CC BY
15
Ф.А. ИСКАКОВА, У.Т. МАКУЛБАЕВА, Э. ЕРБОЛЦЫЗЫ, Н. НАРТБАЕВА, М. НАХАНОВА
С.Ж. Асфендияров атындагы Казац ¥лттыц Медицина yrneepeumemi
УДК 616.24-002
rçp АЛМАТЫ ЖЭНЕ ПАВЛОДАР ОБЛЫСТАРЫ
БОЙЫНША ТУБЕРКУЛЕЗДЕН 0Л1М НЭТИЖЕС1 ДАМУЫНЫН, ФАКТОРЛЬЩ ТАЛДАУЫ
Казацстанда DOTS-стратегиясын енг1зу туберкулез бойынша эпидемиологиялыц жагдайды жацсартуга желт соцтырды. Соган царамастан ел1м1зде туберкулезбен науцастану мен вл1м кврсеткш1 бойынша Орталыц Азия елдертен алдыцгы цатарда. Аталмыш жумыста КР Алматы жэне Павлодар облыстары бойынша туберкулезден вл1м нэтижеа дамуыныц факторлыц талдауы жасалды. элеуметтШ-экономикалыц (штдж пен баспанасыздыц) пен медициналыц факторлардъщ болуы (жалгаспалы ару-сырцаттар) жэне туберкулезбен шалдыццан науцастардыц емделуде влшмен аяцталуыныц асындагы взара байланысы аныцталды. 6л1мнщ ец жогары цаут-цатер1 науцастардыц туберкулездщ созылмалы жагдайында (9 рет) жэне цайта емдеуде (4 рет). Медицина цызметкертц статусы жэне туберкулезге шалдыццан науцаспен байланыстыц болуы влшмен аяцталудыц дамудыц алдын алуда мацызды рвл атцарды.
Tyurndi свздер: DOTS-стратегиясы, туберкулез, вл1м кврсетюшъ цаут-цатер факторы
ТБ элем халыктарынын, eлiмi мен аурулыгынын, непзп себептершщ бiрi ретшде кептеген мемлекет елдершщ денсаулы; са;тау жуйесшщ непзп мэселершщ бiрi болып отыр. Орталы; Азия Мемлекет (ОАМ) елдер^ сонын, шшде Каза;станда ТБ-бен куресуде улкен тэжiрибесi бар, осынын, нэтижесшде ТБ инфекциясынын, бiршама шектелуi бай;алды. XX гасырдын, соцгы жылдарында, элеуметтж-экономикалы; дагдарыс кезшде, инфекциялы; процестщ курамдас бeлiктершiн, арасындагы баланстын, бузылуынан 1991-1998 жылдармен салыстырганда ТБ бойынша аурулы; (1,9 есе) жэне eлiм кeрсеткiшi (2,5 есе ) жогарылап, Казахстан Yшiн эпидемиялы; ершу ретiнде багаланды. ТБ эпидемиясынын, дамуы, ТБ-ге ;арсы багдарламалардын, элаз ;аржыландырылуы, денсаулы; са;тау саласынын, жэне элеуметтж-экономикалы; жагдайдын, нашарлауы 1998 жылы ДД¥ кецеамен ерекше ауыр жагдайдагы аурулы; жагдайлары бар барлы; мемлекеттер аумагына ДОТС стратегиясынын, енпзшуше себеп болды. Енгiзiлген стратегия нэтижесшде eлiм кeрсеткiшi 2 есе, аурулы; гарсеткшшщ эртYрлi багытта дамуы фонында аурудын, таралуы (46,9%) тeмендедi. ДОТС стратегиясынын, бiрiншi алты жылдыгында (1998-2002 ж.ж.) Аурулы; кeрсеткiшi 39% жогарылап , 2002 жылы ен, жогары дэрежесiне жеткенi (100 000 халыкда 165) жэне соцгы 7 жылда (2003-2009 ж.ж.) тура;ты тeмендегенi гарсетшдь 2009 жылы алгаш рет аурулы; децгеш 1998 жылмен салыстырганда 6,9% тeмендегенi бай;алды. ТБ бойынша жагдайды жа;сартуга багытталган шаралардын, жетiстiгiне ;арамастан Каза;станда ТБ бойынша аурулы; жэне eлiм кeрсеткiшi ОАМ елдерiмен салыстырганда (2009 ж.100 000 тургынга 105,3 жэне 12,9) жогары болып отыр. Зерттеу ма;саты: Казахстан, Павлодар жэне Алматы облыстарындагы ТБ-бен сыр;аттанушыларда летальды нэтиженщ дамуына ;ауш
факторларынын, эсерш зерттеу. Зерттеу мiндеттерi: ТБ-дщ eлiм себептерiн жэне онын, курылымын зерттеу, ;ауш факторларын жэне КР Павлодар жэне Алматы облыстары мысалында
eKi бакылау мерзiмiнде (2000, 2006 ж.ж) ТБ-бен сыркаттанган наукастар арасындагы лeтальдi нэтижеге нeгiздeлгeн факторлык талдауды аныктау.
