Научная статья на тему 'РАҚАМЛИ ОБЪЕКТЛАРДА ЭНЕРГИЯ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ЙЎЛЛАРИ'

РАҚАМЛИ ОБЪЕКТЛАРДА ЭНЕРГИЯ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Технологии материалов»

CC BY
6
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Ключевые слова
Рақамли объектлар / энергетика ресурслари / энергия сарфи / қайта тикланувчи энергия / энергия самарадорлиги / энергия тежаш / модернизациялаш / қуёш коллекторлари.

Аннотация научной статьи по технологиям материалов, автор научной работы — Солиева Б.Т

"Рақамлаштириш" жараёни одатда рақамли технологияларни кенг қўллаш ва ассимиляция қилиш ташаббуси билан бошланган ижтимоий-иқтисодий ўзгаришни англатади. Ахборотни яратиш, қайта ишлаш, алмашиш ва узатиш технологияларидир. Мавжуд ресурсларни ва ишга солинмаган салоҳиятни жалб этиш орқали энергия самарадорлигини ошириш, энергия тежовчи технологиялар ва қайта тикланувчи энергия манбаларини рақамли объектларда кенг жорий этиш, иқтисодиёт тармоқлари ва ижтимоий соҳанинг энергия сарфи ҳажмини кескин камайтириш борасидаги ишларни комплекс ташкил этиш, шунингдек, ёқилғи-энергетика ресурсларидан оқилона ва самарали фойдаланишни таъминлаш мамлакатимиз олдида турган муҳим масалалардан бўлиб ҳисобланади. Мақолада рақамли объектларда энергия самарадорлигини ошириш йўллари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «РАҚАМЛИ ОБЪЕКТЛАРДА ЭНЕРГИЯ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ЙЎЛЛАРИ»

РАЦАМЛИ ОБЪЕКТЛАРДА ЭНЕРГИЯ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ

ЙУЛЛАРИ Солиева Б.Т

Мухдммад ал-Хоразмий номидаги ТАТУ доценти https://doi.org/10.5281/zenodo.10723269

Аннотация. "Рацамлаштириш" жараёни одатда рацамли технологияларни кенг цуллаш ва ассимиляция цилиш ташаббуси билан бошланган ижтимоий-ицтисодий узгаришни англатади. Ахборотни яратиш, цайта ишлаш, алмашиш ва узатиш технологияларидир. Мавжуд ресурсларни ва ишга солинмаган салощятни жалб этиш орцали энергия самарадорлигини ошириш, энергия тежовчи технологиялар ва цайта тикланувчи энергия манбаларини рацамли объектларда кенг жорий этиш, ицтисодиёт тармоцлари ва ижтимоий соуанинг энергия сарфи уажмини кескин камайтириш борасидаги ишларни комплекс ташкил этиш, шунингдек, ёцилги-энергетика ресурсларидан оцилона ва самарали фойдаланишни таъминлаш мамлакатимиз олдида турган мууим масалалардан булиб щсобланади. Мацолада рацамли объектларда энергия самарадорлигини ошириш йуллари келтирилган.

Калит сузлар: Рацамли объектлар, энергетика ресурслари, энергия сарфи, цайта тикланувчи энергия, энергия самарадорлиги, энергия тежаш, модернизациялаш, цуёш коллекторлари.

Аннотация. Процесс «цифровизации» обычно относится к социально-экономическим изменениям, инициированным широким использованием и освоением цифровых технологий. Технологии создания, обработки, обмена и передачи информации. Повышение энергоэффективности за счет привлечения существующих ресурсов и неиспользованного потенциала, широкого внедрения энергосберегающих технологий и возобновляемых источников энергии в цифровых объектах, комплексной организации работы по резкому снижению энергопотребления в отраслях экономики и социальной сфере, а также рациональному использованию топлива. энергоресурсов и обеспечение их эффективного использования является одним из важных вопросов, стоящих перед нашей страной. В статье представлены пути повышения энергоэффективности цифровых объектов.

Ключевые слова: Цифровые объекты, энергоресурсы, энергопотребление, возобновляемая энергетика, энергоэффективность, энергосбережение, модернизация, солнечные коллекторы.

Abstract. The process of "digitalization" generally refers to socio-economic changes initiated by the widespread use and adoption of digital technologies. Technologies for creating, processing, exchanging and transmitting information. Increasing energy efficiency by attracting existing resources and untappedpotential, widespread introduction of energy-saving technologies and renewable energy sources in digital objects, comprehensive organization of work to sharply reduce energy consumption in economic sectors and the social sphere, as well as rational use of fuel. energy resources and ensuring their efficient use is one of the important issues facing our country. In the article the ways to improve the energy efficiency of digital objects is presented.

