RAHBAR VA XODIMLAR O‘RTASIDA KELIB CHIQADIGAN KONFLIKTLAR VA ULARNI BARTARAF ETISHDA PSIXOLOGNING ROLI Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

JffiTALQINVA 1

\-/TADQIQOTLAR No2 2022

«Cl

ilmiy-uslubiy jumaU

RATTRAR VA YOIMMI Ali n'RTASTTïA I^FT TR rTÏTOAnmAM

RAHBAR VA XODIMLAR O'RTASIDA KELIB CHIQADIGAN

#

>

KONFLIKTLAR VA ULARNI BARTARAF ETISHDA PSIXOLOGNING

ROLI

Shaxnoza Baxodirovna Abdullayeva

Xorazm viloyati Urganch shahridagi 18-son MTT psixologi

Bibijon Baxramovna Baltayeva Xorazm viloyati Urganch shahridagi 33-son MTT psixologi https://doi.org/10.5281/zenodo.7239278

Annotatsiya: Mazkur maqolada Rahbar va xodimlar o'rtasida kelib chiqadigan konfliktlar va ularni bartaraf etishda psixologning roli haqida so'z yuritiladi.

Kalit so'zlar: rahbar, xodimlar, konflikt, psixolog, jamoa, sabab, manfaat, muammoli holatlar.

« : 1 -

Bugungi kunda zamonaviy axborot maydonidagi harakatlar shu qadar tig'iz, shu qadar tezkorki, endi ilgarigidek, ha, bu voqea bizdan juda olisda yuz beribdi, uning bizga aloqasi yo'q, deb beparvo qarab bo'lmaydi. Biz butun ma'rifatli dunyo, xalqaro

»

hamjamiyat bilan tinch-totuv, erkin va farovon hayot kechirish, o'zaro manfaatli hamkorlik qilish tarafdorimiz. Ota-bobolarimiz ong-u tafakkurida asrlar, ming yillar davomida shakllanib, sayqal topgan or-nomus, uyat va andisha, sharm-hayo, ibo va iffat kabi yuksak axloqiy tuyg'u va tushunchalar qadrlanadi. Birinchi Prezident Islom Karimov bejizga ham «... agar biz ahil bo'lsak, el-yurt manfaati yo'lida bir tan-u bir jon bo'lib yashasak, o'zimizdan sotqin chiqmasa, o'zbek xalqini hech kirn, hech qachon yenga olmaydi. Irodasi baquvvat odam o'ziga ishonadi va har qanday murakkab vazifani ham o'z zimmasiga olishdan qo'rqmaydi, yoningizda turib, qo'idan kelgancha yordam berishga, qiyinchiliklami siz bilan birgalikda yengishga harakat qiladi» - deya ta'kidlamagan.

Konfliktlar turli joylarda sodir bo'lishi mumkin. Mana shunday konfliktlardan bin - siz ishlayotgan mehnat jamoasida sodir bo'lishi mumkin bo'lgan konfliktlardir. Jamoada sodir bolishi mumkin bo'lgan konfliktlaming o'ziga xos xususiyatlari J-jt

1 S-\ '1 nrll Tr>-ÎV\r»r>r1 n n/~\ S-1-|-r» '1 r>/-|1 rrnn lr/M'i-fll Irflr»-»* ril

mavjud bo'ladi. Jamoada sodir bo'ladigan konfliktlar mana shu jamoada ishlayotgan

barcha xodimlarga o'z ta'sirini o'tkazmay qolmaydi. Mehnat jamoasida vujudga

kelishi mumkin bo'lgan konfliktlar sizdan tashqarida, ya'ni ziddiyat sizning

j 1 > ^^ \ 1 >

manfaatlaringizni o'zida jam qilmagan yoki unga siz ham tortilgan, ya'ni sizning

manfaatlaringiz konflikt orqali buzilayotgan yoki aksincha, sizning manfaatlaringiz yutib chiqayotgan yoki alohida holda siz va sizning hamkasbingiz, siz va sizning rahbarinpiy n'rta^Ha yoki nrnurnan bnfiin ïarnna orasiHa vendra kelishi miimkin

rahbaringiz o'rtasida yoki umuman butun jamoa orasida vujudga kelishi mumkin.

T______j • , „„r,.,^, • • , ____i™__________ ________u :______

Jamoadagi konflikt kirn o'rtasida sodir bo'layotganligiga qaramay mana shu jamoada

31><}>

u>,* ^ №

JffiTALQINVA

\-#TAD0IQOTLAR No2 2022

№2 2022

ilmlyuslubly jurnali

miiif-iwuuif juinan

ishlayotgan xodimlaming barchasini o'z domiga tortib ketadi. Nima sababdan mehnat

#

jamoalarida turli xil nizolar kelib chiqadi. Buning bir necha sabablari bor:

■ alohida shaxs va jamoatchilik manfaatlarining mos kelmasligi;

■ aynan alohida jamoa a'zolari xatti-harakatlarining ijtimoiy, ruhiy normalarga zid kelishi (tartibsizlik, inti zomning, buzilishi, mahsulotdagi yaroqsiz (brak), ishning samarasizligi va hokazo);

■ jamoa a'zolari qarashlaridagi nomuvofiqliklar;

■ ishni tashkil etish va mehnatga munosabatdagi farqlar;

■ ishchi xodimlar o'rtasidagi vazifalaming to'g'ri taqsimlanmaganligi va hokazo.