Курал жэне эдiстeр: ТБ-дщ эртYрлi ауырлыктары мен eлiм кeрсeткiшi бойынша зерттеу орны рeтiндe eкi облыс алынды: салыстырмалы жогары кeрсeткiшпeн Павлодар облысы (100 000 тургынга 56,9 жэне 31,8) жэне теменп кeрсeткiшпeн Алматы облысы (100 000 тургынга 21,9 жэне 8,9). Зерттеу жумысында КР Алматы жэне Павлодар облыстарындагы ТБ 01 картасына нeгiздeлгeн, ТБ жагдайлары бойынша электронды ЖYЙeгe бeкiтiлгeн (TB ESCM) мэлiмeттeр; осы облыстардагы ТБ-ден каза болган наукастардын, ауру тарихтары, eлiм куэлiктeрi нeгiзiндe курастырылган ТБден eлiм жагдайлары бойынша электронды база мэлiмeттeрi (TB MORT) мен статистика жэне демография бойынша Республика орталыгынын, eлiм
жагдайлары туралы мэлiмeттeрi. Мэлiмeттeрдi eн,дeу Epi info 6 нуска, Excel жэне SPSS багдарламаларымен ЖYргiзiлдi. Колданылган аныктамалар: ТБ-ден каза тапты, ТБ-дщ созылмалы формалары, аурудын, жан,а жагдайы, кайталап ауру, сэтаз ем, режим бузылуы, ауыстырылган, баскалар. Кауiп факторлары багаланды:
-медициналык сипатта: косымша ауру, бeлсeндi формалы ТБ-бен сыркаттанушы наукастармен карым-катынаста болу;
-элеуметтж-экономикалык сипатта: жазасын eтeгeндeр, тэртiпкe кeлтiру орындарындагы кызметкерлер, Yй-жайы жок тулгалар, жумыссыздар, спирттiк eнiм колданушылар, мед.кызметкерлер. Нэтижелер.
КР-нын, 2000 жылы бакылау электронды ЖYЙeсiндe 38756 ТБбен сыркаттанушы ^ркелген, сонын, iшiндe 58,3%-ы жан,а жагдайлар, 17,3%-ы созылмалы жагдайлар. Сол жылы Казакстанда ТБ-ден eлiм жагдайларыныц талдауы ТБ-ден каза болгандар арасында ТБ-дщ созылмалы жагдайларыныц басым TYскeнiн аныктады (61,8 %), оныц 1/3-iн TB ESCM-ге тiркeлгeн тулгалар курайды. Олардын, iшiндe 2/3-i
жана жагдайлар жэне ТБ-бен ;айталап ауру, 1/3-нен кемi режим бузгандар (2,95%), сэтаз ем (2,49%), бас;алар (2,34%) жэне ауыстырылган нау;астар (0,84%).
Павлодар облысында да елдегiдей даму аны;талды, ТВ ESCM 2000 жылы 1987 ТБ-бен сыр;аттанушы тiркелдi, онын шшде 76,8%-ын жана жагдайлармен тiркелген нау;астар, 14,8%-ы созылмалы жагдайлар, 8%-ын бас;а жагдайлар курады. Сол жылы ТБ-ден ;аза болгандар саны 289. 6лiм-жmм курылымында ТБ-дщ созылмалы формаларымен сыр;аттангандар басым болды (66,4%) жэне % ба;ылау багдарламасында тiркелген тулгалар, онын iшiнде ТБ-ден болган жана жагдайлар (53%), сэтсiз ем (6%), ТБ-бен кдйталап ауру (5%), бас;алар (4%), режимi бузылган нау;астар (3%).
