kampaniyalarini ishlab chiqishlari mumkin.
4.Innovatsion salohiyat (innovatsiyalar indeksi darajasi). Qo'shma Shtatlar va Janubiy Koreya kabi Innovatsiyalar indeksi reytingi yuqori bo'lgan mamlakatlar texnologik taraqqiyot va raqamli biznes o'sishini qo'llab-quvvatlovchi muhitni qo'llab-quvvatlash ehtimoli ko'proq. Vaqt ketma-ketligini tahlil qilish kabi statistik vositalar vaqt o'tishi bilan innovatsiya tendentsiyalarini kuzatishga yordam beradi va korxonalarga ushbu bozorlarda ilmiy-tadqiqot investitsiyalarini rejalashtirishga yordam beradi.
Kompaniyalar innovatsiyalar indeksi reytinglari va texnologiyaga asoslangan sohalardagi biznes muvaffaqiyatlari o'rtasidagi bog'liqlikni o'rganish uchun korrelyatsiya tahlilini qo'llashlari mumkin bo'ladi.
Ushbu asosiy omillarga statistik tahlilni qo'llash orqali korxonalar bozor sharoitlarini yaxshiroq tushunishlari, o'sish imkoniyatlarini aniqlashlari va raqamli iqtisodiyotdagi xatarlarni kamaytiradilar. YaIM, internetga kirish, biznes yuritish qulayligi va innovatsiyalar reytingini o'rganish natijasida olingan ma'lumotlar kompaniyalarga biznesni rivojlantirish tizimlarini takomillashtirish uchun ma'lumotlarga asoslangan strategiyalarni yaratish imkonini beradi, natijada globallashgan raqamli iqtisodiyotda yanada samarali qarorlar qabul qilish va raqobatbardoshlikni oshirishga olib keladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. Brynjolfsson, E., & McAfee, A. (2014). The Second Machine Age: Work, Progress, and Prosperity in a Time of Brilliant Technologies. W.W. Norton & Company, pp. 53-75.
2. Porter, M. E. (2008). The Five Competitive Forces That Shape Strategy. Harvard Business Review, 86(1), pp. 78-93.
3. Davenport, T. H., & Harris, J. G. (2017). Competing on Analytics: The New Science of Winning. Harvard Business Review Press, pp. 101-123.
4. Tapscott, D. (2015). The Digital Economy: Rethinking Promise and Peril in the Age of Networked Intelligence. McGraw-Hill Education, pp. 89-105.
5. Brynjolfsson, E., Rock, D., & Syverson, C. (2021). The Productivity J-Curve: How Intangibles Complement General Purpose Technologies. American Economic Journal: Macroeconomics, 13(1), pp. 333-372.
6. Schrage, M. (2014). The Innovator's Hypothesis: How Cheap Experiments Are Worth More than Good Ideas. MIT Press, pp. 45-62.
7. Westerman, G., Bonnet, D., & McAfee, A. (2014). Leading Digital: Turning Technology into Business Transformation. Harvard Business Review Press, pp. 123144.
8. https : //data.worldbank.org/
9. www.stat.uz
