CC BY
18DERIVIATIONAL ANALYSIS OF HOMONYMS IN TAJIK AND ENGLISH LANGUAGES
The article explores ways of forming homonyms in Tajik and English languages. The author of this article could reveal some of ways offorming homonyms in compared languages. The article states that the most productive ways of forming homonyms in the Tajik language are affixation (prefix, suffix and interfix) and stem-composition. As for English it is noted that in this language the most productive ways of forming homonyms are affixation, conversion and stem- composition and abbreviation. And she notes that the most productive way of forming homonyms in both languages is affixation. In addition, the author of this article believes that borrowed lexical units should be recognized as one of the most important sources of enrichment of the vocabulary of the Tajik language. Regarding this phenomenon, examples from the vocabulary of the Tajik language are provided in this article, which confirm its existence in this language.
Keywords: word, word formation, word formation method, part of speech, homonym, family of words, analysis of homonyms, meaning, occurrence of homonyms, borrowed lexical units, metaphorization, English, Tajik,
Сведения об авторе:
Сидикова Гулсара Назруллоевна - старший преподаватель кафедры иностранных языков Института экономики и торговли Таджикского государственного университета коммерции. Адрес: Республика Таджикистан, 735700 г.Худжанд, проспект И. Сомони 169
About the author:
Sidikova Gulsara Nazrulloevna - senior lecturer in the Department of Foreign Languages of Institute of Economy and Trade of Tajik State University of Commerce
Address: Republic of Tajikistan, 735700 Khujand, 169I Somoni Avenue
КОР БО МАТН ДАР ДАРСИ ЗАБОНИ АНГЛИСЙ
Шарипова М.А.
Донишкадаи политехникии Донишгохц техникии Тоцикистон ба номи академикМ.С. Осимй
Мухаккиккон кайд мекунанд, ки ташаккули забон дар даврахои гуногун бо намудхои гуногуни матн сурат мегирад [Бахтин, 1997: 237]. Намудхои гуногуни матнхо тагироте, ки дар хаёти чамъиятй ба амал меоянд, ба таври кофй инъикос мекунанд. Ташаккули хусусиятхои хоси матнхо ва тахияи онхо дар тули таърихи чомеа ба таври мутлакан комил тул кашидааст, бинобар ин дониши базавии сохиби забонро инъикос мекунанд. Матнхо хамчун хуччатхои фархангию ичтимой-таърихй баромад мекунанд, ки дар бораи шароити зиндагии одамон дар як давраи муайяни таърихй маълумоти васеъ пешниход мекунанд
Дар асархои мухаккиккон, матн аз мавккеи муносибати сохторй ва маъной тахлил карда шуда, онро хдмчун мачмуи фармоишии чумлахо баррасй намуда, бо намудхои гуногуни пайвандхои лугавй, мантикй, лексикй ва грамматикй муттахид шудаанд, хамчун як ягонагии мураккаб, таркибй ва маъной дида баромада мешаванд [Москалская 1981; Галперин 1982; Тураева 1986; Кухаренко 1988; Домашнев 1989 ва г.]. Матн низ аз мавкеи самтхои коммуникативй хамчун системаи унсурхои коммуникативй тахкик карда мешавад, ки амалан ба сохтори махдуди иерархй бо консепсияи умумй ё интенсияи коммуникативй [Пиотровский 1981; Д. Долинин 1985; Болотнова 1989 ва г.] мутаххид карда шудааст. Дар забоншиносии хоричй матн аз нуктаи назари муносибати коммуникативй [Jakobson 1964; Dressier 1981 ва гайра], аз нуктаи назари фарогирии сохторй ва маъной [van Dijk 1981; Werlich 1975] баррасй карда мешавад.
Хондан барои рушди шахсияти инсон манфиати калон дорад ва ин бешубха ба хама маълум аст. Вакте, ки китоб мехонанд, магзи сар фаъол аст, яъне харду нимкураи магзи сар кор мекунад. Х,ангоми хондани китоб (нимкураи чап кор мекунад), у доимо накшхои гуногунро, ки дар бораи он дар сюжети китоб овардашуда руй медихад, тасаввур мекунад (ин аллакай нимкураи рост кор мекунад).