Siz jamoada sodir bo'lgan ziddiyatdan tashqarida bo£la olmaysiz. Agar siz konfliktga umuman aralashmasangiz ham, sizdan konfliktga nisbatan o'z munosabatingizni oydinlashtirish so'ralganda, istang-istamang ziddiyatga nisbatan o'z fikringizni, o'z xulosalaringizni aytishga majbur bolasiz. Bu esa, qaysidir

mnnnlnlnrnn Kir \ta1ai Kr\f nnn I r\ m An m n rv mnnrnnllnrim noli in n r\ ri o V>m rri r-w rrn Ki rnn

masalalarda bir yoki boshqa tomonning manfaatlarini ustun qo'yishingizga, biron

>

tomonning yonini olishingizga sizni majbur etadi. Agar siz maqsadli ravishda jamoadagi konfliktdan o'zingizni olib qochib, betaraf deb e'lon qilganingizda ham, har kuni o'sha jamoada bo'ganingiz uchun, konfliktning qanday rivojlanayotganligi,

»

m?

tomonlar o'zini qanday tutayotganligi beixtiyor kuzatib borasiz, natijada o'zingizni

haqiqatan ham ziddiyatdan tashqaridaman, - deb his qila olmaysiz. Jamoada vujudga

kelgan har turli konfliktlarga nisbatan ham passiv emas, faol yondashgan ma'qul. Siz

o'zingizni bir tomonning yonini olgan yoki ikkinchi tomon uchun bo'ysungan holda

emas, balki avval o'rganganimizdek, mana shu konflikt vaziyatni vujudga keltirgan . , , . , , . ..... . .

muammoni aniqlashga sa'y-harakat qilib, butun jamoa diqqatini shaxslararo

munosabatlarni taftish qilishga emas, balki muammoni aniqlashga, uning yechimini qidirishga, tomonlar har binning manfaatlarini o'zaro yaqinlashtirishga, har ikki tomonni ham o'zaro qoniqtiradigan yechimni qidirishga safarbar etishingiz lozim bo'ladi. Mehnat jainoasida xodimlar olzaro bir-birlarini hurmat qilish va bir-birlariga zarar yetkazmaslikka harakat qilib ishlaydilar. Ammo shunga qaramasdan ba'zan ular o'rtasida, ko'proq jamoa rahbarining o'z qo'lidagi xodimlarga nisbatan jamoa etikasining buzilish natijasida muammoli holatlar uchrab turadi. Ular quyidagilardan J-jt iborat:

m

w-

1) rahbaming qo'l ostida ishlayotganlarga nisbatan dimog'dorligi, ya'ni o'z rahbarlik lavozimini suiiste'mol qilgan hollarda rahbarlik qilish tartibini buzishi;

2) o'zini katta tutishi, ulami behiirmat qilishi;

3) bergan va'dalar ustida turmaslik;

4) o'z fikrlaridan o'zgacha bo'lgan qarashlami yoqtirmaslik, qo'l ostidagi xodimlaming fikrlarini inkor etishi va ta'qib ostiga olishi;

5) tanqidli fikrlarga yo'l qo'ymasligi;

31><}>

u>,* ^ «KQs

Шу

1 Ч>

. vjTALOIN VA • ^TADOIOOTLAR

ilmiy-uslubry jumaH

№2 2022

Щ; >>

Ы J> 1 >J>

b>4r> Ы >

ЩУ

Ы*

+Й )>

>j*

Ы>

} >5> j ]><*•

)

J>

+И > Ш

Ш

ЪЦъ

ЭЙ* *ф>

Ы р Ы >

3 >4»

эй*

6) o'z qo'lidagi xodimlar huquqlarini cheklashi;

7) xodimlarga ular mas'uliyatidan tashqari shaxsiy majburiyatlami yuklashi va ularning bajarilishini talab etishi;

8) barcha uchun muhim bo'lgan ba'zi ma'lumotlami yashirib, ulardan jamoani bexabar qoldirishi (masalan, shtatlar qisqarishi, mukofotlardan yoki chet elga ketish uchun kelgan xizmat safarlar);

9) inson nafsoniyatini pastga uradigan tanqid bilan shugAllanishi;

10) xodimlar orasiga ataylab g4alva va nifoq solib qo'yishi,

11) xodimlami guruh-guruh qilib, ular o'rtasidagi nizolami keltirib chiqarishi;

12) xodimning vaqtini tejamaslik (masalan, xodim agar rahbar bilan muhim masala yuzasidan maslahatlashmoqchi bo'lsa, o'zini bir necha kun «kutish»ga yoki uzoq vaqt kutishga majburlash);

13) xonasiga kirgan odam bilan o'z qog'ozlaridan ko'z uzmay suhbatlashishi;

14) kirib kelgan odamga «o'tirishni» taklif etmaslik va boshqalar.

Nafaqat jamiaytda, balki idora va tashkilotlarda rahbar va xodimlar o'rtasidagi nizolarning oldini olishda psixologning o'rni nihoyatda katta. Bunda, albatta, psixologdan mahorat va o'z ishiga bo'lgan ulkan mas'uliyat talab qilinadi. Shuningdek, psixologik bilim ham muhum o'rin tutadi. Rahbar va xodimlar o'rtasida kelib chiqadigan konfliktlarning oldini olish uchun psixolog doimiy ravishda o'zaro munosabatlarni yaxshilash uchun seminar-trening mashg'ulotlarini olib borishi zarur.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. I.A.Karimov. Yuksak ma'naviyat - yengilmas kuch. Toshkent. Ma'naviyat 2009.

2. M.T.Axmedova. Pedagogik konfiktologiya. Toshkent -2020.

3. Jumayev R.Z. Konfliktologiya asoslari, asosiy tushuncha va tamoyillari. o'quv qo'llanma, 2015.

jW^ У

q ж*

ЩУ>

!> О

Qj^f^S).

224

<Щ > >

i

^H >

Ы:> *ф>

S

Ы >

ы >

ж*

]>Ж ц >р

|:Н>

g Н>

Ы >

q