CC BY
4ОРИГИНАЛЬНЫЕ СТАТЬИ
FTAMP: 62.13 .63
К Г. МУСТАФИН1, Н А. БИСЬКО2, Ж.Б. НАРМУРАТОВА3*, А С. ЖАКИПБЕКОВА1, Ж.К. САДУЕВА1, А.К. КАЛИЕВА4,
Н.Н. АХМЕТСАДЫКОВ1, Ж.Б. СУЛЕЙМЕНОВА5
1 «Антиген» Fылыми-eндiрiстiк кэсшорны, Алматы, ^азакстан
2Н.Г. Холодный атындаFы ботаника институты, Киев, Украина Сэтбаев атындаFы ^азак ¥лттык техникалык зерттеу университет^ Алматы
^азакстан
4^.Ж^банов атындаFы Актебе ещрлш Университетi, Актебе, ^азакстан
5Микробиология жэне вирусология Fылыми-eндiрiстiк орталыFы, Алматы,
^азакстан
*e-mail: [email protected]
Ц¥РАМЫНДА ПОЛИСАХАРИД1 ЖОГАРЫ ДЭР1Л1К БАЗИДИОМИЦЕТТЕР ШТАММДАРЫНЬЩ СКРИНИНГ1
doi:10.53729/MV-AS.2022.03.03
TYЙiн
Каирп уакытта жоFары базидиялы сацыраук¥лактар к¥нды тамак еш]ш ретшде Fана емес, сонымен катар онкостатикалык, антивирустык, иммуномодуляциялык, анти-склеротикалык, тоникалык жэне баска да табиFи фармакологиялык заттарды алудыц мацызды кез1 ретвде карастырылады. Кептеген сацыраук¥лактардыц биологиялык белсендшп кебшесе кем1рсулар таботатыныц косылыстарымен аньщталады, олардыц кепшшп полисахаридтерден тирады. Сацыраук¥лак полисахаридтер1 онкогенездщ алдын алуFа ыкпал етед1, эртYрлi аллогецщ жэне сингенд1 iсiктерге карсы айкын iсiкке карсы белсендiлiкке ие жэне метастаздардыц дамуына жол бермейдi. Осы макалада базидиялы сацыраук¥лактардыц 17 туршщ 20 штаммына экзо - жэне эндополисахаридтердщ биосинтезге кабшеттшгше салыстырмалы сипаттамасы жYргiзiлдi. Зерттеулер нэтижесiнде эндополисахаридтердщ ец кеп мeлшерi Ganoderma туысыныц eкiлдерiнде синтезделгенi аныкталды (олардыц мeлшерi 4,4% - дан 8% - Fа дейiн ауыткыды). Эндополисахаридтердщ ец жоFары пайызы Ganoderma lucidum 1900 биомассасында болды. Экзополисахаридтердщ ец кеп мeлшерiн (2,2 г/л) Trametes versicolor 353 штаммы синтездедь Ею штамм да полисахаридтердiц перспективалы продуценттерi болып табылады.
Кiлттi сездер: базидиомицеттер, эндополисахаридтер, экзополисахаридтер, терец еару
^аз1рп уакытта аFзаныц эртYрлi функцияларын гомеостаз бен денсаулыкты сактауFа белсенд1 катысатын диеталык факторлар баскара алатындыны туралы кептеген дэлелдер бар. Тамактану мен денсаулык/ауру арасындаFы мYмкiн байланыс туралы идеяларFа CYЙене отырып, "функционалды тамактану" т¥жырымдамасы пайда болды, оныц парадигмасы-таFамды дэр1 ретшде тYсiну. FылымдаFы осы баFыттыц непзп максаттары денсаулыкты сактау, гомеостазды калыпка келт1ру жэне адамныц тамактануын бакылау аркылы аурумен ^ресу Yшiн жаFдай жасау. Б¥л медицина мен фармацевтика мшдеттершен тYбегейлi ерекшеленед1 - ауруды емдеу немесе баскару [1].
Б¥л саладаFы зерттеулер б1р жаFынан адам денсаулыFына белгш таFам ешмдершщ релш толык зерттеуге, ал екшш1 жаFынан жаца емд1к тамактану кездерш 1здеуге баFытталады. Соцгы уакытта адам аFзасындаFы физиологиялык функцияларды реттеу Yшiн колдануFа болатын таFамдык коспалар мен емд1к-профилактикалык препараттарды
жасауга кеп кещл белшдь Бул багыттагы перспективалы нысандар жогары базидиялы сацыраукулактар болып табылады, ейткеш олардыц курамында адам агзасы Yшiн мацызы бар кажетп биологиялык белсендi заттардыц ерекше кешенi бар [2-5]. Атап айтканда, олар юкке карсы жэне иммуномодуляциялык касиеттерi бар жаца полисахаридтердщ Ke3Í болып табылады [6, 7]. Бул сацыраукулактардыц жемiстi денес элемнщ кептеген елдерiнде eнеркэсiптiк аукымда eсiрiледi жэне екi мыц жылдан астам уакыт бойы кытай медицинасында кещнен колданылады [8]. Емдiк касиетщ^ бар жеуге жарамды сацыраукулактарга Lentinus, Auricularia, Hericium, Grifóla, Flammulina, Pleurotus, Tremella жэне т.б туыстарыныц тYрлерi жатады. Сацыраукулактардыц дэрiлiк касиеттершщ кец спектрi олардыц курамында биологиялык белсендi компоненттердщ болуына байланысты [9-15]. Олардыц арасында антиоксидантты, антиканцерогендi жэне иммуномодельдеушi эсерi бар бiркатар дэрiлiк жэне емдш-профилактикалык препараттардыц негiзi болып табылатын жогары молекулалык кeмiрсулар мен меланин ерекше рел аткарады.
Кептеген сацыраукулактардыц биологиялык белсендiлiгi кeбiнесе курамы сацыраукулактардыц кургак биомассасыныц 60% - на жететш кeмiрсулар табигатыныц косылыстарымен аныкталады [16]. Олар бос жэне байланыскан канттармен, сондай-ак полисахаридтермен усынылган. Бул заттар резервтiк, осморегуляциялык, реттеушi жэне протекторлык функцияларды орындайды.
Эткен гасырдыц 70-шi жылдарыныц басында жапондык галымдар тобы кейбiр базидиялы сацыраукулактардыц жемiстi денесiнен окшауланган полисахаридтердщ онкостатикалык эсерiн аныктап, осы косылыстарды белсендi зерттеуге, сондай-ак олардыц продуценттерш iздестiруге кeцiл бeлдi [17].