Одам метавонад на танхо аз раванди хондан лаззат барад, балки кобилияти магзи сарашро обутоб дода инкишоф дихад.
Равоншиносон ва методологхо кайхо исбот кардаанд, ки хониш нутки моро инкишоф медихад ва захираи лугавии моро бой мегардонад, ба мо бо воситаи тасвирхо фикр карданро меомузонад, саволхоро ба миен меорад, ки доири он бояд андеша кард ва инчунин хондан ба мо таълим медихад, ки вазъияти мушкилиро аз пахлухои гуногун бинем. Баъзе олимон мегуянд, ки матн танхо як монологи шифохй аст, баъзеи дигар чунин мешуморанд, ки матн танхо нутки
хаттй аст ва гурухи сеюми олимон матнро хамчун хамагуна гоя^ои нуткй эътироф мекунанд. Аммо аксарият боварй доранд, ки матн нутки сохташудаи муташаккил аст.
Классикони муосир, ба монанди Сергей Довлатов, Анатолий Рыбаков, Аркадий ва Борис Стругацкий мегуянд: «Онхое, ки китоб мехонанд, хамеша онхое, ки телевизорро тамошо мекунанд, идора хоханд кард.»
Розов О.А. навиштааст: «хониш як раванди нихоят мураккаб аст, ки бо микдори азими кори беихтиеронаи магзи сар тавсиф карда мешавад.»
Кори мазкур нихоят халталаб аст, зеро хар як омузгор хангоми кор бо маводи матнй давран дучори вазъиятхои мушкил мешавад.
Вохиди асосии забони таркибии таълими забони хоричй матн мебошад.
Калима вохиди асосии лингвистии таркиби забонхои хоричй мебошад. Хониш як навъи мустакили фаъолияти шифохй мебошад, ки барои рушди шакли хаттии муошират шароит фарохам меорад. Он аз чихати истифода ва дастрасй яке аз чойхои мухимро ишгол мекунад, зеро махз дар асоси малакахои хониш рушди малакахои шифохй ва хаттй баланд бардошта мешаванд.
Бояд кайд кард, ки малакахои фахмиши нутки хаттй (малакахои фахмиши матни хондашуда) низ мухиманд, зеро дар хаёти харруза мо аксар вакт бо намунахои гуногуни хат - хондани китобхо, рузномахо, мачаллахо, тамошои шумораи зиёди филмхо, фаъолият дар Интернет ва гайра, дучор мешавем.
Гайр аз он, хондан бо гуш кардан низ алокамандии зич дорад, зеро харду ба фаъолияти дарки-фикрй асос меебад, ки бо равандхои тахлилй-синтетикй ва фахмиш вобаста аст. Хондан бо нутк низ алокаманд аст.
Бо овози баланд хондан «хониши назоратшаванда» номида мешавад. Дар мавриди хондан бо овози паст, ин гайр аз гуш кардани худ боз гуфтугуи ботинй шуморидан мумкин аст.
Худи матнхо барои вазифахои коммуникатсионй хангоми таълими суханронй ва хониш, хамчун асос хисобида мешаванд. Махз дар маводи матнхои гуногун, чунин малакахои мухим, ба монанди малакахои гуш кардан ва фикри хаттй ташаккул меёбанд.
Бо ёрии матн маълумоти экстралингвистй дар бораи хаёт, одоб ва урфу одатхои мардум -пахнкунандаи забони додашуда, оварда мешавад. Рогова Г.В. дар дастури омузгорон «Усулхои таълими забони англисй дар мархилаи миёна ва дар мактаби миёна» гуфтааст, ки хониш ин якчоягии накшахои пурмазмун ва ботартиб мебошад. Хониш, ки ба давлати забони омухташаванда нигаронида шудааст, ба фарохам овардани шароит на танхо барои тарбияи эхтиром ба фарханги бегона мувофикат мекунад, балки хисси ватандустиро нисбати ватани худ ташаккул медихад. «Х,ангоми хондан, донишчуён дар матн рохнамоиро меомузанд, боигарихои умумиинсониро муайян мекунанд ва дар нихоят аз худи раванди хондан каноатмандии маънавй мегиранд» [Селиванов, 1991: 60-62].