Алматы облысында 2000 жылы ;айта ^ркелген нау;астар саны 1593-тi курайды. Онын, шшде ТБ бойынша жана жагдайлар (55,7%), ТБбен ;айталап ауру (7,8%), сэтаз ем (3,3%), ауыстырылгандар (3.1%), режим бузылгандар (1,7%), бас;алар (4,6%)
;урады. 134 нау;ас ТБ-ден жэне онын ас;ынуларынан ;аза болды. 6лiм кeрсеткiшi 100 000 тургынга ша;;анда 17,3-тi ;урап, мемлекеттегi ен теменп eлiм кeрсеткiшiн кeрсеттi. 6лiм-жiтiм ;урылымында 54,5% созылмалы формалы ТБ-бен сыр;аттанган тулгалар, 41% ба;ылау ЖYЙесiнде ^ркелгендер, онын iшiнде ТБ-дiн жана жагдайлары (19,4%); ТБ-бен ;айталап ауру (13,4%), режимш бузгандар (4,5%), сэтсiз ем (6%), бас;алары (3%) ;урады.
КР-да ТБ-дщ эртYрлi TYрлерiмен сыр;аттанатын нау;астарда летальдi нэтиженiн салыстырмалы даму ;аут ;айта ем курсын алушылар арасында жогары болды, 1 кесте. ТБ-дiн бас;а TYрлерiмен салыстырганда «eлiм» нэтижесi созылмалы ТБ жагдайлары кезiнде 9,5 есе жогары, сэтсiз еммен нау;астарда 2,9 есе, ал ТБ-бен ;айталап ауру кезшде 2,7 есе жогары болады; ал алгаш рет аны;талган жэне "ауыстырылган" типтегi ТБ-бен сыр;аттанушыларда салыстырмалы к;ауштщ терiс мэнi аны;талды.
Кесте 1- КР-да ТБ-дiн эртYрлi TYрлерiмен сыр;аттанатын нау;астардагы eлiм ;аут (2000 ж.)
№ ТБ жагдайлары ОааБ Ratio 95% С1 Р
Тeменгi шекара Жогаргы шекара
1 Созылмалы жагдайлар 9,45 8,78 10,18 <0,001
2 Сэтаз ем 2,88 2,30 3,60 <0,001
3 Кайталап ауру 2,74 2,37 3,16 <0,001
4 Режим бузылуы 1,96 1,60 2,40 <0,001
5 Бас;алар 1 1,25 10,80 <0,05
6 Ауыстырылгандар 0,62 0,43 0,89 <0,05
7 Жана жагдайлар 0,42 0,37 0,47 <0,001
КР-да ТВ ESCM -де тiркелген тулгаларда медициналы; жэне элеуметтж-медициналы; сипаттагы факторлардын болуына дескриптивтi талдау ЖYргiзiлдi. Олардын 1/2-iнде жумысынын жо;тыгы, 11%-да ;осымша ауруларынын болуы, 10,3%-да ТБ-бен ауыргандармен ;арым-;атынаста болгандыгы, 9,1%-нын ;амауда болганы, 3,2%-нын маскYнемдiкпен ауыратындыгы, 2,4%-нын элеуметтiк жагдайы тeмен отбасынан болуы, 1,5%-ы Yй-жайы жо; тулгалар, 1,8%-ы медициналы; мекемелерде жумыс ат;аратындар жэне 0,5%-ы пенитенциарлы; мекемелерде жумыс жасайтындар екендiгi аны;талды. Созылмалы ТБ-бен
сыр;аттанатын нау;астарда: жумыссызды; (58%), ;осымша ауруы барлар (24,6%), бас бостандыгынан айыратын мекемелерде болгандар (10,2%), мас^немджтен зардап шегушiлер (10,1%); «ТБ-бен
сыр;аттанатын нау;аспен ;арым-;атынаста болгандар» аз гана мeлшердi алып отыр (4%), ал тура;ты тургылык;ты мекенi жо; (3,91%), «элеуметтж жагдайы тeмен отбасынан» (0,97%) жэне медицина ;ызметкерлершщ Yлесi (0,7%) екендт аны;талды.