Полисахаридтер - табигатта кец таралган, курылымы эртYрлi биологиялык макромолекулалардыц тобы. Олар бiр-бiрiмен гликозидтiк байланыспен тiзбектелген моносахаридтердщ калдыктарымен кайталанатын курылымдык бiрлiктерден турады. Полисахаридтер акуыздар мен нуклеин кышкылдарымен салыстырганда биологиялык акпаратты беруге кабшетп, eйткенi олар курылымдык eзгергiштiктiц Yлкен потенциалына ие. Сацыраукулак полисахаридтерi онкогенездщ алдын алуга ыкпал етедi, эртYрлi аллогендi жэне сингендi iсiктерге карсы айкын белсендiлiкке ие жэне метастаздардыц дамуына жол бермейдi. Полисахаридтер рак клеткаларына тiкелей эсер етпейдi, бiрак организмдегi эртYрлi иммундык реакцияларды белсендiредi.
Эр тYрлi iсiкке карсы полисахаридтердщ керЫа Т жасушаларыныц прекурсорлары мен макрофагтардыц iсiк жасушаларын накты танудан кешн лимфоциттер шыгаратын цитокиндерге реакциясыныц артуыныц нэтижесi болып табылады. Молекулалык массасы темен екiншi реттiк метаболиттер апоптоз, ангиогенез, метастаздардыц дамуы, жасуша циклiн реттеу жэне жасушадагы сигнал каскадтарыныц берiлуi сиякты процестерге эсер етедi [18].
^азiргi уакытта барлык сацыраукулак препараттарын 70% -80% жемют денесiнен, 20% -30% - сацыраукулак мицелишнщ сыгындылары мен дакылдык суйыктыктан алады [19]. Соцгы кездерi зерттеушшер тек жемiстi денесiнен гана емес, сонымен катар терец мицелий мен дакылдык суйыктыктан алынган полисахаридтерге назар аударуда, алайда олар элi де аз зерттелген [20, 21]. Сонымен катар курылымы мен касиетщ^ бойынша олар жемiстi денесiнiц полисахаридтерiнен аз ерекшеленедi деп айтуга негiз бар. Сонымен бiрге терец мицелийден жасушадан тыс полисахаридтер мен эндополисахаридтердi алудыц технологиялык сызбасы оларды жемiстi денесшен алуга караганда элдекайда оцай [21]. Осыган байланысты зерттеудiц негiзгi максаты эндо - жэне экзополисахаридтерiн синтездеушi дэрiлiк базидиялы сацыраукулактарыныц - продуценттерi штаммдарыныц скринингi болып табылады.
Материалдар мен эдктер.
Зерттеу нысаны ретiнде Украина YFÄ Н.Г. Холодный атындагы ботаника институтыньщ калпакты сацыраукулактар коллекциясынан 17 тYрiнен 20 штамм алынды: Ganoderma applanatum 1899, G. carnosum 2502, G. lucidum 1900, G. lucidum 1904, G. oregonense 2560, G. resinaceum 2477, G. sinense 2516, G. tsugae 1848, G. tsugae 2024, G. tsugae 2566, Pholiota nameko 2153, P. adiposa 22, P. subochracea 2535, P. limonella 2335, P. alnicola 2406, P. squarrosa 2010, P. aurivella 2605, Lentinus tigrinus 2478 , Trametes versicolor 353, Pleurotus osreatus 548.
Эндополисахаридтер жогарыда келтсршген штаммдарды жартылайсинтетикалык глюкоза-пептон-ашыткы (ГПА) ортасында, г/л: глюкоза - 30,0; пептон - 3,0; KH2PO4 - 1,0; K2HPO4 - 1,0; MgSO4 x 7H2O - 0.25; ашыткы экстракт - 3,0, терец дакылдау эдiсiмен еару аркылы мицелишнен белшш алынды.
Тэжiрибелер зертханалык шайкагыштарга (180 айн/мин) 50 мл суйык ортасы бар 250 мл Эрленмейер колбаларына койылып, карацгыда 14 ^н iшiнде жYргiзiлдi. Эсiру температурасы 25-27°С болды. Инокулум колбалардагы ортаныц жалпы келемшщ 10% мелшерiнде стерильдi ортага енгiзiлдi.
Инокулум келесi жолмен алынды: ГПА-ныц 2% агаризацияланган ортасында еаршген 7 кYндiк дакыл гомогенизацияланды жэне стерильдi ортага енгiзiлдi (келемнщ 10%). Инокулюмдi зертханалык шайкагыштарда (180 айн./мин.) 50 мл ортасы бар 250 мл Эрленмейер колбасында жеткшкп уса; дисперстi суспензия тYзiлгенше есiрiлдi жэне инокуляция Yшiн тэжiрибиелiк колбалар колданылды. G. applanatum 1899, G. lucidum 1900, G. lucidum 1904 штаммдарыныц мицелишнен инокулумын алу Yшiн 4 тэулш; G. tsugae 1848, G. tsugae 2024, G. tsugae 2566, G. carnosum 2502, G. resinaceum 2477, T. versicolor 353, Pleurotus osreatus 548 штаммдары - 5 тэулш; G. oregonense 2560, G. sinense штаммдары 2516, Lentinus tigrinus 2478 - 7 тэулш; Pholiota nameko 2153 P. subochracea 2535, P. limonella 2335, P. squarrosa 2010, P. aurivella 1527 штаммдары - 9 тэулш; P. adiposa 22, P. alnicola 2406 штаммдары - 10 тэулш еаршдь
Эаруден кешн мицелий нейлон матасы аркылы дакылдык суйыктыктан белшш, бiрнеше рет калий-фосфат буферiмен (рН 6,6) жуылады жэне туракты салмакка дейiн 60°С температурада кептiрiледi. Алынган кептiрiлген биомасса белме температурасында карацгы жерде, силикагельдi жабык контейнерлерде 10 кYннен асырылмай эндополисахаридтер алынганга дейiн сакталды. Терец мицелийден эндополисахаридтердi алу Yшiн ол гомогенизаторда бузылды. Бузылган мицелийге салмагы бойынша 1:10 катынасында дистелденген су куйылып, су моншасында 18 сагат кайнатылды. Экстракция кептелген тыгындары бар шыны тYтiктерде жYргiзiлдi. Цитоплазмалык курамды алып тастау 15 минут шшде 3000g кезiнде центрифугалаумен дистилденген суда жойылган мицелийдi бiрнеше рет суспензиялау аркылы жYзеге асырылды. Жуу процедурасы супернатанттыц оптикалык тыгыздыгы 280 нм-де 0,1-ден аспаган кезде гана токтатылды [22].