Саводи хондан хамчун яке аз мухимтарин салохиятхое хисобида мешавад, ки омодагии инсонро ба хаёт дар чомеаи муосир тавсиф мекунанд. Вакте ки мо «салохияти хониш» мегуем, мо сатхи кофии рушди малака ва савияхои донишчуёнро оид ба истифодаи маълумоти хаттиро дар назар дорем: чустучуи матнхои зарурй, интихоби дуруст ва таснифи онхо мувофики мавзуи додашуда, хондан ва тафсир кардани онхо, тасаввуроти шифохй ва хаттии матни хондашуда.
Аз гуфтахои боло бармеояд, ки салохияти хонандагй мафхумхои зеринро дар бар мегирад -«саводнокй» (хондан, навиштан, хисоб кардан ва кор бо хуччатхо), «саводнокии минималй» (кобилияти хондан ва навиштани маълумотхои оддй), инчунин «саводнокии функсионалй» (кобилият шахс барои истифодаи малака ва савияхои хондан ва навиштан дар шароити хамкории худ бо чахони беруна).
Х,аминро метавон дар бораи матнхо бо забони хоричй низ гуфт, зеро матни хоричй «хадаф ва воситаи таълим барои шиносой бо самти дигари фаннй мебошад».
Намудхои хониш
Дар раванди омузиши забони англисй, инчунин дигар забонхои хоричй, раванди хониш метавонад ду вазифаи мухим дошта бошад:
- худи раванди хониш метавонад хадафи таълим бошад;
- ин фаъолият метавонад асос барои таълими дигар намудхои фаъолият бошад.
Махорати ташаккулёфтаи хониш - ин кобилияти азхуд кардани хама намудхои хониш,
вобаста аз хадафи хонанда мебошад.
Дар раванди хондан, намудхои зерини накшахо мавчуданд:
- мазмунй (мохияти матн, фахмидани он ки чиро донишчу хондааст);
- фаъолиятй (хос хондани он, ба монанди ин - харфхо, таркиби харфхо ва f.)
Намудхои хонишро ба гуруххои зерин таксим кардан мумкин аст:
- аз руи усули ошкор намудани мазмуни матн (тахлил, синтез, тарчума);
- аз руи шакл (инфиродй, якчоя бо гурух, бо овози баланд ва г.);
- аз руи максад (шиносой, омузиш, тамошо ё чустучуи маълумоти додашуда);
- аз руи чои хониш метавонад хам хонагй ва хам аудиторй бошад;
- аз руи ташкилй (омодагй, ноомода, хониш хамчун такрор ва албатта, хониши санчишй)
Дар бораи фаъолияти пурсамари донишчуён дар дарсхои забони англисй сухан ронда,
омузгор, ба кадри имкон, бояд тамоми намудхои хонишро истифода барад.
Муаллифони методикахои хоричии англисизабон инчунин якчанд намудхо ва малакахои хонишро муайян кардаанд, ки барои халли баъзе масъалахои муошират бо истифодаи матнхои хаттй мусоидат мекунанд:
- Skimming (таърифи мавзуъи асосй / гояи асосии матн);
- Scanning (чустучуи маълумоти мушаххас дар матн);
- Reading for detail (фахмиши муфассали матн на танхо дар сатхи мазмун, балки маънои он) [Жукова, 1998: 35].
Принсипхои таълими хониш дар дарсхои забони хоричй
Хониш - ин раванди фаъол аст. Донишчу бояд хавасмандона мазмуни матнро дарк намояд. Ба у бояд калимахо шинос бошанд, ки дар таркиби матн мебошанд, у бояд далелхоро фахмад, ки дода шудаанд, бояд маносибати худро нисбат ба мавкеи муаллиф муайян намояд. Агар ин шартхо риоя карда нашаванд, он гох мумкин аст гуфта шавад, ки хониш дар холати додашуда матни руяки хондашуда буда, зуд аз хотир бароварда мешавад.