КР-да ;ауш факторы жэне летальды нэтиже арасындагы eзара ;арым-;атынас зерттеуi маскYнемдiктiн (OR 3,68,Р<0,05), тура;ты мекен-жай болмауынын (OR 2,88, Р<0,05) жэне ;осымша ауруларынын (OR 2,80,Р<0,05) бар болуынын жогары эсерi бар екенiн кeрсеттi, 2 кесте. Летальдi нэтиженiн дамуында ТБ-дiн белсендi формасымен сыр;аттанушылармен ;арым-;атынастын болуы (OR 0,36, Р<0,005) жэне медициналы; маманды;;а тиiстiлiк (OR 0,34, Р<0,005) алдыщы ролдi алады.
Кесте 2 - Кр ТБ-бен сыр;аттанатын нау;астардагы летальды нэтиже жэне ;ауш факторлары (2000 ж.)
Кауш факторлары ОааБ Ratio 95% С1 Р
1 Косымша аурулар 2,80 2,44-3,21 <0,05
2 Белсендi ТБ нау;асымен ;арым-;атынас 0,36 0,27-0,48 <0,05
3 Мас^немдж 3,68 2,82-4,01 <0,05
4 Yй-жайдын болмауы 2,88 2,05-3,55 <0,05
5 Мед.;ызметкерi 0,34 0,18-0,70 <0,05
6 Жумыссызды; 1,08 0,96-1,28 >0,05
7 Пенитенциарлы жерде болу 1,13 0,93-1,37 >0,05
КР-да летальщ нэтиженiн дамуында ;ауш манызынын факторлы; талдауы ТБ-дж жагдайга байланысты маскYнемдiк (OR 3,63, Р<0,05), тура;ты
Yй-жайдын болмауы (OR 2,45, Р<0,05), ;осымша аурулардын (OR 2,17, Р<0,05) летальды нэтижеге жэне ТБ-дщ жана жагдайларымен
сыр;аттанушыларда елшнщ дамуына алып келет1н1н анык;тады. Кайта емделген нау;астарда летальды нэтиженщ дамуына кептеген эртурл1 ;ауш факторларыныц acepi бар, ец жогары ;ауш мед.;ызметкер мэpтeбeciмeн (OR 12,57, P<0,05),
;осал;ы аурулары барлармен (OR 5,56, P<0,05), маcкYнeмдiкпeн (OR 3,31, P<0,05) байланысты, 3 кесте. Ец алдыщы pолдi ТБ нау;астарымен ;арым-;атынаста болу (OR 0,99, P<0,05) алып отыр.
Кесте 3 - КР-да ТБ-дщ эpтYpлi формаларымен сыр;аттанган нау;астардагы летальды нэтиженщ дамуы мен ;ауш факторларыныц арасындагы езара байланыс талдауы.
Кауш факторлары Туберкулез
Жаца жагдайлар Кайта емделгеннен кешнп жагдай
OR 95%Cl P OR 95%Cl P
1 Косымша аурулар 2,17 1,83-2,56 <0,001 5,56 3,44-9,06 <0,01
2 Бeлceндi формалы ТБ нау;асымен ;атынас 0,26 0,18-0,39 <0,001 0,99 0,3-2,72 <0,01
3 МаcкYнeмдiк 3,63 2,75-4,80 <0,001 3,31 1,87-5,78 <0,01
4 Тура;ты Yй-жайдыц болмауы 2,45 2,58-9,18 <0,001 3,12 1,82-5,55 <0,01
5 Мед.;ызметкер 0,16 0,04-0,51 <0,001 12,57 1,60-79.25 <0,01
6 Жумыссызды; 0,62 0,55-0,71 <0,001 - - -
7 Бас бостандыгынан айыратын мекемеде болу - - - 2,53 1,63-3,93 <0,01
КР cолтYcтiк-шыFыcында орналас;ан, енepкэciбi дамыган облыстардыц бipi, ;атац климатты, ;ала тургындары басымыра; (5,5 адам/км2), халы;тыц орналасу тыгыздыгы темен Павлодар облысы нeгiзгi зерттеу нысаны peтiндe алынды. Бул облыста КР бойынша сощы жылдары ТБ-ден ;аза болгандардыц саны елдж кеpceткiш дэpeжeciнeн 35%-га жогары
(100 000 адамга есептегенде 35,7 келед^ 2000) дeцгeйдi кеpceттi. Алгаш рет аны;талган ТБ-бен сыр;аттанатын нау;астармен салыстырганда созылмалы формалы ТБ-бен сыр;аттанатын нау;астардыц салыстырмалы елiм кеpceткiшi 8,5 есе, «сэтаз ем» нэтижеамен ая;талган нау;астарда 2,5 есе жогары (4 кесте).