Алынган сыгындылар роторлы буландыргышта бастапкы келемнiц 1/3 дейiн концентрлендь Алынган концентрат келемi бойынша 1:1 катынасында 96° этил спиртмен ецделдi жэне эндополисахаридтерi бар фракциялар толыгымен тундырылганга дейiн 4°С температурада калдырылды. ТYCкен тунба 3000 g режимшде центрифугалау аркылы 20 минут шшде белiндi. Тундыру аркылы алынган курамында эндополисахаридтерi бар фракция темен молекулалы косылыстар коспасынан дистилденген суга карсы диализдiц кемегiмен 3 тэулiк бойы тазартылды. Тазартудан кейiн курамында эндополисахаридтер бар фракция келемi бойынша 1:2 катынасында этил спиртмен ецделдi, нэтижесшде пайда болган тунба 3000 g режимiнде 20 минут центрифугалау аркылы белшдь
Алынган преципитатты этанол, эфир, ацетонмен жуып, 37°С температурада кеширшдь Эндополисахаридтiц гомогендiлiгi G-200 сефадексiнде гельфильтрация кемепмен тексерiлдi, элюенттегi полисахаридтi аныктау фенол-кYкiрт кышкылы эдiсi
аркылы жYргiзiлдi. Эндополисахаридтердщ курамы толыгымен кургак биомасса (а.с.м.) % - бен есептелдь
Экзополисахаридтер жогарыда аталган штаммдарды ecipy барысында алынган культуралдык суйыктыктан эндополисахаридтердщ курамын зерттеу Yшiн колданылган сол курамдагы жартылай синтетикалык глюкоза-пептон-ашыткы ортасын (ГПД) колдана отырып, терец eсiрy эдiсiмен белшш алынды. Зерттелген штаммдардыц мицелийiн еаргеннен кейiн 20 минут iшiнде 3000 g кезiнде центрифугалау аркылы дакылдык суйыктыктан бeлiндi. Дакылдык суйыктыктан экзополисахаридтердi алып тастамас бурын, ол бастапкы кeлемнiц Yштен бiрiне дейiн буландырылды. Буландыру процедурасы айналмалы буландыргышта 50°С температурада жYргiзiлдi. Буланган дакылдык суйыктыктан экзополисахаридтердi тундыру Yшiн ол 1:2 катынасында 96° этил спиртiмен араласып, экзополисахаридтерi бар фракциялар толыгымен тундырылганга дейiн 4°С температурада калдырылды.
Тунба 3000 g режимiнде центрифугалау аркылы 20 минут шшде бeлiндi. Тундыру аркылы алынган курамында экзополисахаридтер бар фракция тeмен молекулалы косылыстар коспасынан дистилденген суга карсы диализдiц ^мепмен 3 тэyлiк бойы тазартылды. Алынган преципитат этанолмен, эфирмен, ацетонмен жуылып, 37°С температурада кептiрiлдi. Экзополисахаридтiц гомогендшп G-200 сефадексiнде гельфильтрация кeмегiмен тексершд^ элюенттегi экзополисахаридтердi аныктау фенол-^ирт кышкылы эдiсi аркылы жYргiзiлдi. Экзополисахаридтердщ курамы дакылдык ортаныц бiр литрше есептелдi.
Нэтижелер жэне оларды талкылау.
Базидиялы сацыраукулактардыц кeптеген биологиялык белсендi заттарды, соныц iшiнде экзополисахаридтердi синтездеу кабшет бар, сондыктан организмдердiц осы тобы биотехнологиялык зерттеулер Yшiн перспектив^ болып табылады.
¥сынылган эксперименттiк жумыста экологиясы бойынша агаш шiрiтетiн сапротрофты сацыраукулактардыц 5 туысына жататын базидиялы сацыраукулактардыц 17 тYрiнiц 20 штаммы зерттелдь Сацыраукулактардыц бул тобы ^теген биологиялык белсендi заттардыц, соныц шшде эндополисахаридтердiц болуына байланысты зерттеу кызыгушылыгын тудырады. Жемiстi денесiнен, мицелийден немесе осы сацыраукулактар тобыныц спораларынан окшауланган эндополисахаридтердiц кeптеген дэрiлiк касиеттерi бар екендш тэж1рибе жYзiнде дэлелдендi.
Барлык сыналган штаммдар эндополисахаридтер синтезiнiц тшмдшп бойынша Yлкен гетерогендiлiктi кeрсеттi (1-кесте). Бул косылыстардыц ец кeп саны Ganoderma туысыныц eкiлдерiнде синтезделдi жэне олардыц курамы 4,4% - дан 8% - га дешн eзгердi. Эндополисахаридтердiц ец жогары пайызы (8%) G. Lucidum 1900 биомассасында болды. Осы туыстыц 4 тYрiнiц тeрт штаммында G. lucidum 1904, G. oregonence 2560, G. sinense 2516 жэне G. tsugae 2024 бiршама аз мeлшерде эндополисахаридтер болды (7,0-7,7%).
Ganoderma тектес сацыраукулактардыц мицелишндеп полисахаридтердщ ец аз мeлшерi G. tsugae 2566 жэне G. resinaceum 2477 штамдарында болды - сэйкесшше 5,1% жэне 4,4%.
Осылайша, бiз Ganoderma lucidum 1900 штаммын эндополисахаридтердiц eндiрyшiсi ретiнде тацдадык. Сонымен, бYгiнгi тацда G. lucidum жемсп денесiнен жэне мицелийден окшауланган жэне молекулалык салмагы 4*105-тен 1*106 Дальтонга дейiнгi эндополисахаридтердiц 200-ден астам тYрi аныкталган, олардыц кeпшiлiгi антигуморлык касиеттерiн кeрсеткен. ^урылымдьщ талдау ^рсеткендей, G. lucidum эндополисахаридтерi негiзiнен жогары молекулалык салмагы бар гетерополимерлер болып табылады, олардыц непзп компонент глюкоза, ал мeлшерде - ксилоза, манноза, галактоза жэне фрукоза.
G. lucidum-дан окшауланган полисахаридтердiц эртYрлi тYрлерi молекуланыц тармакталу дэрежесi бойынша eзгергiштiкке ие жэне эртYрлi ^ш пен сипаттагы
43
иммундык реакцияларды тудыруы мYмкiн. G. lucidum-дан окшауланFан липополисахаридтер мен ганодерандар сиякты мукополисахаридтерден т¥ратын кYPделi косылыстар да юкке карсы белсендшкп керсетедь Б1ркатар зерттеулерде G. lucidum полисахаридтер1 иммундык функцияларды жаксартатыны керсетшген.
Кесте 1 - AFаш шiрiтетiн базидиялы сацыраук¥лактардыц эртYрлi турлершщ зерттелген штаммдарыныц мицелийiндегi полисахаридтердiц мeлшерi
Штамм Эндополисахаридтер, % а.с.м.