Keywords: Digital objects, energy resources, energy consumption, renewable energy, energy efficiency, energy saving, modernization, solar collectors.

Республикада иктисодиёт баркарор усишини таъминлашга ва ах,олининг фаровонлик даражасини оширишга, ёкилги-энергетика ресурсларига булган талаб-эх,тиёжни узлуксиз каноатлантиришга каратилган нефть-газ, электр энергетика, кумир, кимё, курилиш индустриясини ривожлантиришнинг узок муддатли стратегияси амалга оширилмокда. Шу билан бирга, ёкилги-энергетика тармогининг мавжуд кувватлари энергия ресурсларига ортиб бораётган талаб-эх,тиёжни тулик даражада таъминламаяпти, мамлакатимиз иктисодиётининг энергия сарфи хджми ривожланган мамлакатларнинг уртача курсаткичидан анча юкоридир.

Х,озирги вактда асосан гидроэлектростанциялар ишлаб чикараётган кайта тикланувчи энергия манбалари х,иссасига мамлакатда ишлаб чикарилаётган электр энергияси умумий хджмининг атиги ун фоизи тугри келмокда. Них,оятда катта салох,ият мавжуд булишига карамасдан, куёш ва шамол сингари кайта тикланувчи энергия манбаларининг имкониятларидан тулик даражада фойдаланилмаяпти. Шу муносабат билан, иктисодиёт тармоклари ва ижтимоий сохднинг энергия самарадорлигини ошириш, энергия тежовчи технологиялар ва кайта тикланувчи энергия манбаларини кенг жорий этиш давлат сиёсатининг х,озирги боскичдаги долзарб йуналишларидан бири булиб колиши лозим.

Илгор хорижий тажрибани инобатга олган х,олда мавжуд ресурсларни ва ишга солинмаган салох,иятни жалб этиш оркали энергия самарадорлигини ошириш, энергия тежовчи технологиялар ва кайта тикланувчи энергия манбаларини кенг жорий этиш, иктисодиёт тармоклари ва ижтимоий сохднинг энергия сарфи хджмини кескин камайтириш борасидаги ишларни комплекс ташкил этиш, шунингдек, ёкилги-энергетика ресурсларидан окилона ва самарали фойдаланишни таъминлаш мамлакатимиз олдида турган мух,им масалалардан булиб х,исобланади.

Иктисодиёт ва жамиятнинг "ракамлаштириш" жараёни (инглиз тилида - digitization яъни, ракамлаштириш, баъзан эса digitalization яъни ракамлаштирилиши маъносини билдиради.) хдкида гапирганда, биринчи навбатда, терминологияга аниклик киритиш керак. Энг кенг маънода "ракамлаштириш" жараёни одатда ракамли технологияларни кенг куллаш ва ассимиляция килиш ташаббуси билан бошланган ижтимоий-иктисодий узгаришни англатади. Ахборотни яратиш, кайта ишлаш, алмашиш ва узатиш технологияларидир.

Бугунги кунда энергия ресурсларини самарали бошкариш х,ар бир ракамли технологиялар объектлари учун долзарб масала х,исобланади. Энергияни тежашнинг иктисодий самарасини бах,олашнинг х,ар кандай янги ёндашув ва усуллари куйидагиларга асосланади:

• энергия ресурсларидан самарали ва окилона фойдаланиш;

• энергия тежаш ва энергия самарадорлигини куллаб-кувватлаш ва рагбатлантириш;

• энергия тежаш ва энергия самарадорлигини ошириш чора-тадбирларини тизимли ва комплекс равишда амалга ошириш;

• энергия тежашни режалаштириш;

• энергия ресурсларидан ресурсга оид, ишлаб чикариш, технологик, экологик ва ижтимоий шароитларни х,исобга олган х,олда фойдаланиш [1].

Х,ар кандай ракамли технологиялар объектлари, технологик жараённинг узига хос хусусиятларидан келиб чиккан х,олда, соф индивидуалдир ва энергия самарадорлигини бах,олашга индивидуал ёндашувни талаб килади [2], бу биринчи навбатда ёкилги-

энергетика ресурсларини камайтириш ва ёкилги-энергетика комплексини баркарорлаштиришга каратилган.