Кесте 4 - Павлодар облысында эр TYpлi ТБ ауру нау;астарда елiм тэуeкeлi (2000)
№ ТБ жагдайлары Odds Ratio P
теменп жогаргы
1 Созылмалы 8,53 6,49 11,23 <0,001
2 Сэтаз ем 2,51 0,95 6,29 <0,05
3 Режим бузылысы 1,94 0,47 6,71 >0,05
4 Кайталап ауру 1,36 0,47 3,62 >0,05
5 Жаца жагдай 0,85 0,48 1,52 <0,05
6 Бас;алар 0,69 0,21 2,00 >0,05
Павлодар облысында ТБ-дщ лeтальдi нэтижеге алып келетш ;ауш факторларына элеуметтж-экономикалы; факторлар эсер eтeдi: (маcкYнeмдiк
OR 7,0, P<0,05, тура;ты Yй-жайдыц болмауы OR 4,84, P<0,005) жэне аз мелшерде ;осымша аурулардыц болуы. (OR 1,62, P<0,05), 5 кесте.
Кесте 5 - Павлодар облысындагы ТБ-дщ летальды нэтижeлepi жэне ;ауш факторлары
Кауш факторлары Odds Ratio 95%Cl P
Медициналы;:
Косымша аурулар 1,62 0,81-3,16 <0,01
ТБ нау;асымен ;атынас 0,58 0,28-1,10 >0,05
Элеуметтж:
Мас^немдж 7 3,36-14,36 <0,01
Yй-жайдыц болмауы 4,84 1,77-12,53 <0,05
Жумыссызды; 1,60 0,94-2,71 >0,05
Нашар отбасынан 0,91 0,26-6,65 >0,05
Павлодар облысында ;ауш эсершщ факторлы; талдауы статистикалы; тургыда мас^немджтщ (OR 6,39, P<0,05), тура;ты Yй-жайдыц болмауыныц (OR 3,75, P<0,05), ;осымша аурудыц болуыныц (0R 1,15, P<0,05) мацыздылыгын жэне алгаш аны;талган ТБ жагдайында елiмнiц дамитынын аны;тады.
Кайталап емделген жагдайда летальды нэтиже дамуына кептеген ;ауштердщ эcepi аны;талды, ец кеп ;ауш тура;ты Yй-жайдыц болмауы (OR 43,55, P<0,05) жэне маcкYнeмдiк (OR 14,28, P<0,05) болып табылды, 6 кесте.
Кесте 6 -Павлодар облысындагы ТБ-дщ эртYрлi типтерiмен сыр;аттанатын наукдстардын, летальдi нэтижес мен
Кауiп факторлары Туберкулез
Жаца жагдайлар Кайта емделгеннен кешнп жагдай
OR 95%а P OR 95%С1 P
Косымша аурулар 1,15 0,47-2,66 >0,05 3,12 0,45-18,9 >0,05
а н к ц Белсендi формалы ТБ нау;асымен ;атынас 0,50 0,24-1,11 >0,05 4,69 0,67-25,32 >0,05
и д; еы 2 с:
Мас^немдж 6,39 2,77-14,35 <0,05 14,28 1,78-92,55 <0,01
'Р Тура;ты Yй-жайдын, болмауы 3,75 0,87-13,56 <0,05 43,55 5,81-379,16 <0,01
Жумыссызды; 1,42 0,85-2,35 >0,05
>> ш Пенитенциарлы жерде болу 1,48 0,36-5,08 >0,05 1,64 0,24-10,96 >0,05
Ч О) Нашар отбасы 0,99 0,25-3,95 >0,05 - - -
Бейэлеуметтiк отбасынан болу, жазасын eтеп келу, ТБ-бен сыр;аттанатын нау;аспен ;атынаста болу сия;ты медициналы; факторлар жэне ;осымша аурулардын, болуы секiлдi элеуметтiк факторлардын, байланысынын, талдауы eлiм жэне эртYрлi типтi ТБ нау;астарынын, арасында на;ты корреляциялы; байланыс бар екенш кeрсетпедi. Алматы облысы климаты жайлы жэне ауыл шаруашылыгы жа;сы дамыган, хал;ы аса тыгыз орналаспаган (9 адам/км2) облыс болып табылады.