Ganoderma applanatum 1899 6,3 ± 0,2
G. carnosum 2502 6,6 ± 0,3
G. lucidum 1900 8,0± 0,2
G. lucidum 1904 7,5 ± 0,3
G. oregonense 2560 7,7 ± 0,3
G. resinaceum 2477 4,4 ± 0,2
G. sinense 2516 7,0 ± 0,3
G. tsugae 1848 6,2 ± 0,3
G. tsugae 2024 7,8 ± 0,2
G. tsugae 2566 5,1 ± 0,4
Pholiota nameko 2153 1,64±0,04
P. adiposa 22 1,45±0,16
P. subochracea 2535 1,44±0,10
P. limonella 2335 1,51±0,09
P. alnicola 2406 1,57±0,13
P. squarrosa 2010 1,61±0,09
P. aurivella 1527 1,68±0,10
Lentinus tigrinus 2478 1,55±0,21
Trametes versicolor 353 1,74±0,17
Pleurotus osreatus 548 1,61±0,09
Олардыц иммундык жYЙенiц жасушаларынан цитокин секрециясын ынталандыратыны дэлелденд^ б¥л жасуша белсендшгшщ артуына экелед1 жэне макрофагтар мен лимфоциттердщ ем1р CYPуiне ыкпал етедь
Сонымен катар, G. lucidum полисахаридтер1 меланома жасушаларыныц сызыFындаFы непзп гистосэйкестш кешеншщ кершюш арттырады, б¥л антигеннщ мYмкiншiлiгiн жаксартады, осылайша юкке карсы жэне вируска карсы иммундык реакцияны ынталандырады [23].
Базидиялы сацыраук¥лактардыц дакылдык ортаFа синтезделген биологиялык белсендi заттардыц кеп мeлшерiн, соныц шшде экзополисахаридтердi белу кабiлетi организмдердщ осы тобын биотехнологиялык зерттеулер Yшiн перспективалы етедi. Ол Yшiн дакылдык с¥йыкты^ын концентрациялау, т¥ндыру, центрифугалау жэне диализ сынды эдiстерiн камтитын бiрнеше кезект ецдеуден eткiздi.
Экзополисахаридтерден т¥ратын ретентат 96° этил спиртмен, эфирмен, ацетонмен eцделдi жэне алынFан преципитат кеширшп, 37°С температурада сакталды. 2-кестеде экзополисахаридтердщ к¥рамы бойынша кeрсеткiштердi камтитын жYргiзiлген эксперименттердiц нэтижелерi берiлген. ЖоFарыда келтршген мэлiметтерден кeрiп отырFанымыздай, экзополисахаридтердiц ец кеп мeлшерiн (2,2 г/л) Trametes versicolor 353 штаммы, ал одан сэл аз Lentinus tigrinus 2478 жэне P. squarrosa 2010 штаммдары
синтездедь
Кесте 2 - Агаш ш1р1тет1н базидиялы сацыраукулакгардьщ эртYрлi тYрлершщ зерттелген штаммдарыныц мицелишидеп полисахаридтердщ мелшер1_
Штамм Экзополисахаридтер, г/л
Ganoderma applanatum 1899 0,71 ± 0,05
G. carnosum 2502 0,67 ± 0,09
G. lucidum 1900 0,88 ± 0,09
G. lucidum 1904 0,81 ± 0,08
G. oregonense 2560 0,84± 0,06
G. resinaceum 2477 0,91± 0,08
G. sinense 2516 0,62 ± 0,08
G. tsugae 1848 0,74 ± 0,08
G. tsugae 2024 0,82 ± 0,09
G. tsugae 2566 0,80± 0,07
Pholiota nameko 2153 1,01 ± 0,13
P. adiposa 22 1,31 ± 0,11
P. subochracea 2535 0,69 ± 0,08
P. limonella 2335 1,55 ± 0,16
P. alnicola 2406 0,99 ± 0,11
P. squarrosa 2010 1,75 ± 0,15
P. aurivella 1527 1,07± 0,09
Lentinus tigrinus 2478 1,83 ± 0,14
Trametes versicolor 353 2,24± 0,17
Pleurotus osreatus 548 1,33± 0,11
^орытынды. Зерттеу барысында эндо - жэне экзополисахаридтердщ ец кеп мeлшерiн синтездеу кабшеп бар кунды дэрiлiк сацыраукулактардыц коллекциялы; дакылдарынан штаммдарды iрiктеу бойынша бiркатар эксперименттер жYргiзiлдi.
ЖYргiзiлген зерттеулер нэтижесiнде эндополисахаридтердщ белсендi продуцентi ретiнде - Ganoderma lucidum 1900, ал экзополисахаридтердщ белсендi продуцентi ретiнде - Trametes versicolor 353 перспективалы биотехнологиялы; штаммдары тацдалып алынды. Бiздiц зерттеулерiмiз G. lucidum, T. versicolor сацыраукулактары эртYрлi дэршк к;асиеттерi бар полисахаридтердщ белсендi продуцент екенiн дэлелдедi.
^аржыландыру туралы акпарат
Зерттеу ^азакстан Республикасы Бiлiм жэне гылым министрлiгi Гылым комитетшщ каржылык; колдауымен жYзеге асырылды (грант № АР09258296).
Эдебиеттер:
1 Filipa S.R., Anabela M., Vasconcelos H., Morales P. Functional foods based on extracts or compounds derived from mushrooms. Trends in Food Science & Technology, 2017, 66: P. 48-62 (doi: 10.1016/j.tifs.2017.05.010).
2 Grazyna J., Bribiescas G., Furberg A. Human reproduction and health: an evolutionary perspective. The Lancet, 2017, 390: 510-520 (doi: 10.1016/s0140-6736(17)30573-1).
3 Xin M., et al. Antitumor polysaccharides from mushrooms: a review on the structural characteristics, antitumor mechanisms and immunomodulating activities. Carbohydrate Research, 2016, 424: 30-41 (doi: 10.1016/j.carres.2016.02.008).
4 Ferreira I.C., Heleno S. A. Chemical features of Ganoderma polysaccharides with antioxidant, antitumor and antimicrobial activities. Phytochemistry, 2015, 114: 38-55 (doi: 10.1016/j.phytochem.2014.10.011).
5 Hobbs C. Medicinal mushrooms: An exploration of tradition, healing, and culture. Santa-Cruz, 2002:251.
6 Bellini M., et al. Anticlastogenic effect of aqueous extracts of Agaricus blazei on CHO k1 cells, studying different developmental phases of the mushroom. Toxicology in vitro, 2013, 17: 465-469 (doi: 10.1016/s0887-2333(03)00043-2).
7 Wasser S.P., Weis A.L. Medicinal properties of substances occurring in higher basidiomycete mushrooms: A modern prospective. Critical Reviews in Immunology, 2011, 19: 65-96.
8 Chang S.T., Miles P.G. Mushrooms. Cultivation, nutritional value, medicinal effect, and environmental impact. Florida, 2004.
9 Rathore H., Prasad Sh. Mushroom nutraceuticals for improved nutrition and better human health: A review. Pharma Nutrition. 2017, 5(2): 35-46.
10 Chu K. Coriolus versicolor: A medicinal mushroom with promising immunotherapeutic values. The Journal of Clinical Pharmacology, 2012, 42(9): 976-984 (doi:10.1177/009127002401102894).
11 Boh B. Ganoderma lucidum: a potential for biotechnological production of anti-cancer drugs. Recent patents on anti-cancer drug discovery, 2013, 8: 255-287 (doi: 10.2174/1574891x113089990036).