Диккати донишчу бояд чалб карда шавад. Агар донишчу гирифтори мазмуни матн шуда бошад, он гох у аз интизорй боз хам хиссиети зиедро мегирад. Раванди азёдкунй фаъолтар чорй мешавад, лекин бояд ба он диккат дод, ки раванди мазкур бояд бо пахлуи мазмунии маводи таълимй якчоя гузаронида шавад, ки дар раванди таълим истифода бурда мешавад. Мазмун имконияти хавасмандии мусбии донишчуенро дарбар мегирад, талаботро ба хониш бо забони хоричй ба миен меорад [Носонович, Мильруд, 1999: 14].
Омузгор бояд донишчуенро на танхо бо ходисахои забонии матн, балки ба мазмуни он хавасманд гардонад. Барои он ки хар донишчу ба паёми дар матнбуда чавоб дода тавонад, муносибати худро мувофики тачрибаи худ ифода намояд, омузгор бояд шароити мусоидро дар дарс фарохам оварад.
Омили асосй хангоми хониш - ин пешгуикунй ва фарзият аст. Донишчуен бояд барои кор бо маводи матнй бо омузгор тайёр карда шаванд. Барои бартараф намудани монеаъхо хуб мешуд маводи гуногуни хавасмандкунанда барои кор бо матн омода карда шавад. Ин метавонад расмхо, сурат, сарлавхаи шавковари матн ва хулоса метавонад ифодахои шифохии худи омузгор бошад. Ахамияти мухимро омодагии донишчуен барои кор бо матнхо аз тарафи забони дарки матн дорад.
Мувофикати вазифа ва мавзуъ. Х,ангоми ташкили кор бо матн омузгор бояд супоришхои гуногунро, саволхо ва вазифахоро ба матн барои он дуруст интихоб намояд, то ин ки барои халли масъалаи додашуда мадад расонанд ва донишчуенро барои раванди хониш хавасманд намоянд.
Кор бо матн то охир. Дар таркиби матн микдори зиеди калимахо хам нав ва хам шинос, низ ходисахои грамматикй, намунахои шифохй, тезисхо мавчуданд. Х,амаи ин барои ташаккули донишчу максималй бояд истифода бурда шавад.
Усулхо ва тарзхои кор бо матн дар дарси забони хоричй.
Хониш, ба монанди суханронй, хат, гушкунй намуди асосии фаъолияти таълими-шифохй хангоми омузиши забони хоричй ба шумор меравад. Дар замони хозира шавкмандии кам ба хониш аз тарафи донишчуен мушохида карда мешавад, онхо хонданро дуст намедоранд. Дар ин чо ба омузгор мухим аст стратегияи дурусти масъалаи чалбкунй ва шавкмандкуниро дар дарсхои забони хоричй коркард намояд.
Барои он ки намуди додашудаи фаъолияти таълимй-шифохй хамчун асоси шавковар ва махсулноки таълими суханронй гардад, ба омузгор аз чихати принсипиалй мухим аст донишчуенро ба кори дуруст бо маводи матнй омузонад. Бинобар ин мухим аст дар кори худ ба даврахои зерин такя карда шавад:
- пешазматнй;
- матнй;
- баъдиматнй.
Давраи пеш аз матнй.
Х,адафи ин давра тасвияти вазифаи нуткй барои шиносоии ибтидой бо матн, фарохам овардани омили мусбии хавасмандкунанда барои донишчу, кам кардани мушкилихои шифохй ва нуткй ба шумор меравад.
Дар ин давра кори тайёрй ба раванди хониш сар мешавад: шиносой бо мaвзyи матн, бо мафхумхои гуногун, ки дар матн вомехyрaнд. Faйр аз ин, ахамияти зиедро фарохам овардани иклими психологии мусоид бо омузгор хангоми дарс дорад, то ин ки донишчуен хавасманд гарданд.