Бул облыс ТБ бойынша эпидемиологиялы; гарсетк^ тeмен болуы себебiнен салыстырмалы талдау ЖYргiзу Yшiн алынды. ТБ-ден eлiм кeрсеткiшi 100 000 халы;;а 17,3 (2000 ж.). ТБ-ден eлiм ;ауштшп режимi бузылган нау;астарда 5 есе, ТБ-бен ;айталап ауыргандарда 4 есе, сэтаз ем нэтижесiмен нау;астарда 3,8 есе, созылмалы ТБ жагдайларында 3,7 есе жогары. ТБ-ден eлiмнiц болуында ТБ-дщ жаца жагдайына ;атыстылыгы (OR 0,23, Р<0,05) алдыщы роль алады, 7 кесте.
Кесте 7 - Алматы облысында ТБ-дщ эртYрлi TY piмен сыр;аттанатын нау;астардыц eлiм ;аут (2000 ж.)
№ ТБ Odds Ratio 95% И P
1 Режим бузылуы 4,99 1,63-14,25 <0,01
2 Кайталап ауру 4,10 2,13-7,80 <0,01
3 Сэтаз ем 3,77 1,57-8,74 <0,01
4 Созылмалы жагдайлар 3,74 2,59-5,42 <0,001
5 Бас;алар 1,09 0,33-3,24 >0,05
6 Жаца жагдайлар 0,23 0,13-0,41 <0,01
Алматы облысында ТБ-бен сыр;аттанатын нау;астарда летальдi нэтиженщ дамуында жогары MYмкiндiктi ;осымша аурудын, болуы (OR 5,33, Р<0,05), жумыссызды; (oR 3,39, Р<0,005), маскYнемдiк (OR 3,33, Р<0,05), Yй-жайдын, болмауы ^ 2,28, Р<0,05) алады, 8 кесте.
Ягни, Алматы облысына ;олайсыз нэтиже дамуында алдыщы орынды алган ТБ-дщ белсендi формасымен сыр;аттанатын нау;астармен ;арым-;атынаста болудан бас;а барлы; ;ауш факторларынын, эсерi тэн.
Кесте 8 - Алматы облысындагы ТБ-бен сыр;аттанатын нау;астардагы летальды нэтижелер мен ;ауш факторлары
Кауш факторлары Odds Ratio 95% а Р
Медициналы;:
Косымша аурулар 5,33 2,55-10,98 <0,05
ТБ нау;асымен ;атынас 0,10 0,01-0,69 <0,05
Элеуметтiк:
Жумыссызды; 3,39 1,77-6,58 <0,05
Мас^немдж 3,33 0,78-12,06 <0,05
Yй-жайдыц болмауы 2,28 0,68 >0,05
ТБ сыр;аттанатын нау;астардыц типтерше байланысты ;ауш факторлары мен летальдi нэтиженщ eзара байланысынын, талдауы жаца жагдайлары бар нау;астарда ;осымша аурулардын, эсерi бар екенiн аньщтады (OR 3,70, Р<0,001). Кайта
ем алу жагдаиындагы нау;астарда eлiм дамуында барлы; ;ауш факторлары эсер етедi, сонын, iшiнде Yй-жайдыц болмауы (17,33, Р<0,05), ;осымша аурулар (OR 15,18, Р<0,05) жэне мас^немджтщ (OR 14,38, Р<0,05) жогары эсерi бар, 9 кесте.
ус«* Ksl hl,,
KAZNMI
ВЕСТНИК
ЧГ-Л И hj
Ш1М1
КазНМУ nn.l Г! l/l l\ №3-2016
Кесте 9 - Алматы облысында ТБдiц эр TYpлi TYpлepiмeн сыр;аттанатын нау;астарда лeтальдi нэтиженщ дамуы
ТБ жагдайлары
Кауш факторлары Жаца жагдайлар Кайта емделгеннен кешнп жагдай
OR 95%Cl P OR 95%Cl P
3 Косал;ы аурулары 3,70 1,35-9,53 0,002 15,18 4,33-50,68 <0,05
а н и и s д е S х Бeлceндi формалы ТБ нау;асымен ;атынас 0,11 0,01-0,76 <0,001 - - -
Мас^немдж 2,16 0,91-13,97 >0,05 14,38 1,79-93,88 <0,05
w 'p Тура;ты Yй-жайдыц болмауы - - - 17,33 2,68-76,93 <0,05
tu S >> tu Жумыссызды; 0,44 0,22-0,86 <0,005 5,69 2,31-14,42 <0,001
Ч Э Пенитенциарлы жерде болу 0,70 0,18-2,86 >0,05 6,49 3,01-28,45 <0,05
Цорытынды.