12 Kao C. Anti-cancer activities of Ganoderma lucidum: active ingredients and pathways. Functional Foods in Health and Disease, 2013, 3(2): 48-65 (doi:10.31989/ffhd.v3i2.65).
13 Wasser S. P. Medicinal mushroom science: Current perspectives, advances, evidences, and challenges. Biomedical Journal. 2014, 37: 345-356 (doi: 10.4103/2319-4170.138318).
14 Donatini B. Control of Oral Human Papillomavirus (HPV) by Medicinal Mushrooms, Trametes versicolor and Ganoderma lucidum: A Preliminary Clinical Trial. International Journal of medicinal mushrooms, 2014, 16(5): 497-498 (doi: 10.1615/intjmedmushrooms.v16.i5.80).
15 Xu Z., Chen X. et al. Ganoderma lucidum polysaccharides: immunomodulation and potential anti-tumor activities. American Journal of Chinese medicine, 2011, 39(1): 15-27 (doi: 10.1142/s0192415x11008610).
16 Heleno S.A., Ferreir R.C. Nutritional value, bioactive compounds and antioxidant properties of three edible mushrooms from Poland. Food Bioscience, 2015, 11: 48-55 (doi: 10.1016/j.fbio.2015.04.006).
17 Chang S.T. Mushroom biology: the impact on mushroom production and mushroom products. Mushroom Biology and Mushroom Products, 2013: 3-20.
18 Rich Milton R.D., Grisha C.R., Erlyn J.B. Mycelial growth and basidiocarp production of wild hairy sawgill Lentinus strigosus, a new record of naturally occurring mushroom in the Philippines. Biocatalysis and Agricultural Biotechnology, 2017, 10: 242-246 (doi: 10.1016/j.bcab.2017.03.017).
19 Kim S.W., Hwang H.J., Park J.P. Mycelial growth and exo-biopolymer production by submerged culture of various edible mushrooms under different media. Letters in Applied Microbiology, 2002, 34: 56-61 (doi: 10.1046/j.1472-765x.2002.01041.x).
20 Chihara G., Hamuro J., Maeda Y.Y. Fractionation and purification of polysaccharides with marked antitumor activity, especially lentinan from Lentinus edodes (Berk.) Sing. Cancer Research, 1970, 30: 2776-2781.
21 Бухало А.С. Высшие съедобные базидиомицеты в чистой культуре. Киев, 1988.
22 Гончарова И.А., Щерба В.В., Бабицкая В.Г. Полисахариды клеточной стенки базидиомицета Coriolus hirsutus. Прикладная биохимия и микробиология, 1996, 32(4): 434-437.
23 Sanodiya B.S., Thakur G. S., Baghel R. K. Ganoderma lucidum: a potent pharmacological macrofungus. Current pharmaceutical biotechnology, 2009. 10(8): 717-742 (doi: 10.2174/138920109789978757).
К Г. МУСТАФИН1, НА. БИСЬКО2, Ж.Б. НАРМУРАТОВА3*, А С. ЖАКИПБЕКОВА1, Ж.К. САДУЕВА1, А.К. КАЛИЕВА4, Н.Н. АХМЕТСАДЫКОВ1, Ж.Б. СУЛЕЙМЕНОВА5 1Научно-производственное предприятие «Антиген», Алматы, Ka3axcTaH Институт ботаники имени Н.Г. Холодного, Киев, Украина 3Казахский национальный исследовательский технический университет им.
К. Сатпаева, Алматы, Казахстан 4Актюбинский региональный университет имени К. Жубанова, Актобе, Казахстан 5Научно-производственный центр микробиологии и вирусологии, Алматы,
Kазахстан
*e-mail: [email protected]
СКРИНИНГ ШТАММОВ ЛЕКАРСТВЕННЫХ БАЗИДИОМИЦЕТОВ С ВЫСОКИМ СОДЕРЖАНИЕМ ПОЛИСАХАРИДОВ
Аннотация
В настоящее время высшие базидиальные грибы рассматриваются не только как ценный пищевой продукт, но и как важный источник получения природных фармакологических веществ онкостатичного, антивирусного, иммуномоделирующего, антисклеротического, тонизирующего и др. действия. Биологическую активность большинства грибов во многом определяют соединения углеводной природы, большая часть которых представлена полисахаридами. Грибные полисахариды способствуют предотвращению онкогенеза, обладают выраженной противоопухолевой активностью в отношении различных аллогенных и сингенных опухолей и предотвращают развитие метастазов. В настоящей статье проведена сравнительная характеристика 20 штаммов 17 видов базидиальных грибов на способность к биосинтезу экзо- и эндополисахаридов. В результате проведенных исследований установлено, что наибольшее количество эндополисахаридов синтезировалось у представителей рода Ganoderma (их содержание варьировало от 4,4% до 8,0%). Наивысший процент эндополисахаридов содержался в биомассе G. lucidum 1900. Наибольшее же количество экзополисахаридов (2,2 г/л) синтезировал штамм Trametes versicolor 353. Оба штамма являются перспективными продуцентами полисахаридов.
Ключевые слова: базидиомицеты, Ganoderma, Trametes, эндополисахариды, экзополисахариды, глубинное культивирование
IRSTI: 62.13.63
KG. MUSTAFIN1, N.A. BISKO2, Zh.B. NARMURATOVA3*, AS. ZHAKIPBEKOVA1, Zh.K. SADUYEVA1, A.K. KALIEVA4, NN. AKHMETSADYKOV1, Zh.B. SULEIMENOVA5
1Scientific-Production Enterprise «Antigens, Almaty, Kazakhstan N.G. Kholodny Institute of Botany, Kiev, Ukraine 3Kazakh National Technical Research University named after K. Satbayev, Almaty,
Kazakhstan
4K. Zhubanov Aktobe Regional University, Aktobe, Kazakhstan 5Research and Production Center for Microbiology and Virology, Almaty, Kazakhstan *e-mail: [email protected]
SCREENING FOR MEDICINAL BASIDIOMYCETES WITH HIGH POLYSACCHARIDE CONTENT
doi:10.53729/MV-AS.2022.03.03
Abstract
At present, higher basidiomycetes are considered not only as a valuable food product, but also as an important source of natural pharmacological substances with oncostatic, antiviral, immunomodulating, antisclerotic, tonic, and other effects. The biological activity of most fungi is largely determined by carbohydrate compounds, most of which are represented by polysaccharides. Mushroom polysaccharides contribute to the prevention of oncogenesis, have a pronounced antitumor activity against various allogeneic and syngeneic tumors, and prevent the development of metastases. In this article, a comparative characteristic of 20 strains of 17 species of basidiomycetes for the ability to biosynthesis of exo- and endopolysaccharides was carried out. As a result, it was found that the largest amount of endopolysaccharides was synthesized by Ganoderma fungi (their content varied from 4.4% to 8.0%). The highest yield of endopolysaccharides was determined in the biomass of G. lucidum 1900. The highest yield of exopolysaccharides (2.2 g/l) was synthesized by Trametes versicolor 353. Thus, both strains are considered as promising polysaccharides producers.