Давраи мазкури кор бо матн барои омузонидани донишчуен оиди фарк намудани вохидхои забонй, намунахои гуногуни нуткй, тавонистани дарк карда тавонистани вазифаи додашуда ва хоказо хизмат мекунад.
Дар вазифахои додашуда хусусиятхои лексикй-грамматикй, сохторй-маъной, лингвостилистикй ва лингвомамлакатшиносии матни хондашаванда ба инобат гирифта мешавад.
Дар давраи пеш аз матнй омузгор метавонад дар кори худ истифода барад:
- «хучуми зехнй» («мозговой штурм»)
- пешгуикунй,
- накшхои гуногун, ки хангоми хондани сарлавхаи матн ба вучуд меоянд,
- ошкор намудани донишхои донишчуен аз руи саволхои дар матн гузошташаванда,
- чавоб ба саволхо.
Дар ибтидои кор бо маводи матнй омузгор бояд раванди дарки супоришро чорй намуда кушиш намояд лахзахои мухими кор бо матнро нишон дихад:
я Муайян намудани намуди матн (масалан макола дар газета ё мактуб ва f.) аз руи ном ва таркиби матн, накшахо, ки матн дарбар мегирад;
я ^ахрамонони асосй, ки оиди онхо сухан меравад;
я Хохиш намудани донишчуен барои ёфтан ва кайд намудани калимахо, иборахо, ки маънои онхо бе лyFaт фахмо аст ва хохиш намудани онхо барои чавоб додан ва савол, ки оиди он ин матн мебошад (бо забони русй ва англисй), хангоми ин бояд ба кайдкардашуда бояд такя намуд.
Давраи матнй
Х,адафхои давраи матнй ба шумор мераванд: назорати сатхи ташаккулоти савияхои забонй ва малакахои нуткй; ташаккули савия ва махорат.
Дар ин давра дарки матн асосй аст, ки донишчуен хонда истодаанд. Назорати дарки маводи матнй метавонад бо намуди хониш ва вазифахои таълимй-нуткй, ки назди донишчуен гузошта шудаанд, зич алокаманд мебошанд. Хониши такрории матн ба донишчуен ёрй мерасонад чузъхои матн дарк карда шаванд.
Ахамияти мухимро дар назорат ва идораи раванди дарки маводи матнй вазифахое доранд, ки чустучуи инфиродии маълумоти зарурй ва сабти онро доранд. Омузгор бояд фахмад, ки якчанд маротиба хондани як матне ки мазмуни он маълум аст, нодуруст аст. Ин он гох мухим аст, вакте ки ба донишчу маълумоти иловагй зарур бошад. Давраи баъдиматнй
Х,адафи давраи баъдиматнй истифодаи вазъияти матн такя барои ташаккули савияхо ва малакахои сохта тавонистани изхороти монологй дар нутки шифохй ва хаттй, ба шумор меравад. Вазифахо дар ин давра бояд ба ташаккули махорати зерин равона карда шуда бошанд: я репродуктивй (навиштани диктантхои лексикй, ифодаи ин ё он вазифа ва хоказо), я репродуктивй-продуктивй (мулохизакунй),
я продуктивй (ифодахои хаттй ва шифохй, тахлили калимахо, мукоисаи ходисахо дар забон, махорати хулосабарорй ва f.).
Бешубха, ки супоришхои бо омузгор истифодашаванда, аз намуди хониш вобаста аст (дида баромадан, омузишй ва f.).
Хулоса, бо назардошти дар боло гуфташуда бармеояд, ки кор бо маводи матнй дар дарсхои забони англисй хангоми ташкили дуруст бо дарачаи кифоя донишчуенро ташакккул медихад, шавкро ба забони омухташаванда зиед мекунад, хавасмандкуниро ба фан, хусусан ба раванди хониш, баланд мекунад. Ташаккули махорат бо самтхои репродуктивй (навиштани диктантхои лексикй, ифодаи ин ё он вазифа ва хоказо), репродуктивй-продуктивй (мулохизакунй), продуктивй дастрас гардад.
АДАБИЁТ
1. Жукова И.В. Работа с текстами на уроке английского языка II Иностранные языки в школе. - 1998, № 1.