ТБ бойынша эpтYpлi эпидемиологиялы;
жагдайлары бар eкi облыста елiм кеpceткiшiц ;аза болган адамдардыц арасында аны;талды. Лeтальдi нэтижеге алып келетш ;ауш факторларын аны;таумен TBESM жэне КР ТБге ;арсы диспансерлершде тipкeлгeн адамдар
контингeнтiнiц когортты; зерттеуще созылмалы жэне ;айталап емдеу жагдайлары бар нау;астар арасында елiм керсеткшшщ жогаргы дэpeжeci аны;талды. Факторлы; талдау КР елiм нэтижeci дамуында мас^немдж, тура;ты Yй-жайдыц болмауы, ;осымша ауруларыныц болуы факторлар эсеп eттi. Созылмалы жэне ;айта емдеу (;айталап ауру, сэтаз ем, режимнщ бузылуы) жагдайлары бар нау;астардыц арасында осы факторлардыц жогары эcepi бар eкeнiн аны;тады. КР-да созылмалы жагдайлары бар нау;астарда елiм ;аут 9,5 есе, сэтаз eмi барларда 3 есе, ;айталап ауырган нау;астарда 2,7 есеге жогары. Павлодар облысында ец жогаргы елiм ;аупшщ дамуы созылмалы ТБ жагдайы бар нау;астарда кeздecтi (8,5 есе кеп). Кауш дэрежеа 2 жэне 10-нан жогары жаца жэне ;айталама жагдайы бар нау;астарда маcкYнeмдiктiц болуы жэне тура;ты Yй-жайыныц жо;тыгыныц арасында статистикалы; мацызы бар тэуeлдiлiк аны;талды. Алматы облысында лeтальдi нэтиже кебшесе ;айта емдеу жагдайымен
байланысты, режим бузылуы жэне ;айталап ауырган нау;астарда лeтальдi нэтиже дамуы бас;а жагдайлармен салыстырганда 4 есе кеп. Осы облыста елiм нэтижeci дамуына эсер ететш ;ауш факторларыныц арасында ;осымша ауруларыныц болуы, маcкYнeмдiк жэне жумыссызды; мацызды орын алады. Каза;станда, Павлодар жэне Алматы облыстарында жаца жагдайлармен нау;астарда мед;ызметкер мэpтeбeciнe тиicтiлiк жэне "ТБ ауырган нау;аспен ;арым-;атынас" факторыныц тepic байланысы аны;талды. Бул ТБ ;арсы ;ызметтщ алдын алу шараларыныц тиiмдiлiгiн кеpceтeдi.
Сонды;тан, ТБ ;арсы багдарламалардыц тиiмдiлiгiн кетеруде жаца iздeнicтep мен оларга деген жаца тэсшдер талап eтiлeдi. Соныц iшiндe аналитикалы; жэне прогностикалы; эдicтep жэне Tepic езгepicтepдi опepативтi TYPДe ;абылдауды ;олдану керек. Темен элеуметтж-экономикалы; мэpтeбeci бар нау;астар контингeнттepiнe эпидемиологиялы; ;адагалау тэр^бш KYшeйту керек; eмнiц тиiмдiлiгi Yшiн ем peжимiн ;атац TYPДe ;адагалау керек; peжимнiц бузылуыныц алдын алу Yшiн профилактикалы; ic-шаралар ЖYpгiзу ;ажет (емге бepiлудiц жогарылауы, ТБ сыр;аттанатын нау;астарга материалды; жэне психологиялы; кемек керсету).
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Ридер Г.Л. Эпидемиологические основы борьбы с туберкулезом. - М.: 2001.- 240 с.
2 Литвинов В.И., Сельцовский П.П., и др. Туберкулез в Москве. - М.: 1999. - 63 с.
3 Конкаева Ш.А. Характеристика умерших больных туберкулезом в эпидемиологически неблагополучной территории: Автореф. дисс. ... канд.мед. наук - Алматы, 1987. - 21 с.