Key words: basidiomycetes, Ganoderma, Trametes, endopolysaccharides, exopolysaccharides, submerged cultivation.
Various bodily functions can be controlled by dietary factors that are actively involved in maintaining homeostasis and health. Based on ideas about the possible relationship between nutrition and health/disease, the concept of "functional nutrition" was born, the paradigm of which is the understanding of food as medicine. The main goals of this brunch of science are maintaining good health, normalizing homeostasis and creating conditions to prevent disease by controlling human nutrition. This is fundamentally different from the tasks of medicine and pharmaceuticals - the cure or management of the disease [1].
Research in this area is aimed, on the one hand, at a more detailed study of the role of known food products in human health, and, on the other, at finding new sources of therapeutic nutrition. Recently, there has been increased attention to the development of food additives and therapeutic and prophylactic drugs that can be used to regulate physiological functions in the human body. Higher basidiomycetes are promising objects of biotechnology since they contain a unique complex of biologically active substances vital for the human body [2-5]. In particular, they are a source of new polysaccharides with antitumor and immunomodulatory properties [6, 7]. The fruiting bodies of these mushrooms are grown on an industrial scale in many countries of the world and have been widely used in Chinese medicine for more than two millennia [8].
Edible mushrooms with medicinal properties include species of the genera Lentinus, Auricularia. Hericium, Grifola, Flammulina, Pleurotus, Tremella, etc. A wide range of medicinal properties of mushrooms is due to the presence of biologically active components in
their composition [9-15]. A special role belongs to high molecular weight carbohydrates and melanins, which are the basis of a number of medicinal, therapeutic and prophylactic drugs with antioxidant, anticarcinogenic and immunomodulating effects.
The biological activity of most fungi is largely determined by carbohydrate compounds, which reaches 60% of the dry fungal biomass [16]. They are represented by free and bound sugars, as well as by polysaccharides. These substances perform reserve, osmoregulatory, regulatory and protective functions. In the early 70s of the last century, a group of Japanese scientists established the oncostatic effect of polysaccharides isolated from the fruit bodies of some basidial fungi, which led to an active study of these compounds, as well as the search for their producers [17].
Polysaccharides are a structurally diverse group of biological macromolecules widely distributed in nature. They consist of repeating structural units - monosaccharide residues interconnected by glycosidic bonds. Compared to proteins and nucleic acids, polysaccharides have a higher ability to carry biological information, as they have the greatest potential for structural variability. Mushroom polysaccharides contribute to the prevention of oncogenesis, have a pronounced antitumor activity against various allogeneic and syngeneic tumors, and prevent the development of metastases. Polysaccharides do not directly affect cancer cells, but activate various immune responses in the body. The diverse antitumor effects of polysaccharides is the result of an increase in the response of T-cell precursors and macrophages to cytokines produced by lymphocytes after specific recognition of tumor cells. Secondary metabolites with low molecular weight affect such processes as apoptosis, angiogenesis, development of metastases, regulation of the cell cycle, and transmission of signaling cascades in the cell [18].
Currently, 70%-80% of all fungal preparations are obtained from fruiting bodies and 20%-30% from mycelium extracts and culture fluid [19]. Recently, the attention of researchers has been attracted in polysaccharides obtained not only from fruiting bodies, but also from deep mycelium and culture fluid; however, they still remain poorly understood [20, 21]. At the same time, there is a reason to believe that in their structure and properties they will not differ from the polysaccharides of fruit bodies. Moreover, the technological scheme for obtaining extracellular polysaccharides and endopolysaccharides from deep mycelium is much simpler compared to obtaining from fruiting bodies [21]. In this regard, the main goal of this study was the screening of strains of medicinal basidiomycetes - producers of endo- and exopolysaccharides.
Materials and methods
The object of research was 20 strains of 17 species of basidiomycetes from the collection of cap mushroom cultures of the N.G. Kholodny Institute of Botany of the National Academy of Sciences of Ukraine (IBK): Ganoderma applanatum 1899, G. carnosum 2502, G. lucidum 1900, G. lucidum 1904, G. oregonense 2560, G. resinaceum 2477, G. sinense 2516, G. tsugae 1848, G. tsugae 2024, G. tsugae 2566, Pholiota nameko 2153, P. adiposa 22, P. subochracea 2535, P. limonella 2335, P. alnicola 2406, P. squarrosa 2010, P. aurivella 2605, Lentinus tigrinus 2478 , Trametes versicolor 353, Pleurotus osreatus.
Endopolysaccharides were isolated from the fungal mycelium grown by submerged cultivation on a glucose-peptone-yeast medium (GPA) of the following composition g/L: glucose - 30.0; peptone - 3.0; KH2PO4 - 1.0; K2HPO4 - 1.0; MgSO4 x 7H2O - 0.25; yeast extract - 3.0.
The experiments were carried out on laboratory shakers (180 rpm) in 250 mL Erlenmeyer flasks with 50 mL of the medium for 14 days in the dark. The cultivation temperature was 25-27°C. The inoculum was introduced into a sterile medium in an amount of 10% of the total volume of the medium in the flasks.
The inoculum was obtained in the following way: 7-day old culture grown on 2% GPA agar medium was homogenized and added into a sterile medium (10% by volume). The inoculum was grown on laboratory shakers (180 rpm) in 250 ml Erlenmeyer flasks with 50 ml of medium for the time necessary to form a fine suspension of mycelium, which was used to inoculate the experimental flasks. To obtain an inoculum, the mycelium of strains G. applanatum
1899, G. lucidum 1900, G. lucidum 1904 was cultivated for 4 days; strains G. tsugae 1848, G. tsugae 2024, G. tsugae 2566, G. carnosum 2502, G. resinaceum 2477, T. versicolor 353, Pleurotus osreatus 548 - 5 days; strains G. oregonense 2560, G. sinense 2516, Lentinus tigrinus 2478 - 7 days; strains Pholiota nameko 2153 P. subochracea 2535, P. limonella 2335, P. squarrosa 2010, P. aurivella 1527 - 9 days; strains P. adiposa 22, P. alnicola 2406 - 10 days.
After cultivation, the mycelium was separated from the culture liquid through a nylon cloth, washed with potassium phosphate buffer (pH 6.6), and dried at 60°C to constant weight. The resulting dried biomass was stored at room temperature in the dark in closed containers with silica gel for 10 days until the extraction of endopolysaccharides.
To extract endopolysaccharides from deep mycelium, it was destroyed in a homogenizer. The destroyed mycelium was poured with distilled water in a ratio of 1:10 according to weight and boiled in a water bath for 18 hours. Extraction was carried out in glass tubes with ground stoppers. Removal of cytoplasmic content was carried out by repeated suspension of the destroyed mycelium in distilled water with centrifugation at 3000g for 15 minutes. The washing procedure was stopped only when the optical density of the supernatant at 280 nm did not exceed 0.1 [22].