2. Носонович Е.В., Мильруд Р.П. Критерии содержательной аутентичности учебного текста II Иностранные языка в школе. - 1999, № 2.
3. Рогова Г.В. Методика обучения английскому языку на среднем этапе и в средней школе: пособие для учителя I Г.В. Рогова, И.Н. Верещагина. - М. : «Просвещение», 1988. - 224 с.
4. Селиванов Н.А. Литературно-страноведческий подход к отбору текстов для домашнего чтения\\ Иностранный язык в школе, 1991, № 1.
5. Золотова Е.Ю. Работа с текстом на уроках иностранного языка // Старт в науке. - 2017. - № 4-1. - С. 141144; URL: http://science-start.ru/ru/article/view7id (дата обращения: 09.10.2020).
РАБОТА С ТЕКСТОМ НА УРОКАХ АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА
В статье анализируется значение текста на уроке иностранного языка с точки зрения структурно-семантических отношений, рассматривается как нестандартный набор предложений и объединяется с различными типами лексических, логических и грамматических связей как сложное, структурно-семантическое единство. Цель данной работы - исследовать сущность, методологию и эффективность работы с текстом на уроках иностранного языка. Для достижения этой цели необходимо решить следующие задачи:
- изучить теоретические основы работы с текстовой информацией на уроках английского языка;
- знакомство с базовыми приемами работы с текстовой информацией.
Ключевые слова: чтение, компетенция чтения, текст, экстралингвистическая, репродуктивно-продуктивная компетенция.
WORKING WITH TEXT IN INGLISH LESSONS
The article analyzes the meaning of the text in the lesson of a foreign language from the point of view of structural and semantic relations is considered as a non-standard set of sentences and is combined with various types lexical, logical and grammatical relations as a complex, structural and semantic unity. The purpose of this work is it explore the essence, methodology and effectiveness of working with text in the lessons of a foreign language. To achieve this goal, it is necessary to solve the following tasks:
- to study the theoretical foundations of working with text information in English lessons;
- acquaintance with the basic techniques of working with text information.
Keywords: reading, reading competence, text, extralinguistic, reproductive-productive competence.
Сведение об авторе:
Шарапова Мадина Адуллоджовна - ассистент кафедры иностранных языков Политехнического института Таджикского технического университета имени академика М.С. Осими (Таджикистан, Худжанд) Электронный почта: abdusalomova1970@mail.ru
About the autor:
Sharipova Madina Abdullojonovna - assistant of the Department of foreign languages of Polytechnic Institute of Tajik Technical University named after Academician M.S. Osimi (Tajikistan, Khujand) E- mail: abdusalomova1970@mail.ru
ТЕКСТ КАК ИСТОЧНИК ФОРМИРОВАНИЯ СИСТЕМНЫХ ЗНАНИЙ В СЛОВАРНО-ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКОМ КОМПОНЕНТЕ ЯЗЫКА В УСЛОВИЯХ ДВУЯЗЫЧИЯ
Юсупова З.М.
Таджикский государственный университет права, бизнеса и политика
Речь человека - одна из первых показателей степеней его культуры и общей грамотности. В область важнейших задач современной таджикской школы входит научить учащихся правильному, точному, свободному от лишних слов языку. Также школа должна развивать умение мыслить логично и непредубежденно, и основным средством для этого служат методы и приёмы работы с текстом.
Текст во все времена был, есть и будет самым удобным средством передачи информации. Без существования текста не было бы книг, учебников, словарей, справочников или вообще какой либо документации. Без написания текста невозможна никакая профессиональная деятельность, обучение и даже повседневная домашняя жизнь. Сегодняшние технологии готовы предоставить современному пользователю действительно безграничные функциональные возможности для работы с текстом, значительно отличающиеся от тех, которыми пользовались наши предки.
В настоящее время текст как предмет овладения заинтересовывает экспертов различных сфер знания, в том числе языковедов, сосредоточивших внимание в функционально-коммуникативных качествах языка, средства, выражения которого и составляют текстовую ткань. Недаром понятие «текст» часто включается в определения лингвистического плана -