Бугунги кунда мавжуд корхоналарнинг энергия самарадорлигини оширишнинг самарали усуллари мавжуд [3] :

- бинонинг термал химоя кобигини модернизация килиш;

- мухандислик ва технологик ускуналарни модернизация килиш;

- электр энергияси сифатини яхшилаш.

Агар объектнинг иссиклик изоляцияси хусусиятлари стандартлаштирилган кийматларга мос келмаса, бино конвертини модернизация килиш керак. Корхона учун асбоб-ускуналарни оптимал танлаш учун максимал энергия харажатлари булган жойларни аниклаш мухимдир. ^оида тарикасида, бинонинг энергия харажатлари бинони иситиш ва хавони тозалаш, ёритиш, сув таъминоти ва бошка энергия таъминоти объектлари харажатларидан иборат.

Аввалрок курилган корхона биноларида энг куп энергия сарфлайдиган жойлар ёруглик, кейин эса иситиш ва шамоллатишдир. Шунинг учун, ёритишни модернизация килишдан бошлаш яхшидир, кейин мухдндислик тизимларининг турларини, эхтимол равшан ёруглик тузилмаларни кайта куриб чикиш керак булади. Мураккаблигига караб, корхонанинг энергия самарадорлигини оширишнинг оддий ва мураккаб усуллари булиши мумкин [3-4]:

- хоналарнинг деворларини очик ранглар билан буяш электр энергиясини 5-15% тежаш имконини беради;

- асосий нукталарда окилона тартибга солиш билан ойналар майдонини купайтириш энергияни 20% гача тежаш имконини беради;

- деразаларни тоза саклаш электр энергиясини 3% тежаш имконини беради;

- анъанавий икки ойнали ойналарни энергия тежайдиганларга алмаштириш -энергияни 15% тежаш;

- ёруглик мосламаларини энергияни тежайдиганларга алмаштириш - энергияни тежаш - 5% дан;

- юкори аникликдаги электр энергиясини хисобга олиш асбобларини урнатиш;

- реактив кувват компенсацияси курилмаларини урнатиш;

- мавжудлиги датчиклари, харакат сенсорлари, вактни узгартириш урни урнатиш. Бу ёруглик мосламаларининг буш ишлашидан химоя килади;

- узгарувчан частотали драйверларни урнатиш ва жихозлар режимини тартибга солиш оркали иш жараёнини оптималлаштириш;

- ишлатиладиган энергия ташувчини тахлил килиш, ёкилги сифати, оптимал вариантни танлаш;

- самарадорликни ошириш оркали иситиш тизимини модернизация килиш;

- бинолар ва коммуникацияларнинг юкори самарали иссиклик изоляциясидан фойдаланиш - 15-20% тежаш;

- иссик полларни урнатиш - ёкилгини 40-50% тежаш;

- юкори технологияли козонхоналардан (котел) фойдаланиш энергияни 20-25% тежаш имконини беради;

- хисобга олиш асбоблари ва оким улчагичларни урнатиш 30% гача тежаш имконини беради;

- иссиклик манбаи сифатида махдллий корхоналардан кайта ишланган материаллардан фойдаланиш 20% гача тежаш имконини беради;

- иситиш учун куёш коллекторларидан фойдаланиш ёкилгининг 50 фоизини тежаш имконини беради;

- иссиклик насосларидан фойдаланиш;

- куёш коллекторларидан фойдаланиш.

Шундай килиб, маколада хориж тажрибаси натижаларига асосланган х,олда мавжуд корхоналарнинг энергия самарадорлигини оширишнинг самарали йуллари келтирилди. Истикболда ракамли технологиялар объектларида энергия самарадорлигини бах,олашга самарали ёндашувлар ишлаб чикиш уз олдимизга куйилган масалалардан бири булиб х,исобланади.

REFERENCES

1. Башмаков И.А. Основные рекомендации: повышение энергоэффективности в российской промышленности / И.А. Башмаков. М.: ЦЭНЭФ. Март, 2013. 23 с.

2. Шойхет Б.М. Концепция энергоэффективного здания. Европейский опыт // Энергосбережение. 2007. № 7. С. 62-65.

3. Volkov A.N., Leonova A.N., Karpanina E.N., Gura D.A. Energy performance and energy saving of lifesupport systems in educational institutions // Journal of Fundamental and Applied Sciences. 2017. Vol. 9 (2s). Pp. 931-944.

4. Воронин А.В. Опыт стран Евросоюза в области технического нормирования тепловой защиты зданий и сооружений // Технологии строительства. 2007. № 4. С. 32-39.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.