The obtained extracts were concentrated on a rotary evaporator to 1/3 of the original volume. The resulting concentrate was treated with 96° ethyl alcohol in a ratio of 1:1 by volume and left at a temperature of 4°C until the complete precipitation of fractions containing endopolysaccharides. The precipitate that formed was separated by centrifugation at 3000g for 20 min. The fraction obtained by precipitation, containing endopolysaccharides, was purified from impurities of low molecular weight compounds by dialysis against distilled water for 3 days. After purification, the fraction containing endopolysaccharides was treated with ethyl alcohol in a ratio of 1:2 by volume, the precipitate was separated by centrifugation at 3000g for 20 minutes. The precipitate obtained was successively washed with ethanol, ether, acetone and dried at 37°C. The homogeneity of the endopolysaccharide was checked by gel filtration on Sephadex G-200, the detection of the polysaccharide in the eluent was carried out using the phenol-sulfuric acid method. The content of endopolysaccharides was calculated as percent of absolutely dry biomass (a.d.m.).
Exopolysaccharides were isolated from the culture liquid obtained during the cultivation of the studied strains by deep cultivation on a glucose-peptone-yeast medium (GPA) of the same composition and under the same conditions that were used to study the content of endopolysaccharides. After cultivation, fungal mycelium was separated from the culture liquid by centrifugation at 3000 g for 20 min. Before extracting exopolysaccharides from the culture liquid, it was evaporated to 1/3 of the original volume. The evaporation procedure was carried out in a rotary evaporator at 50°C. To precipitate exopolysaccharides from cultural liquid, it was mixed with 96° ethyl alcohol in a ratio of 1:2 by volume and left 4°C until complete precipitation of fractions containing exopolysaccharides.
The precipitate was separated by centrifugation at 3000g for 20 minutes. The fraction obtained by precipitation, containing exopolysaccharides, was purified from impurities of low molecular weight compounds by dialysis against distilled water for 3 days. The precipitate obtained was successively washed with ethanol, ether, acetone and dried at 37°C. The homogeneity of the exopolysaccharide was checked by gel filtration on Sephadex G-200. The determination of exopolysaccharides in the eluent was carried out using the phenol-sulfuric acid method. The content of exopolysaccharides was calculated in terms of one liter of culture medium.
Results and discussion
The ability of basidial fungi synthesize a large number of biologically active substances, including exopolysaccharides, makes this group of organisms promising for biotechnological research.
In presented experimental work, 20 strains of 17 species of basidiomycetes fungi were studied, which by their ecology belong to 5 genera of wood-destroying saprotrophic fungi. This group of fungi is of research interest due to the presence of a large number of biologically active substances, including endopolysaccharides. It has been experimentally proven that endopolysaccharides isolated from the fruiting bodies, mycelium or spores of this group of fungi have numerous medicinal properties.
All tested strains showed great heterogeneity in the efficiency of endopolysaccharide synthesis (Table 1). The greatest amount of these compounds was synthesized in representatives of the genus Ganoderma and their content varied from 4.4% to 8%. The highest percentage of endopolysaccharides (8%) was contained in the biomass of G. lucidum 1900. G. lucidum 1904, G. oregonense 2560, G. sinense 2516 and G. tsugae 2024 contained a lower amount of endopolysaccharides (7.0 -7.7%). G. tsugae 2566 and G. resinaceum 2477 strains had the least amount of polysaccharides in the mycelium of the Ganoderma genus - 5.1% and 4.4%, respectively.
Thus, according to Table 1 G. lucidum 1900 is a promising producer of endopolysaccharides. Thus, more than 200 different types of endopolysaccharides with a molecular weight from 4 x 105 to 1 x 106 Dalton have been isolated and identified from the fruiting bodies and mycelium of G. lucidum, most of which exhibited antitumor properties. Structural analysis showed that G. lucidum endopolysaccharides are mainly high molecular weight heteropolymers, the main component of which is glucose, and the minor ones are xylose, mannose, galactose, and fucose. Different types of polysaccharides isolated from G. lucidum have variability in the degree of branching of the molecule and can induce immune reactions of different strength and nature.
Table 1 - Endopolysaccharides content in mycelia of different strains of basidiomycetes fungi
Strain Endopolysaccharides, % a.s.m.
1 2
Ganoderma applanatum 1899 6,3 ± 0,2
G. carnosum 2502 6,6 ± 0,3
G. lucidum 1900 8,0± 0,2
G. lucidum 1904 7,5 ± 0,3
G. oregonense 2560 7,7 ± 0,3
G. resinaceum 2477 4,4 ± 0,2
G. sinense 2516 7,0 ± 0,3
G. tsugae 1848 6,2 ± 0,3
G. tsugae 2024 7,8 ± 0,2
G. tsugae 2566 5,1 ± 0,4
Pholiota nameko 2153 1,64±0,04
P. adiposa 22 1,45±0,16
P. subochracea 2535 1,44±0,10
P. limonella 2335 1,51±0,09
P. alnicola 2406 1,57±0,13
Table 1 continuation
1 2
P. squarrosa 2010 1,61±0,09
P. aurivella 1527 1,68±0,10
Lentinus tigrinus 2478 1,55±0,21
Trametes versicolor 353 1,74±0,17
Pleurotus osreatus 548 1,61±0,09
Complex compounds containing endopolysaccharides such as glycopolysaccharides and ganoderans isolated from G. lucidum also exhibit antitumor activity. G. lucidum polysaccharides have been shown in a number of studies to improve immune functions. It has been proven that they stimulate the secretion of cytokines from cells of the immune system, which leads to an increase in cellular activity and promotes the survival of macrophages and lymphocytes. In addition, polysaccharides from G. lucidum increase the expression of the major histocompatibility complex in a melanoma cell line, which improves antigen presentation, thereby stimulating antitumor and antiviral immune responses [23].
The ability of basidial fungi to release into the culture medium a large amount of biologically active substances, including exopolysaccharides, makes this group of organisms promising for biotechnological research. The culture fluid was subjected to a series of successive treatments, including various methods of concentration, precipitation, centrifugation and dialysis. The resulting retentive exopolysaccharides was treated with 96° ethyl alcohol, ether, acetone, and the resulting precipitate was dried and stored at 37°C. Table 2 presents the results of the experiments, including data on the content of exopolysaccharides. As can be seen from the presented data, the largest amount of exopolysaccharides (2.2 g/l) was synthesized by the strain Trametes versicolor 353. In Lentinus tigrinus 2478 and P. squarrosa 2010 the amount of exopolysaccharides was 1, 83 ± 0,14 and 1,75 ± 0,15 g/l, respectively.
Table 2 - Exopolysaccharides content in mycelia of different strains of basidiomycetes fungi
Strain Exopolysaccharides, % a.s.m.