4 Жамборов О.Д. Смертность от туберкулеза в условиях Восточной Сибири: Автореф. дисс. ... канд.мед.наук -Новосибирск, 1988. - 27 с.
5 Бородулина Е.А. Анализ смерти пациентов в противотуберкулезном стационаре // Сб.тез. 4 съезда фтизиатров России. - 2003. - С.7-12.
6 Нечаева О.Б. Влияние мест лишения свободы на эпидемическую ситуацию по туберкулезу в Свердловской области Туберкулез сегодня // Материалы VII Российского съезда фтизиатров. - М.: 2003. - С. 22-28.
7 Сельцовский П.П,, Литвинов В.И. Социально-экономические аспекты туберкулеза Туберкулез сегодня // Материалы VII Российского съезда фтизиатров. - М.: 2003. - С. 26-31.
8 Статистический обзор по туберкулезу в РК.- Алматы: 2002. - 167 с.
9 Ерохин В.В., Пунга В.В. Туберкулез в России // Фтизиопульмонология.- №1.- 2002.- С.14-16.
10 Ракишев Г.Б., Исмаилов Ш.Ш., Баймуханова К.Х., Лаврентьева В.И., Ахметгалиева С.С., Даметов У.С., Нугуманов Т.К., Шубина С.В. Особенности технологии внедрения национального регистра больных туберкулезом в РК // Фтизиопульмонология.- №1(5).- 2004.- С. 6-8.
11 Фролова И.А. Медико-социальные факторы, влияющие на смертность больных туберкулезом // Сб.тез. 4 съезда фтизиатров России.- 2003.- С.85-87.
12 Богородская Е.М. Пути совершенствования организации лечения больных туберкулезом: Автореф. дисс. ... д-р. мед. Наук - М., 2009.- 22 с.
13 Статистический обзор по туберкулезу в Республике Казахстан. - Алматы: 2010. - 70 с.
Ф.А. ИСКАКОВА, У.Т. МАКУЛБАЕВА, Э. ЕРБОЛЦЫЗЫ, Н. НАРТБАЕВА, М. НАХАНОВА
ФАКТОРЫ РИСКА РАЗВИТИЯ СМЕРТИ У БОЛЬНЫХ ТУБЕРКУЛЕЗА В ПАВЛОДАРСКОЙ И АЛМАТИНСКОЙ ОБЛАСТЯХ РК
Резюме: Внедрение стратегии DOTS в Казахстане привело к улучшению эпидемиологической ситуации по ТБ. Тем не менее, заболеваемость и смертность от ТБ в РК остаются высокими среди стран Центральной Азии. Проведен анализ рисков развития смерти у больных ТБ в стране, в Павлодарской и Алматинской областях с различной эпидситуацией. Определена взаимосвязь между наличием социально-экономических (алкоголизм и бездомность) и медицинских факторов (сопутствующие заболевания) и летальным исходом лечения когорты больных ТБ. Самый высокий риск смерти определен у пациентов с хроническими случаями ТБ (в 9 раз) и повторным лечением (4 раза) . Наличие контакта с больными ТБ и статус медицинского работника сыграли превентивную роль в развитии летального исхода.
Ключевые слова: DOTS-стратегия, туберкулез, смертность, факторы риска
F.A. ISKAKOVA, U.T. MAKULBAYEVA, A. ERBOLKIZY , N. NARTBAYEVA, M. NAHANOVA
RISK FACTORS FOR DEATH IN PATIENTS WITH TUBERCULOSIS IN PAVLODAR AND ALMATY
REGIONS OF KAZAKHSTAN
Resume: Implementation of DOTS strategy in Kazakhstan was resulted by improvement of situation of TB. However, morbidity and mortality from TB in RK is remained the highest among the Central Asia's countries. Analyses of risks are associated with death of TB patients that was carried out in the country, Pavlodar and Almaty regions with different severity of TB. It was defined a relationship between the availability of socio-economic factors (alcoholism and homelessness), medical factor (concomitant diseases) and death of TB patients as unfavorable outcome of the disease. The highest risk of death is associated with social and medical factors were identified in patients with chronic cases (9 times) and re-treatment cases (4 times). The presence of contact with tuberculosis patients and belong to health-worker's status had a preventive role in the development of fatal outcome.
Keywords: DOTS - strategy, tuberculosis, mortality, risks factors