1 2
Ganoderma applanatum 1899 0,71 ± 0,05
G. carnosum 2502 0,67 ± 0,09
G. lucidum 1900 0,88 ± 0,09
G. lucidum 1904 0,81 ± 0,08
G. oregonense 2560 0,84± 0,06
G. resinaceum 2477 0,91± 0,08
G. sinense 2516 0,62 ± 0,08
G. tsugae 1848 0,74 ± 0,08
G. tsugae 2024 0,82 ± 0,09
G. tsugae 2566 0,80± 0,07
Pholiota nameko 2153 1,01 ± 0,13
Table 2 continuation
1 2
P. adiposa 22 1,31 ± 0,11
P. subochracea 2535 0,69 ± 0,08
P. limonella 2335 1,55 ± 0,16
P. alnicola 2406 0,99 ± 0,11
P. squarrosa 2010 1,75 ± 0,15
P. aurivella 1527 1,07± 0,09
Lentinus tigrinus 2478 1,83 ± 0,14
Trametes versicolor 353 2,24± 0,17
Pleurotus osreatus 548 1,33± 0,11
Conclusion
In the present work, a series of experiments were carried out to select strains from fungal cultures of valuable medicinal mushrooms that have the ability to synthesize the largest amount of endo- and exopolysaccharides. As a result, biotechnologically promising strains of Ganoderma lucidum 1900 were selected as the best producer of endopolysaccharides and Trametes versicolor 353 as the best producer of exopolysaccharides. Our studies have confirmed the fact that G. lucidum and T. versicolor fungi are active producers of polysaccharides with various medicinal properties.
Funding
The research was carried out with the financial support of the Scientific Committee of the Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan (grant number AP09258296).
References:
1 Filipa S.R., Anabela M., Vasconcelos H., Morales P. Functional foods based on extracts or compounds derived from mushrooms. Trends in Food Science & Technology, 2017, 66: P. 48-62 (doi: 10.1016/j .tifs.2017.05.010).
2 Grazyna J., Bribiescas G., Furberg A. Human reproduction and health: an evolutionary perspective. The Lancet, 2017, 390: 510-520 (doi: 10.1016/s0140-6736(17)30573-1).
3 Xin M., et al. Antitumor polysaccharides from mushrooms: a review on the structural characteristics, antitumor mechanisms and immunomodulating activities. Carbohydrate Research, 2016, 424: 30-41 (doi: 10.1016/j.carres.2016.02.008).
4 Ferreira I.C., Heleno S. A. Chemical features of Ganoderma polysaccharides with antioxidant, antitumor and antimicrobial activities. Phytochemistry, 2015, 114: 38-55 (doi: 10.1016/j.phytochem.2014.10.011).
5 Hobbs C. Medicinal mushrooms: An exploration of tradition, healing, and culture. Santa-Cruz, 2002:251
6 Bellini M., et al. Anticlastogenic effect of aqueous extracts of Agaricus blazei on CHO k1 cells, studying different developmental phases of the mushroom. Toxicology in vitro, 2013, 17: 465-469 (doi: 10.1016/s0887-2333(03)00043-2).
7 Wasser S.P., Weis A.L. Medicinal properties of substances occurring in higher basidiomycete mushrooms: A modern prospective. Critical Reviews in Immunology, 2011, 19: 65-96.
8 Chang S.T., Miles P.G. Mushrooms. Cultivation, nutritional value, medicinal effect, and environmental impact. Florida, 2004.
9 Rathore H., Prasad Sh. Mushroom nutraceuticals for improved nutrition and better human health: A review. Pharma Nutrition, 2017, 5(2): 35-46.
10 Chu K. Coriolus versicolor: A medicinal mushroom with promising immunotherapeutic values. The Journal of Clinical Pharmacology, 2012, 42(9): 976-984 (doi:10.1177/009127002401102894).
11 Boh B. Ganoderma lucidum: a potential for biotechnological production of anti-cancer drugs. Recent patents on anti-cancer drug discovery, 2013, 8: 255-287 (doi: 10.2174/1574891x113089990036).
12 Kao C. Anti-cancer activities of Ganoderma lucidum: active ingredients and pathways. Functional Foods in Health and Disease, 2013, 3(2): 48-65 (doi:10.31989/ffhd.v3i2.65).
13 Wasser S. P. Medicinal mushroom science: Current perspectives, advances, evidences, and challenges. Biomedical Journal, 2014, 37: 345-356 (doi: 10.4103/2319-4170.138318).
14 Donatini B. Control of Oral Human Papillomavirus (HPV) by Medicinal Mushrooms, Trametes versicolor and Ganoderma lucidum: A Preliminary Clinical Trial. International Journal of medicinal mushrooms, 2014, 16(5): 497-498 (doi: 10.1615/intjmedmushrooms.v16.i5.80).
15 Xu Z., Chen X. et al. Ganoderma lucidum polysaccharides: immunomodulation and potential anti-tumor activities. American Journal of Chinese medicine, 2011, 39(1): 15-27 (doi: 10.1142/s0192415x11008610).
16 Heleno S.A., Ferreir R.C. Nutritional value, bioactive compounds and antioxidant properties of three edible mushrooms from Poland. Food Bioscience, 2015, 11: 48-55 (doi: 10.1016/j.fbio.2015.04.006).
17 Chang S.T. Mushroom biology: the impact on mushroom production and mushroom products. Mushroom Biology and Mushroom Products, 2013: 3-20.
18 Rich Milton R.D., Grisha C.R., Erlyn J.B. Mycelial growth and basidiocarp production of wild hairy sawgill Lentinus strigosus, a new record of naturally occurring mushroom in the Philippines. Biocatalysis and Agricultural Biotechnology, 2017, 10: 242-246 (doi: 10.1016/j.bcab.2017.03.017).
19 Kim S.W., Hwang H.J., Park J.P. Mycelial growth and exo-biopolymer production by submerged culture of various edible mushrooms under different media. Letters in Applied Microbiology, 2002, 34: 56-61 (doi: 10.1046/j.1472-765x.2002.01041.x).
20 Chihara G., Hamuro J., Maeda Y.Y. Fractionation and purification of polysaccharides with marked antitumor activity, especially lentinan from Lentinus edodes (Berk.) Sing. Cancer Research, 1970, 30: 2776-2781.
21 Buhalo A.S. Vysshie s"edobnye bazidiomicety v chistoj kul'ture. Kiev, 1988.
22 Goncharova I.A., Shcherba V.V., Babickaya V.G. Polisaharidy kletochnoj stenki bazidiomiceta Coriolus hirsutus. Prikladnaya biohimiya i mikrobiologiya, 1996, 32(4): 434-437.
23 Sanodiya B.S., Thakur G. S., Baghel R. K. Ganoderma lucidum: a potent pharmacological macrofungus. Current pharmaceutical biotechnology, 2009. 10(8): 717-742 (doi: 10.2174/138920109789978757).
